pobierz - PomagamyDzieciom.info

Transkrypt

nr 6
Biuletyn
Poradnik
dla rodziców
na temat
rozwoju
psychomotorycznego
dzieci
Zbli˝a si´ termin rozliczeƒ podatkowych za 2007 rok.
Podobnie jak w roku ubieg∏ym, mo˝ecie Paƒstwo przekazaç 1% podatku na rzecz Fundacji „Promyk S∏oƒca” jako
organizacji po˝ytku publicznego, do czego Paƒstwa goràco namawiamy. Ten rodzaj wsparcia jest dla nas bardzo
wa˝ny, gdy˝ potrzeby dzieci niepe∏nosprawnych leczàcych si´ w naszym Centrum Diagnostyczno-Rehabilitacyjnym sà ogromne, o czym mogliÊcie si´ Paƒstwo niejednokrotnie przekonaç, Êledzàc chocia˝by publikacje w naszym poradniku.
Warto wiedzieç, ˝e mechanizm przekazywania wp∏at
z tytu∏u 1% uleg∏ uproszczeniu. Podatnik, który chce podzieliç si´ 1% swojego podatku z organizacjà po˝ytku
publicznego, nie musi ju˝ sam dokonywaç wp∏aty na
konto tej organizacji, a jedynie w sk∏adanym przez siebie zeznaniu podatkowym (PIT-28, PIT-36, PIT 36L, PIT37, PIT-38) powinien podaç wysokoÊç wnioskowanej
(zadeklarowanej) wp∏aty, która nie mo˝e przekroczyç
kwoty odpowiadajàcej 1% podatku nale˝nego, oraz
dane pozwalajàce na w∏aÊciwe zidentyfikowanie fundacji, tj. jej nazw´ oraz numer wpisu do Krajowego
Rejestru Sàdowego (nr KRS Fundacji „Promyk S∏oƒca”
to 0000090215). Podatnik ma prawo wybraç tylko jednà organizacj´,
Zachćamy Paƒstwa do wspierania naszych dzia∏aƒ.
W ten sposób wspólnie mo˝emy pomóc wielu dzieciom,
gdy˝ wszystkie zebrane Êrodki przekazujemy na leczenie
i rehabilitacj´ ma∏ych pacjentów Centrum Diagnostyczno-Rehabilitacyjnego „Promyk S∏oƒca” we Wroc∏awiu.
W imieniu dzieci dzi´kujemy za wszystkie wp∏aty i ka˝dy
dar serca. Wszystkim naszym Darczyƒcom, Czytelnikom
i Przyjacio∏om ˝yczymy du˝o zdrowia i pomyÊlnoÊci
w 2008 roku.
zespó∏ redakcyjny biuletynu
„Promyk S∏oƒca”
Metody
post´powania
z dzieckiem
w okresie
formowania si´ jego
autonomii, czyli
o tym, jak dwuletnia
Tosia zdobywa∏a
pewnoÊç siebie
i uczy∏a si´, jak
wp∏ywaç na swoje
˝ycie
mgr Krystyna Pawelec
przez dziecko kontroli nad potrzebami fizjologicznymi.
Dziecko powinno samo sygnalizowaç ch´ç pójÊcia do
toalety, tam za∏atwiç potrzeb´ wydalniczà i wytrzymaç
do nast´pnej sygnalizowanej chći skorzystania z toalety. Zmuszanie dziecka do tego, aby jak najszybciej siada∏o na nocnik mo˝e wywo∏aç tylko niech´ç lub wrćz
opór i opóêniç czas dobrowolnego korzystania z nocnika. Dziecko musi dojrzeç psychofizycznie do tej czynnoÊci (trzeba skoordynowaç ch´ç wydalenia z pracà
mi´Êni jelit lub pćherza).
Moja córka Tosia zacz´∏a siadaç na nocnik w czternastym miesiàcu ˝ycia. Cz´sto chcia∏a korzystaç z nocnika i za∏atwia∏a si´, ale traktowa∏a to jako form´ rozrywki. Za ka˝dym razem, kiedy uda∏o jej si´ coÊ zrobiç
na nocnik, by∏a chwalona. Od kilku miesićy sprawuje
kontrol´ nad swoim wydalaniem. Je˝eli chce siusiu,
oznajmia to, biegnie do ∏azienki. Kiedy na przyk∏ad
przed wyjÊciem z domu chc´, aby za∏atwi∏a si´, a ona
nie odczuwa takiej potrzeby, usiàdzie na nocnik, ale nie
zrobi siusiu. Dlatego nie wysadzam jej, je˝eli sama nie
chce, ale szybko szukam toalety poza domem na has∏o: „Chc´ siusiu”. Zdarza si´, ˝e Tosia zmoczy si´ podczas snu. Przychodzi to oznajmiç i widaç, jak bardzo
jest zmartwiona. CoÊ, co ju˝ opanowa∏a, wymkn´∏o si´
spod kontroli. Otrzymuje wtedy informacj´, ˝e nic takiego si´ nie sta∏o, a najwa˝niejsze to zmieniç teraz
ubranie na suche. Koncentruje si´ wtedy na próbach
ubierania si´, za które jest chwalona.
psycholog
Zrobi´ to sama
– Ja psiàtam! – powiedzia∏a zdecydowanym tonem
moja dwuletnia córka, kiedy zobaczy∏a mnie niosàcà
miote∏k´ z szufelkà. Wiedzia∏am, ˝e sama zmiot´ szybciej i dok∏adniej, ale wiedzia∏am równie˝, ˝e teraz jest
czas, kiedy ona çwiczy swojà sprawczoÊç. Ode mnie zale˝y, jak ona poradzi sobie w takiej sytuacji i czego nauczy si´ na przysz∏oÊç. Mog∏am powiedzieç, ˝e sama
zrobi´ to lepiej, ale nie da∏abym szansy, aby uwierzy∏a
w swoje si∏y. Mog∏am pozwoliç jej sprzàtaç, a póêniej
pokazaç, ˝e zrobi∏a to êle, mówiàc na pocieszenie, ˝e
jest jeszcze ma∏a i ma do tego prawo, ale czu∏aby si´
zawstydzona. Wybra∏am, jak zwykle, trzecià opcj´: pozwoli∏am jej zamieÊç. St´kajàc, macha∏a miote∏kà nad
okruchami, nieporadnie próbujàc podsuwaç szufelk´.
Wreszcie namiot∏a trzy okruszki na szufelk´ i zadowolona powiedzia∏a: „juç”. Pochwali∏am jà i ma∏a, dumna jak paw, wynios∏a sprz´t do kuchni, gubiàc po drodze zawartoÊç szufelki.
Na co dzieƒ wi´kszoÊç prac domowych robimy razem pod warunkiem, ˝e nie namawiam jej do tego. Albo ona sama coÊ chce robiç, albo delikatnie proponuj´, a ona godzi si´ lub nie, choç widaç, ˝e ma na pomaganie wielkà ochot´.
Trening czystoÊci, czyli panuj´ nad sobà
Najwa˝niejszym elementem autonomii w tym okresie
jest tak zwany „trening czystoÊci”, czyli sprawowanie
2
Biuletyn „Promyk S∏oƒca” nr 6, 2007
CiekawoÊç Êwiata, czyli co jest w Êrodku
W pierwszym roku ˝ycia dziecko poznaje przedmiot,
dotyka, oglàda, s∏ucha, smakuje, jaki on jest. W drugim – chce wiedzieç, do czego s∏u˝y, do czego mo˝na go w∏o˝yç. W trzecim roku chce poznaç w∏aÊciwoÊci i dzia∏anie. Chce poznaç mechanizm dzia∏ania,
spróbowaç wykorzystaç w inny, sobie tylko znany
sposób, ale nie jest w stanie przewidzieç konsekwencji. Psuje przedmioty, aby zobaczyç, co majà w Êrodku. Drze gazety, aby by∏o wićej, ale jest zdziwione,
˝e nie mo˝na ich na nowo po∏àczyç. Rysuje po ksià˝eczkach i próbuje zmazaç, np. r´kà lub... wodà i odkrywa zaskakujàcà rzecz – ksià˝ka rozmaka si´. Istotnà sprawà jest, aby pozwoliç dziecku poeksperymentowaç. Je˝eli b´dziemy chcieli wyt∏umaczyç mu pewne procesy werbalnie, ono nie jest w stanie zrozumieç, musi zobaczyç. W tym wieku zmys∏y majà naczelne znaczenie przed procesami poznawczymi. Tak
jak dziecko ma problem, aby usiàÊç na kamieniu, który jest z ty∏u, poniewa˝ znika mu z pola widzenia, tak
nie potrafi wyobraziç sobie, co jest w samochodziku
i dlaczego jeêdzi, dopóki go nie rozbierze.
Aby zminimalizowaç „akty wandalizmu” w naszym domu, a jednak daç dziecku mo˝liwoÊci rozwoju, w ka˝dym pomieszczeniu w domu Tosia ma swojà pó∏k´ lub szuflad´, w której przechowuje zawsze
uzupe∏niane skarby, np. stos kolorowych, przeczytanych ju˝ przez nas czasopism, kartonowe pude∏ka
ró˝nej wielkoÊci, koloru i faktury, worek z za ma∏ymi
D Z I A ¸
skarpetkami, stary zegar ze wskazówkami, stary telefon, itp.
Nie czerwony, a mo˝e zielony, czyli mog´ wybieraç (alternatywa dla „nie”)
U dziecka w tym okresie przejawia si´ negatywizm. Jego odpowiedzià jest „nie” na wszystko, co zaproponuje doros∏y, niezale˝nie czy mia∏oby na to ochot´, czy
nie. Potrzeba wtedy du˝o cierpliwoÊci ze strony opiekuna, aby osiàgnàç cel bez narzucania swojej woli. Dobrym sposobem jest przedstawienie dziecku alternatywy do proponowanej rzeczy lub czynnoÊci. Je˝eli b´dzie mia∏o wybór, to ch´tnie samo zdecyduje, co chce,
a wtedy rzadziej powie „nie”. OczywiÊcie wybór musi
dotyczyç rzeczy ma∏ych, które dziecko jest w stanie zrozumieç, np. „Chcesz jab∏ko czy banana?” , „Wolisz zielone rajtuzy czy czerwone?”.
Ja wykorzystuj´ jeszcze przerzucenie uwagi z sytuacji dra˝liwej, czyli takiej, w której ja decyduj´, na takà, w której w decyzji pomaga Tosia. Na przyk∏ad je˝eli musimy wyjÊç do sklepu (czego ona nie lubi robiç),
proponuj´ u∏o˝enie listy zakupów. Tosia pomaga wyliczyç rzeczy, które mogà nam byç potrzebne. Zapisana
lista w´druje do sklepu w r´kach ToÊki, a w sklepie prosz´ jà, aby nadzorowa∏a, czy mamy ju˝ wszystkie potrzebne rzeczy w koszyku.
Pole do popisu, czyli mog´ zaistnieç
W tym okresie dziecko jest szczególnie wra˝liwe na zawstydzanie. Jest to czas, kiedy dziecko coraz wićej potrafi. Buduje wie˝e z klocków, klasyfikuje klocki w segregatorze, coraz wićej mówi, próbuje Êpiewaç, itp.
Rodzice zatem chcà pochwaliç si´ potomkiem przed
rodzinà i znajomymi. Dziecko wstydzi si´ lub nie chce
zaspokoiç dumy rodzicielskiej i wtedy cz´sto doroÊli
(rodzice bàdê potencjalni odbiorcy popisów) mówià:
„Na pewno nie potrafisz. Taka du˝a panna i wstydzi
si´.” itp.
Cz´sto bywa równie˝ tak, ˝e dziecko dobrze zna
goÊci i ma ochot´ pokazaç, co potrafi. Trzeba mu to
umo˝liwiç. Udowodni sobie i innym, ˝e zdoby∏o kompetencje do wykonywania danej czynnoÊci i otrzyma
nagrod´ jako potwierdzenie aprobaty doros∏ych w postaci braw i pochwa∏. Istotnà rol´ odgrywajà doroÊli jako autorzy i odbiorcy, gdy˝ rówieÊnicy w tym okresie
nie odgrywajà jeszcze tak wa˝nej roli jak w okresach
póêniejszych.
OkreÊlenie granic, czyli nie wszystko wolno
Dziecko w okresie zdobywania autonomii prze˝ywa
(wg Lwa Wygotskiego):
• negatywizm – niech´ç do zrobienia tego, co proponuje doros∏y lub pragnienie tego, co zosta∏o
zakazane,
• upór – silna ch´ç uzyskania czegoÊ tylko dlatego,
˝e dziecko tak chce.
• krnàbrnoÊç – sprzeciw wobec zasadom wychowania, przejawiajàca si´ w sformu∏owaniu: „tak,
ale...”.
• samowola – sk∏onnoÊç dziecka do niezale˝noÊci.
N A U K O W O - S Z K O L E N I O W Y
Reakcja rodziców na charakterystyczne zachowania tego okresu powinny byç przemyÊlane i pe∏ne cierpliwoÊci. Trzeba jasno nakreÊliç granice, gdy˝ dziecko samo
gubi si´ we w∏asnym zachowaniu. Musi wiedzieç, na
co mo˝e sobie pozwoliç, a co jest niedopuszczalne.
I rodzic musi konsekwentnie tego przestrzegaç. Emocje dwulatka zmieniajà si´ bardzo szybko i dziecko
zmćzone w∏asnym zachowaniem szuka oparcia, aprobaty i wskazówek u opiekuna.
Mój jest ten kawa∏ek pod∏ogi, czyli chc´ pobyç
sama
Zdarza si´, ˝e dziecko chce pobyç samo. Siada w kàcie
i nic nie robi, a przynajmniej – zdaniem opiekunów –
nie robi nic wa˝nego. Trzeba pozwoliç, aby poby∏o sam
na sam ze sobà, aby mia∏o mo˝liwoÊç samemu zainicjowaç dzia∏anie. Gdy b´dzie gotowe podjàç czynnoÊci
zaproponowane przez doros∏ych i znów z nimi byç,
wróci.
Tosia ma swój kàcik z ksià˝eczkami i gazetami i cz´sto z niego korzysta. Siada na pod∏odze i kilka minut
wyciszona „czyta”.
Podsumowanie
W okresie kszta∏towania si´ autonomii dziecka opiekunowie spe∏niajà rol´ tutorów, uczà je przez w∏asny
przyk∏ad i dajàc wskazówki. Aby dziecko mia∏o poczucie sprawstwa w swoim ˝yciu powinni:
• towarzyszyç mu w trudnym treningu czystoÊci,
nie zmuszaç, ale nagradzaç ka˝dà prób´ podejmowanà przez dziecko;
• pozwoliç eksperymentowaç przy poznawaniu
Êwiata, dawaç mo˝liwoÊç pracy z ró˝nymi materia∏ami: np. màkà, glinà, papierem. Umo˝liwiç
rozpracowywanie przedmiotów, podsuwaç klocki, uk∏adanki, itp.;
• pozostawiç mo˝liwoÊç wyboru na poziomie mo˝liwoÊci dziecka;
• nie zawstydzaç przy innych, ale zachćiç do autoprezentacji, za którà otrzyma nagrod´ w postaci
pochwa∏y;
• nakreÊliç czytelne granice i konsekwentnie ich
przestrzegaç;
• uszanowaç ch´ç pobycia przez dziecko sam na
sam.
◆
Bibliografia:
1. Wygotski,L.S. (2002). Wybrane prace psychologiczne IL
Dzieciƒstwo i dorastanie. Poznaƒ. Wydawnictwo Zysk i S-ka
3
AAC – jak komunikowaç si´ z dzieckiem,
które nie mówi?
mgr Anna Andrzejewska
logopeda
W dzieciƒstwie, a potem przez ca∏e ˝ycie, poczucie samowystarczalnoÊci, w∏asnej wartoÊci
i spe∏nienia wià˝e si´ ÊciÊle z umiej´tnoÊcià wyra˝ania siebie – swoich potrzeb, myÊli, niepokojów
i radoÊci. Podstawowym sposobem realizowania
tej potrzeby jest mowa. Co jednak poczàç, kiedy
si´ nie pojawia?
Dziecko, które ma problemy z komunikowaniem si´,
mówi ma∏o lub bardzo niewyraênie, najcz´Êciej jest rozumiane przez rodziców i najbli˝szych opiekunów na podstawie stanów emocjonalnych – Êmieje si´, gdy jest zadowolone, a p∏acze, denerwuje si´, gdy czegoÊ nie chce. Rodzic wie, kiedy mo˝e byç g∏odne i szykuje mu dany posi∏ek, a gdy przychodzi czas na zabaw´, wyciàga okreÊlone zabawki dla swojej pociechy. JeÊli dziecko ma mo˝liwoÊç przemieszczania si´ – chodzi, raczkuje – jest w stanie samodzielnie wybraç przedmiot zabawy, jednak tylko
spoÊród rzeczy b´dàcych w zasi´gu r´ki. Przedmioty
schowane sà niedost´pne dla dziecka w danym momencie. Ciàg∏e decydowanie za dziecko doprowadza do wyuczonej biernoÊci, a niezrozumienie przez dalsze otoczenie wyklucza dziecko ze spo∏ecznoÊci, powoduje frustracj´ i problemy w zachowaniu.
Pracujàc z niemówiàcym dzieckiem, logopeda najcz´Êciej decyduje si´ na rozwijanie mowy dêwi´kowej.
I s∏usznie! Jednak, gdy terapia ta przed∏u˝a si´ bez wyraênych efektów, warto równolegle wprowadziç alternatywnà form´ komunikowania si´. W ten sposób nie tylko dajemy mo˝liwoÊç uczestniczenia w rozmowie, podejmowania decyzji, dokonywania wyborów, komunikowania o odczuwaniu komfortu lub dyskomfortu. Gestem, wskazujàc obrazki, dziecko mo˝e pytaç, odpowiadaç na pytanie u˝ywajàc pojedynczych s∏ów, potem wyra˝eƒ, zdaƒ czy ostatecznie d∏u˝szych wypowiedzi. W ten
sposób buduje w sobie system j´zykowy – baz´ dla mówienia i rozwoju intelektualnego.
Ponadto, mózgowa organizacja mowy i u˝ywania gestów znaczàcych majà wiele wspólnych obszarów, procesy mózgowe odpowiedzialne za te czynnoÊci wzajemnie si´ wspierajà. Zatem u˝ywajàc gestów, pobudzamy
mow´. Przekonani o znaczeniu tego zwiàzku Amerykanie zacz´li wprowadzaç komunikacj´ gestami ju˝ u kilkumiesićznych zdrowych niemowlàt. Wed∏ug ich badaƒ
dzieci, które u˝ywa∏y gestów, zacz´∏y mówiç szybciej ni˝
rówieÊnicy.
4
Wskazujàc obrazki, dziecko mo˝e pytaç bàdê odpowiadaç na
pytania
Komunikacja wspomagajàca jest wsparciem i rusztowaniem dla mowy czynnej, jeÊli ma szns´ si´ pojawiç.
A jeÊli nie, trzeba wykorzystaç wszystkie mo˝liwoÊci
dziecka na danym etapie jego rozwoju.
Komunikacja alternatywna i wspomagajàca (AAC)
O komunikacji alternatywnej mówimy, gdy osoba pozbawiona umiej´tnoÊci mówienia u˝ywa do porozumiewania si´ innego sposobu ni˝ mowa. Komunikacja wspomagajàca ma zastosowanie u osób, które nie mogà byç
dobrze zrozumiane, poniewa˝ mówià niewyraênie bàdê
zbyt ma∏o.
Do komunikacji AAC u˝ywa si´ specjalnych systemów
znaków:
• znaki manualne – przekazywane za pomocà ràk,
np. j´zyki migowe ludzi g∏uchych, naturalne gesty
funkcjomujace w lokalnym Êrodowisku. W terapii
cz´sto wykorzystuje si´ system Makaton – prosty,
czytelny, oparty na naturalnych gestach.
• znaki graficzne – obejmujà wszystkie znaki utworzone za pomocà przedstawienia graficznego. Mogà to
byç zdjćia lub rysowane przez rodzica obrazki.
D Z I A ¸
Symbole Blissa to 100 graficznych znaków i ich kombinacje, ∏àcznie ok. 3000 symboli, przeznaczonych
g∏ównie dla dzieci w normie intelektualnej.
PIC – piktogramy – szablonowe rysunki przedstawiajàce bia∏e sylwetki na czarnym tle. Sprawdzajà si´
szczególnie w przypadkach g∏´bszych upoÊledzeƒ
umys∏owych.
PCS – system komunikacji obrazkowej to obecnie najbardziej rozpowszechniony sposób graficznej komunikacji. Obrazki sà ∏atwe do nauczenia si´ przez u˝ytkownika i proste do odczytania przez uczestnika rozmowy. Mogà byç kolorowe lub czarno-bia∏e. System
sk∏ada si´ z 3000 znaków.
• znaki przestrzenno-dotykowe – zrobione z drewna
lub plastiku symbole, np. w postaci klocków o ró˝nych kszta∏tach (klocki s∏owne Premacka), s∏u˝àce
do nauki j´zyka za pomocà wzroku i dotyku. Klockami mo˝na manipulowaç, uk∏adaç je, budujàc
zdania.
Do tej grupy mo˝na zaliczyç tak˝e znaki dotykowe
przeznaczone g∏ównie dla wspomagania osób niewidzàcych i niedowidzàcych, np. alfabet punktowy do d∏oni,
system Braill'a.
Kto potrzebuje komunikacji wspomagajàcej i alternatywnej?
Pierwsza grupa to osoby, które majà zdolnoÊç rozumienia mowy innych, lecz same nie potrafià si´ nià pos∏ugiwaç. Mogà do niej nale˝eç dzieci lub doroÊli z zaburzeniami ruchowymi, np. z mózgowym pora˝eniem dziecićym, u których niewystarczajàca kontrola nad pracà
j´zyka, warg i oddechu uniemo˝liwia normalne artyku∏owanie dêwi´ków. Zaburzenia ruchowe cz´sto dotyczà
tak˝e du˝ej motoryki i powodujà ograniczenie koordynacji ruchów ramion i ràk. W tym przypadku najcz´Êciej wykorzystuje si´ systemy graficzne. Obrazki czy symbole
mogà byç wskazywane, w zale˝noÊci od mo˝liwoÊci u˝ytkownika, palcem, r´kà czy wzrokiem (wtedy symbole
umieszczane sà na specjalnej tablicy-ramce, tzw. e-trenie).
Druga grupa to dzieci, których mowa jest opóêniona albo te, które nauczy∏y si´ mówiç, lecz s∏uchacze majà trudnoÊci ze zrozumieniem ich artykulacji. Przyk∏adem
mogà byç dzieci z zespo∏em Downa, które zaczynajà
mówiç póêniej i w wieku pićiu lat niejednokrotnie nadal
pos∏ugujà si´ pojedyczymi s∏owami. Wg norweskich badaczy, osoby, u których wprowadzono znaki manualne
obok innych form terapii, w wieku 4 lat pos∏ugiwa∏y si´
wi´kszym zasobem s∏ów ni˝ ich rówieÊnicy korzystajàcy
z tradycyjnej pomocy. Zatem wprowadzenie alternatywnego sposobu komunikacji w tej grupie pomaga w rozwijaniu mowy i podnosi w danym momencie jakoÊç komunukacji.
Dzieci zaliczane do trzeciej grupy zarówno mówià,
jak i rozumiejà mow´ s∏abo lub nie mówià i nie rozumiejà mowy wcale. Alternatywna forma komunikacji pomaga im porozumiewaç si´ z innymi bez koniecznoÊci odwo∏ywania si´ do j´zyka mówionego. W tej grupie mogà znaleêç si´ osoby autystyczne, dla których charakterystyczna jest zarówno s∏aba zdolnoÊç komunikowania
si´, jak i ma∏o rozwin´ta mowa. U ok. 50% doros∏ych autystyków mowa funkcjonalna (w której komunikujà coÊ
drugiej osobie) nie wyst´puje.
Formy komunikacji alternatywnej dobiera si´ indywidualnie – zastosowanie mogà znaleêç i znaki manualne,
i ró˝norodne systemy graficzne. Choçby najmniejsza poprawa w rozumieniu innych i wyra˝aniu siebie mo˝e mieç
ogromny wp∏yw na codzienne funkcjonowanie, umo˝liwiç nabycie potrzebnych umiej´tnoÊci spo∏ecznych, które mogà znaczàco podnieÊç jakoÊç ˝ycia osób autystycznych.
W jaki sposób wykorzystywaç znaki w komunikacji?
Tradycyjne pomoce to na ogó∏ odpowiednio dobrane
znaki graficzne, obrazki wydrukowane na papierze, z których osoba mo˝e wybieraç, co chce robiç, czym si´ bawiç, co jeÊç. Mo˝e opowiadaç, co si´ dziÊ wydarzy∏o,
tworzyç plan dnia. Symbole sà umieszczane w pude∏ku,
na pojedynczej tablicy lub zebrane w osobistà ksià˝k´ do
komunikacji.
Wykorzystuje si´ równie˝ bardziej zaawansowane
technologicznie pomoce, które odtwarzajà nagrywany
g∏os w postaci pojedynczych komunikatów lub zestawów
komunikatów, na które nak∏ada si´ wydrukowane nak∏adki z odpowiednimi symbolami. Dziecko odtwarza
wybrane s∏owo naciskajàc przycisk. Na przyk∏ad jeÊli nagramy fraz´ „A psik!” na pojedynczym komunikatorze,
dziecko mo˝e uczestniczyç w czytaniu wiersza Brzechwy,
naciskajàc w odpowiednim miejscu guzik pomocy. Mo˝e
uczyç si´ u˝ywaç adekwatnie „Dzieƒ dobry” itp.
Najbardziej skomplikowane urzàdzenia do porozumiewania si´ to pomoce oparte na technologii komputerowej. Program ze znakami, jakich u˝ywa dziecko,
zapewnia mnóstwo nowych mo˝liwoÊci, np. napisanie
listu, a syntezator mowy (sztuczna mowa) u∏atwia komunikacj´, pozwalajàc rozmówcy na us∏yszenie komunikatu.
◆
5
Kinesiotaping
mgr Ewa Baranowska
fizjoterapeuta
Kinesiotaping jest metodà leczenia lub wspomagania usprawniania leczniczego polegajàcà na
zastosowaniu plastra KINESIOTEX w celu korekcji,
aktywizacji mi´Êni, aparatu wi´zad∏owego lub powi´zi; jego zasadnicza funkcja jest zale˝na od celu
leczenia i sposobu zastosowania.
Plaster stosowany w kinesiotapingu ma specyficznà
struktur´ opracowanà w latach siedemdziesiàtych przez
dr Kenzo Kase w Japonii. GruboÊç i ci´˝ar plastra zbli˝one sà do w∏aÊciwoÊci ludzkiej skóry. Jego rozciàgliwoÊç
wynosi oko∏o 130-140 %, podobnie jak tkanki skórnej.
Materia∏em stosowanym do produkcji plastra KINESIOTEX jest wysokogatunkowa bawe∏na przepuszczajàca
wod´ i powietrze, dzi´ki czemu objawy alergiczne po jego zastosowaniu sà niezmiernie rzadkie. Ma to du˝e znaczenie zw∏aszcza przy tapowaniu ma∏ych dzieci.
Mo˝liwoÊci zastosowania plastra jest bardzo wiele.
Najwi´kszy wp∏yw kinesiotaping wywiera na mi´Ênie, stawy i uk∏ad limfatyczny.
Dzia∏anie kinesiotapingu na uk∏ad mi´Êniowy
Zastosowanie plastra na mi´sieƒ polega na oklejeniu
w okreÊlony sposób jego powi´zi, czyli b∏ony otaczajàcej
mi´sieƒ. Poprzez ustawienie jej w po˝àdanym ustawieniu
mo˝emy zmniejszaç, zwi´kszaç lub normalizowaç napićie pracujàcego mi´Ênia. Ma to bardzo du˝e znaczenie
w ró˝nego rodzaju zaburzeniach napićia mi´Êniowego
– czy to na skutek zaburzonego przewodnictwa mi´Êniowo nerwowego, uszkodzeƒ uk∏adu nerwowego, uszkodzeƒ mechanicznych mi´Êni, czy w koƒcu nieprawid∏owej ich pracy w nast´pstwie zaburzeƒ metabolicznych
lub genetycznych. Plaster zwi´ksza lub zmniejsza (w zale˝noÊci od techniki oklejania) nacisk na receptory skórne, dlatego oprócz tego, ˝e wp∏ywa na sam mi´sieƒ, dodatkowo usprawnia uk∏ad nerwowy.
Kinesiotaping mo˝na stosowaç u dzieci z obni˝onym
napićiem mi´Êni (tzw. dzieci wiotkich) w celu aktywizacji mi´Êni, a tak˝e w stanach pourazowych narzàdu ruchu, w tym tak˝e po zabiegach operacyjnych, u dzieci
dystonicznych, w celu normalizacji napićia mi´Êniowego, u dzieci spastycznych, gdzie napićie mi´Êni jest
wzmo˝one. U spastyków kinesiotaping koƒczyn dolnych
mo˝e wspomagaç mo˝liwoÊci mi´Êni w trakcie chodu, co
jest alternatywà dla wk∏adek ortopedycznych, szyn, ∏usek
lub ortez.
Plastry z powodzeniem stosuje si´ w celu korygowania pracy mi´Êni podczas çwiczeƒ korekcyjnych, zw∏asz-
6
cza w przypadku wad stóp i kolan, w takich przypadkach
efekty widoczne sà zazwyczaj ju˝ po pierwszym zabiegu.
Daje to mo˝liwoÊç rezygnacji z wk∏adek do obuwia i ci´˝kiego obuwia ortopedycznego, które zaburza krà˝enie
w koƒczynach dolnych dziecka. Zasadnicza ró˝nica mi´dzy wk∏adkà lub sztywnym plastrem, takim jaki stosuje si´
u sportowców, jest taka, ˝e kinesiotex nie daje funkcjonalnego unieruchomienia stawu, ale powoduje pe∏ny zakres ruchu, z tym ˝e w prawid∏owym ustawieniu. Aktywizuje on mi´Ênie uszkodzone lub nieprawid∏owo pracujàce, nie unieruchamiajàc ich. Dlatego mo˝na plastrowaç
nawet proste z∏amania, zw∏aszcza w okolicach, gdzie nie
stosuje si´ gipsu, (np. ˝ebra). W koƒcu – dzia∏ajàc na pow∏oki skórne oraz tkank´ podskórnà, plaster mo˝na stosowaç na przepukliny p´pkowe u niemowlàt, szczególnie u alergików, które nie tolerujà sztywnego plastra
ogólnie dost´pnego w aptekach.
Dzia∏anie kinesiotapingu na stawy
Oprócz poprawy priorecepcji kinesiotapingiem mo˝na
uzyskaç korekcj´ ustawienia stawu, co u∏atwia prowadzenie çwiczeƒ. U ma∏ych dzieci, z którymi nie ma jeszcze dobrego kontaktu, plaster zast´puje pozycj´ wyjÊciowà, dzi´ki czemu z ∏atwoÊcià mo˝na prowadziç z dzieckiem çwiczenia zabawowe, nawet w domu. Nale˝y jednak pami´taç, ˝e kinesiotaping nie jest samodzielnà formà terapii w wadach postawy. Wspomaga on jedynie
çwiczenia i u∏atwia rodzicom kontynuacj´ usprawniania
w domu, nie zast´puje jednak indywidualnie dobranych
przez terapeut´ çwiczeƒ.
Dzi´ki elastycznoÊci plastra istnieje równie˝ mo˝liwoÊç usztywnienia stawu po urazach, takich jak skrćenia czy zwichnićia.
Wp∏yw kinesiotapingu na uk∏ad limfatyczny
Istnieje specjalna forma oklejania skóry na przebiegu naczyƒ limfatycznych, która powoduje szybkie odprowadzanie zastoin limfatycznych, jak równie˝ szybsze wch∏anianie krwiaków, obrz´ków i produktów procesu zapalnego. Drena˝ limfatyczny jest natychmiastowy i zwiàzany z pracà plastra na skórze – w kierunku w´z∏ów ch∏onnych. Dobre efekty takiej pracy plastrów mo˝na zauwa˝yç w obrz´kach koƒczyn dolnych u kobiet z gestozà cià˝owà, a tak˝e jako wspomaganie terapii obrz´ków po
mastektomii.
Kinesiotaping efektywnie wspomaga rehabilitacj´ pacjenta. Powinien byç prowadzony przez doÊwiadczonego terapeut´ z certyfikatem, poniewa˝ istnieje wiele mo˝liwoÊci skutecznego zastosowania tej metody, ale pod
warunkiem, ˝e jest to robione zgodnie z wiedzà anatomicznà i kinezjologicznà. Plaster mo˝e byç stosowany ciàgle nawet przez wiele miesićy. Zwykle jest noszony przez
◆
5-7 dni, a nast´pnie zmieniany.
D Z I A ¸
Aplikacja korygujàca lordoz´ l´dêwiowà
Aplikacja przeciwobrz´kowa
Aplikacja korygujàca spastyczne ustawienie koƒczyn dolnych
7
Diagnostyka
ginekologiczna
u dzieci
dr n. med. Izabela GasiƒskaDrozdowska
ginekolog po∏o˝nik
Najlepszym lekiem dla chorego jest jego lekarz
(Z. Szymaƒska)
Badanie ginekologiczne dziecka jest trudnym
i niezwykle delikatnym problemem, zarówno dla
samej pacjentki, jak i jej matki. Ma ono dostarczyç
niezb´dnych informacji do postawienia diagnozy
przy zminimalizowanym kontakcie fizycznym badajàcego z dzieckiem. Zasadniczym i najwa˝niejszym elementem tego badania jest stworzenie odpowiedniej atmosfery, opartej na pe∏nym zaufaniu
– zarówno dziecka, jak i matki do lekarza – oraz akceptacji koniecznych do przeprowadzenia czynnoÊci badania. W niektórych przypadkach badanie ginekologiczne mo˝e byç ograniczone do oglàdania
narzàdów p∏ciowych zewn´trznych lub zastàpione
przez badanie ultrasonograficzne. KoniecznoÊç
przeprowadzenia badania ginekologicznego dziecka
w narkozie nie nale˝y do rzadkoÊci. Nieodpowiednie potraktowanie m∏odocianej pacjentki przy
pierwszym w jej ˝yciu badaniu ginekologicznym
mo˝e mieç negatywny lub wrćz traumatyczny
wp∏yw na jej dalsze kontakty z pracownikami s∏u˝by zdrowia, a nawet przysz∏ym partnerem seksualnym. Najbardziej po˝àdanà cechà ginekologa
dziecićego, oprócz wiedzy i doÊwiadczenia, jest
nieograniczona cierpliwoÊç i ˝yczliwoÊç, dzi´ki czemu to, co wydaje si´ niemo˝liwe przy pierwszym
kontakcie, staje si´ mo˝liwe po zdobyciu zaufania
pacjentki.
Diagnostyka ginekologiczna u dzieci ∏àczy w sobie
wszystkie elementy dobrze poj´tego badania lekarskiego, a wić dok∏adnie zebrany od matki wywiad (u starszych dziewczàt tak˝e od nich samych), ocen´ stopnia
rozwoju dziewczynki i jej stanu ogólnego oraz wnioski
p∏ynàce ze specjalistycznego badania ginekologicznego, którego zakres i sposób przeprowadzenia zale˝y
nie tylko od wieku i budowy dziewczynki, ale tak˝e od
kategorii choroby, którà podejrzewamy. Zaplanowanie
dodatkowych badaƒ diagnostycznych powinno byç
8
równie˝ rozsàdnym kompromisem mi´dzy „chc´”
i „musz´”.
Istnieje kilka istotnych przyczyn, dla których pacjentka zg∏asza si´ do ginekologa dziecićego nie
w momencie wystàpienia choroby, lecz w momencie
zauwa˝enia jej (nierzadko przypadkowego) przez matk´, lekarza rodzinnego lub pediatr´. Brak skarg ze strony pacjentki lub niejednoznaczne ich wyra˝anie
(zw∏aszcza przez niemowl´ta i dzieci m∏odsze), brak
wiedzy i doÊwiadczenia rodziców, zbyt ma∏e rozpropagowanie problemów ginekologii dziecićej i dziewczćej wÊród lekarzy, zw∏aszcza tych, którzy nie zetkn´li si´
z tà wàskà dziedzinà wiedzy podczas studiów czy
w swoim ˝yciu zawodowym, jest powodem zaniedbaƒ
zdrowotnych w tej dziedzinie.
Badanie ginekologiczne dziewczàt
Celem badania ginekologicznego jest ocena odchyleƒ
od stanu prawid∏owego wraz z mo˝liwoÊcià pobrania
materia∏u do dalszych badaƒ (wymazy, posiewy, itp.).
Wskazania do badania ginekologicznego dziewczàt:
bezwzgl´dne:
• krwawienia z dróg p∏ciowych,
• zapalenia narzàdów p∏ciowych,
• cia∏a obce w pochwie,
• guzy narzàdów p∏ciowych,
• urazy (wypadki, przest´pstwa seksualne);
wzgl´dne:
• wady rozwojowe i zniekszta∏cenia narzàdów p∏ciowych,
• zaburzenia rozwojowe fizyczne (wzrostu) i endokrynologiczne ( pubertas praecox, tarda),
• bóle brzucha,
• wady urologiczne,
• zaburzenia psychiatryczne (moczenie nocne, masturbacja),
• zaburzenia miesiàczkowania (metrorrhagia iuvenilis, amenorrhoea , oligomenorrhoea).
Nieocenionà pomoc w ocenie narzàdów rodnych
wewn´trznych daje badanie ultrasonograficzne. Do
dodatkowych badaƒ inwazyjnych, takich jak laparoskopia czy urografia, muszà byç wskazania, a ich wykonanie wymaga hospitalizacji i przeprowadzenia ich w warunkach sali zabiegowej lub operacyjnej.
Wielu autorów podkreÊla rol´ i znaczenie badaƒ
w poradniach ginekologii dziecićej i dziewczćej oraz
ich powiàzania z klinikà, która powinna byç zapleczem
diagnostycznym i leczniczym, stanowiàc równoczeÊnie
miejsce szkolenia studentów, lekarzy, piel´gniarek i po∏o˝nych, psychologów.
D Z I A ¸
Zaburzenie psychosomatyczne i psychosocjalne
Kontakt z dzieckiem, a zw∏aszcza z dziewczynkà
w okresie dojrzewania wymaga uwzgl´dnienia cech
i zachowaƒ charakterystycznych dla danego etapu rozwoju. Wiele czynników zewn´trznych (w tym tak˝e
mieÊci si´ relacja pacjent-lekarz) mo˝e ∏atwo zmieniç
zachowanie i reakcje emocjonalne dziecka. Istotne jest,
a˝eby kierunek tych zmian by∏ wy∏àcznie korzystny, wynikajàcy z wiedzy i doÊwiadczenia lekarza, poparty
wra˝liwoÊcià i poszanowaniem intymnoÊci nawet najm∏odszej naszej pacjentki. Inna musi byç metoda nawiàzania kontaktu, zdobycia zaufania matki dziecka
w wieku niemowlćym czy poniemowlćym, a inna samej dziewczynki w wieku przedszkolnym, m∏odszym
wieku szkolnym lub w okresie dojrzewania. Wszystkie
te kontakty ∏àczyç musi jedno: myÊl o kolejnej wizycie.
Sukcesem jest, jeÊli dziecko, w odpowiedzi na pytanie:
„czy przyjdziesz do mnie jeszcze, jeÊli b´dzie taka potrzeba?”, odpowiada bez namys∏u: „tak”.
Wiele schorzeƒ ma swój poczàtek w sferze psychicznej. Nale˝à do nich min.: choroba wrzodowa, zaburzenia czynnoÊci seksualnych, zaburzenia cyklu miesiàczkowego, zak∏ócony przebieg cià˝y i porodu, niep∏odnoÊç. Dzieje si´ tak z uwagi na bliski zwiàzek funkcjonalny takich struktur mózgowych, jak uk∏ad limbiczny, podwzgórze i przysadka. Struktury te kierujà zarówno procesami emocjonalno- motywacyjnymi, jak i funkcjonowaniem narzàdów rozrodczych kobiety. Lekarz
zajmujàcy si´ ginekologià dziecićà i dziewczćà musi
uwzgl´dniç w rozpoznaniu choroby udzia∏ czynników
sytuacyjnych, jak i cech osobowoÊci, a wić musi si´
z nimi zapoznaç. Nie zawsze obecnoÊç matki umo˝liwia zdobycie tej wiedzy i nie zawsze jest mo˝liwe uzyskanie jej podczas pierwszej wizyty. W d∏ugotrwa∏ym
kontakcie powinna powstaç szczególna wi´ê pomi´dzy
lekarzem a jego m∏odocianà pacjentkà, oparta na zaufaniu i przekonaniu dziewczynki, ˝e zawsze, bez
wzgl´du na wszystko, lekarz jest po jej stronie; tak˝e
w niezwykle delikatnej sytuacji podejmowania wspó∏-
˝ycia p∏ciowego przez dziewcz´ta w okresie dorastania
i koniecznoÊci stosowania Êrodków antykoncepcyjnych.
Nie oznacza to oczywiÊcie dzia∏aƒ niezgodnych z obowiàzujàcym prawem.
Badanie lekarskie w ginekologii dotyczy tych sfer
i problemów w ˝yciu dziewczàt, które powinny byç
traktowane jako najbardziej intymne. Nastawienie do
badania zale˝y od wieku pacjentki, posiadanej przez
nià wiedzy, problemu, z którym si´ zg∏osi∏a do ginekologa, natomiast zachowanie podczas badania zale˝y
w znacznej mierze od postawy lekarza. Badanie dziecka powinno przebiegaç w przyjaznej atmosferze, bez
poÊpiechu. ˚yczliwa postawa lekarza, spokojny i powa˝ny stosunek do m∏odocianej pacjentki u∏atwiajà
przeprowadzenie badania i pomagajà ukszta∏towaç
pozytywne nastawienie do dalszych wizyt w gabinecie
ginekologa.
Nie nale˝y myliç „suchego” przeprowadzenia badania od prawid∏owego udzielenia wszechstronnej pomocy pacjentce, ∏àczàcej elementy medycyny i psychologii.
◆
Mo˝na si´ obawiaç rodzonego brata, w∏asnej
matki, baç si´ przyjaciela, lecz nigdy lekarza.
(przys∏owie hinduskie).
Bibliografia:
1. Komorowska A.(pod redakcjà), Ginekologia wieku rozwojowego, PZWL, Warszawa, 1991.
2. Komorowska A., Walczak L.M. (pod redakcjà), Ginekologia
wieku rozwojowego. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa, 2000.
3. Peter R., Vesely. K. Ginekologia wieku dziecićego, PZWL,
Warszawa, 1970.
9
Zespó∏ TORCH
nia oÊrodkowego uk∏adu nerwowego, wady wzroku i s∏uchu, drgawki, wodog∏owie, zapalenia siatkówki, naczyniaki. U dzieci tych cz´sto stwierdza si´ w trakcie wczesnych badaƒ powi´kszonà Êledzion´ oraz wàtrob´.
mgr Joanna Staƒczak
RÓ˚YCZKA
Zakaziç si´ nià mo˝na od drugiej osoby – najcz´Êciej od
dziecka, wywo∏uje jà wirus RNA-rubiwirus. Ró˝yczka wrodzona u niemowlaków objawia si´ cz´stymi wadami
wrodzonymi ze wzgl´du na zak∏ócenie prawid∏owej organogenezy p∏odu. Wady te dotyczà przede wszystkim
oczu, mózgu oraz serca. Cz´sto pojawia si´ Zespó∏ GREGA, który mo˝e mieç form´ poszerzonà z uszkodzeniami wielonarzàdowymi. Wed∏ug danych, ÊmiertelnoÊç wynosi oko∏o 20%.
logopeda
W naszej poradni przestrzegamy przysz∏e mamy, aby przede wszystkim sprawdzi∏y, jakie przeby∏y choroby wieku dziecićego oraz by kontrolowa∏y stan swojego zdrowia. Ignorancja bàdê zaniedbania w tym zakresie koƒczà si´ czasami bardzo powa˝nymi komplikacjami.
Zespó∏ TORCH – jest zespo∏em chorobowym, którego
nazwa pochodzi z j´zyka angielskiego; tworzà jà pierwsze litery czynników zakaênych, które ów zespó∏ wywo∏ujà. Sà to:
Toxoplasmosis – toksoplazmoza
Other – inne (np. wirus grypy, odry, wirusy Coxsackie,
wirus B 19)
Rubella – ró˝yczka
Cytomegalia – cytomegalia
Herpes – wirus opryszczki.
Noworodki mogà zostaç zara˝one zespo∏em TORCH
w okresie cià˝y (w okresie wewnàtrzp∏odowym) lub
w trakcie porodu (w okresie oko∏oporodowym). Do typowych zaburzeƒ u noworodków, które Êwiadczà o zespole TORCH, nale˝à:
• niedobór masy cia∏a spowodowany wczeÊniactwem lub dystrofià wewnàtrzmacicznà p∏odu,
• wady serca,
• wady oÊrodkowego uk∏adu nerwowego,
• wzmo˝one lub os∏abione napićie mi´Êniowe,
• powi´kszenie wàtroby lub Êledziony,
• wodog∏owie,
• g∏uchota,
• niedorozwój koƒczyn,
• niedokrwistoÊç, ma∏op∏ytkowoÊç, neutropenia,
• zmiany skórne (wysypka, wybroczyny).
Do grupy chorób infekcyjnych niebezpiecznych dla
kobiet w cià˝y, mogàcych powodowaç wady wrodzone
u dzieci, nale˝à:
TOKSOPLAZMOZA Ganii:
Wywo∏ywana jest przez pierwotniaka nale˝àcego do kokcidów, którego mo˝na znaleêç w ró˝nych tkankach ustroju cz∏owieka i zwierzćia oraz w przewodzie pokarmowym kota. Mo˝e to byç m.in.: surowe mi´so, nieugotowane, niepasteryzowane mleko, zanieczyszczenia zwierzàt. W przypadku, gdy kobieta w cià˝y zarazi si´ tym
pierwotniakiem, nast´puje zara˝enie p∏odu. Gdy zara˝enie ma miejsce w pierwszym trymestrze cià˝y, dochodzi
cz´sto do poronienia lub Êmierci przy porodzie. Zara˝enie w drugim trymestrze mo˝e spowodowaç u dziecka
ci´˝kie wady wrodzone, natomiast w trzecim – uszkodze-
10
CYTOMEGALIA
Zaka˝enie spowodowane jest wirusem DNA cytomegalowirus, który wydalany jest w Êlinie ludzkiej oraz w moczu
wraz ze Êluzem okolic moczowo p∏ciowych. Zaka˝enie
to jest niebezpieczne zarówno dla dzieci, jak i kobiet
w cià˝y. P∏ód zaka˝any jest przez krew i pokarm matki
oraz w trakcie porodu.
W przypadku zara˝enia tym wirusem kobiety w cià˝y
cz´sto dochodzi do poronienia. Do objawów zaka˝enia
u noworodka zaliczane sà: uszkodzenia oÊrodkowego
uk∏adu nerwowego, zapalenia wàtroby z ˝ó∏taczkà, zapalenia nerek i innych narzàdów. Czasami przez pewien
okres u dzieci nie pojawiajà si´ ˝adne z tych objawów, ale
w póêniejszym czasie dochodzi do ubytku s∏uchu oraz
trudnoÊci w uczeniu si´, naÊladowaniu itp.
Zaka˝enia nabyte w czasie porodu sà najcz´Êciej bezobjawowe, a u dzieci zaka˝onych przez pokarm matki nie
dochodzi do wywo∏ania choroby, poniewa˝ sà one chronione przez przeciwcia∏a bierne matki.
OPRYSZCZKA – HERPE VIRUS
Wywo∏ywana jest przez wirusa DNA, który powszechnie
istnieje w naszym Êrodowisku i ma wybiórczà zdolnoÊç
zaka˝ania górnych i dolnych cz´Êci cia∏a.
Przenoszona jest przez cz∏owieka. Najgroêniejszà sytuacjà dla przysz∏ej mamy jest pierwotne zaka˝enie si´
tym wirusem w czasie cià˝y, zdarza si´ to rzadko. JeÊli jednak taka sytuacja si´ pojawi to dochodzi do zmian w centralnym uk∏adzie nerwowym p∏odu oraz zmian skórnych.
Cz´Êciej dochodzi do zaka˝enia w czasie porodu. JeÊli istnieje podejrzenie lub diagnoza obecnoÊci opryszczki
w narzàdach rodnych, zalecany jest poród poprzez cesarskie cićie.
OSPA I PÓ¸PASIEC
Obie te choroby majà wspólny czynnik, jakim jest wirus
VZV, który rozprzestrzenia si´ drogà kropelkowà i powietrznà. Pierwotne zaka˝enie dotyczy przede wszystkim
dzieci, choç nie zawsze. U noworodków, które zosta∏y zaka˝one przez matki w pierwszym trymestrze cià˝y, mo˝e
dojÊç do embripatii charakteryzujàcej si´ skróceniem koƒczyn, bliznami na koƒczynach oraz wadami uk∏adu moczowego i oczu. Ospa w ostatnich dniach cià˝y jest niegroêna. Chorych izoluje si´ oko∏o 12 dni.
D Z I A ¸
WIRUS WÑTROBY TYPU b
èród∏em zaka˝enia sà ludzie chorzy lub przewlekli nosiciele wirusa HBV. Zaka˝enie mo˝e nastàpiç poprzez przetoczenie krwi, przeszczep, zaka˝enie strzykawkowe, drog´ p∏ciowà. JeÊli matka jest nosicielem to ryzyko zaka˝enia dziecka w okresie cià˝y okreÊlana jest na 60 – 85%.
HIV
Noworodki matek zaka˝onych tych wirusem bezpoÊrednio po porodzie nie wykazujà ˝adnych nieprawid∏owoÊci.
Efekt mo˝e objawiç si´ póêniej. Po postawieniu diagnozy dziecku podawane sà odpowiednie leki.
CHLAMYDIE
U zaka˝onego noworodka mo˝e objawiaç si´ w formie
zapalenia spojówek w kilka dni do kilku tygodni
od porodu lub te˝ ropnym zapaleniem p∏uc okresie od
3 –19 tyg.
MYKOPLAZMA pneumonia
Sà to najmniejsze bakterie, które mogà prze˝yç wiele lat
w temperaturze 20 stopni. Do zaka˝enia dochodzi drogà kropelkowà lub kontaktowà. U przysz∏ych mam bakterie te mogà spowodowaç zaka˝enie wewnàtrzp∏odowe, które objawia si´ dystrofià wewnàtrzmacicznà oraz
przedwczesnym porodem.
PNEUMOCISTIS CARINI
Jest to pierwotniak wywo∏ujàcy zapalenie p∏uc. Wyst´puje on w przewodzie pokarmowym wi´kszoÊci zwierzàt
domowych (kota, psa oraz byd∏a domowego i koni), jed-
nak bardzo rzadko infekuje zdrowy organizm. W konsekwencji mo˝liwe jest urodzenie si´ dziecka z sekwencjà
PIERRE – ROBIN.
KI¸A
Ki∏a wyst´pujàca u kobiety w cià˝y przenika przez ∏o˝ysko. JeÊli matka zakazi si´ podczas cià˝y to ryzyko uszkodzenia p∏odu jest tym wi´ksze, im wczeÊniej dosz∏o do
zara˝enia. Mo˝e nastàpiç uszkodzenie i obumarcie p∏odu lub przedwczesny poród, w wyniku którego noworodek mo˝e byç niezdolny do prawid∏owego funkcjonowania. Mo˝e si´ równie˝ zdarzyç, ˝e urodzi si´ dziecko zdrowe, u którego objawy pojawià si´ dopiero w okresie póêniejszym. Zdarza si´ tak˝e, ˝e p∏ód jest zdrowy.
W Polsce badania oraz testy dotyczàce tej grupy chorobowej sà dobrowolne i odp∏atne. Przed cià˝à wykonaç
mo˝na wszystkie mo˝liwe testy w tym kierunku. Opierajà si´ one przede wszystkim na wykryciu przeciwcia∏ typu
IgG oraz IgM.
Kobietom, które planujà zajÊç w cià˝´, doradzam
wykonanie wszystkich niezb´dnych badaƒ. W okresie
cià˝y nale˝y szczególnie na siebie uwa˝aç: staraç si´
nie przebywaç z chorymi dzieçmi – zw∏aszcza w przypadku, gdy przysz∏a mama nie przechodzi∏a wymienionych wczeÊniej chorób wieku dziecićego. Wskazane jest picie przegotowanego mleka, mycie owoców
i warzyw i – co oczywiste – zachowywanie higieny
osobistej. A przede wszystkim nale˝y stosowaç si´ do
wskazówek i zaleceƒ lekarza prowadzàcego.
◆
11
Rozbudowa Centrum
DiagnostycznoRehabilitacyjnego
Z inicjatywy Fundacji „Promyk S∏oƒca” przy
wsparciu Urz´du Marsza∏kowskiego we Wroc∏awiu
powstanie oÊrodek edukacyjno-spo∏eczny dla dzieci z zaburzeniami rozwoju i niepe∏nosprawnych,
który przyczyni si´ do przeciwdzia∏ania niepe∏nosprawnoÊci oraz minimalizowania jej skutków,
a w efekcie do uchronienia wielu dzieci od trwa∏ej
niepe∏nosprawnoÊci. Zgodnie z zamierzeniami,
w jednym miejscu dzieci z deficytami rozwojowymi obj´te zostanà kompleksowà opiekà specjalistów. OÊrodek powstanie w dobudowanym skrzydle Centrum Diagnostyczno-Rehabilitacyjnego
przy ul. Swobodnej we Wroc∏awiu. Uroczyste podpisanie umowy o dofinansowanie inwestycji odby∏o si´ w sierpniu br., jesienià rozpocz´to prace budowlane.
Dziecko, którego rozwój przebiega nieprawid∏owo,
powinno jak najwczeÊniej uzyskaç wielospecjalistycznà
pomoc. Oznacza to, ˝e oprócz opieki medycznej równie
istotne sà rozmaite, uzale˝nione od indywidualnych potrzeb, oddzia∏ywania terapeutyczne. Takie kompleksowe
dzia∏ania zwi´kszajà skutecznoÊç udzielanej pomocy, s∏u˝à rewalidacji.
Wieloletnie doÊwiadczenia Fundacji „Promyk S∏oƒca”
potwierdzajà, ˝e istnieje potrzeba utworzenia we Wroc∏awiu oÊrodka, który w jednym miejscu skupiaç b´dzie
zespó∏ specjalistów opracowujàcy dla dziecka indywidualny program oddzia∏ywaƒ terapeutycznych w zakresie
rehabilitacji spo∏ecznej.
OÊrodek s∏u˝yç b´dzie mieszkaƒcom ca∏ego Dolnego
Âlàska. Jego dzia∏alnoÊç ukierunkowana b´dzie na rehabilitacj´ dzieci, przeciwdzia∏anie niepe∏nosprawnoÊci, integracj´ osób niepe∏nosprawnych, usuwanie spo∏ecznych
barier, które utrudniaç mogà proces rehabilitacji, a tak˝e
udzielanie pomocy rodzinie dzieci niepe∏nosprawnych.
Dogodne usytuowanie inwestycji – w centrum miasta, w pobli˝u dworców PKP i PKS – u∏atwi dotarcie do
oÊrodka pacjentom przyje˝d˝ajàcym spoza Wroc∏awia.
Budynek b´dzie spe∏nia∏ wszystkie architektoniczne wymogi dla obiektów przeznaczonych dla osób niepe∏nosprawnych.
◆
W nowo wybudowanym obiekcie mieÊciç si´ b´dzie m.in. integracyjne przedszkole
12
D
POSTAWA
TO PODSTAWA,
wić mamo, tato
zadbajcie o mój
kr´gos∏up!
Piknik sportoworekreacyjny
Z
I
A
¸
A
K
T
U
A
L
N
O
Â
C
I
wszyscy byli zwyci´zcami, dlatego ka˝dy zawodnik otrzyma∏ z∏oty medal i drobny upominek.
Obok zawodów sportowych w programie pikniku
znalaz∏y si´ tak˝e wyst´py artystyczne. Dzieci obejrza∏y
przedstawienie pt. „Pan Twardowski”, podziwia∏y wyst´py iluzjonisty i clownów, którzy bawili publicznoÊç, zapraszajàc przedszkolaki do udzia∏u w pokazach. Dzieci
wspó∏tworzy∏y te przedstawienia wraz z artystami, co
sprawia∏o im du˝o radoÊci .
Impreza zorganizowana zosta∏a w ramach kampanii
informacyjno-edukacyjnej na rzecz profilaktyki wad postawy i promocji zdrowego stylu ˝ycia, realizowanej przez
Fundacj´ „Promyk S∏oƒca” ze Êrodków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich. Jej celem by∏o zachćanie dzieci i ich
rodziców do prowadzenia aktywnego, prozdrowotnego
stylu ˝ycia – do aktywnoÊci fizycznej i zabaw ruchowych.
Podczas pikniku rozdawane by∏y ulotki informacyjne na
temat wad postawy i rozwoju ruchowego dziecka.
◆
Rzut do kosza, budowanie wie˝y z klocków,
przedmuchiwanie pi∏eczek ping-pongowych na
pole dru˝yny przeciwnej, przeciàganie liny i tor
przeszkód z woreczkami na g∏owie – to tylko niektóre konkurencje wieloboju sportowego przeprowadzonego podczas pikniku sportowo-rekreacyjnego pod has∏em „Postawa to podstawa, wić mamo, tato zadbajcie o mój kr´gos∏up!”
Impreza odby∏a si´ 7 grudnia w hali IASE we Wroc∏awiu. Uczestniczy∏o w niej oko∏o 300 przedszkolaków
z wroc∏awskich przedszkoli wraz z opiekunami oraz rodzice. Dzieci ch´tnie bra∏y udzia∏ w wieloboju sportowym, zbierajàc punkty dla swoich dru˝yn. Przedszkola,
które zdoby∏y najwićej punktów, otrzyma∏y nagrody –
niespodzianki. By∏y te˝ dyplomy i puchary. W wieloboju
13
POSTAWA TO PODSTAWA, wić mamo, tato zadbajcie o mój kr´gos∏up!
14
D
WieÊci z przedszkola
Marzena Bàk
kierownik Integracyjnego ˚∏obko-Przedszkola
• W paêdzierniku dzieci z wielkim zapa∏em przystàpi∏y do nauki taƒca, j´zyka angielskiego, zaj´ç karate
i zaj´ç z muzykoterapii. W tym roku dosz∏y profesjonalne zajćia plastyczne prowadzone przez plastyka. Odbywajà si´ one cztery razy w miesiàcu i cieszà si´ du˝ym zainteresowaniem. Dzieciom bardzo
podoba∏ si´ temat „Cz∏owiek z gliny”. Praca z glinà
by∏a czymÊ nowym dla naszych dzieci.
Z
I
A
¸
A
K
T
U
A
L
N
O
Â
C
I
obdarowa∏ wszystkie dzieci prezentami. By∏a to
paczka ze s∏odyczami i pi´knà ksià˝kà.
• 7 grudnia dzieci z grupy III wzi´∏y udzia∏ pikniku
sportowo-rekreacyjnym pod has∏em „Postawa to
podstawa, wić mamo, tato zadbajcie o mój kr´gos∏up!”. Bra∏y udzia∏ w licznych konkursach. Rywalizacja by∏a ogromna, ale zabawa doskona∏a. Dzieci
obejrza∏y tak˝e przedstawienie pt. „Pan Twardowski” i uczy∏y si´ czarowaç od czarodzieja.
• 14 grudnia odby∏ si´ „Wielki Kiermasz Bo˝onarodzeniowy”. Dzieci przygotowa∏y pi´kne ozdoby
Êwiàteczne, które rozesz∏y si´ b∏yskawicznie w ciàgu jednego dnia.
◆
• Jak co roku goÊci∏ u nas teatr z Krakowa ze swoimi
przedstawieniami. Pierwsze przedstawienie odby∏o
si´ 5 listopada br. By∏ to „Kopciuszek”. Bajka bardzo si´ podoba∏a dzieciom. Dziewczynki z wielkim
zapa∏em przymierza∏y pantofelka. By∏o przy tym du˝o Êmiechu i dobrej zabawy.
• Przez ca∏y czas odbywajà si´ zajćia z pedagogiki
Marii Montessori. Poprzez te zajćia dà˝ymy do jak
najwi´kszej samodzielnoÊci dzieci. Poprzez wspólnà
zabaw´ dzieci budujà wzajemne relacje, uczà si´
nieÊç sobie bezinteresownà pomoc.
• 6 grudnia dzieci obejrza∏y przedstawienie pt. „Czerwony Kapturek”. Wraz z artystami z Krakowa odwiedzi∏ nasz przedszkole Âwi´ty Miko∏aj, który
Na kiermaszu dzieci prezentowa∏y w∏asnorćznie zrobione
dekoracje Êwiàteczne
Za zebrane podczas kiermaszu pieniàdze zakupione zostanà ksià˝ki i pomoce dydaktyczne dla przedszkola
15
Impreza
miko∏ajkowa
Âwi´ty Miko∏aj – gdy zbli˝a si´ grudzieƒ, ka˝de
dziecko czeka na niego niecierpliwie, majàc nadziej´, ˝e przyniesie mu wymarzony prezent. Mo˝na rozpoznaç go po wàsach i d∏ugiej brodzie w kolorze srebrno-bia∏ym oraz charakterystycznym
ubraniu, które nosi – kurtce z czerwonego materia∏u wykoƒczonego bia∏ym futerkiem i czerwonej
czapce. Ale najwa˝niejszym jego atrybutem jest
ogromny worek na prezenty...
Taki w∏aÊnie Miko∏aj odwiedzi∏ w tym roku Centrum
„Promyk S∏oƒca”, by spotkaç si´ z dzieçmi i ofiarowaç im
prezenty. W paczkach znalaz∏y si´ maskotki, owoce
i mnóstwo ulubionych przez dzieci s∏odyczy! Miko∏aj osobiÊcie wrćzy∏ paczk´ ka˝demu dziecku. Z ka˝dym zamieni∏ par´ s∏ów. W zamian dzieci musia∏y z∏o˝yç przysi´g´,
˝e b´dà grzeczne, nie b´dà zapomina∏y o myciu z´bów
i b´dà s∏ucha∏y rodziców. Dla wielu maluchów to spotkanie z „prawdziwym” Âwi´tym Miko∏ajem by∏o wielkim
prze˝yciem.
By∏y te˝ inne atrakcje i niespodzianki – skecze i konkursy, podczas których dzieci rozpoznawa∏y odg∏osy
zwierzàt i odgadywa∏y postacie znane z bajek. Sala by∏a odÊwi´tnie udekorowana. Przygotowany by∏ s∏odki
pocz´stunek oraz kawa i soki. Dzieci zabawia∏ zespó∏
„Marek i Jarek”, zapraszajàc wszystkich do wspólnej
zabawy.
Impreza, zorganizowana przez Fundacj´ „Promyk
S∏oƒca”, by∏a wspó∏finansowana ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych. Odby∏a si´ 16 grudnia br. Uczestniczy∏o w niej
150 dzieci.
◆
16
D Z I A ¸
I N F O R M A C Y J N Y
Niepe∏nosprawni – podatki za 2007 r.
ZMIANY W 2007 r.
W zakresie podatków w 2007 r. w stosunku do roku ubieg∏ego nastàpi∏y pewne zmiany.
Przede wszystkim zmieni∏y si´, tzn. podwy˝szone zosta∏y progi podatkowe, kwota wolna od podatku i koszty uzyskania przychodów. Sà to rozwiàzania korzystne dla podatników.
I próg podatkowy podwy˝szono z kwoty 37.024 z∏ do kwoty 43.405 z∏. Oznacza to, i˝ np. osoba, która osiàga∏a
rocznie 40 tys. z∏ dochodu „spada” do I przedzia∏u podatkowego i nie p∏aci ju˝ 30% podatku od kwoty nadwy˝ki powy˝ej 37.024 z∏, ale 19% od ca∏ego dochodu.
Korzystne jest te˝ podniesienie kwoty wolnej od podatku. Wzros∏a ona z 530,08 z∏ do 572,54 z∏.
Podobnie jest z kosztami uzyskania przychodu – podwy˝szone kwoty obni˝ajà nam dochód do opodatkowania
(dochód to przychody minus koszty uzyskania przychodu).
Wprowadzona zosta∏a ulga na dzieci. Zmieniono sposób przekazywania 1% podatku organizacjom po˝ytku publicznego.
Stare ulgi budowlane odliczane sà wy∏àcznie na zasadzie tzw. ochrony praw nabytych – w odniesieniu do uprawnieƒ nabytych przed 1 stycznia 2002 r. Chodzi o:
1) zakup dzia∏ki budowlanej,
2) wydatki na: budow´ budynku mieszkalnego, wk∏ad budowlany lub mieszkaniowy do spó∏dzielni mieszkaniowej, w tym przekszta∏cenie lokatorskiego prawa spó∏dzielczego na w∏asnoÊciowe prawo do lokalu, zakup
nowo wybudowanego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego w takim budynku od gminy albo od osoby, która wybudowa∏a ten budynek w ramach prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej (np. od tzw. firmy developerskiej), nadbudow´ lub rozbudow´ budynku na cele mieszkalne, przebudow´ strychu, suszarni, przystosowanie innego pomieszczenia na cele mieszkalne, wykoƒczenie lokalu mieszkalnego w nowo wybudowanym
budynku mieszkalnym, do dnia zasiedlenia tego lokalu,
3) oszcz´dzanie w kasie mieszkaniowej.
Ulga odsetkowa odliczana jest równie˝ na zasadach ochrony praw nabytych – dotyczy umów kredytowych zawartych przed 1 stycznia 2007 r. Tzw. ulga remontowa nie obowiàzuje od 2005 r.
Zasady i kwoty odliczeƒ w ramach tzw. ulgi rehabilitacyjnej dla osób niepe∏nosprawnych nie uleg∏y
zmianie.
Sk∏adka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi w 2007 r. 9,00% podstawy wymiaru, a jednoczeÊnie mo˝na jà odliczaç od podatku dochodowego tylko do wysokoÊci 7,75% podstawy wymiaru. Oznacza to, i˝ zap∏acimy z w∏asnego
dochodu 1,25% sk∏adki, bez mo˝liwoÊci odliczenia od dochodu.
OBOWIÑZEK PODATKOWY
Obowiàzkiem ka˝dego podatnika jest rozliczenie si´ z urz´dem skarbowym. Je˝eli posiadamy dochody tylko z jednego êród∏a, nie dokonujemy odliczeƒ, nie opodatkowujemy si´ wspólnie z ma∏˝onkiem, rozliczenia dokona za nas p∏atnik (pracodawca, ZUS). W innych przypadkach rozliczamy si´ samodzielnie.
P∏atnicy podatku (pracodawcy, ZUS) sà obowiàzani, w terminie do koƒca lutego, po up∏ywie roku podatkowego,
sporzàdziç i przekazaç informacj´ o uzyskanych przez podatnika w ciàgu roku dochodach oraz o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy (tzw. PIT-11). Na tej podstawie podatnik sumuje poszczególne dochody i zap∏acone podatki i wpisuje je do zeznania podatkowego, ewentualnie stosujàc odliczenia i ulgi. Wype∏niamy wtedy zeznanie podatkowe, tzw. PIT. Druki zeznaƒ podatkowych mo˝na pobraç bezpoÊrednio z urz´du skarbowego lub ze
stron internetowych, np. http://www.mf.gov.pl (wchodzimy w „Podatki”, a nast´pnie w „Formularze podatkowe”).
W przypadku podatników uzyskujàcych dochód z emerytur i rent, rent strukturalnych, rent socjalnych, Êwiadczeƒ
przedemerytalnych i zasi∏ków przedemerytalnych oraz Êwiadczeƒ pieni´˝nych dla cywilnych ofiar wojny, a jednoczeÊnie nie osiàgajàcych innych dochodów, nie stosujàcych odliczeƒ i ulg, nie rozliczajàcych si´ wspólnie z ma∏˝onkiem
(tak˝e nie stosujàcych wspólnego rozliczenia – samotnie wychowujàcych dziecko), przekazany do koƒca lutego podatnikowi i urz´dowi skarbowemu dokument „Informacja o dochodach oraz o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy” uznaje si´ jako zawierajàcy obliczenie podatku nale˝nego. Podlega to oczywiÊcie kontroli urz´du skarbo-
17
wego. Oznacza to, i˝ podatnik nie musi wype∏niaç odr´bnego PIT przed koƒcem kwietnia.
WSPÓLNE ROZLICZENIE SI¢ MA¸˚ONKÓW
Kiedy warto, ˝eby ma∏˝onkowie rozliczyli si´ wspólnie? Na przyk∏ad, jedno z nich zarabia ma∏o lub wcale, a drugie
osiàga dochody z II albo III przedzia∏u podatkowego. JeÊli dochody ma∏˝onków mieszczà si´ w tym samym przedziale podatkowym, wtedy nie ma to sensu.
Dlaczego? Wspólne rozliczenie polega na dodaniu dochodów ma∏˝onków i podzieleniu tej sumy przez 2. Nast´pnie podatek naliczany jest w podwójnej wysokoÊci od ustalonych w ten sposób dochodów.
Przyk∏ad:
Dochód w ciàgu roku
Podatek do zap∏acenia, jeÊli
ma∏˝onkowie rozliczajà si´
oddzielnie
Roczny dochód na jednego ma∏˝onka, przy wspólnym
rozliczaniu si´ z podatku dochodowego
˚ona 24 tys. z∏
19%
24 tys. + 48 tys. = 72 tys. z∏
72 tys. z∏ : 2 = 36 tys. z∏
Mà˝ 48 tys. z∏
30%
Przy wspólnym rozliczeniu si´ dochód na jednego ma∏˝onka wyniesie 36 tys. z∏. Ta kwota mieÊci si´ w I przedziale podatkowym, czyli obowiàzujàca dla nich stawka podatkowa to 19% (II przedzia∏ zaczyna si´ powy˝ej kwoty 43.405 z∏).
Od 2005 roku mo˝liwoÊç wspólnego opodatkowania dotyczy tak˝e wdów/ wdowców, tzn. sytuacji kiedy w trakcie roku podatkowego lub w roku nast´pnym, ale przed z∏o˝eniem zeznania podatkowego, jedno z ma∏˝onków zmar∏o; wtedy drugie nadal mo˝e skorzystaç ze wspólnego rozliczenia. Ma to zwiàzek z wyrokiem Trybuna∏u Konstytucyjnego z dn. 4 maja 2004 r. sygn. K 8/03 (TK uzna∏ wy∏àczenie tego rozwiàzania w stosunku do wdów i wdowców
za sprzeczne z Konstytucjà) oraz z nowelizacjà ustawy, b´dàcà konsekwencjà tego wyroku.
ROZLICZANIE SI¢ OSÓB SAMOTNIE WYCHOWUJÑCYCH DZIECI
Osoby samotnie wychowujàce w danym roku podatkowym:
• dzieci ma∏oletnie,
• dzieci, bez wzgl´du na ich wiek, które zgodnie z odr´bnymi przepisami otrzymywa∏y zasi∏ek piel´gnacyjny (a wić
dzieci niepe∏nosprawne),
• dzieci do ukoƒczenia 25 lat uczàce si´ w szko∏ach, jeÊli dzieci te nie uzyska∏y w roku podatkowym dochodów,
z wyjàtkiem dochodów zwolnionych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz dochodów w wysokoÊci
nie powodujàcej obowiàzku zap∏aty podatku,mogà skorzystaç z podobnych zasad (jak przy wspólnym rozliczaniu si´ ma∏˝onków).
Podatek liczymy w podwójnej wysokoÊci od po∏owy dochodów takich podatników. Tu podobnie jak w podanym
wy˝ej przyk∏adzie (dotyczàcym ma∏˝onków), czyli przy zarobkach 48 tys. z∏ rocznie, podatnik musia∏by zap∏aciç 30%
podatku. JeÊli jednak skorzysta z ww. mo˝liwoÊci, to wówczas zap∏aci 19% podatku (w podwójnej wysokoÊci), poniewa˝ po∏owa jego dochodów to 24 tys. z∏, a wić mieÊci si´ w I przedziale podatkowym.
Definicja
Za osob´ samotnie wychowujàcà dzieci uwa˝a si´ jednego z rodziców albo opiekuna prawnego, je˝eli osoba ta
jest pannà, kawalerem, wdowà, wdowcem, rozwódkà, rozwodnikiem albo osobà, w stosunku do której orzeczono
separacj´ (...). Za osob´ samotnie wychowujàcà dzieci uwa˝a si´ równie˝ osob´ pozostajàcà w zwiàzku ma∏˝eƒskim,
je˝eli ma∏˝onek zosta∏ pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa kar´ pozbawienia wolnoÊci.
UWAGA: Takie rozliczenie jest mo˝liwe tak˝e wówczas, gdy rodzic samotnie opiekowa∏ si´ dzieckiem tylko przez cz´Êç
roku. Przyk∏adowo: kobieta urodzi∏a dziecko we wrzeÊniu 2007 r. i wychowuje je samotnie – mo˝e rozliczyç podatek
wspólnie z dzieckiem za ca∏y 2007 r.
Je˝eli podatnik z∏o˝y p∏atnikowi oÊwiadczenie o zamiarze wspólnego opodatkowania w danym roku podatkowym
z ma∏˝onkiem, bàdê na zasadach przys∏ugujàcych osobom samotnie wychowujàcym dzieci, jego zaliczki na podatek
b´dà odpowiednio zmniejszone. Uniknie w ten sposób nadp∏aty podatku.
18
D Z I A ¸
OBLICZANIE DOCHODU
Podatek p∏acimy od dochodu, który osiàgn´liÊmy w danym roku.
Dochód = przychód – koszty uzyskania przychodu
1. Wype∏niajàc zeznanie podatkowe sumujemy wszystkie przychody podlegajàce opodatkowaniu, czyli m.in. Êrodki z:
• pracy na etacie (lub cz´Êci etatu),
• umowy zlecenia, umowy o dzie∏o,
• renty, emerytury,
• najmu, dzier˝awy,
• dzia∏alnoÊci gospodarczej wykonywanej na w∏asny rachunek,
• innych êróde∏, nawet tych nie wymienionych w ustawie.
Na odr´bnych zasadach opodatkowane sà spadki i darowizny.
UWAGA: Nale˝y pami´taç, ˝e istniejà te˝ kwoty, które nie sà opodatkowane (list´ tych tzw. zwolnieƒ przedmiotowych
podajemy poni˝ej). Oznacza to, i˝ kwoty te sà wolne od podatku i nie dodajemy ich do kwoty przychodów.
2. Od obliczonej kwoty przychodu odejmujemy tzw. koszty uzyskania przychodu. W 2007 r. sà to nast´pujàce kwoty:
Zrycza∏towane koszty uzyskania:
>> dla pracujàcych na jednym etacie:
• miesićznie – 108,50 z∏,
• za ca∏y rok – 1302 z∏.
>> dla wieloetatowców – maksymalnie 1953,23 z∏ rocznie.
Koszty uzyskania dla osób pracujàcych poza miejscem sta∏ego lub czasowego zamieszkania, nie otrzymujàcych roz∏àkowego:
>> dla pracujàcych na jednym etacie:
• miesićznie – 135,63 z∏,
• za ca∏y rok – 1627,56 z∏.
>> dla wieloetatowców – maksymalnie 2441,54 z∏ rocznie.
W celu podwy˝szenia kosztów uzyskania przychodów z tytu∏u wykonywania pracy poza miejscem sta∏ego lub czasowego zamieszkania, pracownik powinien z∏o˝yç pracodawcy odpowiednie oÊwiadczenie. Je˝eli roczne koszty uzyskania przychodów, okreÊlone powy˝ej, sà ni˝sze od wydatków na dojazd do zak∏adu pracy autobusem, kolejà lub
Êrodkami komunikacji miejskiej, w rocznym rozliczeniu podatku koszty te mogà byç przyj´te w wysokoÊci wydatków
faktycznie poniesionych (konieczne sà imienne bilety okresowe).
Wy˝ej okreÊlone koszty przyjmuje si´ w przypadku zatrudnienia. Inaczej b´dzie np. dla umowy zlecenia (20% kwoty przychodu). Je˝eli jednak podatnik udokumentuje, ˝e koszty uzyskania przychodów by∏y wy˝sze, przyjmuje si´ je
w wysokoÊci kosztów faktycznie poniesionych.
W przypadku rent i emerytur nie przyjmuje si´ w ogóle kosztów uzyskania przychodów.
3. W ten sposób, po odjćiu kosztów uzyskania od przychodu, otrzymujemy dochód.
JAKIE KWOTY SÑ ZWOLNIONE OD PODATKU DOCHODOWEGO?
Lista zwolnieƒ przedmiotowych (wybrane przyk∏ady):
1) renty inwalidów wojennych i wojskowych,
2) odszkodowania otrzymane na podstawie przepisów prawa administracyjnego, prawa cywilnego i na podstawie
innych ustaw (np. odszkodowania za uszkodzenie cia∏a poniesione w wyniku wypadku samochodowego,
za wypadek przy pracy, renty odszkodowawcze z PZU),
3) kwoty otrzymane z tytu∏u ubezpieczeƒ majàtkowych i osobowych (jeÊli ubezpieczyliÊmy si´ sami lub ubezpieczyliÊmy mieszkanie, samochód, np. odszkodowania z tytu∏u ubezpieczenia auto casco albo od nast´pstw nieszcz´Êliwych wypadków),
4) Êwiadczenia rodzinne wyp∏acone na podstawie przepisów o Êwiadczeniach rodzinnych (czyli: zasi∏ek rodzinny
oraz dodatki do zasi∏ku rodzinnego, Êwiadczenia opiekuƒcze: zasi∏ek piel´gnacyjny i Êwiadczenie piel´gnacyjne, jednorazowa zapomoga z tytu∏u urodzenia si´ dziecka), dodatki rodzinne i piel´gnacyjne, zaliczki alimentacyjne oraz zasi∏ki porodowe,
19
5) zapomogi otrzymane w przypadku indywidualnych zdarzeƒ losowych, kl´sk ˝ywio∏owych, d∏ugotrwa∏ej choroby
lub Êmierci – do wysokoÊci nieprzekraczajàcej w roku podatkowym 2280 z∏,
6) Êwiadczenia rzeczowe lub ekwiwalenty pieni´˝ne wyp∏acane zamiast tych Êwiadczeƒ otrzymywane przez emerytów i rencistów od by∏ych pracodawców oraz od zwiàzków zawodowych – do wysokoÊci nieprzekraczajàcej w roku podatkowym 2280 z∏,
7) dodatki mieszkaniowe i rycza∏ty na zakup opa∏u, przyznane na podstawie przepisów o dodatkach mieszkaniowych,
8) diety i pozosta∏e nale˝noÊci z tytu∏u krajowych i zagranicznych podró˝y s∏u˝bowych,
9) rycza∏t miesićzny (zwrot kosztów poniesionych przez pracownika z tytu∏u u˝ywania w∏asnego samochodu dla
potrzeb zak∏adu pracy, w jazdach lokalnych), je˝eli obowiàzek ponoszenia tych kosztów przez zak∏ad pracy lub
mo˝liwoÊç zwrotu wynika wprost z przepisów innych ustaw,
10) wartoÊç rzeczowych Êwiadczeƒ otrzymanych przez pracownika, sfinansowanych w ca∏oÊci ze Êrodków zak∏adowego funduszu Êwiadczeƒ socjalnych lub funduszy zwiàzków zawodowych – do wysokoÊci nieprzekraczajàcej
w roku podatkowym kwoty 380 z∏. Rzeczowymi Êwiadczeniami nie sà: bony, talony i inne znaki, uprawniajàce do
ich wymiany na towary lub us∏ugi,
11) rycza∏t energetyczny dla kombatantów,
12) dodatek kompensacyjny przyznany na podstawie ustawy z dn. 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach b´dàcych ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2002 r., Nr 42, poz. 371
z poên. zm.),
13) Êwiadczenia z pomocy spo∏ecznej (np. zasi∏ki sta∏e, okresowe, celowe, wartoÊç pochodzàcych z pomocy spo∏ecznej Êwiadczeƒ rzeczowych, otrzymanych posi∏ków, odzie˝y, opa∏u itp.),
14) Êwiadczenia otrzymywane na:
• rehabilitacj´ zawodowà, spo∏ecznà i leczniczà osób niepe∏nosprawnych z Paƒstwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych oraz z zak∏adowych funduszy rehabilitacji,
• doraênà lub okresowà pomoc dla kombatantów oraz pozosta∏ych po nich cz∏onków rodzin ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu Kombatantów,
15) stypendia naukowe,
16) nagrody wyp∏acane przez Polski Komitet Olimpijski i Polski Komitet Paraolimpijski za uzyskanie wyników na
igrzyskach olimpijskich i paraolimpijskich,
17) Êwiadczenia pieni´˝ne przyznane na podstawie ustawy z dn. 31 maja 1996 r. o Êwiadczeniu pieni´˝nym przys∏ugujàcym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzesz´ i ZSRR
(Dz. U. z 1996 r., Nr 87, poz. 395 z póên. zm.),
18) Êwiadczenia pieni´˝ne wyp∏acane osobom uprawnionym na podstawie ustawy z dn. 16 listopada 2006 r. o Êwiadczeniu pieni´˝nym i uprawnieniach przys∏ugujàcych cywilnym niewidomym ofiarom dzia∏aƒ wojennych
(Dz. U. z 2006 r., Nr 249, poz. 1824),
19) kwoty jednorazowej pomocy finansowej wyp∏aconej ofiarom przeÊladowaƒ hitlerowskich przez Fundacj´ PolskoNiemieckie Pojednanie,
20) przychody wolontariuszy otrzymane od organizacji pozarzàdowych i innych podmiotów (np. organizacji koÊcielnych takich jak Caritas), organów administracji publicznej oraz ich jednostek organizacyjnych (np. oÊrodków
pomocy spo∏ecznej, domów pomocy spo∏ecznej) z tytu∏u szkoleƒ, badaƒ lekarskich, wy˝ywienia, wyposa˝enia
w Êrodki ochrony osobistej, sk∏adki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne oraz ubezpieczenia od nast´pstw
nieszcz´Êliwych wypadków.
Wype∏niajàc zeznanie podatkowe, pos∏ugujemy si´ informacjami, które otrzymujemy z zak∏adu pracy, ZUS-u, czy
od zleceniodawcy (np. w formie wype∏nionego formularza podatkowego PIT-11). Tam znajdziemy obliczone kwoty
przychodu, kosztów uzyskania, dochodu i zaliczek wp∏aconych na poczet nale˝nego podatku.
Rozliczajàc si´ z urz´dem skarbowym mo˝emy wp∏ywaç na wysokoÊç zap∏aconego przez nas podatku dochodowego w ciàgu danego roku poprzez odliczanie okreÊlonych kwot od dochodu. Mo˝emy równie˝ zadecydowaç o przeznaczeniu cz´Êci naszego podatku na okreÊlony cel; s∏u˝y temu tzw. 1%. O tych dwóch mo˝liwoÊciach piszemy poni˝ej.
ODLICZENIA OD DOCHODU
Od dochodu odliczamy:
1) zap∏acone przez podatnika lub potràcone przez p∏atnika kwoty sk∏adek na ubezpieczenie spo∏eczne.
2) dokonane w roku podatkowym zwroty nienale˝nie pobranych Êwiadczeƒ, które uprzednio zwi´kszy∏y dochód
podlegajàcy opodatkowaniu, w kwotach uwzgl´dniajàcych pobrany podatek dochodowy, je˝eli zwroty te nie
zosta∏y potràcone przez p∏atnika. Kwoty te mogà byç odliczane w najbli˝szych kolejno po sobie nast´pujàcych
5 latach podatkowych.
3) darowizny przekazane:
a) na cele zawierajàce si´ w sferze zadaƒ publicznych okreÊlone w ustawie z dn. 24 kwietnia 2003 r. o dzia∏alno-
20
D Z I A ¸
Êci po˝ytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r., Nr 96, poz 873 z poên. zm.), organizacjom prowadzàcym dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego w sferze zadaƒ publicznych (niekoniecznie posiadajàcym status organizacji po˝ytku publicznego) lub równowa˝nym organizacjom okreÊlonym w przepisach regulujàcych dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego obowiàzujàcych w innym ni˝ RP paƒstwie cz∏onkowskim Unii Europejskiej lub innym
paƒstwie nale˝àcym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (poza krajami UE sà to: Norwegia, Islandia i Lichtenstein) prowadzàcym dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego, realizujàcym te cele. Sfera zadaƒ publicznych wskazana w ustawie to przede wszystkim: ochrona i promocja zdrowia, pomoc spo∏eczna, dzia∏alnoÊç charytatywna,
dzia∏alnoÊç na rzecz osób niepe∏nosprawnych, promocja zatrudnienia, aktywizacja zawodowa bezrobotnych,
nauka, oÊwiata, edukacja, wychowanie, kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji, ekologia, ochrona zwierzàt, upowszechnianie sportu, pomoc ofiarom katastrof, kl´sk ˝ywio∏owych, wsparcie organizacji pozarzàdowych i innych instytucji prowadzàcych dzia∏alnoÊç po˝ytku publicznego,
b) na cele kultu religijnego,
c) na cele krwiodawstwa realizowanego przez honorowych dawców krwi zgodnie z ustawà z dn. 22 sierpnia 1997
r. o publicznej s∏u˝bie krwi (Dz. U. z 1997 r., Nr 106, poz. 681 z póên. zm.) w wysokoÊci ekwiwalentu pieni´˝nego za pobranà krew w wysokoÊci dokonanej darowizny, nie wićej jednak ni˝ kwoty stanowiàcej 6% dochodu (∏àcznie na cele opisane w punktach a, b i c).
UWAGA: Nie mo˝na odliczaç darowizn na rzecz osób fizycznych. Mo˝emy natomiast odliczaç kwoty wp∏acone na
rzecz stowarzyszeƒ, fundacji itd. (wg zasad opisanych powy˝ej). JeÊli jednak stowarzyszenie zbiera pieniàdze na operacj´ chorego dziecka i mieÊci si´ to w ramach jego dzia∏alnoÊci statutowej, to w ten sposób pomagamy konkretnej
osobie.
Darowizny muszà byç potwierdzone dowodami wp∏aty na rachunek bankowy obdarowanej instytucji, a w przypadku darowizny innej ni˝ pieni´˝na – dokumentem, z którego wynika wartoÊç tej darowizny (przy czym w przypadku dawców krwi w dokumencie tym nie uwzgl´dnia si´ wartoÊci krwi, za którà dawca otrzyma∏ ekwiwalent pieni´˝ny) oraz oÊwiadczeniem obdarowanego o jej przyjćiu.
W zeznaniu podatkowym nale˝y wskazaç kwot´ darowizny, kwot´ odliczenia oraz dane pozwalajàce na identyfikacj´ obdarowanej instytucji, w szczególnoÊci – jej nazw´ i adres.
Darowizn nie nale˝y myliç z 1% podatku dla organizacji po˝ytku. O 1% piszemy w dalszej cz´Êci opracowania.
4) faktycznie poniesione w roku podatkowym wydatki na sp∏at´ odsetek od kredytu (po˝yczki) udzielonego podatnikowi na sfinansowanie inwestycji majàcej na celu zaspokojenie w∏asnych potrzeb mieszkaniowych, zwiàzanej z:
a) budowà budynku mieszkalnego, albo
b) wniesieniem wk∏adu budowlanego lub mieszkaniowego do spó∏dzielni mieszkaniowej na nabycie prawa do nowo budowanego budynku mieszkalnego albo lokalu mieszkalnego w takim budynku, albo
c) zakupem nowo wybudowanego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego w takim budynku od gminy
albo od osoby, która wybudowa∏a ten budynek w wykonywaniu dzia∏alnoÊci gospodarczej, albo
d) nadbudowà lub rozbudowà budynku na cele mieszkalne lub przebudowà (przystosowaniem) budynku niemieszkalnego, jego cz´Êci lub pomieszczenia niemieszkalnego na cele mieszkalne, w wyniku których powstanie samodzielne mieszkanie spe∏niajàce wymagania okreÊlone w przepisach prawa budowlanego.
UWAGA: To odliczenie obowiàzuje od 1 stycznia 2002 r. i zast´puje wczeÊniejsze ulgi budowlane i mieszkaniowe.
Dotyczy jednak wy∏àcznie kredytów zaciàgni´tych przed 1 stycznia 2007 r. (umów o kredyt/ po˝yczk´ zawartych przed
tym dniem). Odliczamy tylko odsetki, a nie kwot´ kredytu (po˝yczki). Odliczenie nie dotyczy kredytu (po˝yczki) na zakup gruntu.
Z odliczenia mogà korzystaç wy∏àcznie podatnicy, którzy nie korzystali lub nie korzystajà, na zasadzie praw nabytych, z wczeÊniejszych odliczeƒ mieszkaniowych/ budowlanych oraz z tytu∏u oszcz´dzania w kasach mieszkaniowych.
Odliczenie obejmuje wy∏àcznie odsetki od tej cz´Êci kredytu, która nie przekracza kwoty odpowiadajàcej górnemu
ograniczeniu du˝ej ulgi budowlanej, ustalonej w roku zakoƒczenia inwestycji. Jest to kwota 189 tys. z∏. Je˝eli wić,
ktoÊ zaciàgnie kredyt w wysokoÊci 250 tys. z∏, to odlicza odsetki od cz´Êci kredytu w wysokoÊci 189 tys. z∏. Od pozosta∏ej kwoty kredytu nie mo˝e odliczaç odsetek od dochodu.
5) wydatki ponoszone przez podatnika z tytu∏u u˝ytkowania internetu w lokalu (budynku) b´dàcym miejscem
zamieszkania podatnika w wysokoÊci nie przekraczajàcej w roku podatkowym kwoty 760 z∏. Ma∏˝onkowie mogà odliczyç nawet dwa razy tyle, tzn. 1520 z∏ (2x760 z∏). Konieczne jest jednak wystawienie faktury na ich oboje. W tym celu nale˝y wystàpiç do dostawcy us∏ugi z odpowiednim wnioskiem.
6) wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki zwiàzane z u∏atwieniem wykonywania czynnoÊci ˝yciowych,
poniesione w roku podatkowym przez podatnika b´dàcego osobà niepe∏nosprawnà lub podatnika, na
którego utrzymaniu sà osoby niepe∏nosprawne. Sà one wa˝ne dla osób niepe∏nosprawnych – z tego
wzgl´du omawiamy je szczegó∏owo w rozdziale „Co uznaje si´ za wydatki na cele rehabilitacyjne”.
21
CO UZNAJE SI¢ ZA WYDATKI NA CELE REHABILITACYJNE?
Sà to nast´pujàce wydatki:
1) adaptacja i wyposa˝enie mieszkaƒ oraz budynków mieszkalnych stosownie do potrzeb wynikajàcych z niepe∏nosprawnoÊci, czyli wydatki na: likwidacj´ barier architektonicznych, budow´ podjazdów dla osób poruszajàcych si´ na wózkach inwalidzkich, „poszerzanie drzwi”, likwidacj´ progów, wyburzanie Êcian dzia∏owych, za∏o˝enie okien zamykanych z niskiego poziomu, po∏o˝enie terakoty antypoÊlizgowej, likwidacj´ wanny i za∏o˝enie brodzika ze specjalnym siedziskiem dla osób niesprawnych ruchowo, za∏o˝enie „wiszàcego” sedesu oraz
umywalki „bez nogi” umo˝liwiajàcych swobodne podjechanie wózkiem, tak˝e umywalki sterowanej rćznie lub
automatycznie, monta˝ wszelkiego rodzaju uchwytów, specjalnych baterii dla osób z niesprawnymi d∏oƒmi,
monta˝ opuszczanych szafek i blatu kuchennego z mo˝liwoÊcià podjechania wózkiem, monta˝ drzwi przesuwnych itd. Mo˝emy równie˝ odliczyç: koszty prac zwiàzanych z adaptacjà, np. musieliÊmy wyburzyç Êciany w ∏azience i zniszczyliÊmy glazur´. Odliczamy wtedy tak˝e koszty po∏o˝enia glazury. Ale jeÊli glazur´ k∏adziemy z w∏asnej inicjatywy, bo nie podoba si´ nam kolor starej, to ju˝ nie!
2) przystosowanie pojazdów mechanicznych do potrzeb wynikajàcych z niepe∏nosprawnoÊci. Dotyczy to tzw.
oprzyrzàdowania, a nie zakupu samochodu lub cz´Êci do niego. MieÊci si´ tu równie˝ zabezpieczenie progów
samochodu przed zniszczeniem przez wózek, monta˝ baga˝nika na wózek.
3) zakup i naprawa indywidualnego sprz´tu, urzàdzeƒ i narz´dzi technicznych niezb´dnych w rehabilitacji
oraz u∏atwiajàcych wykonywanie czynnoÊci ˝yciowych, stosownie do potrzeb wynikajàcych z niepe∏nosprawnoÊci, z wyjàtkiem sprz´tu gospodarstwa domowego. Sà to: wszelkiego rodzaju przedmioty ortopedyczne, Êrodki pomocnicze i sprz´t rehabilitacyjny, a wić wózki i cz´Êci do nich, opony, kule, protezy, obuwie ortopedyczne, aparaty s∏uchowe, okulary, laski, chodniki, rotor, materace i poduszki przeciwodle˝ynowe, chwytaki itp., tak˝e urzàdzenia u∏atwiajàce komunikowanie si´ (np. telefony dla niewidomych, dla osób majàcych trudnoÊci
z przemieszczaniem si´). Trudno wymieniç wszystkie rzeczy, które mog∏yby znaleêç si´ na tej liÊcie, zresztà nie
ma takiej. Zasadà podstawowà jest zwiàzek pomi´dzy przedmiotem/sprz´tem, a okreÊlonà, konkretnà niesprawnoÊcià. Zakup tego samego przedmiotu w jednym przypadku b´dzie uzasadniony (np. telefax dla osób nies∏yszàcych, dyktafon dla niewidomych), w innym mo˝e byç zakwestionowany. JeÊli urzàdzenie nie ma zwiàzku
z konkretnym schorzeniem, to urzàd skarbowy mo˝e zakwestionowaç celowoÊç tego odliczenia. Od 2004 r. wyraênie wykluczono mo˝liwoÊç odliczania wydatków na zakup sprz´tu gospodarstwa domowego.
4) zakup wydawnictw i materia∏ów szkoleniowych, stosownie do potrzeb wynikajàcych z niepe∏nosprawnoÊci:
ksià˝ki, broszury, kasety audio, wideo dotyczàce np. metod usprawniania, prasa dla osób niepe∏nosprawnych.
5) odp∏atnoÊç za pobyt na turnusie rehabilitacyjnym.
6) odp∏atnoÊç za pobyt na leczeniu w zak∏adzie lecznictwa uzdrowiskowego, za pobyt w zak∏adzie rehabilitacji leczniczej, zak∏adach opiekuƒczo-leczniczych i piel´gnacyjno-opiekuƒczych oraz odp∏atnoÊç za zabiegi rehabilitacyjne.
7) op∏acenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepe∏nosprawnoÊcià narzàdu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa, w kwocie nieprzekraczajàcej 2280 z∏.
8) utrzymanie przez osoby niewidome, o których mowa w punkcie 7, psa przewodnika, w kwocie nieprzekraczajàcej 2280 z∏.
9) opieka piel´gniarska w domu nad osobà niepe∏nosprawnà w okresie przewlek∏ej choroby uniemo˝liwiajàcej
poruszanie si´ oraz us∏ugi opiekuƒcze Êwiadczone dla osób niepe∏nosprawnych zaliczonych do I grupy inwalidztwa.
10) op∏acenie t∏umacza j´zyka migowego.
11) kolonie i obozy dla dzieci i m∏odzie˝y niepe∏nosprawnej oraz dzieci osób niepe∏nosprawnych, które nie
ukoƒczy∏y 25 roku ˝ycia.
12) leki – w wysokoÊci stanowiàcej nadwy˝k´ ponad kwot´ 100 z∏ miesićznie, je˝eli lekarz specjalista stwierdzi,
˝e osoba niepe∏nosprawna powinna stosowaç okreÊlone leki stale lub czasowo. Odliczyç mo˝na np. maÊci przeciwodle˝ynowe dla osób d∏ugotrwale unieruchomionych. JeÊli np. w lipcu, w zwiàzku z naszym schorzeniem/
niepe∏nosprawnoÊcià (ale nie np. grypà), wydaliÊmy na leki 150 z∏, to odliczamy 50 z∏ (150 z∏ – 100 z∏). JeÊli
w sierpniu wydaliÊmy 80 z∏, to nie odliczamy za ten miesiàc ˝adnej kwoty.
UWAGA: Musimy posiadaç pisemne zaÊwiadczenie lekarza specjalisty o koniecznoÊci stosowania konkretnych leków
zwiàzanych z danà niesprawnoÊcià. Ulga przys∏uguje tylko osobom niepe∏nosprawnym i nie mogà z niej korzystaç,
np. osoby starsze lub chore, jeÊli nie majà orzeczenia o niepe∏nosprawnoÊci. Od 2004 r. znacznie obni˝ono kwot´ –
do 100 z∏, powy˝ej której mo˝na odliczaç wydatki na leki, co jest korzystne dla podatników.
13) odp∏atny, konieczny przewóz na niezb´dne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne:
• osoby niepe∏nosprawnej – karetkà transportu sanitarnego,
• osoby niepe∏nosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa oraz dzieci niepe∏nosprawnych do lat
16 – równie˝ innymi Êrodkami transportu.
14) u˝ywanie samochodu osobowego, stanowiàcego w∏asnoÊç (wspó∏w∏asnoÊç) osoby niepe∏nosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika majàcego na utrzymaniu osob´ niepe∏nosprawnà zaliczo-
22
D Z I A ¸
nà do I lub II grupy inwalidztwa albo dzieci niepe∏nosprawne do lat 16, dla potrzeb zwiàzanych z koniecznym
przewozem na niezb´dne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne, w kwocie nieprzekraczajàcej 2280 z∏.
UWAGA: Mimo, ˝e nie wynika to jasno z przepisów, mo˝na spotkaç si´ z ˝àdaniem urz´du skarbowego przedstawienia dokumentów poÊwiadczajàcych korzystanie z zabiegów leczniczo-rehabilitacyjnych.
15) odp∏atne przejazdy Êrodkami transportu publicznego zwiàzane z pobytem:
a) na turnusie rehabilitacyjnym,
b) w zak∏adach, o których mowa w pkt 6,
c) na koloniach i obozach dla dzieci i m∏odzie˝y, o których mowa w pkt 11.
W przypadku odp∏atnych przejazdów transportem publicznym zachowajmy bilety!
Wymagane dokumenty
Aby odliczyç wymienione wy˝ej wydatki musimy posiadaç rachunki. Na przyk∏ad w przypadku prac adaptacyjnoremontowych konieczne sà faktury wystawiane przez p∏atnika VAT. Nie dotyczy to wydatków okreÊlonych w punktach:
7), 8) i 14). Tu przyj´to rozwiàzanie bez rachunków. Nie oznacza to, i˝ obowiàzuje zupe∏na dowolnoÊç, wić np. jeÊli osoba niewidoma nie posiada psa (pkt 8) albo niepe∏nosprawny nie ma samochodu (pkt 14), to oczywiÊcie nie mo˝e odliczaç tych kwot.
Wydatki na cele rehabilitacyjne mo˝na odliczyç, je˝eli nie by∏y finansowane ze Êrodków Paƒstwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych (PFRON), zak∏adowego funduszu rehabilitacji, Narodowego Funduszu Zdrowia,
zak∏adowego funduszu Êwiadczeƒ socjalnych albo nie zwrócono ich podatnikowi w jakiejkolwiek innej formie. W przypadku, gdy wydatki by∏y cz´Êciowo finansowane z tych êróde∏, odlicza si´ ró˝nic´ pomi´dzy poniesionymi wydatkami, a kwotà dofinansowania. Odliczamy wić tylko te wydatki, które sami pokryliÊmy.
Przyk∏ad I:
Koszt turnusu rehabilitacyjnego to 1700 z∏, z tego 500 z∏ pokrywa Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie. 1200 z∏ zap∏aciliÊmy z w∏asnej kieszeni – odliczamy wtedy tylko te 1200 z∏.
Przyk∏ad II:
OtrzymaliÊmy wózek ze stowarzyszenia – nie odliczamy nic. Inaczej jest jeÊli cz´Êciowe koszty zakupu wózka pokrywa
Narodowy Fundusz Zdrowia. Wysokiej jakoÊci wózek aktywny kosztuje np. 5000 z∏ – NFZ pokry∏ 1500 z∏. DostaliÊmy
jeszcze dofinansowanie z PFRON w wysokoÊci 2250 z∏. W takim przypadku odliczamy 1250 z∏ (1250 z∏ = 5000 z∏ –
1500 z∏ – 2250 z∏).
UWAGA: Przypominamy, ˝e wydatki na cele rehabilitacyjne odliczamy od dochodu przed opodatkowaniem, a nie od
kwoty podatku
KTO MO˚E ODLICZAå WYDATKI NA CELE REHABILITACYJNE?
W zale˝noÊci od tego kto poniós∏ wydatki mo˝e to byç:
• osoba niepe∏nosprawna, albo
• podatnik, na którego utrzymaniu jest osoba niepe∏nosprawna, je˝eli w roku podatkowym dochód osoby niepe∏nosprawnej nie przekroczy∏ kwoty 9120 z∏ (w ca∏ym 2007 r.). Przepisy zaliczajà do tych podatników: wspó∏ma∏˝onka, dzieci w∏asne, przysposobione oraz dzieci przyj´te na wychowanie, pasierbów, rodziców, rodziców wspó∏ma∏˝onka, rodzeƒstwo, ojczyma, macoch´, zićia i synowà. Rachunki muszà byç wystawione na osob´, która
b´dzie odlicza∏a ten wydatek.
Przyk∏ad:
Syn uleg∏ wypadkowi i otrzymuje najni˝szà rent´ z tytu∏u ca∏kowitej niezdolnoÊci do pracy. W ca∏ym roku jego dochód nie przekroczy 9120 z∏. Ojciec mo˝e odliczyç wydatki na wózek, poduszk´ przeciwodle˝ynowà itd., ale rachunki muszà byç wystawione na ojca.
Osoba, której dotyczy dany wydatek musi posiadaç jeden z dokumentów:
• orzeczenie o zakwalifikowaniu do jednego z trzech stopni niepe∏nosprawnoÊci (wczeÊniej by∏o to odpowiednio
orzeczenie zaliczajàce do I, II albo III grupy inwalidztwa),
• decyzj´ przyznajàcà rent´ z tytu∏u ca∏kowitej lub cz´Êciowej niezdolnoÊci do pracy, rent´ szkoleniowà, albo rent´ socjalnà,
• orzeczenie o niepe∏nosprawnoÊci dziecka do 16 r. ˝ycia.
JeÊli w opracowaniu mowa jest o I lub II grupie inwalidztwa nale˝y przez to rozumieç osoby posiadajàce orzeczenie:
23
• o znacznym stopniu niepe∏nosprawnoÊci lub o ca∏kowitej niezdolnoÊci do pracy oraz niezdolnoÊci do samodzielnej egzystencji albo o zaliczeniu do I grupy inwalidztwa,
• o umiarkowanym stopniu niepe∏nosprawnoÊci lub ca∏kowitej niezdolnoÊci do pracy albo o zaliczeniu do II grupy inwalidztwa.
JAK OBLICZA SI¢ PODATEK?
Po odliczeniu od dochodu okreÊlonych wy˝ej wydatków otrzymujemy podstaw´ opodatkowania (czyli: dochód – odliczenia).
Teraz obliczamy podatek. To, ile p∏acimy podatku, zale˝y od tego, w którym przedziale mieÊci si´ podstawa opodatkowania (czyli: dochód – odliczenia).
Podstawa obliczenia podatku w z∏otych
I. do kwoty 43.405 z∏
II. ponad 43.405 z∏ do 85.528 z∏
III. ponad 85.528 z∏
Podatek wynosi
19% minus 572,54 z∏
7.674,41 z∏ plus 30% nadwy˝ki ponad 43.405 z∏
20.311,31 z∏ plus 40% nadwy˝ki ponad 85.528 z∏
Sk∏adka zdrowotna
Obliczony podatek dochodowy w pierwszej kolejnoÊci ulega obni˝eniu o kwot´ sk∏adki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne (sk∏adka jest obowiàzkowo, co miesiàc, potràcana z zaliczki na podatek).
Odliczenia od podatku
W poprzednich latach istnia∏a mo˝liwoÊç odliczania okreÊlonych kwot od podatku. Jednak lista tych zwolnieƒ by∏a systematycznie skracana. Od 2004 r. nie mo˝na ju˝ np. odliczaç wydatków na dojazd dzieci do szko∏y, na zakup
pomocy naukowych czy dokszta∏canie i doskonalenie zawodowe.
Nowa ulga – ulga na dzieci
Od tego roku, tj. od 2007 r., wprowadzono ulg´ na dzieci. Ulga ta przys∏uguje podatnikom wychowujàcym w∏asne lub przysposobione dzieci; w gr´ wchodzà te same dzieci, z którymi osoby samotnie wychowujàce dzieci mogà
si´ rozliczaç wspólnie, tj.:
• dzieci ma∏oletnie,
• dzieci, bez wzgl´du na ich wiek, które zgodnie z odr´bnymi przepisami otrzymywa∏y zasi∏ek piel´gnacyjny (a wić
dzieci niepe∏nosprawne),
• dzieci do ukoƒczenia 25 lat uczàce si´ w szko∏ach, jeÊli dzieci te nie uzyska∏y w roku podatkowym dochodów,
z wyjàtkiem dochodów zwolnionych od podatku dochodowego, renty rodzinnej oraz dochodów w wysokoÊci
nie powodujàcej obowiàzku zap∏aty podatku.
Ulga przys∏uguje w wysokoÊci stanowiàcej iloczyn liczby dzieci i kwoty 1145,08 z∏, czyli 1145,08 z∏ na ka˝de dziecko, przy czym jest to limit ∏àczny dla obojga rodziców. Liczba 1145,08 to dwukrotnoÊç kwoty zmniejszajàcej podatek
okreÊlonej w pierwszym przedziale skali dla 2007 r. (572,54 z∏ x 2).
Kwot´ ulgi odlicza si´ od podatku jednego z rodziców lub, w razie wspólnego rozliczenia, od podatku obojga.
W przypadku rodziców po orzeczonym rozwodzie lub separacji, odliczenie przys∏uguje temu z nich, u którego dzieci faktycznie zamieszkujà. Je˝eli jednak dzieci zamieszkujà przez czeÊç roku u ka˝dego z rodziców, kilka miesićy u jednego, kilka u drugiego, ulga przys∏uguje ka˝demu z rodziców. Oblicza si´ jà jako iloczyn: liczby miesićy przebywania
dziecka i 1/12 kwoty ulgi. Np. dziecko przebywa 6 miesićy u jednego z rodziców, 6 u drugiego. W takim przypadku
ka˝dy z rodziców mo˝e odliczyç od podatku kwot´ 572,54 z∏ ((1145,08 : 12) x 6).
Podatek nale˝ny
Obliczony nale˝ny podatek porównujemy z kwotà zaliczek na podatek wp∏acanych przez ca∏y rok podatkowy i albo dop∏acamy ró˝nic´ nale˝nà fiskusowi, albo czekamy na zwrot nadp∏aty z urz´du skarbowego. Mo˝emy jeszcze skorzystaç z mo˝liwoÊci przekazania 1% naszego podatku organizacji po˝ytku PUBLICZNEGO
1% DLA ORGANIZACJI PO˚YTKU PUBLICZNEGO
Od kilku lat istnieje mo˝liwoÊç pomniejszenia podatku do wysokoÊci nie wi´kszej ni˝ 1% podatku z tytu∏u wp∏aty pieni´˝nej na rzecz organizacji po˝ytku publicznego. Przy rozliczeniu za 2007 r. b´dziemy mogli skorzystaç z nowej
procedury przekazywania 1% podatku – jednak sama zasada ile i komu przekazujemy, nie zmienia si´.
Wype∏niajàc zeznanie podatkowe, wskazujemy organizacj´ po˝ytku publicznego, podajàc jej nazw´ i numer wpisu do Krajowego Rejestru Sàdowego. Samej wp∏aty z cz´Êci naszego podatku dokonuje urzàd skarbowy w terminie
24
D Z I A ¸
3 miesićy od z∏o˝enia zeznania podatkowego, przy czym nale˝y pami´taç, i˝ konieczne jest z∏o˝enie zeznania w terminie, tj. do 30 kwietnia roku, w którym sk∏adamy PIT. W przeciwnym razie przekazanie 1% nie nastàpi.
O CZYM NALE˚Y PAMI¢TAå?
Musimy bardzo dok∏adnie czytaç polecenia zawarte w poszczególnych rubrykach deklaracji podatkowej i starannie
wykonywaç wszelkie obliczenia.
Nale˝y dok∏adnie i czytelnie wype∏niç deklaracj´ podatkowà. B∏´dy w obliczeniach mogà zostaç potraktowane jako oszustwo.
Pami´tajmy, ˝e mamy obowiàzek zachowania dokumentów potwierdzajàcych wydatki (np. rachunki, faktury, bilety) przez 5 lat, liczàc od koƒca roku, w którym up∏ynà∏ termin p∏atnoÊci podatku. Dokumenty zachowujemy w domu – nie do∏àczamy ich do zeznania podatkowego.
W razie wàtpliwoÊci przy wype∏nianiu deklaracji, warto poprosiç o wyjaÊnienie w informacji urz´du skarbowego.
Mo˝na te˝ udaç si´ do doradcy podatkowego, ale jest to us∏uga p∏atna.
Za dany rok rozliczamy si´ do 30 kwietnia roku nast´pnego. JeÊli przekroczymy termin, to b´dziemy musieli zap∏aciç odsetki karne. Zaletà wczeÊniejszego rozliczenia si´, czyli np. ju˝ w styczniu danego roku, a nie w ostatniej chwili
np. 29 kwietnia, jest wczeÊniejszy zwrot nadp∏aconego podatku.
Zeznanie podatkowe wysy∏amy pocztà (listem poleconym, jeszcze lepiej z potwierdzeniem odbioru) albo zanosimy bezpoÊrednio do urz´du skarbowego. Warto zrobiç kopi´ zeznania dla siebie i potwierdziç na kopii jego z∏o˝enie
w urz´dzie skarbowym (jeÊli zanosimy osobiÊcie).
Na wniosek podatnika urzàd skarbowy mo˝e ograniczyç wysokoÊç zaliczek na podatek dochodowy, jeÊli podatnik
dowiedzie, ˝e zaliczki by∏yby niewspó∏miernie wysokie w stosunku do podatku nale˝nego od przewidywanego na dany rok dochodu. Obni˝enie zaliczki ograniczy si´ jednak wy∏àcznie do kwoty po odliczeniu sk∏adki na ubezpieczenie
zdrowotne.
Je˝eli osoba wezwana przez urzàd skarbowy (np. do z∏o˝enia wyjaÊnieƒ), nie mo˝e stawiç si´ z powodu choroby,
kalectwa lub innej wa˝nej przyczyny, organ podatkowy mo˝e przyjàç wyjaÊnienie lub zeznanie albo dokonaç czynnoÊci w miejscu pobytu tej osoby (art. 155 ß 2 ustawy z dn. 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, Dz. U. z 2005 r.,
Nr 8, poz. 60 z póên. zm.).
Warto zapoznaç si´ z informacjami zamieszczonymi internecie, patrz np. strony: http://www.mf.gov.pl (Ministerstwo Finansów), czy http://www.izba-skarbowa.waw.pl (Izba Skarbowa w Warszawie).
Wykorzystano tekst opracowania zamieszczonego na www.ngo.pl
◆
25
Harmonogram szkoleƒ na rok 2008
Specjalistów pracujàcych z dzieçmi z zaburzeniami rozwoju – lekarzy, rehabilitantów, psychologów, pedagogów,
logopedów – zapraszamy na kursy, szkolenia i warsztaty organizowane przez Fundacj´ „Promyk S∏oƒca”. Poni˝ej
prezentujemy wst´pny harmonogram szkoleƒ na rok 2008, który mo˝e ulec jeszcze niewielkim zmianom, gdy˝ nie
znamy jeszcze wszystkich dok∏adnych terminów. Informacje te b´dà na bie˝àco uzupe∏niane na stronie
www.promykslonca.pl. Zapraszamy!
Styczeƒ
7–8
Metoda Dobrego Startu
prowadzàca: prof. dr hab. Marta Bogdanowicz
22 – 23
Dziecića Skala Rozwojowa (DSR)
prowadzàca: mgr Ewa Zalewska – PTP
9 – 13
PNF – kurs podstawowy I cz´Êç
prowadzàcy: mgr Aleksander Lizak – Advanced Instruktor IPNFA
Luty
Niepowodzenia w nauce matematyki i sposoby ich korygowania
prowadzàca: prof. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyƒska
25 – 30
Zastosowanie kinezjologii rozwojowej wg Vojty u niemowlàt, dzieci
i m∏odzie˝y z zaburzeniami ruchowymi (cz´Êç D)
prowadzàcy: R. Koz∏owski, M. Novotny, V. Tylova
Marzec
Wczesna interwencja I cz´Êç
10 – 14
PNF – kurs podstawowy II cz´Êç
17 – 21
Szkolenie terapeutów EEG-Biofeedback I stopnia
Kwiecieƒ
Wczesna interwencja II cz´Êç
Wczesna diagnostyka neurorozwojowa uszkodzeƒ uk∏adu nerwowego
wg Vojty
prowadzàca: nauczyciele metody
Formy stymulacji prawid∏owego rozwoju mowy u dzieci z deficytami
prowadzàca: mgr Joanna Staƒczak
Maj
Terapia behawioralna dzieci z autyzmem
prowadzàcy: dr Jacek Koz∏owski
Jak konstruowaç program pracy i jak pokonywaç trudnoÊci w terapii
dzieci wielorako niepe∏nosprawnych
prowadzàca: mgr Katarzyna Majorowska
26
D Z I A ¸
Czerwiec
7–8
14 – 15
Terapia Integracji Sensorycznej – I stopieƒ
prowadzàcy: mgr Z Przyrowski, mgr E. Grzybowska
16 – 18
PNF w pediatrii
prowadzàcy: mgr Agnieszka St´pieƒ
23 – 27
Szkolenie terapeutów EEG-Biofeedback I stopnia
7 – 11
prowadzàcy: Benedict Boemer – Advanced Instruktor IPNFA
4 – 15
Metoda Castilo Morallesa
Prowadzàcy: dr J. Limbrock
5–9
prowadzàcy: Benedict Boemer – Advanced Instruktor IPNFA
11 – 15
prowadzàcy: Biggi Mayer – Advanced Instruktor IPNFA
8 – 13
PNF (rozwijajàcy)
13 – 14
20 – 21
Terapia Integracji Sensorycznej – I stopieƒ
prowadzàcy: mgr Z Przyrowski, E. D´biƒska, mgr E. Grzybowska
15 – 19
Szkolenie terapeutów EEG-Biofeedback II stopnia
Lipiec
Sierpieƒ
Wrzesieƒ
Paêdziernik
Dokumentacja medyczna
prowadzàcy: Mateusz Kamiƒski, Jakub Rzymowski
14 – 18
Konferencja naukowo-szkoleniowa
Listopad
Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa
prowadzàcy: dr Marita Gehrke/ dr Barbara Ernst
Kszta∏cenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szko∏ach ogólnodost´pnych i integracyjnych
prowadzàca: mgr Ewa Materka
27
Wczesna pomoc psychologiczna
Moja córeczka ma 5 miesićy. Podczas ostatniej wizyty neurolog stwierdzi∏ u niej asymetri´ u∏o˝eniowà. Lekarz
skierowa∏ nas na rehabilitacj´ oraz do psychologa. Czego mog´ oczekiwaç od psychologa? Czy moje dziecko nie
jest za ma∏e na takà wizyt´?
Beata K.
Potrzeba wczesnej pomocy wyst´puje niezale˝nie od przyczyn zaburzeƒ. Poniewa˝ objawy problemów rozwojowych mogà wyst´powaç od urodzenia, wczesna pomoc powinna byç dost´pna ju˝ od pierwszych dni ˝ycia
dziecka. Pomoc powinna byç skierowana zarówno do dzieci, jak i rodziców.
Za jak najwczeÊniejszym zdiagnozowaniem zagro˝eƒ i zaburzeƒ oraz podjćiem natychmiastowej terapii przemawia fakt du˝ej plastycznoÊç centralnego uk∏adu nerwowego we wczesnym okresie rozwoju. PlastycznoÊç
mózgu umo˝liwia adaptacj´ do aktualnych potrzeb, dlatego u dziecka z zaburzeniami rozwojowymi pozostawionego bez terapii mo˝e dojÊç do powstania oraz utrwalenia nieprawid∏owoÊci w obr´bie UON (centralnego uk∏adu nerwowego). Zaburzenia UON prowadzà do zaburzeƒ procesów uczenia, mowy, emocjonalnych oraz do dysfunkcji rodziny i zaburzeƒ spo∏ecznych.
Terapia u mniejszych dzieci przynosi wi´ksze rezultaty ze wzgl´du na ich wi´kszà podatnoÊç na oddzia∏ywania terapeutyczne. Istotne jest równie˝ to, ˝e we wczesnym okresie ˝ycia dziecka nieprawid∏owoÊci nie sà jeszcze
utrwalone. PlastycznoÊç centralnego uk∏adu nerwowego pozwala na kszta∏towanie prawid∏owych struktur ruchowych, a przez to – wi´kszà skutecznoÊç funkcjonalnà.
Wczesna pomoc dla rodziców dzieci z dysfunkcjami rozwojowymi jest bardzo wa˝na ze wzgl´du na ich motywacj´ do niesienia pomocy dziecku. Rodzice potrzebujà wsparcia w procesie rehabilitacji dziecka. To wsparcie
jest wa˝ne cz´sto równie˝ wtedy, gdy tworzà si´ i utrwalajà prawid∏owe wi´zi emocjonalne rodziców z chorym
dzieckiem, które sà warunkiem prawid∏owego funkcjonowania ca∏ej rodziny. Rodzice potrzebujà wskazówek
dotyczàcych sposobów post´powania z dzieckiem, oddzia∏ywaƒ terapeutycznych i piel´gnacyjnych. Ju˝ od pierwszych chwil ˝ycia dziecka rodzic mo˝e zajmowaç si´ jego usprawnianiem poprzez czynnoÊci piel´gnacyjne, takie
jak ubieranie, rozbieranie, kàpiel czy karmienie. Realna ocena stanu dziecka, prognoza na przysz∏oÊç oraz wskazówki do pracy z dzieckiem dajà rodzicom poczucie kompetencji rodzicielskiej, pozwalajà dostosowaç si´ do mo˝liwoÊci i potrzeb dziecka. Poczucie kompetencji rodzicielskiej zapobiega powstawaniu stanów depresyjnych, prze˝yç zwiàzanych z poczuciem winy.
We wczesnym okresie ˝ycia powiàzanie sfery ruchowej ze sferà psychicznà sà bardzo Êcis∏e. Opóênienie rozwoju ruchowego mo˝e pociàgnàç za sobà opóênienie w pozosta∏ych sferach rozwoju dziecka. Obni˝one napićie mi´Êniowe wp∏ynie na deficyty nie tylko w sferze rozwoju motorycznym, ale równie˝ spowoduje opóênienie
rozwoju mowy poprzez obni˝one napićie narzàdów artykulacyjnych (wargi, j´zyk, mi´Ênie policzków). Niezb´dna jest zatem dok∏adna i ca∏oÊciowa ocena stanu dziecka we wszystkich sferach, co wykracza poza kompetencj´
jednego specjalisty. Dlatego oprócz lekarza w proces diagnostyczny powinni byç w∏àczeni równie˝ tacy specjaliÊci, jak logopeda, psycholog, pedagog specjalny. Przypuszczam, ˝e z tego w∏aÊnie powodu w∏aÊnie neurolog
skierowa∏ Was do psychologa.
Psycholog dokonuje oceny rozwoju psychicznego dziecka. Zwraca uwag´ na sygna∏y mówiàce o brakach
rozwojowych w sferach koordynacji wzrokowo-ruchowej, emocjonalnej, spo∏ecznej. Psycholog wskazuje rodzicom na mocne strony rozwoju oraz na te, które wymagajà wspomagania. Pomaga w zespole terapeutów ustalaç programy oddzia∏ywania terapeutycznego dla dziecka w zale˝noÊci od jego wieku, potrzeb i zainteresowaƒ.
Psycholog pomaga rodzicom interpretowaç zachowania dziecka, zw∏aszcza te trudne, wskazuje na sposoby radzenia sobie z nimi. Pokazuje na sposoby nawiàzywania z dzieckiem kontaktu, wspó∏pracy, motywowaniu do podejmowania wysi∏ku. Psycholog zajmuje si´ równie˝ wspieraniem rodziny, budowaniem prawid∏owych relacji i wi´zi
emocjonalnych.
mgr Hanna Darian
psycholog
28

pobierz - PomagamyDzieciom.info

Transkrypt

Podobne dokumenty

Goście z Bretanii

Każdy z nas jest inny, taki, jaki jestem, jestem potrzebny i ważny

Carrefour Polska

„Integracja” za darmo

odchudzanie