1 Innowacja pedagogiczna Twórcze rozwiązywanie problemów w

Innowacja pedagogiczna
Twórcze rozwiązywanie problemów w praktyce – Edukacja twórcza w przedszkolu
realizowana w Przedszkolu nr 15 - w 3-letnim pilotażu obejmującym lata 2016-2019.
Rodzaj innowacji pedagogicznej (programowa, organizacyjna, metodyczna):
1. Programowa – nowatorski program nauczania i wychowania zgodny z podstawą
programową dla edukacji przedszkolnej, zakłada wzbogacenie (pogłębienie i/lub
rozszerzenie) treści kształcenia w przedszkolu z wykorzystaniem nowych metod
twórczego kształcenia Treści nauczania realizowane będą w ramach zagadnień
opisanych w podstawie programowej, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji
założeń programu podczas całego dnia pobytu dziecka w przedszkolu.
2. Metodyczna – wprowadzenie do edukacji przedszkolnej nowej strategii kształcenia,
wykorzystującej metodykę TRP (twórczego rozwiązywania problemów) rozwijającej
myślenie twórcze i sposób uczenia (się) dzieci. Holistyczne ujęcie treści z różnych
edukacji daje nauczycielowi możliwość łączenia zakresów tematycznych i ukazywania
nauki jako spójnej całości za pomocą, nowych w edukacji – heurystyk twórczych,
używanych w strategiach twórczego rozwiązywania problemów (TRP).
3. Organizacyjna – za zgodą organu prowadzącego w roku szk. 2016/2017 do planu
kształcenia w przedszkolu zostaje włączony innowacyjny program wychowania
przedszkolnego z wykorzystaniem metodyki edukacji twórczej – metod i technik TRP,
realizowany w większości zajęć w formie projektu. W trakcie 3-letniego pilotażu
program poprowadzi dwóch nauczycieli prowadzących w danym roku grupę
przedszkolną.
Autor innowacji pedagogicznej: Teresa Kosiarek - pedagog, socjolog, trener twórczego
rozwiązywania problemów z wykorzystaniem metodyki międzynarodowej Olimpiady Kreatywności,
nauczyciel z 13-letnim stażem w edukacji wczesnoszkolnej, 2001 – 2007 wykładowca Akademii
Pedagogiki Specjalnej w Warszawie – Psychopedagogika Kreatywności, od 2008 r. – wykładowca APS
na studiach podyplomowych edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, 2008-2011 r. nauczyciel
konsultant CODN i ORE oraz redaktor naczelny czasopisma Trendy w ORE, 2011-2013 – koordynator
projektu dotyczącego uczniów zdolnych w ORE/MEN), od 2014 r. dyrektor Akademii Twórczego
1
Nauczyciela, ODN. Autorka i współautorka licznych projektów, materiałów edukacyjnych, pozycji
literatury z ww. zakresu, m.in. „Jak rozwijać zdolności i indywidualizować pracę na lekcji”
(Wyd. Didasko, Warszawa 2012). Autorka programu „Lekcje twórczości – TRP w praktyce dla Gminy
Wrocław”
Zapewnienie warunków do realizacji innowacji: Przedszkole zapewnia sprzyjające warunki kadrowe,
organizacyjne oraz edukacyjne, pozwalające zorganizować kształcenie tak, aby zakres kształcenia
i wychowania określony w podstawie programowej był rozszerzany i konkretyzowany w autorskich
programach wychowania przedszkolnego (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego,
s. 26). Należyte przygotowanie dzieci do podjęcia nauki w szkole, znacząco zmniejszy możliwość
napotkania na nadmierne trudności pojawiające się już na początku klasy pierwszej. (Podstawa
programowa wychowania przedszkolnego, s. 27) Programy autorskie mają rozszerzać to, co zapisane
jest w podstawie programowej (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego, s. 30)
Realizatorzy: nauczycielki przedszkola, absolwentki 98 - godzinnego kursu „TRP w praktyce
– edukacja twórcza w przedszkolu”.
Innowacja dotyczy jednej grupy przedszkolnych, które kontynuować będą (pilotażowo) innowacyjne
kształcenie w następnych latach 2016/17, 2017/2018, 2018/2019. Na przestrzeni tych lat innowacją
zostaną
objęte
kolejne
grupy
przedszkolne.
Autorka
innowacji
zakłada,
że po 3-letnim pilotażu wszyscy lub większość nauczycieli przedszkola zostanie przygotowana
do wdrażania nowych metod wychowania i kształcenia w edukacji przedszkolnej.
Cele innowacji pedagogicznej:
Cel główny: identyfikowanie, wspieranie i rozwijanie myślenia twórczego dzieci poprzez naukę
stosowania metod i technik twórczego rozwiązywania zadań i problemów, jako strategii myślenia
i uczenia (się) dzieci w wieku przedszkolnym.
Cele szczegółowe: kształtowanie umiejętności:
 stosowania wybranych heurystyk twórczych do rozwiązywania zadań i problemów podczas
zajęć w przedszkolu oraz w życiu codziennym,
 myślenia dywergencyjnego, kombinacyjnego, transformacyjnego…,
 dostrzegania i formułowania problemów, zadawania pytań, świadomego podejmowania
twórczego działania,
2
 podejmowania i realizacji prac badawczych, doświadczeń i eksperymentów w celu
konstruowania wiedzy, wyciągania wniosków i uczenia się,
 realizacji projektów krótko- i długoterminowych, wytrwałego dążenia do celu,
 pracy w zespole i doceniania uczenia się od siebie nawzajem,
 samooceny i oceny koleżeńskiej, formułowania informacji zwrotnej.
Spodziewane efekty:
A. W zakresie wiedzy przedszkolak, a w szczególności absolwent przedszkola m.in.:
- zna wybrane heurystyki twórcze, wie jak stosować je w praktyce do rozwiązywania zadań
i problemów,
- wie, jak efektywnie uczyć się i pracować w procesie twórczym
B. W zakresie umiejętności przedszkolak, a w szczególności absolwent przedszkola m.in.:
- stosuje zaproponowaną przez nauczyciela metodę lub technikę TRP do rozwiązywania
wyzwań i problemów,
- dostrzega problemy,
- myśli i działa twórczo, samodzielnie i w zespole,
- podejmuje i realizuje projekty krótko - i długoterminowe samodzielnie i w zespole, pracuje
wytrwale i doprowadza prace do końca,
- podejmuje i realizuje prace badawcze, doświadczenia i eksperymenty, wyciąga wnioski,
C. W zakresie wartości, postaw przedszkolak, a w szczególności absolwent przedszkola m.in.:
- umie słuchać innych, broni swego zdania, jest tolerancyjny w stosunku do odmiennych
pomysłów i postaw,
- podejmuje decyzje samodzielnie i w zespole,
- planuje swoją pracę i uczenie się, podejmuje próby samodzielnego zarządzania czasem,
zadaniem i zespołem,
- przejawia kreatywną postawę.
Dziecko kończące edukację przedszkolną wie, umie, rozumie: czym jest twórcze rozwiązywanie
problemów i że warto wykorzystywać metody i techniki twórczego myślenia do poznawania
wiedzy i uczenia się.
Uzasadnienie potrzeby wprowadzenia innowacji pedagogicznej:
W dobie gospodarki opartej na wiedzy kreatywność i umiejętność wykorzystywania
potencjału mózgu, sposobu myślenia przez młodych ludzi uznawana jest przez wielu wybitnych
3
naukowców, pedagogów i psychologów za kluczową kompetencję XXI w. Działania planowane przez
MEN w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 to m.in. wdrażanie w szkołach programów
sprzyjających kształtowaniu u uczniów kreatywności, innowacyjności i pracy zespołowej. W obecnej
rzeczywistości kreatywność i innowacyjność obywateli uznawana jest za kluczowy mechanizm zmiany
i rozwoju. Tym samym, jednym z wyzwań rozwojowych polityki publicznej w zakresie wzmacniania
kapitału społecznego w Polsce do roku 2020 jest rozwój postaw obywateli nakierowanych na szerokie
wykorzystanie potencjału kreatywnego oraz szeroko pojętą współpracę („Strategia Rozwoju Kapitału
Społecznego”).
W tym kontekście istotne jest kształtowanie u dzieci w toku edukacji przedszkolnej postaw
sprzyjających rozwijaniu kreatywności i innowacyjności oraz rozbudzanie chęci do podejmowania
wspólnych działań i pracy zespołowej już od pierwszych lat nauki – w wychowaniu i nauczaniu
przedszkolnym.
Na wymienione wyżej kompetencje został położony nacisk w zapisach podstawy programowej
kształcenia ogólnego dla wszystkich etapów edukacyjnych.
Wyniki badania PISA dotyczącego wybranych, kluczowych kompetencji młodzieży pod koniec
obowiązkowego kształcenia w szkole pokazują, że:
 polscy uczniowie dość dobrze radzą sobie ze standardowymi zadaniami wymagającymi
schematycznego zastosowania posiadanej wiedzy i umiejętności, gorzej natomiast wypadają
uczniowie, jeśli chodzi o ich umiejętności twórcze,
 w praktyce szkolnej dominującą pozycję ma kształcenie promujące zapamiętywanie
i aplikację schematów,
 nauczyciele najczęściej korzystają z gotowych, uniwersalnych programów nauczania,
i wychowania niewykraczających poza treści podstawy programowej,
 system oceniania i promowania nastawiony jest przede wszystkim na premiowanie
powtarzalności,
 brak tradycji kształcenia dla rozwoju twórczości i innowacyjności oraz rozwijania form pracy
grupowej,
 brak bazy dobrych praktyk w zakresie wspierania innowacyjności i kreatywności
w nauczaniu i uczeniu się,
 brak funduszy na finansowanie zmian organizacyjnych i metodycznych sprzyjających
rozwojowi postaw kreatywnych i innowacyjnych.
4
 niewystarczające metodyczne i organizacyjne wsparcie szkół w zakresie zarządzania zmianą
na
rzecz
budowania
postaw
kreatywnych
i
innowacyjnych
w
nauczaniu
i uczeniu się oraz promocji form pracy grupowej.
Wychodząc naprzeciw tym potrzebom został opracowany innowacyjny program edukacyjny Lekcje
twórczości – twórcze rozwiązywanie problemów (TRP) w praktyce z częścią dotyczącą Edukacji
twórczej w przedszkolu przy wsparciu i zaangażowaniu wykładowców Uniwersytetu Łódzkiego,
Akademii Twórczego Nauczyciela (ODN). Program wpisuje się w główne założenia edukacyjne MEN
na lata 2014 – 2020.
Program opracowany do edukacji przedszkolnej Twórcze rozwiązywanie problemów w praktyce
– Edukacja twórcza w przedszkolu jest wzbogaceniem programu wychowania dla dzieci
przedszkolnych o treści i sposób ich realizacji, które są osadzone w edukacji twórczej. Autorka
innowacji przyjmuje założenia współczesnych pedagogów i psychologów, wywiedzione z wieloletnich
badań, iż myślenie twórcze w toku systematycznych zabiegów edukacyjnych, tak jak i twórczość,
możliwe jest do nauczenia, stymulowania, wspierania, rozwijania po to, aby dzieci nabyły
umiejętności używania go w sposób świadomy do uczenia się i efektywnego działania.
Opis innowacji pedagogicznej:
TRP w praktyce – Edukacja twórcza w przedszkolu, to nie tylko uczenie inaczej treści programowych
przewidzianych w podstawie programowej, to uczenie myślenia z wykorzystaniem metod i technik
twórczego rozwiązywania problemów, czego brakuje w przedszkolach. W zaproponowanej innowacji
kształcenie umiejętności świadomego używania heurystyk twórczych w rozwiązywaniu zadań
i problemów rozłożone jest na trzy lata wychowania przedszkolnego. Oznacza to, że wiadomości
i umiejętności z zakresu twórczego rozwiązywania problemów, zdobywane przez dziecko trzyletnie,
będą powtarzane, pogłębiane i rozszerzane w grupie dzieci czteroletnich a następnie w grupie
pięciolatków. Spiralny układ treści programu umożliwia powrót nauczyciela wraz z dziećmi do
wcześniejszego materiału, który zostanie ukazany w bogatszej i szerszej perspektywie w kolejnym
roku.
5
Treści edukacyjne (edukacja twórcza) realizowane będą podczas wszystkich zajęć w przedszkolu,
Opisane zostały w programie poprzez:
a) zestaw celów wychowania i kształcenia i wynikających z nich ogólnych zadań nauczyciela
prowadzącego zajęcia z edukacji twórczej,
b) nabytą wiedzę i umiejętności z zakresu TRP, dziecka kończącego edukację przedszkolną,
c) wskazanie sylwetki absolwenta kończącego edukację przedszkolną w uwzględnieniem
umiejętności nabytych w zakresie edukacji twórczej rozumianej jako sposób myślenia
i rozwiązywania zadań oraz problemów.
Program Twórcze rozwiązywanie problemów – Edukacja twórcza w przedszkolu dostosowany jest
do możliwości intelektualnych dzieci młodszych, ukierunkowuje myślenie twórcze dziecka na sposób
rozwiązywania problemów.
Nauka tak rozumianego myślenia to kształcenie umiejętności dostrzegania i formułowania
problemów oraz umiejętności stawiania pytań. To także uczenie (się) dzieci selekcjonowania
i analizowania wiedzy oraz transformowania jej do nowych rozwiązań. W założeniach dydaktyczno
- wychowawczych programu, autorka odwołuje się do trzech sfer osobowości dziecka: poznawczej,
emocjonalno – motywacyjnej i działaniowej, szeroko opisywanych językiem celów operacyjnych
przez K.J. Szmidta i J. Bonar (1998).
Zaproponowany program kształcenia zawiera wybrane metody i techniki TRP oraz zapisy
jak stymulować i wykorzystywać do TRP wskazane przez E. Nęcka (1998) operacje umysłowe,
np. uogólnianie, dokonywanie skojarzeń, abstrahowanie, transformowanie, myślenie dedukcyjne
i indukcyjne oraz myślenie metaforyczne. Dotychczasowe działania przedszkola, szkoły i nauczycieli
w zakresie rozwijania potencjału twórczego dzieci ograniczały się głównie do rozwijania wyobraźni
dzieci w zajęciach edukacji muzycznej, plastycznej, w zajęciach teatralnych lub dramowych.
Zbyt rzadko w procesie dydaktycznym dzieci uczone są heurystyk twórczych, które pomogą im myśleć
twórczo, odważnie, niestandardowo i świadomie wykorzystywać metody oraz techniki tego myślenia
do rozwiązywania zadań i problemów stawianych przed nimi zarówno podczas zajęć, jak i w życiu
codziennym. Dziecko, mając możliwość tak zorganizowanego procesu nauczania, poznawania świata,
uczy się twórczego rozwiązywania problemów w praktyce. Rozwiązuje zadania i stojące przed nim
wyzwania, używając myślenia dywergencyjnego, kombinatorycznego i transformacyjnego oraz
stosuje poznaną wiedzę do nowych rozwiązań. Program wychowania przedszkolnego i sposób jego
realizacji został tak zaplanowany, aby otwierać przestrzeń do samodzielnego uczenia się dzieci:
6
analizowania, klasyfikowania, wykazywania różnic, porównywania, uzasadniania, popierania
argumentami, dokonywania analizy i syntezy, przewidywania, wykrywania, ocenia, wnioskowania itd.
Celem długofalowym innowacji (po zakończeniu 3-letniego pilotażu) jest nabycie przez nauczycieli
edukacji przedszkolnej kompetencji w zakresie metodyki nauczania TRP w praktyce w takim stopniu,
aby śmiało chcieli je wykorzystywać w codziennym procesie dydaktycznym, w trakcie wszystkich zajęć
i zabaw realizowanych w ciągu dnia w przedszkolu.
Spodziewane efekty: Absolwent przedszkola m.in.:
1. Zna podstawowe, wybrane heurystyki twórcze i potrafi je stosować do rozwiązywania zadań
i problemów.
2. Odważnie myśli i działa twórczo, przejawia kreatywną postawę.
3. Pracuje w zespole i docenia uczenie się od siebie nawzajem.
4. Myśli
płynnie,
giętko
i
oryginalnie.
Posługuje
się
myśleniem
dywergencyjnym,
kombinatorycznym i transformacyjnym w rozwiązywaniu zadań i problemów.
5. Dostrzega i rozwiązuje problemy, zadaje ciekawe pytania, świadomie podejmuje działania
twórcze.
6. Realizuje projekty krótko - i długofalowe, wytrwale dąży do celu.
7. Podejmuje dyskusje, prace badawcze, wyciąga wnioski.
8. Dokonuje oceny pracy własnej i innych.
Sposoby prowadzenia działań ewaluacyjnych: ankiety, wywiady z dziećmi, rodzicami, nauczycielami
oraz dyrektorem przedszkola, w którym realizowana jest innowacja, zajęcia otwarte z superwizją,
wytwory prac dzieci, piktogramy umiejętności, efekty prac i wnioski z obserwacji, konkursów, działań
twórczych dzieci itp. Ewaluacja po każdym roku pracy (częściowa) i po ostatnim roku pobytu dziecka
w przedszkolu – całościowa (podsumowująca).
Sposób oceny osiągnięć dzieci: bieżąca informacja zwrotna od nauczyciela, list do każdego dziecka
(do odczytania) z opisem postępów i wskazaniem kierunku dalszej pracy przekazany rodzicowi,
co najmniej dwa razy w roku, ustna ocena prac i wytworów, w tym ocena koleżeńska i samoocena.
7
Przykłady piktogramów umiejętności używane przez dzieci: uczyłem się pracy w grupie, uczyłem
się słuchać innych, formułowałem i zadawałem pytania, badałem, dyskutowałem, zastanawiałem
się, opracowywałem, analizowałem i wyciągałem wnioski, konstruowałem, tworzyłem, wykonywałem
model/doświadczenie/eksperyment, prezentowałem swoje zdanie/rozwiązanie, podejmowałem
decyzje i wybierałem rozwiązanie…
8
Treści wychowania i kształcenia – nauka TRP
Grupa 3-latków
Grupa 4-latków
ROZWIJANIE MYŚLENIA
ROZWIJANIE MYŚLENIA
TWÓRCZEGO:
TWÓRCZEGO:
Grupa 5-latków
ROZWIJANIE MYŚLENIA TWÓRCZEGO:
- Rozwijanie umiejętności dostrzegania
- Poznawanie swoich zdolności z
- Rozwijanie umiejętności
problemów.
zakresu myślenia twórczego
dostrzegania problemów, ich
– Świadome próby podejmowania
– kreatywności.
rozwiązywania i weryfikowania
decyzji co do wykorzystywania
rozwiązań, wyciągania
wybranych heurystyk twórczych do
wniosków.
rozwiązywania zadań
- Rozbudzanie ciekawości
poznawczej – myślenie pytajne.
i problemów.
- Doskonalenie umiejętności
- Kształtowanie umiejętności
dostrzegania problemów,
stawiania pytań
- Kształtowanie umiejętności
problemowych.
wyciągania wniosków.
Kształtowanie umiejętności
– Doskonalenie umiejętności stawiania
myślenia kombinatorycznego
pytań otwartych, problemowych.
– wykonywanie bardziej
– Rozwijanie myślenia
złożonych poleceń i/lub
transformacyjnego (eksploracje,
instrukcji.
kombinacje
zadawania pytań.
- Kształtowanie umiejętności
słuchania innych, wypowiadania
swego zdania. Wdrażanie do
elaboracji (staranności,
dokładności, dopracowywania
i transformacje).
szczegółów, ilości włożonej pracy
Stymulowanie myślenia
w rozwiązanie zadania/problemu)
twórczego – wzajemne uczenie
– Wzbogacanie wiedzy na temat metod
– uczenie odpowiedzialności za
się, tolerancja dla odmiennych
i technik TRP, stosowanie wybranych
wykonywaną pracę, dostrzegania
pomysłów, obrona swego
metod
wartości pracy innych.
zdania.
i technik TRP w praktyce.
Poznanie wybranych metod TRP –
Poszerzanie wiedzy w zakresie
– Doskonalenie umiejętność
stosowanie w praktyce.
stosowania metod i technik
wykonywania poleceń, instrukcji,
TRP w praktyce.
samodzielne stosowanie wiedzy do
Rozwijanie płynność, giętkości
i oryginalności myślenia –
myślenie dywergencyjne
(J.P. Guilford).
nowych rozwiązań.
– Kształtowanie odwagi
w myśleniu i działaniu, podejmowanie
ryzyka w działaniach i rozwiązaniach.
9
ROZWIJANIE UMIEJETNOŚCI
KOMUNIKACYJNO – SPOŁECZNYCH:
ROZWIJANIE UMIEJETNOŚCI
ROZWIJANIE UMIEJETNOŚCI
KOMUNIKACYJNO –
KOMUNIKACYJNO –
Doskonalenie umiejętności wyboru
SPOŁECZNYCH:
SPOŁECZNYCH:
najbardziej efektywnej prezentacji
Kształtowanie umiejętności
Kształtowanie umiejętności
słuchania innych i pracy
zespołowego podejmowania
Stymulowanie myślenia twórczego –
zespołowej - dostrzeganie zalet
decyzji.
wzajemne uczenie się, tolerancja dla
pracy własnej i pracy zespołu.
odmiennych pomysłów i umiejętność
pracy w grupie.
Stymulowanie myślenia
dokonywania wyborów
Kształtowanie umiejętności
twórczego – wzajemne uczenie
planowania i organizacji pracy w
się, nauka dyskutowania,
procesie TRP. Nauka pracy
tolerancja dla odmiennych
Doskonalenie umiejętności planowania
z czasem.
pomysłów.
pracy w procesie TRP – poszukiwanie
Kształtowanie umiejętności
Wykorzystywanie mocnych
wypowiadania się, obrony
stron – zdolności twórczych
Rozwijanie umiejętności
własnego zdania.
poszczególnych członków
indywidualnego i zespołowego
zespołu do rozwiązywania
podejmowania decyzji.
w zakresie najlepszych rozwiązań.
dróg rozwiązań problemu.
Kształtowanie umiejętności
problemów.
Doskonalenie umiejętności organizacji
prezentacji pracy własnej.
Zachęcanie do samooceny
i oceny koleżeńskiej.
Doskonalenie umiejętności
pracy własnej
planowania i organizacji pracy
i pracy zespołu – docenianie wartości
w procesie TRP – poszukiwanie
pracy zespołowej.
dróg rozwiązań problemu.
Praca w niedoborze czasu,
materiałów i dostępnej wiedzy.
Doskonalenie umiejętności adekwatnej
samooceny i oceny koleżeńskiej.
Doskonalenie umiejętności
prezentacji pracy własnej
i pracy zespołu.
Wdrażanie do samooceny
i oceny koleżeńskiej.
10
Fazy Twórczego Rozwiązywania Problemów (TRP) w modelu zajęć TRP w praktyce
z wykorzystaniem modelu Kreatywnego Rozwiązywania Problemów D.J. Treffingera, S.G. Isaksena
i K.B. Dorvala (2004). Opracowanie własne: I. Fechner-Sędzicka, M. Just, T. Kosiarek,
TRP
CEL
ETAPY
–
kształcenie
umiejętności:
Przedstawienie
dostrzegania i rozwiązywania
zagadnienia/problemu
problemów.
głównego.
chaos
formułowanie
problemu/celu w języku
informacji, faktów –
dziecka.
gromadzenie i konstruowanie
wiedzy
do rozwiązania problemu –
płynnego, giętkiego i
rozgrzewka intelektualna.
oryginalnego myślenia.
10 - 15 min.
3.Chaos – swobodne, niczym
problemów
nieograniczone generowanie
pomysłów.
Działania ucznia w procesie TRP
pomysłów
Gromadzenie pomysłów
analizy danych, źródeł,
2.Ćwiczenie wprowadzające
generowanie
FAZA II
1.Postawienie
4. Ćwiczenie główne służące
dostrzegania i rozwiązywania
rozwiązaniu problemu
problemu z wykorzystaniem
– generowanie i selekcja
wybranej heurystyki twórczej.
pomysłów rozwiązania
z wykorzystaniem konkretnej
heurystyki/heurystyk
twórczej/twórczych – wybór
5 – 10 min.
Zrozumienie problemu
FAZA I
analiza danych
CZAS
3 – 5 min.
FAZY
FAZY KRP
najlepszego pomysłu do
realizacji.
11
chaos
dokonywania wyborów,
rozwiązania i opracowanie
podejmowania decyzji,
koncepcji rozwiązania planu
planowania i praktycznego
działania – realizacja
działania.
5 – 10 min.
analiza danych
5. Wybór najlepszego
w praktyce.
Ćwiczenie/zadanie
wyciągania wniosków,
podsumowujące –
dokonywania samooceny i
wyciąganie wniosków i
oceny koleżeńskiej oraz
określanie kierunków dalszej
projektowania kierunków
eksploracji problemu przez
dalszej eksploracji problemu.
dzieci.
12
5 – 7 min.
problemów
FAZA IV
Planowanie działania
FAZA III
formułowanie