docPobierz - Festo Didactic
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz - Festo Didactic
trends in automation Wydanie 2.2010 Kompas Moc pingwina Imponujące rozwiązania bioniczne Impuls 3w1 Modułowy System Mechatroniczny Synergia Tulipany z Amsterdamu Sukces w agrobiznesie W centrum uwagi Wspólna droga do sukcesu Partnerstwo, sieci, dobre praktyki Partner w automatyzacji www.festo.pl 2.2010 trends in automation Wstęp 3 Innowacje na bazie współpracy Tworzenie zrównoważonej przyszłości w dziedzinie automatyki i rozpoznawanie wyzwań na długo, zanim świat tradycyjnej automatyki się z nimi zmierzy, to znaki szczególne firmy Festo, która nigdy nie przestaje się uczyć. Jarosław Gołębiewski Business Development Manager, Festo Polska Festo inwestuje ponad 9 % wartości obrotu w tą przyszłość. Badania podstawowe, badania nad zastosowaniami oraz rozwojem skutkują powstawaniem innowacyjnych produktów, systemów i pakietów usług. Więcej informacji znajdą Państwo w Reportażu z Międzynarodowej Konferencji Prasowej Festo 2010, podczas której zostały zaprezentowane technologie przyszłości oraz omówione kierunki rozwoju oferty z zakresu automatyki przemysłowej. (str. 16). Modułowy System Mechatroniczny to wyjątkowy na skalę światową system, złożony z komponentów, podzespołów, systemów i oprogramowania Festo. System ten łączy w sobie wszystkie typy automatycznego sterowania ruchem: napędy pneumatyczne, serwopneumatyczne i elektryczne, stosowane w zależności od potrzeb. Niezależnie od rodzaju stosowanej platformy programowej Modułowy System Mechatroniczny zawsze dysponuje odpowiednimi interfejsami. (str. 24) Usługi świadczone przez Festo są kluczem do obniżania całościowych kosztów systemów. Znaczące, potencjalne oszczędności pozostają często niewykorzystane w wielu obszarach, takich jak inżynieria procesów, łańcuch dostaw, montaż oraz operacje produkcyjne. Udoskonalenia w tych obszarach wprowadzać można korzystając z odpowiednich usług oferowanych przez Festo. Przykładowo oparte na współpracy partnerskiej rozwiązanie logistyczne pomaga naszym Klientom w zoptymalizowaniu wielkości zapasów magazynowych oraz zmniejszeniu kosztów. Więcej informacji na stronie 32. Życząc na cały 2011 rok samych sukcesów, zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym, zapraszam Państwa do lektury kolejnego wydania magazynu „trends in automation”. Z poważaniem Jarosław Gołębiewski Photograph: stockmaritime.com/Loic Jacob W centrum uwagi Zaufanie i współpraca są niezbędne, aby utrzymać kurs i to nie tylko na szerokich wodach. W przemyśle współpraca partnerska staje się również coraz bardziej istotna. Oznacza to, że projekty z którymi nie potrafi sobie poradzić samodzielnie jedno przedsiębiorstwo mogą być nadal realizowane. W tym wydaniu „trends in automation” znajdą Państwo opisy trendów oraz opinie specjalistów na ten temat jak również wiele przykładów pomyślnej współpracy partnerskiej. trends in automation 2.2010 Wstęp 3 Panorama 6 Nowości produktowe Soft Stop 50 8 18 O magazynie Kompas trends in automation 2.2010 Periodyk „trends in automation” w polskiej wersji językowej wydawany jest przez Festo Sp. z o.o. Janki k/Warszawy ul. Mszczonowska 7 05-090 Raszyn w nakładzie 4000 szt. Materiał źródłowy pochodzi z niemieckiej wersji publikowanej przez Festo AG & Co. KG Ruiter Straße 82 D-73734 Esslingen Wszystkie zdjęcia, grafiki i teksty objęte są prawem autorskim oraz prawem do ochrony własności intelektualnej. Kopiowanie, zmiana treści lub wykorzystanie ich w innych publikacjach drukowanych lub elektronicznych jest dopuszczalne tylko za zgodą Festo AG & Co KG. i Festo Sp. z o.o. Bionika pełna życia: natura była wzorem do opracowania FinGripper. W centrum uwagi Innowacje we ścisłej współpracy Przeprowadzone badania pokazują, że rozwój współpracy partnerskiej jest opłacalny i wart zachodu – pomaga zmniejszyć koszty i zapewnia postęp techniczny. 14 10 „Partnerzy wspólnie ponoszą ryzyko i działają bez hierarchii.” Inspiracja W centrum uwagi Razem osiąga się więcej Profesor Engelbert Westkämper – Dyrektor instytutu Fraunhofer Institute for Production Technology and Automation w Stuttgarcie (w skrócie IPA) omawia szanse i możliwości współpracy partnerskiej w przemyśle. 10 Reportaż Festo prezentuje technologie przyszłości – relacja z Międzynarodowej Konferencji Prasowej Festo. 16 Skrzydła, płetwy i elastyczność Jak pokazują najnowsze opracowania Festo wykorzystanie zasad bioniki otwiera całkowicie nowe możliwości w technice 20 automatyzacji. 2.2010 trends in automation Spis treści 4 5 – 28 Osprzęt oferuje duże potencjalne oszczędności. 42 Impuls Inteligentne kombinacje Modułowy System Mechatroniczny łączy komponenty pneumatyczne, elektryczne i serwopneumatyczne. Wynikiem tego jest płynny proces produkcyjny i łatwa kalkulacja kosztów. 24 Trzymanie uchwytu Nowe chwytaki uzupełniają asortyment naszych wyrobów. Oprogramowanie wymiarowania dostępne w Internecie pomaga w doborze odpowiedniego chwytaka dla każdej aplikacji. 28 Samonastawna amortyzacja dla siłowników pneumatycznych Samonastawna amortyzacja PPS zapewnia doskonałą amortyzację i łagodne dojście do położeń końcowych. Nie ma też potrzeby dostrajania ręcznego amortyzacji siłownika. 31 W centrum uwagi Cięcie kosztów osprzętu Oparte na współpracy partnerskiej rozwiązanie logistyczne Festo pomaga naszym klientom w zoptymalizowaniu wielkości zapasów magazynowych komponentów oraz zmniejszeniu kosztów. 32 Czy jesteś pewien, że jesteś bezpieczny? Znowelizowana Dyrektywa Maszynowa: wsparcie techniczne, usługi i szkolenia pomagają spełnić wymagania nowej Dyrektywy oraz zmniejszają do minimum przestoje związane ze sprawami bezpieczeństwa. Początek serii artykułów na temat środków bezpieczeństwa opartych na przykładzie typowej instalacji technologicznej. 34 W centrum uwagi Efektywne korzystanie z partnerstwa Współpracując z Festo klienci mogą zoptymalizować swoje różne działania biznesowe i zaoszczędzić pieniądze. Przedstawiono dziesięć przykładów dobrych praktyk. 38 Zespoły Tripod zapewniają dynamikę operacji manipulacyjnych i zajmują bardzo mało miejsca. Synergia W centrum uwagi Mały kraj – wielka efektywność Holandia znajduje się wśród trzech największych eksporterów artykułów rolnych na świecie. Jest to możliwe dzięki wykorzystaniu najnowszej techniki automatyzacji. 40 W centrum uwagi Inteligentne partnerstwo Festo dostarcza firmie Beck Automation AG wyspy zaworowe VTSA o rozszerzonych funkcjach pomagając w budowie robota manipulacyjnego przeznaczonego dla urządzenia do etykietowania podczas formowania wtryskowego. 44 Tripod – do dynamicznych operacji manipulacyjnych Oszczędność miejsca, elastyczność i szybkość – firma G.Ulmer Automation GmbH zainstalowała dwie jednostki manipulacyjne Tripod na maszynie wykonującej operacje montażowe zamówionej przez dostawcę komponentów dla motoryzacji. 46 Budowanie mostów Wiadukt Millau nad doliną rzeki Tarn w południowej Francji, znajdujący się w pobliżu miasta Millau to bez wątpienia najbardziej imponująca konstrukcja w Europie. Jest ona wynikiem długotrwałej współpracy partnerskiej obejmującej projekt brytyjskiego architekta lorda Normana Fostera, profesjonalizm dostawców i kontrahentów oraz pracy kilkuset robotników różnych zawodów. Wiadukt o długości 2460 metrów i wysokości 270 metrów jest najdłuższym i najwyższym wiszącym mostem drogowym na świecie. Prace przy jego budowie pochłonęły ponad 2,2 miliona godzin. Photograph: Foster + Partners, Stephane Compoint 2.2010 trends in automation Panorama 6 7 – Siłowniki pneumatyczne Siłownik okrągły ze stali szlachetnej CRDSNU Najnowsza generacja siłownika CRDSNU przekonuje innowacyjnymi rozwiązaniami technologicznymi. Na przykład zupełnie nowa, wyjątkowo żywotna uszczelka tłoczyska nie wymagająca smarowania albo automatyczna amortyzacja w położeniach końcowych bez śrub nastawczych – dla doskonałej łatwości czyszczenia! Dodatkowe zalety: • Modułowa konstrukcja siłownika z wieloma wariantami • Duża odporność na korozję również w trudnych warunkach otoczenia Niezwykle odporny na korozję • Skonstruowany wg kryteriów „Clean Design” • Smar i uszczelnienia wersji podstawowej posiadają dopuszczenie FDA • Szybka wymiana zgarniacza i uszczelki tłoczyska przez dwudzielną pokrywę przednią • Dostępne z automatyczną amortyzacją w położeniach końcowych Siłowniki pneumatyczne Siłownik z prowadzeniem DGRF typu Clean Design Powierzchnia siłownika odporna na korozję oraz na działanie typowych dla branży spożywczej środków czyszczących. Długi okres eksploatacji dzięki opcjonalnemu uszczelnieniu do pracy bez smarowania. W wersji podstawowej system smarujący i uszczelnienie tłoczyska posiadają dopuszczenie FDA. Dodatkowe zalety: • Warianty uszczelnienia tłoczyska do pracy standardowej i bezsmarowej (zatwierdzone przez FDA) • Higieniczne szyny do montażu czujników • Łatwy w czyszczeniu korpus, bez ostrych krawędzi i szczelin Idealny do zastosowań w przemyśle spożywczym • Wysoka obciążalność i stabilne prowadzenie Wyspy zaworowe Wyspa zaworowa MPA-L Podwyższona wytrzymałość oraz wydajność pneumatyczna. Sterowniki Sterownik CPX-CEC w terminalu CPX Zalety • Modułowość i elastyczność • Możliwość montażu różnych wielkości zaworów, co pozwala na uzyskanie różnych natężeń przepływu • Równoległe, wewnętrzne sterowanie zaworów • Niezawodne i ekonomiczne rozwiązanie • Bardzo lekkie, odporne na korozję płyty bazowe wykonane z tworzyw sztucznych • Solidne, trwałe płyty końcowe z powlekanego aluminium Sterownik lokalny CPX-CEC o stopniu ochrony IP65/IP67, który można instalować bezpośrednio przy maszynie obniża koszty całego systemu sterowania. Sterownik CPX-CEC jest idealnie dopasowany do terminali CPX i aplikacji sterowania ruchem, obsługujących do 31 napędów elektrycznych. Jest także idealny do najprostszego sterowania za pomocą wyspzaworowych typu MPA lub VTSA. Sterownik dysponuje zintegrowanym modułem CANopen Master, za pomocą którego można inteligentnie sterować napędami pneumatycznymi i elektrycznymi. Opcje diagnostyczne i monitorujące zapewnia specjalna biblioteka funkcji CoDeSys. Ekspert wśród wysp zaworowych Nowy wymiar w klasie wydajności 2.2010 trends in automation Nowości produktowe 8 9 – Technologia napędów elektrycznych – pozycjoner silników serwo Podwójny pozycjoner silników serwo CMMD-ASny Pozycjoner umożliwia niezależne sterowanie dwoma silnikami serwo. Jego dodatkową zaletą w przypadku standardowych aplikacji jest prosty rodzaj komunikacji za pomocą we/wy. Połączenie dwóch pozycjonerów w jednym urządzeniu sprawia, że CMMD-AS jest niezwykle ekonomicznym układem. Połączone moduły sterujące zapewniają redukcję kosztów przy jednoczesnej pełnej niezależności sterowania dwoma silnikami serwo. Prąd sterowania silnikami 2 x 4 A może być dowolnie rozdzielany pomiędzy zintegrowane pozycjonery w stosunku aż do 2 A / 6 A. Idealny w standardowych zastosowaniach Napędy elektryczne Miniaturowy napęd elektryczny EGSL EGSL został zaprojektowany tak, aby osiągał wyjątkowe parametry w zakresie precyzji, obciążalności i dynamiki, nawet w ograniczonej przestrzeni. Te cechy sprawiają, że jest najlepszym rozwiązaniem, gdy wymagane jest tanie pozycjonowanie o skoku do 300 mm. Napęd ujawnia swoje zalety w zastosowaniach wymagających pionowego przemieszczania i krótkiego skoku w różnych położeniach, np. przy precyzyjnym przesuwaniu, podnoszeniu i montażu z zachowaniem liniowości i równoległości ruchu w zakresie 1/100 mm nawet przy dużych obciążeniach mechanicznych. Dowolne, precyzyjne pozycjonowanie z dokładnością do ±0,02 mm Zawory Pneumatyczne elementy sterujące VFOF/ VBQF/VBNF Innowacyjne rozwiązanie: nowa koncepcja kompaktowych elementów sterujących z Festo dla napędów pneumatycznych. Oszczędność przestrzeni zabudowy dzięki innowacyjnej konstrukcji i integracji do kliku funkcji w jednym elemencie. Oszczędność czasu instalacji podczas uruchamiania układów pneumatycznych. Dostępne funkcje sterowania • Zawory dławiąco-zwrotne dla regulacji prędkości napędów pneumatycznych (VFOF) • Zawory dla zatrzymywania i utrzymania napędów w położeniach pośrednich (VBNF) • Kombinacja kilku funkcji (VFOF-LE-BAH) • Ręczne odpowietrzenie (VBNF) odpowiedniej komory siłownika, niezawodne rozwiązanie dla prac serwisowych • Zawory szybkiego odpowietrzania dla znaczącego zwiększenia prędkości napędów (VBQF), do optymalizacji czasów cyklu. Maksymalna wydajność w małej przestrzeni Zawory Zawory pilotowe VOFD Ich wytrzymała konstrukcja, certyfikat Ex dla stref 1/21 G/D oraz certyfikat SIL dla zastosowań ESD (Emergency Shut-Down) czynią je doskonałymi urządzeniami do pracy w trudnych warunkach w instalacjach farmaceutycznych, chemicznych i petrochemicznych. Idealne jako zawory pilotowe do sterowania klapami, napędami liniowymi, membranowymi oraz obrotowymi. Niezwykle odporne na korozję i nadzwyczaj niezawodne Numer 1 pod względem oszczędności zajmowanej przestrzeni W centrum uwagi Wywiad Razem osiąga się więcej Prawdziwi profesjonaliści działają w układach partnerskich – eksperci niemieckiego instytutu Fraunhofer Institute for Production Technology and Automation w Stuttgarcie (w skrócie Fraunhofer IPA) każdego dnia potwierdzają swoją wartość. Profesor Engelbert Westkämper jest dyrektorem tego instytutu w którym jednocześnie realizowanych jest około trzystu przedsięwzięć na zasadach rozwoju partnerstwa. W poniższym wywiadzie, profesor E. Westkämper wyjaśnia dlaczego można osiągnąć znacznie większy postęp poprzez współpracę z odpowiednio dobranym partnerem aniżeli działając w pojedynkę. Wyjaśnia też dlaczego reguły partnerstwa w przemyśle motoryzacyjnym nie sprawdzają się jako modele do zastosowania w sektorze budowy maszyn. Reporter tia: Panie profesorze, jakie są cechy skutecznego partnerstwa? Profesor E. Westkämper: Zazwyczaj przedsiębiorstwa tworzą grupy partnerskie w celu wykorzystania wyjątkowych umiejętności swoich specjalistów przy pracach rozwojowych i wyprodukowaniu innowacyjnych wyrobów dla osiągnięcia obupólnych korzyści. Symptomem szczególnych sukcesów osiąganych w partnerstwie jest tworzenie wyrobów i systemów technicznych, które nie mogłyby powstać przy samodzielnym działaniu jednego z partnerów. Aby pokonać stojące obecnie przed nami przeszkody konieczna jest wiedza specjalistyczna. Ponadto współpracujące firmy w ramach partnerstwa dzielą się ryzykiem i działają poza układami hierarchicznymi. tia: Przemysł motoryzacyjny pokazuje nam jak to może być realizowane. Producenci coraz bardziej wymagają od swoich kooperantów dostarczania kompletnych modułów lub układów wprost na linię montażową. Czy tak samo może być w przyszłości przy budowie maszyn i zakładów? Prof. Westkämper: Nie jestem pewien, czy partnerstwo i powiązania powstałe w branży motoryzacyjnej mogą być przykładem dla przemysłu budowy maszyn. Rozwiązania typowe dla budowy maszyn/urządzeń technicznych są zasadniczo ukierunkowane na specyficzne wymagania klienta, stąd wynika potrzeba ścisłej współpracy pomiędzy partnerami już na etapie projektowania. Oznacza to, że zaufanie i solidność odgrywają zasadniczą rolę w każdym przedsięwzięciu. Wysoki poziom pojedynczych rozwiązań w połączeniu z małą ich liczebnością, związany jest z żądaniem elastyczności i adoptowalności. Przypuszczam, że partnerstwo w przemyśle budowy maszyn i urządzeń jest bardziej podobne do stosunków sąsiedzkich, w których każdy partner wspiera pozostałych w celu najlepszego wykorzystania ich możliwości unikając przy tym wyzysku drugiej strony. tia: Z jakim partnerem lub przy jakim wspólnym projekcie jest Pan w tej chwili najbardziej zaangażowany? Westkämper: W tej chwili ciężko pracujemy nad opracowaniem systemu zachęcającego do tworzenia innowacyjnego partnerstwa pomiędzy organizacjami naukowymi i gospodarczymi. Jest to przedmiotem konkursu organizowanego przez niemieckie Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań. Staramy się stworzyć nową generację maszyn oraz nowy typ systemu produkcyjnego, który będzie się charakteryzował wykorzystaniem wbudowanej do niego technicznej inteligencji jak również maszyn i struktury organizacyjnej posiadających zdolność uczenia się. Przyjmując za motto stwierdzenie, że „To wiedza ma tworzyć wartość i bezpieczeństwo w długofalowej produkcji” to do takiego zadania przystąpiło już około 30 przedsiębiorstw z branży budowy maszyn. Wynikiem jest powstanie regionalnej sieci, która 2.2010 trends in automation Inspiracja 10 11 – Personalia Prof. dr inż. Engelbert Westkämper Engelbert Westkämper studiował na Politechnice w Aachen, na kierunku inżynieria mechaniczna. Po uzyskaniu stopnia naukowego, przez 11 lat pracował jako szef oddziału technologii produkcji w firmie MBB Commercial Aviation Division oraz na podobnym stanowisku w koncernie AEG, W roku 1988, już jako profesor został kierownikiem Instytutu Obrabiarek i Technologii Produkcji na Politechnice Brunszwickiej. Od roku 1995, prof. Westkämper wspólnie z prof. Aleksandrem Verl’em objęli kierownictwo Instytutu Technologii Produkcji i Automatyzacji Fraunhofer IPA w Stuttgarcie. Jednocześnie prof. Westkämper został dyrektorem Instytutu Produkcji Przemysłowej i Zarządzania na Politechnice w Stuttgarcie (Fraunhofer IFF). Instytuty Fraunhofer IPA oraz Fraunhofer IFF Politechniki w Stuttgarcie Z budżetem 1,4 mld Euro, przeznaczonym na badania przedsiębiorstwo Fraunhofer jest wiodącą organizacją w dziedzinie badań stosowanych w Europie. Posiada 57 samodzielnych instytutów, zlokalizowanych w 40 miejscowościach w całych Niemczech i zatrudnia 15 000 pracowników. Klientami tych instytutów są przedsiębiorstwa: przemysłowe, usługowe, a także organizacje należące do sektora publicznego. Instytut IPA zatrudnia 250 osób i prowadzi badania z zakresu automatyzacji oraz technologii obróbki powierzchniowej ukierunkowane na zastosowanie w organizacjach korporacyjnych. Działalność instytutu obejmuje obszar 14 wydziałów i zakres począwszy od cyfrowych fabryk, zrobotyzowanych systemów, clean-room poprzez produkcję mikro urządzeń aż do sprzętu ortopedycznego. Usytuowany na tym samym terenie instytut Fraunhofer IFF jest partnerem instytutu Fraunhofer IPA. Zatrudnia 40 specjalistów zajmujących się zarówno badaniami jak i zadaniami wdrożeniowymi, takimi jak ich „ucząca fabryka” dla zaawansowanej inżynierii przemysłowej (Advanced Industrial Engineering – aIE). Instytut Fraunhofer IFF opracowuje projekty takich zadań jak: wszechstronność systemów produkcyjnych, wykorzystanie trwałości urządzeń, fabryka cyfrowa, mikrosystem i nanotechnologia, a także modelowanie i symulacja. postawiła sobie ambitny cel aby rozwój i wymiana towarowa fabryk przyszłości opierała się na zasadzie partnerstwa. Przy pomocy naszego nowo utworzonego stowarzyszenia pod nazwą „Manufacture BW” chcielibyśmy inicjować, zauważalny w całym świecie rozwój w technologii wytwarzania. tia: Uczestniczycie obecnie w działaniach sieci „Manufuture”. Jakie cele stawiają przed sobą partnerzy tej sieci? Westkämper: Celem europejskiego forum technicznego jakie tworzy Manufuture jest podniesienie poziomu badań technologicznych w Europie do poziomu odpowiadającego pozycji jaką gospodarka europejska zajmuje w świecie. Poprzez współpracę z przedsiębiorstwami przemysłowymi i stowarzyszeniami osiągnęliśmy już całkiem sporo. Przedsiębiorstwa mają nadzieję, że to zadanie wygeneruje pomysły dla ich własnego rozwoju, który będzie prowadził do większej konkurencyjności i zapewni bezpieczną przyszłość dla ich działalności produkcyjnej. Wielu partnerów uczestniczących w sieci spodziewa się, że Manufuture będzie tworzyć praktyczne innowacje, nie tylko ze względu na presję ze strony europejskiej legislacji; ale także dlatego, co przyznają, że wyższa wydajność oznacza konkurencyjne korzyści. W różnych naszych przygotowawczych dyskusjach zauważyliśmy wielki entuzjazm dla takich tematów, jak oszczędność energii oraz inteligentne systemy wytwarzania. W tym samym czasie wielu partnerów zauważyło z żalem, że przejście od Ucząca się fabryka pod nazwą iFactory, opracowana przez Festo Didactic i wykorzystywana w Instytucie IFF Uniwersytetu w Stuttgarcie. Korzystając z tego urządzenia, wyposażonego w fizyczny system sterowania produkcją oraz cyfrowy, uczący terminal, menadżerowie oraz planiści produkcji i zaopatrzenia uczą się projektowania elastycznych i wszechstronnych linii montażowych. pomysłu do konkretnego projektu zabiera im zbyt dużo czasu. W celu skrócenia tego procesu założyliśmy europejskie stowarzyszenie badawcze pod nazwą European Factory of the Future Research Association (EFFRA), które już połączyło liczne, przodujące przedsiębiorstwa z Badenii Wirtembergii. Firma Festo od początku odgrywa wiodącą rolę w działaniu tego stowarzyszenia oraz w planowaniu strategii oraz inicjatyw. tia: Jaką formę powinna przybierać idealna współpraca partnerska pomiędzy klientami a dostawcami? Westkämper: Idealne partnerstwo powinno charakteryzować się wzajemnym zaufaniem i wolą stworzenia czegoś nowego, wyjątkowego. Dlatego partnerzy powinni wspierać klimat innowacyjności i technicznej kreatywności. Wspólnym wysiłkiem partnerzy mogą osiągnąć wiele więcej niż działając w pojedynkę. Jeżeli partnerstwo obejmuje także niezbędną, szeroką i głęboką wiedzę techniczną, partnerzy nie będą mieli żadnych powodów do obaw w obliczu globalnego współzawodnictwa. tia: W pańskiej karierze zawodowej nie zawsze pracował Pan w obszarze badań i nauczania. Jakie korzyści dostarczyło Panu doświadczenie przemysłowe, które uzyskał Pan dzięki pracy w firmach MBB i AEG? Czy zagadnienia partnerstwa były dla Pana w tym czasie równie ważne? 2.2010 trends in automation Inspiracja 12 – 13 „Rozwiązania stosowane przy konstruowaniu maszyn i urządzeń są zazwyczaj ukierunkowane na specyficzne potrzeby użytkownika – zaufanie i solidność odgrywają ważną rolę w relacjach między partnerami”. Engelbert Westkämper Westkämper: 10 lat pracy w przemyśle dostarczyły mi dobre podstawy do zrozumienia problemów oraz umiejętność oceny potencjału innowacji. Rozwinąłem również moje wyczucie dotyczące tego co jest możliwe do osiągnięcia pomimo mocnego sprzeciwu w realizacji niektórych pomysłów. Nie można zdobyć tego rodzaju doświadczenia w sferze nauczania akademickiego. W obu tych przedsiębiorstwach pracowałem w dziedzinie technologii wytwarzania. To pozwoliło mi zbudować szeroką podstawę dla mojej wiedzy o sposobie wytwarzania i zarządzania przedsiębiorstwem, która cały czas okazuje się cenna. tia: A teraz pytanie osobiste. Kto lub co inspiruje Pana w pracy? Westkämper: Szeroki obszar swobody jaki mam oraz możliwość współpracy z młodymi inżynierami, którzy zawsze entuzjastycznie podchodzą do nowych rzeczy. To powoduje, że moja praca staje się radosna, pomimo ciężaru moich licznych obowiązków na Uniwersytecie w Stuttgarcie i w instytucie Fraunhofer IPA. tia: Na zakończenie, pytanie dotyczące Pana prywatnego życia, jak spędza Pan wolny czas, czy ma Pan jakieś ulubione hobby? Westkämper: Moje hobby to piesze i rowerowe wycieczki oraz czytanie. Niestety, wciąż mam na to zbyt mało czasu. W centrum uwagi Innowacyjne partnerstwo Innowacje we ścisłej współpracy W czasach kiedy wszystkie koszty są sprawdzane bardzo rygorystycznie, środki finansowe na prace badawczo-rozwojowe również znajdują się pod „obstrzałem”. Nie jest więc żadnym zaskoczeniem, że coraz więcej producentów OEM pracuje ze specjalistami swoich dostawców nad rozwojem rozwiązań innowacyjnych. Pozwala to na zmniejszenie kosztów z jednoczesną pewnością, że przedsiębiorstwa nie pominą nowych technologii. O becnie w wielu przedsiębiorstwach konflikt pomiędzy wprowadzaniem innowacji a redukcją kosztów jest ostrzejszy niż kiedykolwiek w przeszłości. Z jednej strony konsumenci (odbiorcy) są mniej skłonni by zrzekać się najnowszych opracowań technicznych podczas gdy z drugiej strony wiele budżetów na prace badawczo-rozwojowe zostało poważnie obciętych. Jednym ze sposobów wyjścia z tej sytuacji jest działalność rozwojowa i innowacyjna w partnerskiej współpracy. Oznacza to, że know-how i środki finansowe mogą być skoncentrowane, a wyniki wykonanych prac będą dostępne szybciej. Jaka jest aktualna sytuacja z takim wzorem współpracy? Jakiego rodzaju partnerzy są preferowani i jakie kierunki będą kontynuowane w przyszłych latach? Przeprowadzone studium przypadku dostarczyło kilka interesujących odpowiedzi. Kto z kim pracuje? Przeprowadzone studium pokazało, że partnerska współpraca tworzy się głównie wśród przedsiębiorstw pomiędzy którymi istniały już wcześniejsze relacje klient / dostawca. Ponadto główna forma partnerstwa ma na celu uzyskanie optymalizacji lub restrukturyzacji procesów produkcyjnych. Natomiast do dziś był mniejszy popyt na inne formy współpracy o charakterze strategicznym jak na przykład w prowadzeniu zakupów lub pracach logistycznych. Ponad 80% przedsiębiorstw odpowiadających na badania sondażowe przeprowadzone przez konsultantów Capgemini oświadczyło, że współpracują z dostawcami, aby procesy rozwojowe i produkcyjne uczynić bardziej efektywnymi pod względem kosztów. Jednak, chęć ochrony własnego know-how przyczyniła się, że wiele przedsiębiorstw stało się podejrzliwych w przypadku Znaczenie współpracy partnerskiej z Dostawcami komponentów 5,87 Dostawcami specjalistycznych usług technicznych 5,05 Dostawcami systemów 5,00 Uniwersytetami, Politechnikami 4,10 Innymi instytutami badawczymi 3,44 High-tech start-ups / spin-offs 3,29 Konkurentami 2,38 Zupełnie nieważne (1) Bardzo ważne (7) W większości przypadków partnerska współpraca tworzy się na bazie istniejących już wzajemnych powiązań klient / dostawca. Źródło: Capgemini Consulting / University of St. Gallen: „Collaborative innovation – The Future of Development Partnerships in Manufacturing Industry”, Berlin / St.Gallen, 2007 (Capgemini 2007) Podstawa: przegląd 41 przedsiębiorstw. Efekty partnerskiej współpracy innowacyjnej na przedsiębiorstwa z niskim tempem sukcesów innowacyjnych Większa sprzedaż 1,1 Większa zyskowność 1,1 Większy Szybsze udział w rynku wejście na rynek 1,0 wysokim / Niższe koszty 0,9 0,5 prawdziwy 50 % -0,1 -0,2 -0,1 -0,2 -0,2 nie prawdziwy W wielu przypadkach partnerska współpraca innowacyjna prowadzi do wzrostu sprzedaży i zyskowności oraz szybszego wejścia na rynek. Źródło: Capgemini 2007 2.2010 trends in automation Kompas 14 15 – Główne motywy współpracy z dostawcami Niższe koszty 80 % Poszerzenie „know-how” 68 % Zabezpieczenie wykorzystania zdolności produkcyjnych 63 % Podział ryzyka działalności biznesowej 34 % szerszej strategicznej współpracy partnerskiej. Czy osiągnięto pożądane cele? Szczególnie przedsiębiorstwa, które mają powodzenie w działaniach nowatorskich wskazują, że poprzez partnerską współpracę można osiągnąć wiele celów. W wielu przypadkach przedsiębiorstwa te potrafiły poprzez partnerską współpracę zwiększyć sprzedaż i zyskowność, rozszerzyć swój udział w rynku i zmniejszyć koszty. Ponadto większość badanych przedsiębiorstw była pozytywnie nastawiona na przyszłość: około 75% pragnie kontynuować współpracę ze swoimi partnerami. Powodami dla których przedsiębiorstwa chciałyby konsolidować swoją współpracę partnerską są przede wszystkim silniejsza pozycja względem użytkowników końcowych oraz wiedza, że mogą liczyć na dodatkowe środki swoich partnerów. Współpraca partnerska sama nie funkcjonuje Jednak nie wszystkie rozwojowe spółki partnerskie funkcjonują płynnie. W około 30% przypadków nie osiągnięto przewidywanej daty wejścia na rynek pomimo założeni spółki partnerskiej. Największe problemy z istniejącymi spółkami partnerskimi to nieokreślone wyraźnie role i obszary odpowiedzialności oraz zwiększona zależność od dostawców. Fakt, że 56% respondentów wymieniło wysokie koszty koordynacji pokazuje, że należy również zwrócić uwagę na efektywność zarządzania partnerską współpracą. Spojrzenie w przyszłość Na zakończenie należy powiedzieć, że spółki innowacyjne muszą być ocenione przez stopień możliwości redukcji kosztów, ochrony własności intelektualnych i podziału ryzyka. Główne korzyści współpracy są wyraźne w klasycznych obszarach technicznych takich jak projekt wstępny, prace rozwojowe produktu, wykonanie modelu. Pozostaje to widoczne na tle ekstremalnych warunków rynkowych. Partnerska współpraca będzie również korzystna w logistyce, produkcji i pracach montażowych. Wprowadzanie norm (standardów) 24 % Poprawianie wizerunku 10 % Uzyskiwanie dostępu do nowych rynków 7% Inne 12 % Głównym celem projektów partnerskich jest zaoszczędzenie pieniędzy. Perspektywiczne cele są drugorzędne. Capgemini 2007 Innowacyjna współpraca partnerska wiąże przedsiębiorstwa z poziomem sukcesów innowacyjnych wysokim/ niskim Projekt wstępny Rozwój rynku i produktu Projektowanie i konstrukcja Sprzedaż Zakupy i logistyka 1,1 Procesy produkcyjne Moduły i montaż końcowy 0,8 Usługi 0,6 bardziej intensywne 0,3 0,2 0,4 -0,6 -0,4 -0,3 -0,2 -0,3 -0,3 -0,7 -0,7 -0,7 50 % mniej intensywne -0,7 Główny nacisk w aktualnej współpracy partnerskiej jest położony na klasyczne działania techniczne. Źródło: Capgemini 2007 Najbardziej powszechne powody problemów związane ze współpracą z dostawcami Uzależnienie od dostawcy 61 % Wysokie koszty koordynacji 56 % Niewyraźne określenie ról i odpowiedzialności 49 % Niewyraźne cele lub ich określenie 39 % Brak zaufania 27 % Brak poufności 24 % Inne 20 % Wyraźnie określona odpowiedzialność i sprawna komunikacja są niezbędne jeżeli innowacyjna i rozwojowa współpraca partnerska ma zapewnić osiągnięcie pożądanych wyników. Źródło: Capgemini 2007 Bionic Handling Assistant jest najnowszym projektem opracowanym przez Bionic Learning Network Reportaż Festo prezentuje technologie przyszłości Międzynarodowa Konferencja Prasowa Festo 15–16 września 2010, Stuttgart Reportaż Zbigniewa Piątka – Redaktora Naczelnego Magazynu APA (Automatyka – Podzespoły – Aplikacje) Solution:ing to hasło przewodnie międzynarodowej konferencji organizowanej we wrześniu przez Festo. Spotkanie było okazją do rozmowy z przedstawicielami firmy na temat jej nowych produktów i kierunków rozwoju oferty, a także odwiedzenia działu R&D i produkcyjnego zlokalizowanego w siedzibie przedsiębiorstwa w Esslingen. C hociaż Festo kojarzone jest głównie z pneumatyką, podczas dwudniowej konferencji zademonstrowano również napędy elektryczne, zintegrowane systemy mechatroniczne i sterujące oraz produkty należące do kategorii tzw. wyrobów bionicznych. Są to przykładowo lekkie manipu- latory i roboty, które stosowane mogą być w specyficznych rodzajach aplikacji – np. pracować w bezpośrednim kontakcie z ludźmi. Solution:ing, co zdaniem przedstawicieli firmy oznaczać ma ciągłą innowacyjność, doskonale pasowało do spektrum rozwiązań zademonstrowanych na konferencji. Co napędza rynek? Dr Ansgar Kriwet, członek zarządu Festo, który wystąpił na początku konferencji, przedstawił trendy technologiczne oraz wymagania klientów firmy. Te ostatnie są bardzo zróżnicowane, zależne od branży, a dodatkowo coraz szybciej zmieniają się wraz z sytuacją na 2.2010 trends in automation Kompas 16 17 – produktów dostarczanych przez firmę są też rozwiązania mechatroniczne, o których więcej w dalszej części artykułu. Firma planuje także rozwijać standardowe komponenty pneumatyczne oraz narzędzia inżynierskie (np. oprogramowanie) pozwalające na łatwe tworzenie złożonych aplikacji. Nowe produkty mają się charakteryzować wydajnością, unikalnymi funkcjami (np. w zakresie integracji), elastycznością i innowacyjnością. Przykładem takiego wyrobu, który stał się jednym z najlepszych w historii Festo jeżeli chodzi o przyjęcie się na rynku i sprzedaż, są nowe, modułowe zawory VUVG. Konferencja odbywała się w siedzibie firmy w niemieckim Esslingen Moduł CPX wystawiany na targach Motek rynku. Skutkiem tego Festo również zredefiniowało swoją strategię rozwoju nowych produktów. O ile dawniej, cytując dr. Kriweta, istniał prosty ciąg „pomysł-produkt-sprzedaż”, teraz dostawca, który chce być innowacyjny i odnosić sukcesy, słuchać musi przede wszystkim swoich klientów. Dlatego obecnie najpierw identyfikowane są potrzeby klientów (oraz ich klientów), a także trendy w branżach, a następnie na bazie tych informacji tworzone rozwiązania. W celu owej bliskiej współpracy z klientami Festo stworzyło tzw. Industry Segment Platforms, czyli grupy osób i firm działających w różnych branżach przemysłowych. Jeżeli chodzi o istotne obszary przyszłego rozwoju, wymienione zostały m.in. integracja układów pneumatycznych i elektrycznych, tworzenie systemów bezpieczeństwa zgodnych m.in. z normą EN ISO 13849-1 oraz urządzeń wydajnych energetycznie. Istotną grupą CPX, czyli w kierunku rozwiązań zintegrowanych Chociaż wielu osobom Festo kojarzy się głównie z komponentami pneumatycznymi, firma dostarcza szeroką gamę podzespołów sterowania i napędów elektrycznych. Pozwala to na oferowanie kompletnych rozwiązań do systemów automatyzacji, w tym produktów hybrydowych, łączących wykorzystanie różnego rodzajów mediów – prądu, sprężonego powietrza i innych. Przykładem takiego produktu, który przedstawił Eberhard Klotz, jest CPX. Jest to modułowa platforma, która pozwala na tworzenie rozwiązań sterowania do maszyn. Zapewniając stopień ochrony IP65, pozwala na zintegrowanie elementów sterowania dla pneumatyki (wyspy zaworowe MPA oraz VTSA), pneumatyki proporcjonalnej (VPPM) oraz serwopneumatyki (m.in. kontrolera CMAX) z rozwiązaniami typu motion control. W ostatnim z przypadku jest to maksymalnie 31 napędów elektrycznych, co rozszerzono o możliwość podłączenia do 512 sygnałów I/O. Urządzenie bazuje na wbudowanym sterowaniu CoDeSys i ma możliwość łatwej integracji z systemem wizyjnym, a także zapewnia funkcjonalność bezpieczeństwa do kategorii PL d. Chociaż CPX nie jest jedynym tego typu Bionic Tripod z chwytakiem FinGripper – nowy rodzaj lekkiego manipulatora przeznaczonego m.in. do zastosowań w przemyśle spożywczym Bezpieczne przenoszenie dzięki Fin Ray Effect Dr Eberhard Veit, prezes zarządu Festo, przyznał, że koniunktura na rynku jest obecnie zaskakująco dobra modułowym produktem Festo, dobrze obrazuje ważny dla Festo kierunek rozwoju, którym jest oferowanie modułowych, zintegrowanych rozwiązań sterowania, które jednocześnie mogą być w łatwy dostosowane do różnych aplikacji. Do tych ostatnich należy np. sterowanie kilkoma osiami i kontrola małych robotów, zastosowania w maszynach drukarskich (regulacja naciągu), maszynach w przemyśle drzewnym (cięcie w locie), a także w pakowaniu i etykietowaniu. Czy oznacza to, że Festo sięga po obszary rynku maszynowego trady- cyjnie obsługiwane przez dostawców takich jak B&R czy Beckhoff Automation? Pytanie to zadaliśmy podczas konferencji prowadzącemu – odpowiedź była negatywna. Wymienione dwie firmy specjalizują się m.in. w aplikacjach sterowania i kontroli o dużej wydajności, pracujących w czasie rzeczywistym i takich, gdzie ograniczenia czasowe w komunikacji i przetwarzaniu danych są bardzo ścisłe. Tymczasem, zdaniem Eberharda Klotza, rozwiązania takie jak CPX są odpowiedzią na potrzeby klientów firmy szukających zintegrowanych rozwiązań łączących dotychczasowe możliwości w zakresie pneu- matyki ze sterowaniem elektrycznym. Jego zdaniem w stosunku do tradycyjnych systemów tworzonych z różnych komponentów CPX zapewnia o ponad połowę krótszy czas instalacji i całkowity koszt o około 20% mniejszy. Nie tylko produkty standardowe Dr Eberhard Veit, prezes zarządu Festo, przyznał, że koniunktura na rynku jest obecnie zaskakująco dobra. Oferta firmy obejmuje obszerną gamę produktów katalogowych, ale też modyfikacje wyrobów standardowych oraz produkty tworzone na zamówienie. Specy- Na targach Motek 2010 Targi Motek, które odwiedziliśmy przy okazji spotkania w Festo, to impreza poświęcona technice montażu, manipulatorom przemysłowym oraz związanym z nimi systemom automatyki. Odbywa się ona corocznie w Stuttgarcie i jest miejscem wystawiania się dostawców maszyn, producentów komponentów oraz systemów. Co ciekawe – w przeciwieństwie do lokalnych targów branżowych – choćby Automaticonu, na Motek wystawia się dużo producentów maszyn i integratorów systemów. Firmy te są klientami takich dostawców jak przykładowo Festo, a dopiero ich odbiorcami są zakłady produkcyjne z różnych branż. Dzięki temu wizyta na imprezie daje możliwość obejrzenia nie tylko podzespołów, ale też gotowych rozwiązań tworzonych z ich wykorzystaniem. Ostatni dzień na targach – frekwencja wciąż dopisywała Przykład manipulatora Festo do zastosowań w produkcji ogniw solarnych Motek to impreza gromadząca różnych znanych też w Polsce dostawców – na zdjęciu firma Igus Przedstawiciel firmy Ritz demonstrujący aplikację z robotem Kuka i systemem wizyjnym 2.2010 trends in automation Kompas 18 19 – Bionic Handling Assistant ficznym rodzajem tych ostatnich są komponenty wytwarzane w technikach addytywnych, które powstają w dziale Festo Fast Factory. Firma wytwarza dwa rodzaje tego typu elementów – wykonywane z tworzyw sztucznych oraz aluminium. Postają one w procesie addytywnym, czyli są tworzone warstwa po warstwie – np. poprzez roztapianie laserem pyłu aluminiowego. Produkcja trwać może, w przypadku dużych elementów, nawet kilka dni, lecz w porównaniu do kilku miesięcy koniecznych na wykonanie klasycznego odlewu, procesy wytwarzania są znacząco szybsze. Wadą jest niestety koszt, który dla wyrobów z aluminium może być kilkaset razy wyższy niż standardowo. W ramach tego typu zleceń wykonywane były prototypy zaworów, elementy dla motoryzacji i inne podzespoły. W pierwszy roku działania Fast Factory zrealizowano blisko 400 zleceń, głównie w zakresie prototypów i produkcji krótkoseryjnej. Podczas konferencji odwiedzić można było również stanowiska do produkcji tego typu elementów. Rosnący rynek Ostatnią z prelekcji wygłosił dr Eberhard Veit, prezes zarządu Festo, który przestawił bieżącą sytuację firmy, koniunkturę w branży, a także przyszłe plany. Na początku wystąpienia odniósł się w szczególności do zmian w gospodarce i na rynkach będących odbiorcami produktów Festo. W ostatnich latach sektory te doświadczały dużych wahań koniunkturalnych, przez co strategią firmy – zdaniem prezesa – powinna być elastyczność, inwestowanie w innowacje (w 2009 roku wydatki na R&D były rekor- dowe i wyniosły 9,5% przychodów firmy), a także rozwój nowych rynków (np. w Chinach i Indiach). Przyszłym wzrostom sprzyjać powinien także rozwój nowych obszarów rynku – np. związanych z energetyką solarną czy rozwiązaniami bionicznymi. Festo planuje rozszerzać ofertę w zakresie automatyki procesowej, w tym systemów sterowania i kontroli oraz rozwiązań do komunikacji sieciowej. Szczególną rolę zajmują tutaj napędy elektryczne, w przypadku których firma chce w przyszłości zajmować 5–6 pozycję na rynku. Rozwojowi temu powinna sprzyjać integracja rozwiązań – np. w postaci takiej jak opisane wcześniej CPX, które zapewnią możliwość łatwego tworzenia modułowych rozwiązań sterowania pneumatyczno-elektrycznego. Jednocześnie firma, cytując prezesa, to nie tylko produkty, ale też usługi – konsulting, szkolenia oraz logistyka. One również powinny być istotne dla jej przyszłego rozwoju. W kierunku rozwiązań bionicznych Spotkanie w Festo to nie tylko rozmowy z pracownikami i zarządem, ale też możliwość zwiedzenia zlokalizowanego w Esslingen centrum R&D oraz zakładu produkcyjnego. Znajdują się w nim hale produkcyjne, gdzie wytwarzane i montowane są różnego rodzaju komponenty standardowe oraz elementy specjalizowane. W przypadku działu R&D możliwe było zwiedzenie m.in. pomieszczeń do symulacji trójwymiarowej, gdzie przyszłe produkty Festo analizowane są pod kątem budowy wewnętrznej, przepływu powietrza i możliwości optymalizacji pracy. Tym, co jednak wydaje się najciekawsze dla osoby odwiedzającej firmę – w tym niekoniecznie automatyka – są rozwiązania bioniczne. Festo prowadzi obecnie kilka różnych projektów, tworząc urządzenia po części wzorowane są występujących w naturze organizmach. Poza demonstracyjnymi rybami czy płaszczkami, które oglądać można w siedzibie firmy, należą do nich różnego rodzaju lekkie rozwiązania robotyczne i służące do montażu. Do takich produktów zaliczyć można Handling Assistant oraz BionicTripod z manipulatorem FinGripper (patrz zdjęcia), które wykorzystywane mogą być do elastycznego manipulowania delikatnymi produktami, w tym w sąsiedztwie ludzi. Rozwiązania te traktować można jako szczególnie nowatorskie, gdyż znaleźć mogą stosowane w wielu aplikacjach, gdzie tradycyjne roboty nie sprawdzają się – np. w manipulowaniu delikatnymi obiektami w przemyśle spożywczym czy medycznym. Obecnie systemy z manipulatorem FinGripper testuje około 20 firm produkcyjnych z branży spożywczej. Należy dodać, że część z omawianych produktów rozwijana jest w ramach Bionic Learning Network (współpracy pomiędzy Festo, uniwersytetami i firmami badawczymi). W ciągu kilku lat powstało kilkanaście różnych projektów, takie jak wcześniej wymienione. Wiele z nich wykorzystywanych może być w robotyce serwisowej i obszarach przemysłu wymagających specjalistycznych rozwiązań. Zbigniew Piątek Bionika Skrzydła, płetwy i elastyczność Bionic Learning Network pokazuje zaangażowanie firmy Festo w zastosowanie praw natury w praktyce przemysłowej oraz wykorzystaniu biomechatronicznych wyników tego procesu w systemach automatyzacji. Skoncentrowanie uwagi dotyczy całkowicie nowych zasad działania, prowadzących do powstania energooszczędnych innowacji. 2.2010 trends in automation Kompas 20 21 – Ten AquaPenguin pokazuje jak w przyszłości może wyglądać technika podwodna. Bioniczne pingwiny są autonomicznymi podwodnymi „pojazdami”, które potrafią niezależnie nawigować i komunikować się w grupie. AirPenguin: autonomiczne systemy samosterujące. N ajbardziej imponującym produktem jaki został opracowany przy współpracy działu Festo – Bionic Learning Network z czołowymi uczelniami technicznymi, instytutami i jednostkami badawczo – rozwojowymi jest niewątpliwie FinGripper. Ten nowatorski chwytak jest doskonałym uzupełnieniem do BionicTripod (bionicznego tripoda) i udanym przykładem jak bioniczne zasady budowy mogą być przeniesione z natury do techniki dla wydajnej oraz elastycznej automatyzacji. Główną i jednocześnie wyróżniającą się cechą FinGrippera jest jego adoptowalny uchwyt. Innymi słowy dostosowuje on swoje szczęki do przedmiotu, który jest unoszony. Płetwy ryby są wzorem Chwytak ten bazuje na zasadzie FinRay®, która po raz pierwszy została zastosowana w automatyce. Zasada ta wiąże reakcję pomiędzy ciśnieniem i przeciwciśnieniem podobnie do tego jak pracują płetwy ryby. Jeżeli ciśnienie wywiera FinGripper – nowatorski chwytak – jest doskonałym uzupełnieniem do BionicTripod (bionicznego tripoda) i udanym przykładem jak zasady bioniki mogą być zastosowane w automatyzacji. nacisk na płetwę ogonową ryby, to płetwa będzie się poruszać w kierunku przeciwnym do kierunku w którym ta siła działa. Dzięki takiej formie działania FinGripper potrafi dostarczyć rozwiązanie na trudne zadania manipulacyjne. Jest on w stanie podnosić kruche i delikatne przedmioty (również te o nieregularnych kształtach) takie jak żarówki, jajka, warzywa oraz układać je bezpiecznie. Inteligentne, adaptacyjne chwytanie pozwala na uniknięcie potrzeby budowy złożonych konstrukcji w systemach manipulacyjnych jak na przykład do sortowania produktów o różnych kształtach i wymiarach w przemyśle spożywczym. FinGripper jest również idealnym rozwiązaniem dla wrażliwych na siłę nacisku elementów, które muszą być przenoszone i układane bez ich uszkodzenia. Wykonując taką operację przy użyciu tradycyjnych chwytaków uszkodzenie takich elementów jest nieuniknione. Z drugiej strony FinGripper dostosowuje się do zewnętrznego kształtu obsługiwanego wyrobu bez wytwarzania zbyt wysokiego nacisku. Oznacza to że BionicTripod i FinGripper mogą być łatwo i szybko dostosowane do danej aplikacji. Ten lekki chwytak zużywa mało energii i nie potrzebuje sztywnej i masywnej podstawy montażowej – naprawdę jest to jedyna unikalna jednostka. AquaPenguin AquaPenguin i AirPenguin to dwa kolejne biomechatroniczne osiągnięcia firmy Festo. AquaPenguin o wrzecionowatym kształcie ma o 20–30% niższy opór przepływu niż wykonane najbardziej efektywnie pod względem oporu wody sztuczne ciało opływowe. Dodatkowo skrzydła pingwina są zdolne do elastycznych odkształceń i rozwijają bardzo sprawne pchnięcia. Te dwa czynniki oznaczają, że zużycie energii przez pingwina jest zadziwiająco niskie. Na ten fakt zwrócił szczególną uwagę zespół Bionic Learning Network firmy Festo, który zaprojektował autonomiczne pojazdy podwodne AquaPenguins. Podobnie jak prawdziwe pingwiny ta wersja mechatroniczna ma bardzo opływowy kształt. Używając swoich skrzydeł i części ruchomych na „głowie” i „ogonie” pojazd ten potrafi manewrować nawet w najbardziej ograniczonych przestrzeniach, zawrócić w miejscu i płynąć z powrotem, a więc robić to czego nie potrafią wykonać jego biologiczne odpowiedniki. Wyposażone w trójwymiarowy sonar (hydrolokator) potrafią wzajemnie komunikować się w ramach grupy jak również z otoczeniem zewnętrznym unikając kolizji. AirPenguin W procesie ewolucji pingwiny zaprzestały latania ale Bionic Learning Network potrafiło nauczyć ich sztucznych krewnych jak znowu można to robić. AirPenguiny są autonomicznymi stworzeniami latającymi, które posiadają cechy zachowania 2.2010 trends in automation Kompas 22 23 – BionicTripod (Bioniczny tripod) FinGripper – tak jak ludzka dłoń może obejmować elementy o różnych rozmiarach i kształtach. Na zdjęciu Fingripper obejmuje żarówkę – jednak używa do tego celu efektu bionicznego, zaczerpniętego z ruchu płetwy ogonowej ryby. Zasięg działania Bionic Tripod firmy Festo jest kilkakrotnie większy niż tego jakim dysponuje manipulator Tripod o konwencjonalnej konfiguracji co oznacza, że funkcje pick & place z przesunięciem o 90˚ są również możliwe do wykonania. grupowego. Unoszenie się przez pingwiny w określonej przestrzeni powietrznej jest określane przez ultradźwiękowe stacje nadawcze. Mikrosterownik daje pingwinom „wolną wolę” – aby eksplorować przestrzeń, w której się znajdują. Trzy bardzo elastyczne ramiona z włókna szklanego redukują masę pozwalając tym samym na dużą zdolność ruchową: do 90° w każdym kierunku. Napęd elektryczny EGC oraz silnik EMMS zapewniają, że ruch tego urządzenia jest szybki oraz precyzyjny. Bioniczny tripod jest sterowany za pomocą oprogramowania ze sterownika robotów CMXR, które pozwala na wpisywanie pozycji ustawień za pomocą komputera (zamiast trybu mechanicznego). To wszystko powoduje, że nowy Tripod jest bardzo lekką konstrukcją, która zużywa bardzo mało energii. AquaPenguin i AirPenguin są bionicznymi modelami, które mogą przynieść prawdziwe korzyści w układach automatyzacji. Na przykład budowa korpusu i części ogonowej pingwinów może być wykorzystana w automatyzacji jako elastyczna konfiguracja manipulatora Tripod otwierając w ten sposób możliwość nowych aplikacji w technice manipulacyjnej. Bionika jest prawdziwą rewolucją W obszarze automatyzacji czynniki takie jak elastyczność, efektywne wykorzystanie energii, względnie mały ciężar w odniesieniu do ciężaru przedmiotu który ma być przesuwany stają się coraz bardziej ważne. Natura pokazuje nam jak możemy uzyskać najwyższe osiągi przy minimalnym zużyciu energii. Przy pomocy bioniki Festo identyfikuje i opracowuje nowe technologie aby technikę automatyzacji zrobić jeszcze bardziej efektywną. Prawa bioniczne mają wielki przyszłościowy potencjał w zakresie automatyzacji fabryk, na przykład do autonomicznych, elastycznych, adaptacyjnych i samoregulacyjnych procesów. Oprócz techniki chwytania inne obszary zastosowania dotyczą czujników i techniki regulacji w obwodzie zamkniętym. Natura daje inspirację do rozwoju rozproszonych, samoregulacyjnych i samoorganizujących się systemów. Wskazuje to nowe kierunki w technologii budowy maszyn. Modułowy System Mechatroniczny Inteligentne kombinacje Pneumatyczne, elektryczne czy serwopneumatyczne, każdy sposób napędu posiada własne zalety oraz obszary zastosowań. Dobrym pomysłem jest połączenie tych trzech technik – w Modułowy System Mechatroniczny – zapewniający płynną produkcję i kontrolę kosztów. Dotyczy to również napędów elektrycznych z silnikami liniowymi. Kompleksowa oferta produktów zapewnia wszystkie rodzaje ruchów. 2.2010 trends in automation Impuls 24 25 – U nikalny w skali światowej – Modułowy System Mechatroniczny Festo obejmuje komponenty, moduły oraz systemy wraz z oprogramowaniem. System ten łączy w sobie wszystkie typy automatycznego sterowania ruchem: napędy pneumatyczne, serwopneumatyczne i elektryczne, stosowane w zależności od potrzeb. Niezależnie od rodzaju stosowanej platformy programowej Modułowy System Mechatroniczny Festo udostępnia odpowiednie, uniwersalne interfejsy. Mechatronika gwarantuje mechaniczną i elektryczną kompatybilność na wszystkich poziomach. Wszystkie napędy pneumatyczne i elektryczne posiadają uniwersalny interfejs mechaniczny, elektryczny i wymiany danych, co gwarantuje, że różne technologie mogą być łączone w jeden jednorodny system i sprawia, iż konfiguracja złożonych manipulacyjnych systemów mechatronicznych staje się łatwa i bezpieczna. Odpowiednie rozwiązanie dla wszystkich rodzajów ruchu Obszerna i wszechstronna oferta Modułowego Systemu Mechatronicznego Festo zawiera napędy liniowe i obrotowe, chwytaki i technikę podciśnieniową obejmując wszystkie rodzaje ruchu i niemal wszystkie operacje niezbędne w technikach manipulacyjnych: • Elektromechaniczne i elektryczne układy pozycjonowania • Napędy liniowe z paskiem zębatym lub śrubą pociągową, napędy wysięgnikowe • Zestawy silników elektrycznych i pozycjonerów • Kompleksowe systemy sterowania ruchem z szerokim zakresem interfejsów • Ruchy obrotowe i wahliwe z kątem obrotu do 360˚ • Szeroki zakres rozwiązań konstrukcyjnych i funkcjonalnych chwytaków • Miejscowe generatory podciśnienia i chwytaki przyssawkowe do wszystkich aplikacji Wszystkie wyżej wymienione komponenty mogą być łączone łatwo i elastycznie dzięki jednolitym interfejsom. Jaki produkt jest potrzebny? Modułowy System Mechatroniczny umożliwia klientom skoncentrowanie się na ich własnych podstawowych zagadnieniach i optymalizuje ich wewnętrzne procesy technologiczne. Dodatkowymi korzyściami są możliwości zakupu kompletnego układu i skrócenia czasu wprowadzenia wyrobów na rynek. Zrobicie sami... Użytkownicy sami decydują o zakresie swojej współpracy z Festo. Mogą oni wybierać spośród standardowych komponentów, zespołów oraz modułów i samodzielnie łączyć je w układy korzystając z pomocy jaką stanowią opracowane przez Festo narzędzia programowe takie jak „PositioningDrives” lub oprogramowanie FCT (Festo Configuration Tool). Umożliwiają one szybkie i profesjonalne tworzenie rozwiązań, które doskonale pasują i są dostosowane do indywidualnych potrzeb. Ponadto możliwe jest łączenie pojedynczych komponentów jak np. napędu liniowego z dowolnym typem silnika. ...lub kupicie jednostkę manipulacyjną gotową do zainstalowania? Alternatywą do „zrobicie sami” jest kompletnie zmontowany, gotowy do zainstalowania i w 100% sprawdzony układ Jak pracują silniki liniowe W konwencjonalnych silnikach elektrycznych (silnikach trójfazowych) wirnik ferrytowy z określonymi biegunami obraca się w sposób ciągły. Silniki liniowe działają na tej samej zasadzie z tą różnicą, że uzwojenia stojana nie są umieszczone na okręgu, ale są rozłożone liniowo na zewnątrz. Podczas gdy w silniku trójfazowym ruch jest wytwarzany przez wirnik to w silniku liniowym jest on wytwarzany przez wzdłużny mechanizm przesuwu, który jest przemieszczany przez pole magnetyczne wzdłuż podstawy. Teoretycznie silnik liniowy mógłby być zrobiony z każdego silnika elektrycznego przez jego przecięcie, otworzenie i rozwinięcie. W siłowniku elektrycznym z silnikiem liniowym DNCE-LAS wszystkie niezbędne komponenty takie jak silnik liniowy, układ pomiaru przesunięcia (enkoder) i czujnik referencyjny są połączone tworząc gotowy do użycia napęd. wykonany przez Festo zgodnie ze specyfikacją klienta. Pierwszym krokiem jest konsultacja z Festo; klienci mogą pracować ze specjalistami Festo nad opracowaniem optymalnego rozwiązania a następnie otrzymają szczegółową wycenę. Po otrzymaniu zamówienia, Festo zaprojektuje i wykona odpowiedni układ, następnie sprawdzi jego działanie, aby upewnić się czy wszystkie elementy układu są w pełni funkcjonalne. Na koniec Festo może również na życzenie klienta zainstalować kompletne układy na jego Pneumatyka standardowa Napęd z prowadnicami i silnikiem liniowym DFME-LAS może być łatwo konfigurowany i uruchomiony przy użyciu Festo Configuration Tool. urządzeniach produkcyjnych i przeprowadzić uruchomienie. Napędy z elektrycznym silnikiem liniowym – mistrzowie przyśpieszenia Pośród znakomitości technicznych Modułowego Systemu Mechatronicznego Festo znajdują się napędy z elektrycznym silnikiem liniowym. Z przyśpieszeniem o wartości 125 m/s2 są idealnym rozwiązaniem w zastosowaniach w których wymagane są wysoka dynamika i duża dokładność, jak na przykład Serwopneumatyka Pasek zębaty Śruba pociągowa ślizgowa w przemyśle fotowoltaicznym, technice medycznej, przemyśle elektronicznym lub przy montażu małych detali w przemyśle zegarmistrzowskim. Nowe napędy z elektrycznym silnikiem liniowym ELGL-LAS, DNCE-LAS i DFMELAS oferują przyśpieszenie o 1,5 do 4 razy większe niż inne napędy elektryczne czy pneumatyczne. Są one również dwutrzykrotnie bardziej szybsze niż napędy elektryczne ze śrubą pociągową czy paskiem zębatym zapewniając jednocześnie Śruba pociągowa tłoczona Silnik liniowy Obciążenie Skok Prędkość Przyśpieszenie Dokładność Hałas Sztywność Koszty Elastyczność Stosunek mocy do objętości Każda technika napędowa ma swoje specyficzne charakterystyki techniczne. Modułowy System Mechatroniczny umożliwia użytkownikom swobodny wybór najbardziej odpowiedniego napędu w odniesieniu do głównych wymagań dla danej aplikacji. 2.2010 trends in automation Impuls 26 27 – Łożysko powietrzne z magnetycznym napięciem czynią napęd ELGL-LAS dokładnym, bardziej sztywnym i niewrażliwym na zanieczyszczenia. Dzięki temu prawie nie ulega zużyciu oraz nie wymaga obsługi podczas eksploatacji. dokładność 10 µm. Te cechy czynią napędy elektryczne z silnikiem liniowym doskonałym rozwiązaniem dla aplikacji wymagających krótkich czasów montażu. Dodatkowo napędy te zapewniają nie tylko wysokie prędkości ale również doskonałą dynamikę. Wszystkie trzy napędy z elektrycznym silnikiem liniowym są dostępne jako kompletne układy gotowe do użycia włącznie z pozycjonerami SFC-LACI lub CMMP-AS umożliwiającymi swobodną regulację prędkości, siły i położenia z różnymi interfejsami takimi jak moduły We / Wy lub moduły komunikacji sieciowej i oprogramowaniem pomocnym podczas uruchamiania Festo Configuration Tool (FCT). Napędy z elektrycznym silnikiem liniowym zawierają w sobie wszystkie potrzebne komponenty a mianowicie silnik liniowy, układ pomiarowy przesunięcia (encoder), prowadnicę i czujnik referencyjny. Oznacza to, że użytkownik potrzebuje tylko zainstalować ten kompletny napęd na swoim urządzeniu; nie jest potrzebny żaden uciążliwy montaż pojedynczych komponentów. Dynamiczne i dokładne prowadzenie z siłownikami z silnikiem liniowym Siłownik elektryczny z silnikiem liniowym DNCE-LAS został specjalnie zaprojekto- „Siłowniki z silnikiem liniowym firmy Festo integrują już wszystkie potrzebne komponenty. Wszystko co użytkownik powinien zrobić to zainstalować siłowniki, podłączyć je (do zasilania), ustawić parametry działania i podać sygnał start – wtedy ruszą i pracują”. Jürgen Kühnle, Kierownictwo Działu Napędów Elektrycznych wany dla małych obciążeń. Umożliwia on operacje pozycjonowania przy krótkich skokach w czasie poniżej 20 milisekund. Wszystkie mechaniczne przyłącza siłownika DNCE-LAS są takie same jak w siłowniku pneumatycznym DNC. Wersja napędu z prowadnicami DFME-LAS zapewnia maksymalną dokładność pozycjonowania i doskonałą dynamikę przy małych obciążeniach. Obie wersje napędów mają prowadnice ze zintegrowanym zbiornikiem smaru co umożliwia niemal bezobsługową eksploatację i wydłuża ich żywotność. Przyłącza mechaniczne są identyczne jak w odpowiednich napędach pneumatycznych, a więc idealnie pasują do modułowych mechatronicznych układów Festo. Oznacza to, że możliwe są setki dowolnie łączonych kombinacji zarówno z napędami elektrycznymi, pneumatycznymi oraz serwopneumatycznymi jak i z komponentami do chwytania, montowania, obracania a także pozycjonowania. Mogą być również opracowane kompletne, gotowe do zainstalowania układy do operacji manipulacyjnych. Napędy z łożyskiem powietrznym – ruch bez tarcia dynamicznego Wśród napędów z elektrycznym silnikiem liniowym sztandarowym produktem jest ELGL-LAS z łożyskiem powietrznym. Magnesy stałe wytwarzają dużą siłę pomiędzy wózkiem a podstawą napędu. Kiedy sprężone powietrze zostanie doprowadzone pomiędzy magnesy i tę podstawę poduszka powietrzna wytwarza siłę przeciwnie skierowaną do siły przyciągania magnesów. W wyniku tego wózek zostaje uniesiony do góry i może poruszać się bez tarcia dynamicznego. Napęd odznacza się doskonałą dynamiką zarówno kiedy pracuje w pozycji pionowej jak i poziomej. Konstrukcja tego napędu pozwala na instalację większej ilości wózków które mogą poruszać się niezależnie. Integracja elektrycznych silników liniowych w Modułowy System Mechatroniczny Festo oznacza, że użytkownicy korzystają z optymalnych relacji pomiędzy parametrami technicznymi a kosztami nawet w zastosowaniach wymagających ekstremalnie dużych wartości przyspieszeń. Gdy zachodzi potrzeba korzystania z ekstremalnie dużych przyśpieszeń o wartości powyżej 100 m/s2 nie ma żadnej innej alternatywy wobec elektrycznych silników liniowych. Granicą dla rozwiązań pneumatycznych jest 30 m/s2 , dla napędów ze śrubą pociągową 50 m/s2 i 100 m/s2 dla napędów z paskiem zębatym. Technika chwytania Chwytaki do wszystkiego Od chwytania w trudnych warunkach na obrabiarce do delikatnych prac manipulacyjnych przy produkcji elektroniki – Festo nieustannie rozszerza asortyment swoich chwytaków i dzięki temu potrafi zaoferować odpowiedni typ dla każdej przemysłowej operacji manipulacyjnej. Dostępny w Internecie program do doboru chwytaków ułatwia wybór optymalnego sytemu chwytania. K wadzanie nowych wyrobów. Najnowsze przykłady to nowy chwytak elektryczny HGPLE i dwa chwytaki pneumatyczne HGDT oraz HGRC/HGWC, pokazujące swoje zalety w każdych warunkach pracy. Aby ułatwić klientom podejmowanie decyzji, Festo nieustannie rozszerza zakres zastosowań chwytaków, poprzez wpro- Chwytak elektryczny HGPLE Dzięki programowalnej sile chwytania, chwytak HGPLE można stosować w zadaniach, w których wymagany jest szczególnie delikatny chwyt, jak na przykład przy przenoszeni łamliwych, kruchych detali lub w przypadku, gdy są niedopuszczalne jakiekolwiek ślady uchwytu na przenoszonym wyrobie. Kolejną zaletą tego chwytaka jest jego duży skok i programowalne położenia szczęk, które mogą być dowolnie i precyzyjnie ustawione odpowiednio do wielkości przenoszonego wyrobu. ażda aplikacja chwytaka jest inna i wymaga indywidualnego podejścia. Modułowy System Mechatroniczny Festo oferuje odpowiednie rozwiązanie do każdego zastosowania bez względu na wymagany sposób chwytania lub preferowany rodzaj napędu elektrycznego czy pneumatycznego. Jednakże wybór odpowiedniego rodzaju chwytaka wymaga odpowiedzi na pewne podstawowe pytania, które powinny być uważnie sprawdzone przed dokonaniem wyboru. Jaki jest kształt, waga i jaka jest struktura powierzchni obrabianego przedmiotu? Z jaką dokładnością i siłą powinna być wykonana operacja chwytania? Jaki rodzaj napędu jest preferowany? Chwytak ten umożliwia zaprogramowanie tzw. „pozycji oczekiwania” to znaczy umożliwia ustawienie szczęk w małej odległości od przenoszonego wyrobu, dzięki czemu można do minimum zredukować czasy przesunięcia. Nawet, gdy wymiary chwytanego wyrobu wymagają wykonania pełnego skoku, chwytak HGPLE zapewnia absolutnie najkrótsze czasy otwierania i zamykania szczęk. Duży skok i w razie potrzeby duża siła chwytu powodują, że chwytak ten może bez trudności poradzić sobie wyrobami o różnych wymiarach i ciężarze. Wytrzymały i dokładny mechanizm kinematyczny chwytaka z przekładnią zębatą umożliwia precyzyjne, centralne chwytanie. Solidne prowadnice szczęk typu T przenoszą znaczne momenty i gwarantują wysoką dokładność. HGPLE: przekładnia zębata synchronizuje ruch dwóch szczęk chwytaka 2.2010 trends in automation Impuls 28 29 – HGRC: w trzech wielkościach a każda wielkość z trzema różnymi kątami otwarcia. HGDT-F: dwukrotnie większa siła chwytania. Chwytaki pneumatyczne promieniowe i kątowe HGRC / HGWC Operacje paletyzacji i przenoszenia należą do głównych aplikacji nowych chwytaków promieniowych HGRC i chwytaków kątowych HGWC. Ich zalety ujawniają się przy przenoszeniu wyrobów o małej masie, przy małych siłach chwytania i obciążeniach, niewielkich wymaganiach odnośnie precyzji i względnie dużej tolerancji układania. Ponadto w wielu przypadkach duży kąt rozwarcia szczęk chwytaków umożliwia zrezygnowanie z krótkoskokowego napędu w osi Z. Trójszczękowy chwytak pneumatyczny HGDT-F Dzięki solidnej budowie, wysokiej obciążalności, użytym materiałom i dużej funkcjonalności chwytak HGDT jest idealnym rozwiązaniem do zastosowań wymagających siły i dokładności oraz tam gdzie czynniki zewnętrzne takie jak zapylenie, brud, płyny lub inne czynniki przemysłowe uniemożliwiają zastosowanie standardowych chwytaków jak na przykład na obrabiarce. Ten trójszczękowy chwytak dostępny jest w pięciu wielkościach. Dodatkowa litera F w oznaczeniu typu wskazuje dwukrotnie większą siłę chwytania i połowę skoku w porównaniu z konwencjonalnym chwytakiem trójszczękowym o tej samej wielkości z prowadnicą szczęk typu T. Takie wysokie skupienie mocy daje w rezultacie wyraźne oszczędności miejsca i pieniędzy. Ponadto mocne i dokładne prowadnice szczęk typu T zapewniają precyzyjne chwytanie nawet przy dużych obciążeniach skręcających lub długich szczękach chwytaka. Podobnie jak w przypadku innych chwytaków rowki w obudowie umożliwiają wewnętrzne zamontowanie czujników zbliżeniowych SMx do sygnalizacji położenia szczęk. Dzięki wewnętrznemu mocowaniu czujniki są zabezpieczone przed uszkodzeniem. Te ekonomiczne wykonania chwytaków dostępne są w trzech wielkościach a każda wielkość udostępnia trzy różne kąty otwarcia. Przenoszony wyrób może być uchwycony zarówno zewnętrznie jak i od wewnątrz. Wbudowane amortyzatory tłumiące zmniejszają czasy otwierania i zamykania szczęk, dzięki czemu w 60–80% wszystkich aplikacji stosowanie dodatkowych zaworów dławiących staje się niepotrzebne. Ponadto rowki w obudowie umożliwiają wewnętrzne zamontowanie czujników zbliżeniowych SMx do sygnalizacji położenia szczęk, Dzięki wewnętrznemu mocowaniom czujniki są zabezpieczone przed uszkodzeniem. Mniej komponentów, prosta budowa oparta na zasadzie zębnik-zębatka. Bezpieczne chwytanie zapewnia siła wspomagana sprężyną. „Dzięki programowi do doboru chwytaków oraz bezpłatnym testom praktycznym możliwe jest szybkie i niezawodne wybranie odpowiedniego chwytaka dla każdego zastosowania”. Achim Mebert Szef Działu Systemów Manipulacyjnych Jak znaleźć odpowiedni chwytak Testowanie chwytaków Ostateczny wynik operacji chwytania zależy od wielu parametrów. Tylko praktyczny test potrafi pokazać czy przenoszony detal jest chwytany właściwie i bezpiecznie. Festo oferuje takie usługi testowania. Wszyscy użytkownicy, którzy chcieliby aby takie próby zostały wykonane, powinni przysłać do Festo detal, który ma być chwytany wraz z opisem aplikacji i wykazem czynności kontrolnych. Po zakończeniu prób, generowany jest elektroniczny protokół z wynikami testów, zawierający fotografie, film video oraz listę potrzebnych komponentów wraz z ofertą handlową. Program do doboru chwytaków Stając wobec pytania, „Jaki chwytak jest odpowiedni do mojego zadania?” użytkownicy mogą otrzymać pewną odpowiedź korzystając z programu do doboru chwytaków, dostępnego w katalogu elektronicznym Festo. Po wprowadzeniu parametrów aplikacji, program przedstawia wybór odpowiednich chwytaków o właściwych wielkościach. Potrzebny chwytak można zamówić natychmiast ze sklepu internetowego Online Shop. Czy ten chwytak jest odpowiedni do tego zadania? Praktyczne testy dadzą jasną odpowiedź. Odpowiedni chwytak dla każdej aplikacji Chwytaki uniwersalne Do zastosowań w operacjach manipulacyjnych z regulowaną siłą chwytania: serwopneumatyczny chwytak proporcjonalny HGPPI Do bardzo delikatnych detali: HGPLE – elektryczne chwytaki równoległe z prowadnicami szczęk typu T Chwytaki pneumatyczne: chwytaki równoległe HGPT-…-B – chwytak o wzmocnionej budowie z prowadnicą szczęk typu T HGPL – chwytak o dużym skoku HGP – standardowy chwytak równoległy HGPP – precyzyjny chwytak równoległy EGC – ekonomiczny chwytak równoległy Chwytaki pneumatyczne: chwytaki trójszczękowe, kątowe i promieniowe HGDT – trójszczękowy chwytak o wzmocnionej budowie z prowadnicą szczęk typu T HGD – standardowy chwytak trójszczękowy HGW – standardowy chwytak kątowy HGWM – miniaturowy chwytak kątowy HGR – standardowy chwytak promieniowy HGPM – miniaturowy chwytak równoległy 2.2010 trends in automation Impuls 30 31 – Napędy pneumatyczne Samonastawna amortyzacja dla siłowników pneumatycznych Bardziej ekonomiczny: Siłownik okrągły DSNU z samonastawną amortyzacją pneumatyczną PPS. Potencjalne oszczędności z amortyzacją PPS. Instalacja do sortowania paczek posiada 60 stanowisk każde wyposażone w siłownik okrągły DSNU. To rozwiązanie z samonastawną amortyzacją skraca o ok. 5 minut czas zainstalowania i ustawienia każdego siłownika co w rezultacie przynosi oszczędność całkowitą 300 minut pracy. S amonastawna amortyzacja PPS umożliwia łatwiejsze uruchomienie i oznacza koniec nieco żmudnego ustawiania jakie trzeba było uprzednio wykonać, aby nastawić wymaganą amortyzację w siłowniku pneumatycznym. Zapewnia to również dynamiczne i łagodne osiąganie położenia końcowego oraz nie wymaga żadnego ustawiania ręcznego amortyzacji siłownika. Z samonastawną amortyzacją PPS, wzdłużne o zmiennym przekroju szczeliny na tłoku amortyzującym zapewniają wypływ powietrza ze zmiennym natężeniem. Oznacza to, że siłownik okrągły DSNU osiąga położenie końcowe w sposób dynamiczny ale łagodny. Nie ma tu już żadnej potrzeby dostrajania ręcznego. Poprzednio użytkownicy do ustawienia prędkości musieli używać zawory regulacyjne aż do stwierdzenia, że charakterystyki amortyzacji są właściwe. Przy ręcznym ustawianiu amortyzacji nie można było uzyskać pełni korzyści a cenę jaką ponoszono były czasy cyklu pracy oraz poziom hałasu. Gdy nie ma już potrzeby ręcznego ustawiania amortyzacji czas uruchomienia został poważnie skrócony. Co więcej, to automatyczne ustawianie oznacza zawsze optymalną amortyzację nawet w przypadkach gdy zmieniają się tarcie i ciśnienie. Zmniejszone zostają siły bezwładności działające na elementy urządzenia i obrabianego elementu. Ponadto ten rodzaj amortyzacji jest tańszy niż tradycyjne amortyzatory i zapewnia znacznie dłuższą trwałość. To unikalne rozwiązanie samonastawnej amortyzacji Festo jest obecnie dostępne w popularnym siłowniku okrągłym DSNU. W centrum uwagi Optymalizacja logistyczna Cięcie kosztów osprzętu Przewody, złącza i inne elementy osprzętu pneumatyki rzadko zajmują ważną pozycję w umysłach użytkowników. Zazwyczaj znajdują się poza zasięgiem wzroku, gdzieś w magazynie lub na warsztacie służby utrzymania ruchu. Mimo tego kryją one w sobie potencjał poważnych oszczędności. Klienci firmy Festo korzystający z dostosowanych do ich potrzeb usług Festo mogą zmniejszyć swoje koszty logistyczne bez obawy o występowanie niezaplanowanych braków magazynowych. Minimalizacja błędów: specjalne etykietki od Festo z wyraźnymi ilustracjami umożliwiają łatwą identyfikację wyrobów w magazynie. 2.2010 trends in automation Impuls 32 33 – E lementy osprzętu Festo takie jak złącza i przewody nie są szczególnie kosztowne w porównaniu z innymi materiałami znajdującymi się w magazynach u naszych klientów. Jednakże, kiedy te tak zwane materiały grupy C muszą być ponownie zamówione to koszty tego procesu są takie same jak w przypadku komponentów z grupy A lub B. Dlatego Festo oferuje pakiet usług, który poważnie poprawia łańcuch logistyczny dla elementów osprzętu i zauważalnie zmniejsza koszty utrzymania magazynów. Usługa ta obejmuje zaplanowanie optymalnego pod względem ilościowym zamówienia i częstotliwości składania tego zamówień, na konkretny produkt, oraz wykonanie magazynowych etykiet informacyjnych ułatwiających szybszy i bezbłędny proces nabywania elementów. Usługa optymalizacji procesu logistycznego Usługa składa się z trzech modułów serwisowych, obniżających koszty procedury zakupów i zwiększających jej pewność. W pierwszym kroku specjalista firmy Festo, ustala historię zamawiania dla konkretnego obszaru działania. Określone zostają zarówno częstotliwość generowania zamówień oraz ilości zamawianych produktów jak i również obejmowany asortyment produktów. Następnie sporządzana jest lista wszystkich potrzebnych produktów i wielkość ich zapotrzebowania. Analiza procesu zamawiania Jedną z korzyści sporządzonej listy jest to, że zmniejsza się znacznie ilość zamawianych wyrobów. Klienci mogą dostrzec, które wyroby używane są rzadko lub nigdy, a więc że albo mogą zostać usunięte z portfela zamówień lub mogą być zastąpione zamiennikami. Możliwe jest zoptymalizowanie zamawianych ilości i częstotliwości zamawiania. Następujący przykład praktyczny pokazuje potencjalne oszczędności kosztów: klient uświadomił sobie, że złożenie przez niego 45 zamówień, każde na sześć standardowych tłumików hałasu, wygenerowało koszty czterokrotnie wyższe niż dla ewentualnie 10 zamówień każde średnio na 30 sztuk tego samego produktu. Etykiety magazynowe dostosowane do potrzeb klienta Analiza i dalsza optymalizacja asortymentu zamawianych wyrobów i postępowanie klienta dotyczące zamawiania są dla Festo informacją umożliwiająca wykonanie specjalnych etykiet magazynowych. Pokazują one optymalne ilości zamawiania omawianych wyrobów i wszystkie dane, które są ważne dla klienta i Festo. Kody kreskowe pozwalają na automatyczne sczytywanie i obróbkę utworzonej listy materiałów przy użyciu komputera. Kody kreskowe mogą być wykonane we wszystkich powszechnie używanych sposobach kodyfikacji co oznacza, że mogą z łatwością być zintegrowane z ist- Redukcja kosztów magazynowych – Inżynierowie Sprzedaży Festo pracują razem z klientami przeprowadzając analizę asortymentu używanego wyposażenia i postępowania związanego z opracowaniem i złożeniem zamówienia, która pomoże zredukować koszty zakupu. niejącymi systemami magazynowymi klienta. Etykiety te posiadają zdjęcia wyrobów, co ułatwia ich identyfikację i radykalnie zmniejsza możliwości pomyłki. Zoptymalizowana procedura zamawiania Ponowne opracowanie zamówienia przy wykorzystaniu etykiet magazynowych Festo jest bardzo proste. Do odczytu kodów kreskowych na skrzynkach magazynowych z wyrobami do zamówienia używany jest skaner. Numer zamówienia jest zapisany razem z proponowaną do zamówienia optymalną ilością. Następnie dane te są przesyłane do Festo Online Shop za pośrednictwem stacji dokującej lub złącza USB. W ten sposób rzeczywiście eliminuje się możliwości powstawania zamówień z błędami. Wyroby będą dostarczane we właściwym czasie, a klient korzysta z uproszczonej, efektywnej pod względem kosztów i wolnej od błędów procedury zamawiania. To pokazuje jak może być wykorzystana Usługa Optymalizacji Procesu Logistycznego do zmniejszenia kosztów i traconego czasu przy każdym kolejnym zamawianiu elementów osprzętu. Wielu klientów Festo w Australii, Austrii, Belgii, Finlandii, Niemczech, Irlandii, Norwegii, Polsce, Szwecji i USA z powodzeniem korzysta z tej usługi. Natychmiast – korzystając ze stacji dokującej lub złącza USB dane zamówienia są przesyłane ze skanera kodu kreskowego do systemu zamówień on-line. Technika bezpieczeństwa – Część 1 Czy jesteś pewien, że jesteś bezpieczny? Kierownicy zakładów produkcyjnych, projektanci urządzeń przemysłowych i inwestorzy musieli do końca 2009 roku nie tylko wprowadzić przepisy nowej Dyrektywy Maszynowej ale również powinni zredukować do minimum ilość przestojów związanych z bezpieczeństwem. Produkty, dostosowane do potrzeb, wsparcie techniczne, usługi i szkolenia prowadzone przez Festo mogą pomóc we wprowadzeniu efektywnych środków zabezpieczających bez wstrzymywania operacji produkcyjnych. 4 le 5 le du Mo du Mo 3 le du Mo 2 le du Mo 1 le du o M Ta modelowa instalacja produkcyjna została podzielona na pięć modułów lub operacji technologicznych. Ilustracja ta ma na celu pokazanie zasad wielu różnych aplikacji i przedstawienia pomysłów możliwych rozwiązań (technicznych środków bezpieczeństwa). Zgodnie z aktualnymi przepisami legislacyjnymi urządzenia i wyposażenie produkcyjne musi być tak zaprojektowane aby ludzie, zwierzęta, przedmioty oraz środowisko były chronione przed zranieniem lub uszkodzeniem. Wszyscy producenci urządzeń i wyposażenia produkcyjnego są więc zobowiązani do przeprowadzenia oceny ryzyka i w oparciu o nią zapewnić środki zabezpieczające niezbędne dla każdego pojedynczego urządzenia. 2.2009 2.2010 trends in automation Neue Produkte Impuls 34 35 35 – Start Ocena ryzyka Określenie ograniczeń dotyczących maszyn Identyfikacja zagrożeń Środki konstrukcyjne Czy urządzenie jest bezpieczne? Nie Środki konstrukcyjne n.p. bezpieczeństwo właściwe Tak Technologiczne środki zabezpieczające Czy urządzenie jest bezpieczne? Nie Zmniejszenie ryzyka Ocena ryzyka Szacowanie ryzyka Techniczne środki bezpieczeństwa Tak Czy środki zabezpieczające podane w instrukcjachzostały w pełni zastosowane? Nie Informacje użytkownika umieszczone na urządzeniu i w instrukcji obslugi Tak Koniec Proces oceny ryzyka Moduł 1: Zasilanie materiałem Materiały podstawowy i pokrywający są rozwijane z dwóch rolek i podawane do stanowiska spajania materiałów Moduł 2: Stanowisko spajania materiałów Dwa pasy materiałów są ściskane razem przez walec. Materiał podstawowy jest obrabiany przez podgrzewanie oraz nanoszenie kleju. Następny walec wykańcza operację spajania materiałów. Moduł 3: Stanowisko cięcia Połączone pasy materiału są cięte na pojedyncze kawałki i są rozdzielane. Moduł 4: Stanowisko formowania Podzielone części materiału są wykorzystywane do produkowania detali o różnych kształtach. Na tym stanowisku również jest możliwe nanoszenie nadruku na tych detalach. Moduł 5: Stanowisko paletyzacji i pakowania Układ manipulacyjny układa gotowe elementy w stosy. Gdy stos jest kompletny to jest popchnięty w kierunku stanowiska pakowania. Na stos jest ręcznie nakładana folia opakowaniowa i następnie jest on automatycznie owijany przez dwuramienny układ sterujący. Safety@Festo Bezpieczna pneumatyka Festo z łatwością potrafi zmniejszyć ryzyko zagrożeń oferując szeroki zakres komponentów i usług związanych z techniką bezpieczeństwa. Całość obejmuje produkty, technologię, usługi, specjalne rozwiązania i szkolenia a wszystko po to aby ułatwić użytkownikom nadążanie za wymaganiami bezpieczeństwa podanymi w normach w celu zwiększenia poziomu bezpieczeństwa w codziennym środowisku pracy. Jest więc możliwe aby w niezawodny sposób zapobiec kolizjom, niekontrolowanym uruchomieniom po awaryjnych zatrzymaniach i innym problemom związanym z bezpieczeństwem w różnych sytuacjach działania. Seria artykułów na temat instalacji modelowej W serii naszych artykułów będziemy używać instalacji modelowej aby przekazać informacje na temat skutecznych środków zabezpieczających i sposobie ich wdrożenia. W tym pierwszym artykule przedstawiona jest instalacja modelowa i pewne pomysły dot. środków bezpieczeństwa dla modułu 2. Cała instalacja składa się zgniecenie uderzenie wciągnięcie przecięcie zapalenie porażenie elektryczne Zagrożenia towarzyszące operacjom technologicznym na instalacji modelowej. (Uwaga: ta lista zagrożeń nie jest wyczerpująca ale ma na celu zaprezentowanie zasady stosowanej do klasyfikowania różnych rodzajów zagroż). z pięciu modułów (lub operacji technologicznych). Ma to na celu pokazanie zasad budowy różnych instalacji i koncepcji możliwych rozwiązań (technicznych środków bezpieczeństwa). W pierwszym kroku przeprowadzana jest ocena ryzyka przy użyciu zdefiniowanej metody. Wynikiem analizy i oceny ryzyka jest określenie sposobów i środków bezpieczeństwa zmniejszających ryzyko zagrożeń. Sposoby te i środki muszą być wprowadzone i ocenione w odniesieniu do każdego zagrożenia. W zależności od tego z czym związane jest ryzyko zagrożenia, czy z konstrukcją, technologią czy instrukcjami obsługi należy podjąć stosowne środki zaradcze. Potencjalne zagrożenia są określone zgodnie z normą PN-EN ISO 12100-1 w celu oznaczenia ograniczeń i trwałości użytkowej urządzenia którego to dotyczy. Każdy moduł zawiera pewną ilość przykładów zagrożeń. W prezentowanym przykładzie cała instalacja produkcyjna podzielona została na 5 modułów. Pod kątem środków bezpieczeństwa każdy moduł będzie rozpatrywany oddzielnie. W bieżącym (pierwszym) artykule skoncentrujemy się na rozwiązaniach związanych z bezpieczeństwem w module 2. Zagrożenia na module 2 Zasilanie sprężonym powietrzem Odcięcie pod ciśnieniem Ograniczenie ciśnienia i siły Odpowietrzenie Gotowość do pracy/ Postój Nastawianie i prace serwisowe Działanie normalne Sterowanie oburęczne Działanie urządzenia w sytuacji awaryjnej Zmniejszenie prędkości Przemieszczenie bez zagrożenia Zatrzymanie, trzymanie, blokowanie ruchu Zabezpieczenie przed nieoczekiwanym uruchomieniem Odwrócenie kierunku ruchu Ilustracja funkcji bezpieczeństwa w pneumatyce. Zaznaczone są funkcje bezpieczeństwa, które muszą być zastosowane w module 2. 2.2010 trends in automation Impuls 36 37 – Blok zaworowy do realizacji funkcji bezpieczeństwa Odwrócenie kierunku ruchu (z 2-kanałowymi połączeniami pneumatycznymi) z przyłączami indywidualnymi lub jako zintegrowany moduł dla wyspy zaworowej VTSA Schemat obwodu pneumatycznego na którym pokazano wprowadzenie dwóch zaznaczonych funkcji bezpieczeństwa. Poster Bezpieczeństwo @Festo Moduł 2: Stanowisko spajania materiałów Zainstalowano tutaj urządzenie izolujące przestrzeń tego stanowiska. Jednak potrzebne tu jest serwisowe wejście aby w pewnych okolicznościach umożliwić dostęp dla wykonania koniecznych czynności z zachowaniem ustalonych zasad bezpieczeństwa. Rozwiązania z bezpieczną pneumatyką Kiedy drzwi zabezpieczające są otwarte to między innymi płyta grzejna musi być wyłączona i walec 2 uniesiony w górne położenie końcowe. Taśma przenośnika powinna zatrzymać się po pewnym określonym przesunięciu. Poster zawiera informacje nt. techniki bezpieczeństwa w automatyce i pokazuje jak 6 krokach dokonać ewaluacji i oceny środków bezpieczeństwa zgodnie normą PN-EN ISO 13849-1. Dodatkowo na plakacie zostały zamieszczone komponenty Festo dedykowane technice bezpieczeństwa. Plakat jest do pobrania ze strony www.festo.pl (Zakładka: Branże/Technika Bezpieczeństwa) Muszą być zdefiniowane funkcje bezpieczeństwa dla pneumatyki. Bezpieczne elementy pneumatyki są dobierane jako środki zapewniające dwie funkcje bezpieczeństwa dla napędów pneumatycznych użytych do pozycjonowania walca. Rozwiązanie do realizacji funkcji „odwracania kierunku ruchu”. Blok zaworowy z dwoma zaworami VSVA i detekcją położenia tłoczka za pomocą czujników zbliżeniowych odgrywa kluczową rolę w spełnieniu funkcji bezpieczeństwa w module 2 modelowej instalacji. Ocena tego rozwiązania zgodnie z normą PN-EN ISO 13849-1 (maksymalne wartości możliwe do uzyskania): Kategoria = Kat 3 (2-kanały) MTTFd = Wysoki (przyjmując pewne dane aplikacyjne) DC = małe CCF ≥ 65% PL = d Musimy określić czy techniczne środki ochronne zadawalająco obniżają ryzyko zagrożeń oparte na tych danych. W kolejnych wydaniach periodyku „trends in automation” będą zamieszczane dalsze artykuły na ten temat, w których opisane będą zagrożenia i środki ochronne związane z modułami od 3 do 5. Centrum uwagi Wskazówki do większej efektywności Efektywne korzystanie z partnerstwa Sprawą podstawową, szczególnie w ciężkich czasach jest uzyskiwanie maksymalnych korzyści ze wszystkich działań biznesowych. Aby pokazać klientom jak mogą zaoszczędzić swoje pieniądze Festo podaje dziesięć najlepszych praktycznych przykładów działań (od 1 do 10 ) zaczynając od produktów innowacyjnych przynoszących oszczędności kosztów do narzędzi programowych i optymalizacji działań logistycznych. P rodukty innowacyjne dające oszczędności kosztów W firmie Festo opracowana została cała seria komponentów 1 , które mogą naprawdę zmniejszyć koszty wytwarzania i produktu w porównaniu z konwencjonalnymi wyrobami. Jednym z przykładów może być nowa samonastawialna (automatyczna) amortyzacja (PPS) do siłowników pneumatycznych. W siłownikach okrągłych z amortyzacją PPS, wzdłużne, o zmiennym przekroju szczeliny na tłoku amortyzującym zapewniają kontrolowany wypływ powietrza ze zmiennym natężeniem, zapewniając w ten sposób łagodną amortyzację w położeniach końcowych. Konstrukcja ta zapewnia, że nie ma tu już żadnej potrzeby dostrajania ręcznego i dzięki temu poważnie przyśpieszony jest proces uruchomienia. Na przykład przez zastoso- wanie PPS w urządzeniu do sorto-wania paczek z 60 stanowiskami czas uruchomienia instalacji może być skrócony nawet o 5 godzin. Nowatorskie materiały 2 , jak na przykład przewody pneumatyczne PEN mogą również przynieść poważne oszczędności. Dzięki nowym materiałom i metodom optymalizacji procesu wytwarzania, właściwości tych przewodów są doskonałe dla wielu zastosowań w układach automatyzacji. Zmniejszenie złożoności Festo pomaga również odwzajemniać się swoim klientom większą elastycznością 3 na nagle zmieniające się ich wymagania. Dobrym przykładem jest nowa seria zaworów VB. Jeden podstawowy zestaw zaworów tej serii oferuje szeroki wybór konfiguracji dla każdej aplikacji. Tak więc klienci potrzebują posiadać w magazynie tylko jeden podstawowy zestaw zaworów tej serii natomiast inne warianty mogą być łatwo tworzone przez łączenie w odpowiednią do potrzeb konfigurację. Narzędzia programowe 4 są wielką pomocą do uniknięcia przewymiarowania (dobierania wielkości wyrobów ze zbyt dużą rezerwą). Pakiet oprogramowania „PositioningDrives” umożliwia dokładne obliczenia wartości obciążenia dla silników elektrycznych. Zasada projektowania „air to the top” która w wielu aplikacjach powodowała zwiększone koszty działania może obecnie przejść do historii. Budowniczy urządzeń produkcyjnych i fabryk mogą również wykorzystać kryzys ekonomiczny by osiągnąć tech- 2.2010 trends in automation Impuls 38 39 – Niewłaściwie wyspecyfikowane wyroby to strata czasu i pieniędzy: narzędzia do wymiarowania (określenia odpowiedniej wielkości) produktów z Festo (dostępne bezpłatnie) pomagają od razu określić prawidłową wielkość wyrobu. Jeden zestaw, wiele konfiguracji: nowe zawory z serii VB mogą być łatwo dostosowane do zmieniających się potrzeb. niczne przodownictwo w sposób jaki nie byłby możliwy do przeprowadzenia podczas pracy na pełnych mocach produkcyjnych. Na przykład użycie techniki magistrali obiektowej (fieldbus technology). 5 Firma Festo ze swoim szerokim asortymentem wysp zaworowych i protokołów transmisji danych jest idealnym partnerem do tego rodzaju modernizacji, która może zmniejszyć koszty okablowania i wykonania instalacji nawet o 65%. Usługi i rozwiązania gotowe do zainstalowania Usługi Oszczędzania Energii (Festo Energy Saving Services) 6 tak jak analiza jakości sprężonego powietrza (Compressed Air Quality Analysis) i usługa monitorowania stanu (Condition Monitoring Services) oparte na platformie CPX pomagają utrzymać nadzór nad kosztami funkcjonowania układów automatyzacji. Ponadto rozwiązania gotowe do zainstalowania 7 są korzystne jako, że zmniejszają użytkownikom koszty prac instalacyjnych i zwiększają im czas na prace własne. Firma Festo ze swoim szerokim asortymentem wyrobów i usług 8 stwarza możliwości znacznego zmniejszenia kosztów związanych z procesem zakupowym oraz korzystania z wielu dodatkowych usług. Ponieważ każdy obszar działalności gospodarczej jest podmiotem nacisków kosztowych, Festo oferuje jeszcze jedną usługę, która może być interesująca dla wielu użytkowników: usługa optymalizacji logistyki (Festo Logistics Optimisation Service) 9 . Przeczytać można na ten temat w artykule na stronie XX „Cięcie kosztów osprzętu). Ukierunkowane szkolenie Praktyka pokazuje, że w czasie kryzysu ekonomicznego środki budżetowe na szkolenia są szczególnie zagrożone. Jednak takie cięcia nie są najlepszym rozwiązaniem. Kiedy na rynku panują trudne warunki, przedsiębiorstwa powinny dokonać przeglądu swoich procesów i uczynić je bardziej efektywnymi. Ważną rolę w tym zakresie może tu odegrać właśnie szkolenie. Firma Festo oferuje swoim klientom wsparcie w zakresie identyfikacji ich potrzeb szkoleniowych (Training Requirement Analysis Service) 10 , które pomoże określić odpowiednie środki na strategiczne i efektywne szkolenia. Kraj wiatraków: ponad 10 000 wiatraków zostało uruchomionych w Holandii pod koniec XIX wieku 2.2010 trends in automation Synergia 40 41 – W centrum uwagi Holandia: Automatyzacja w gospodarce rolnej Mały kraj – wielka efektywność Holandia jest jednym z krajów o największym zagęszczeniu ludnością. Pomimo tego kraj ten znajduje się wśród trzech największych eksporterów artykułów rolnych. Zostało to osiągnięte poprzez maksymalną efektywność – zarówno w kwestii wykorzystania maszyn oraz wyposażenia jak i zarządzania w warunkach kryzysu kredytowego. H olendrzy są niezwykle logiczni kiedy dochodzi do zarządzania w warunkach kryzysowych. Holandia była jednym z pierwszych krajów, który utworzył dla swoich banków pakiet ratunkowy w wysokości 200 miliardów euro. Według niemieckiego urzędu handlu zagranicznego „German Trade & Invest” działanie to wysunęło tę „malutką” Holandię nawet przed Niemcy w wielkości wsparcia dla stabilizacji rynku. Nawet kiedy dochodzi do nacjonalizacji banków takich jak Fortis Nederland i ABN Amro, Holendrzy na co dzień uważający się za zwolenników wolnego rynku nie byli powolni w działaniu. Prowadzenie interesów z przedsiębiorstwami holenderskimi wydaje się w przewidywalnej przyszłości bezpiecznie pod względem finansowym. Budowa specjalnych maszyn na potrzeby rolnictwa jest segmentem holenderskiego przemysłu budowy maszyn, którego sprzedaż osiąga najwyższą wartość (ponad 3 miliardy euro rocznie). Zakres działalności –- od uprawy biotechnolo- gicznej poprzez zbiory zboża do przetwórstwa i pakowania produktów spożywczych. Szerokie spektrum Jednym z wiodących graczy w branży przemysłowej jest Visser Group. Firma z ponad 40 –letnim doświadczeniem łączy moduły takie jak układy do układania i rozbierania stosów, układy manipulacyjne i transportowe, urządzenia pakujące, zespoły do paletyzacji, układy przenośnikowe, układy kodowania i identyfikacji oraz tworzenie kompletnych jednostek. Takie zestawy mogą być użyte do obrabiania i pakowania wszystkich rodzajów produktów takich jak owoce i warzywa, grzyby, ryby, mięso, cięte kwiaty, napoje, przetwory mleczarskie, wyroby cukiernicze i piekarnicze, produkty chemiczne oraz farmaceutyczne. Ostatnim i najnowszym przykładem zwiększenia efektywności poprzez automatyzację jest wielozadaniowa napełniarka dla szkółek drzew do usprawnienia procesu sadzenia przy użyciu pojedynczych doniczek i palet (urządzenia do przenoszenia kilkunastu doniczek). Więcej niż tylko wiatraki Mechatronika jest siłą napędową mocno rozwiniętych stosunków partnerskich pomiędzy Festo i holenderskim przemysłem budowy maszyn oraz zakładów przemysłowych, które trwają już ponad 40 lat. Partnerstwo to generuje twórcze pomysły takie jak zautomatyzowane dojarki lub roboty dla aptek. Ponadto, Festo Holandia ze swoją centralą w Delft, również zalicza do swoich klientów wiele znanych firm, takich jak Campina, Heineken i Philips. Holenderskie rolnictwo prezentuje olbrzymi potencjał – wartość produktów stanowi 20% całkowitego eksportu. ”Tulipany z Amsterdamu” to nie tylko przebój minionych lat, ale również podkreślenie faktu, że Holandia jest największym na świecie eksporterem kwiatów. Sortowanie kwiatów jest wykonywane przy użyciu automatycznych urządzeń manipulacyjnych wyposażonych w elementy Festo. „Automatyzacja również przyczynia się do postępu przy pracach w oborze pomimo ekonomicznego spadku koniunktury”, wyjaśnia Thomas Pehrson dyrektor naczelny Festo Holandia. Przedsiębiorstwo Lely jest liderem w tym obszarze działania dzięki swojej niezawodnej zautomatyzowanej dojarce wyposażonej w serwopneumatyczne ramię, które jest odporne na trudne warunki panujące w oborze. Firma Festo od samego początku związana była z opracowaniem tego układu. Oprócz uczestnictwa we wspólnym tworzeniu tego urządzenia firma Lely skorzystała ze szkolenia swoich pracowników w Festo w zakresie pneumatyki. Partnerskie kontakty pomiędzy Wilee i Festo zapobiegły kłopotom w obsługiwaniu (wybieraniu i ustawianiu) lekarstw w aptekach. W pełni zautomatyzowany układ zawsze wybiera odpowiednie lekarstwo. To wspólnie opracowane rozwiązanie składa się z portalu manipulacyjnego (3 D) połączonego z napędem elektrycznym firmy Festo oraz manipulatora specjalnie opracowanego przez Festo Holandia. www.visserite.com www.lely.com www.wileetechniek.nl „Pomimo spadku koniunktury ekonomicznej automatyzacja w branży rolniczej oferuje wielkie możliwości” wyjaśnia Thomas Pehrson dyrektor naczelny Festo Holandia. Zastosowanie tego rodzaju zautomatyzowanych urządzeń jest bardzo cenne, bowiem koszty pracy w branży ogrodniczej są nawet wyższe niż szybko rosnące koszty energii. Wielozadaniowe rozwiązanie dla szkółek drzew „Podobnie jak wszystkie urządzenia firmy Visser wielozadaniowa napełniarka była wynikiem zapytania klienta” – mówi Cees Visser jeden z szefów przedsiębiorstwa. Pewna holenderska szkółka drzewek chciała mieć wielozadaniowe urządzenie, które potrafiłoby posadzić zarówno drzewka w okrągłych doniczkach pakowanych po sześć sztuk jak również w specjalnych korytkach (doniczkach o specjalnym kształcie) na paletach. Wcześniej urządzenia do sadzenia potrafiły obsługiwać tylko jeden rodzaj pojemników na sadzonki (albo doniczki albo palety) i przy każdej zmianie pojemników trzeba było przestawiać wszystkie boczne prowadnice, taśmy przenośnikowe, stanowiska wiertnicze by dostosować je do obsługiwanych pojemników na sadzonki. Nowe opracowanie firmy Visser potrafi 2.2010 trends in automation Synergia 42 43 – Uurządzenie utrzymuje czystość podczas pracy i zużywa niewiele ziemi do sadzenia sadzonek Połączone moduły: gotowe do zainstalowania linie do sortowania i pakowania pomidorów zgodnie z wymaganiami HACCP. obsłużyć oba rodzaje pojemników na sadzonki bez potrzeby przezbrajania. Urządzenie to rozładowuje palety i następnie ustawia doniczki, które mają być napełnione ziemią. Zadania wielokrotne W następnym kroku specjalna wiertarka wykonuje w ziemi znajdującej się w doniczkach dołki w których potem robot umieszcza sadzonki. Doniczki i palety są następnie przesuwane na przenośnik taśmowy, który transportuje je na odpowiednie miejsce w szklarni. Urządzenie to pracuje czysto i zużywa niewielką ilość ziemi. Szczotka usuwa nadmiar ziemi z doniczek i zapewnia, że są odpowiednio oraz dokładnie napełnione. „Nasze urządzenie obsługuje 9 calowe doniczki z dokładnością 2 gramów” podkreśla C. Visser. Wielozadaniowa napełniarka może obsłużyć 650 palet z 20 doniczkami na palecie w ciągu godziny co stanowi 13 000 doniczek na godzinę. Według C. Visser’a żadna inna napełniarka nie potrafi osiągnąć takiej prędkości. Kompletny zespół do obróbki i pakowania kwiatów: firma Visser łączy standardowe moduły urządzeń w celu utworzenia nowego, odpowiedniego do potrzeb klienta urządzenia. Mniej operatorów, szybsze uruchomienie Ta wielozadaniowa napełniarka wymaga średnio tylko „2,5 operatora”; jeden dogląda to urządzenie, jeden obsługuje wózek widłowy i „ruchomy” pracownik zasila urządzenie ziemią do napełniania doniczek lub samymi doniczkami. Gdyby urządzenie i cały proces nie były zautomatyzowane to do wykonania tej pracy potrzebnych byłoby trzykrotnie więcej pracowników. Zazwyczaj wymagany jest sześciomiesięczny okres dostrajania parametrów działania oraz ewentualnej modyfikacji urządzenia pod kątem wymagań użytkownika. W tym przypadku wystarczył dwudniowy okres bezawaryjnej pracy urządzenia prototypowego. Jest to więc nie tylko cecha funkcjonalna urządzenia, ale świadczy to o łatwym jego uruchomieniu, co stanowi o jego wysokiej efektywności. Elastyczność urządzenia w sadzeniu sadzonek w różnych pojemnikach jest dobrym przykładem jakości projektów firmy Visser Group. Nie ma znaczenia czy dotyczy to napełniania, siewu nasion, sadzenia, sortowania z użyciem systemów wizyjnych lub podlewania, firma Visser Group zawsze znajdzie wydajne rozwiązania dla gospodarstw branży rolniczej na wszystkich pięciu kontynentach. System modułowy dla rozwiązań indywidualnych Jaka jest recepta firmy Visser na elastyczność i sukces? Visser wielokrotnie łączy standardowe moduły urządzeń w celu utworzenia nowego, odpowiedniego do potrzeb klienta urządzenia. Włączone są do nich również wyspy zaworowe MPA z Festo, które idealnie pasują do układu o modułowej budowie firmy Visser ponieważ same mogą być łatwo rozbudowane w zależności od ilości użytych napędów i chwytaków. Ponadto używane są zespoły przygotowania powietrza serii MS z Festo, które zapewniają, że urządzenia nigdy nie przestaną działać z powodu braku powietrza. Również w tej serii znak „M” oznacza „modułowy”. Wyroby te stanowią ważny aspekt w koncepcji systemu firmy Visser. W centrum uwagi Formowanie wtryskowe tworzyw sztucznych Inteligentne partnerstwo Każdy kto poszukuje przemysłowych rozwiązań potrzebuje innowacyjnych oraz godnych zaufania partnerów. „Właśnie takiego partnera znaleźliśmy w firmie Festo”, mówi Christian Beck, jeden z General Manager szwajcarskiej firmy Beck Automation AG. Firma ta jest dostawcą robotów manipulacyjnych przeznaczonych m.in. do procesu zwanego etykietowaniem podczas formowania. E tykietowanie podczas formowania (IML – in-mould labelling) jest inteligentnym rozwiązaniem dla opakowań z tworzyw sztucznych, gdyż etykiety nanoszone są na opakowanie podczas operacji formowania wtryskiem. Takie rozwiązanie daje oszczędność czasu i pieniędzy ponieważ eliminuje potrzebę późniejszej operacji drukowania na pojemniku, transportu wewnętrznego oraz przechowywania w magazynie przejściowym. Przy tej metodzie (IML) etykiety mogą być zmieniane bez przerywania produkcji. Opisany proces etykietowania może być zastosowany zarówno do pojemników o przekroju okrągłym jak też o ścianach płaskich. IML jest również elastyczne w odniesieniu do wielkości pojemników: roboty z firmy Beck Automation potrafią obsługiwać pojemniki o wielkości aż do 40 litrów. zwinięte w rolkę spoczywają na bębnie poza obszarem pracy narzędzi manipulatora, zanim zostaną przeniesione do formy. Usytuowanie etykiet w formie utrzymuje ładunek elektrostatyczny, a przyklejenie do pojemnika następuje w momencie wypełnienia formy wtryskiwanym tworzywem. W opisywanym procesie kluczową rolę spełnia pneumatyka realizująca podciśnieniowe chwytanie etykiet oraz ich wyrzucanie impulsem sprężonego powietrza. „Nie mając odpowiednich warunków chcieliśmy użyć różnych elementów do wytworzenia podciśnienia oraz do wyrzucania” – podkreśla wspomniany już Christian Beck. W tej sytuacji zadanie dla partnera z dziedziny pneumatyki było oczywiste: obie te funkcje powinny być zintegrowane w jednym elemencie. Głównym powodem stosowania metody etykietowania podczas formowania opakowań do produktów spożywczych jest potrzeba posiadania atrakcyjnego wzoru, który jednocześnie zawiera naniesiony na opakowanie kod kreskowy jak również wymagane przepisami informacje o danym produkcie. Jeden zawór – dwie funkcje Tak sformułowany cel był bodźcem dla firmy Festo do kolejnego usprawnienia swojej wyspy zaworowej typ VTSA oraz elektrozaworów VSVA. Wyspa zaworowa VTSA łączy w sobie zalety kompaktowej wyspy CPV z zaletami modułowej wyspy MPA2. „Już po 6 tygodniach byliśmy w stanie zaprezentować rozwiązanie dla firmy Beck, w którym dwa zawory zostały umieszczone w jednej obudowie” – opowiada J. Krinn, Product Manager z firmy Festo. Elektrozawory VSVA działają z dwoma strefami ciśnienia i umożliwiają pracę rewersyjną. „Już od samego początku, czuliśmy, że jesteśmy w dobrych rękach zarówno ze- W jednej operacji z formowaniem wtryskowym Roboty do operacji manipulacyjnych firmy Beck Automation przy pomocy chwytaków podciśnieniowych wyjmują z magazynku arkusz z etykietami (dla ścianek bocznych i podstawy pojemnika) i umieszczają go w zagłębieniu formy wtryskowej. Etykiety Chwytanie podciśnieniowe i wyrzucanie ciśnieniem powietrza: realizowanie takich dwóch różnych funkcji przez elektrozawory VSVA umieszczone w wyspie zaworowej VTSA jest rezultatem partnerskiej współpracy. . Szybko i dokładnie: Robot do operacji manipulacyjnych z firmy Beck Automation wyjmuje chwytakami przyssawkowymi arkusz etykiet z magazynka i umieszcza go w formie (na ściankach bocznych i dnie pojemnika) Estetyczny wygląd: atrakcyjnie zaprojektowany pojemnik z tworzywa na wyroby przemysłowe jest dzisiaj ważnym elementem dla komercyjnego sukcesu. 2.2010 trends in automation Synergia 44 45 – Beck Automation AG Adres: Neugutstrasse 19 Postfach 8102 Oberengstringen Szwajcaria www.beck-automation.com Zakres działalności: roboty do prac rozładunkowych i urządzenia do automatyzacji wtryskarek do tworzyw sztucznych. Inteligentne rozwiązanie: nanoszenie etykiet w procesie formowania wtryskowego; etykiety nawinięte są na pomocnicze bębny, umieszczane w formie wtryskowej i utrzymywane w wymaganym położeniu ładunkami elektrostatycznymi. społu specjalistów: z Festo w Szwajcarii jak i działu badawczo-rozwojowego centrali Festo w Niemczech i dlatego natychmiast zgodziliśmy się wystąpić w roli pierwszego nabywcy nowego zaworu” – mówi Ch. Beck. Jochen Krinn wyjaśnia następny krok: „Wspólnie z przedstawicielami firmy Beck zdefiniowaliśmy konstrukcję finalnego produktu, po uwzględnieniu wielu wymagań i sugestii ulepszeń”. Pierwsze wzorcowe zastosowanie elektrozaworu VSVA w wyspie zaworowej VTSA stało się obecnie wyrobem katalogowym z którego wszyscy nasi klienci na całym świecie mogą korzystać”. Więcej niż tylko pneumatyka Ponieważ jesteśmy przedsiębiorstwem międzynarodowym, ważną dla nas sprawą było aby współpracować z partnerem z branży automatyki, którego wyroby są dostępne szybko i na całym świecie poprzez rozległą sieć oddziałów ” – dodaje Ch. Beck opisując dalsze aspekty partnerskiej współpracy z firmą Festo. „Rozwój zakładu w przyszłości będzie zależał od obsługi klienta. Dlatego cały nasz zespół obsługi technicznej uczestniczył w seminarium pod nazwą „Service Ambassador” zaproponowanym przez Festo.” Podczas tego seminarium serwisanci firmy Beck zdobyli niezbędne umiejętności komunikowania się, aby sprawnie współpracować z międzynarodowymi użytkownikami przy ich nieraz różnym podejściu do problemów. „To nie jest tylko kwestia pomysłowych rozwiązań, lecz również dostarczenia ich nabywcom w sposób inteligentny” – konkluduje Ch. Beck. Dostawca komponentów dla motoryzacji Tripod – do dynamicznych operacji manipulacyjnych „Tripod potrzebuje mniej przestrzeni niż manipulator portalowy i jest szybszy niż robot SCARA”. W taki sposób Gerd Ulmer, Dyrektor Generalny firmy G. Ulmer Automation GMbH, podsumowuje zalety nowego urządzenia do operacji manipulacyjnych. Jego firma zainstalowała u dostawcy komponentów dla motoryzacji dwa manipulatory Tripod na maszynie wykonującej operacje montażowe. 2.2010 trends in automation Synergia 46 47 – Wysoka sztywność i mała masa elementów ruchomych: konstrukcja w kształcie piramidy czyni ten robot bardzo dynamicznym. Równocześnie zespół manipulacyjny jest bardziej wydajny i umożliwia szybszą produkcję. N a maszynie, która montuje przekaźniki bezpieczeństwa dla silników wysokoprężnych, dwa roboty typu Delta wyposażają korpus przekaźnika w siedem do dziewięciu zestawów styków zależnie od wymagań dla danego typu przekaźnika. „Komponenty były uprzednio wytwarzane za granicą, a teraz - głównie ze względu na wyższą jakość – będą produkowane na całkowicie zautomatyzowanej maszynie, która jest wyposażona w automatyczne stanowiska testujące” - wyjaśnia klien- towi, konstruktor maszyn specjalnych. Maszyna składa się z 24 stanowisk i była zamówiona w firmie Ulmer, przez dostawcę komponentów dla przemysłu motoryzacyjnego. Świadomość jakości Maszyna posiada stanowiska do sprawdzania pojedynczych komponentów oraz ciągłego przeprowadzania prób wysoko-napięciowych, kontroli dozowania topnika do lutowania, monitorowania procesu lutowania, a także mierzenia mo- cowania styków do korpusu przekaźnika. „Dużą ilość gniazd montażowych stanowią stanowiska kontrolne zintegrowane z czterema układami wizyjnymi” – wyjaśnia Ulmer. Styki oraz inne komponenty do montażu są dostarczane do maszyny przez 13 podajników wibracyjnych. Przejście półfabrykatu korpusu przekaźnika oraz styków przez wszystkie 24 stanowiska montażowe i kontrolne maszyny trwa zaledwie 90 sekund. Po tym czasie ukazuje się w pełni zmontowany i sprawdzony przekaźnik. Proces ten Jednostka manipulacyjna Tripod ze sterownikiem CMXR Dokładna regulacja: sterownik CMXR do manipulatorów pozycjonuje narzędzia i chwytaki w przestrzeni trójwymiarowej oraz tworzy bazę dla gotowego do zainstalowania manipulatora Tripod. Dzięki małym masom części ruchomych oraz wysokiej sztywności jaką zapewnia kształt piramidy, układ manipulacyjny Tripod jest bardzo dynamiczny, a przez to bardziej wydajny w swoich funkcjach od układów manipulacyjnych w układzie kartezjańskim lub robotów SCARA. Do sterowania pracą Tripod’a używany jest sterownik CMXR, który potrafi pozycjonować narzędzia i chwytaki w przestrzeni trójwymiarowej. Narzędzie jest prowadzone ruchem ciągłym po zaprogramowanej ścieżce, nawet wtedy gdy zmienia się jego orientacja. Jeszcze łatwiejsze jest operowanie układem przy pomocy przenośnego interfejsu operatora wyposażonego w ekran dotykowy i klawiaturę. Co więcej, sterownik może być użyty, w sprzężeniu z układami wizyjnymi, takim jak na przykład inteligentny SBO..-Q, a więc może też obsługiwać obiekty poruszające się. Przy wykorzystaniu robota Delta produkowane jest bez żadnych problemów milion przekaźników rocznie. obejmuje wykonanie korpusu na wtryskarce i naniesienie nadruku z datą produkcji. „Aby być dokładnym - w ciągu 30 sekund maszyna wykonuje cztery gotowe moduły, ponieważ taka prędkość jest uzależniona od wydajności wtryskarki”, – mówi Ulmer opisując wydajności swojej maszyny. Elastyczne i łatwo uczące się „Jest to również zasługa manipulatora Tripod, że jesteśmy w stanie wytwarzać około miliona przekaźników rocznie w trzech wariantach,” – mówi konstruktor układu. Jedną z zalet tego układu manipulacyjnego jest jego elastyczność, pozwalająca na łatwe zaprogramowanie przy wykorzystaniu oprogramowania konfiguracyjnego FCT (Festo Configuration Tool) w połączeniu z językiem uczenia się FTL (Festo Teach Language). G. Ulmer Automation GmbH Adres: Vaihinger Straße 13 74343 Sachsenheim-Hohenhaslach Germany www.ulmergmbh.de Działalność: budowa maszyn specjalnych, technika automatyzacji. Modułowy System Mechatroniczny Unikalny w skali światowej – Modułowy System Mechatroniczny Festo obejmuje komponenty, moduły oraz systemy wraz z oprogramowaniem. System ten łączy w sobie wszystkie typy automatycznego sterowania ruchem: napędy pneumatyczne, serwopneumatyczne i elektryczne, stosowane w zależności od potrzeb. www.festo.pl 2.2010 trends in automation Soft Stop 50 Pani Stenlein: czy znalazła Pani jakieś wskazówki? Na szczęście, jako Kierownik Działu Analiz i Diagnostyki nie jestem wzywana do prowadzenia śledztwa na miejscu zbrodni. Mój wydział ma za zadanie przeprowadzanie dokładnych testów nowych produktów i rozwiązań specjalnych pod kątem właściwości materiałów. Badamy również części składowe, które przyczyniły się do powstania wad podczas pracy w celu znalezienia ich przyczyny. Jednakże, instynkt detektywa jest nam potrzebny. Musimy szczegółowo kontrolować komponenty, analizować skład i stan materiałów oraz wyciągać z tego odpowiednie wnioski. W tym celu, podobnie jak laboratorium kryminalistyczne, korzystamy z najnowszych technologii. Na przykład, dzięki tomografii komputerowej możemy szybko i niezawodnie zbadać komponenty oraz dokonać pomiaru bez konieczności niszczenia testowanych produktów. Jedną z korzyści płynących z tego sposobu jest znaczne ograniczenie czasu potrzebnego na wprowadzenie nowego produktu na rynek. Zasadniczym wymaganiem w badaniu struktury materiału metodą fotooptyczną jest prawidłowe przygotowanie zgładu z danego materiału. Sposób pobrania próbki musi być odpowiedni do celu badania. Z naszym najnowszym narzędziem, chromatografem gazowym sprzężonym ze spektrometrem masowym, możemy wykryć nawet bardzo niski poziom zanieczyszczenia w testowanym komponencie. Jest dla nas również bardzo ważne uzyskanie informacji o środowisku pracy, w którym dany produkt jest używany. W przypadku specjalnych aplikacji, wyjaśniamy czy zastosowany materiał i konstrukcja są odpowiednie do specyficznych warunków pracy. Może okazać się, że musimy przeprowadzić wizytę na danym obiekcie jeśli warunki są szczególnie trudne. Przykładowo, dla Klienta działającego w przemyśle rolniczym, pobieramy próbki amoniaku znajdującego się w powietrzu w oborze. Korzyści z naszej pracy są podwójne: nasze analizy pomagają firmie Festo w szybszym opracowaniu nowych produktów i dopasowaniu ich idealnie do indywidualnych warunków pracy, dzięki czemu produkty stają się bardziej niezawodne. A jeśli wady nadal wystąpią, możemy określić przyczyny ich powstania w sposób szybki oraz dokładny. To pozwala nam na zwrócenie uwagi Klienta na fakt, że smar czy środek czyszczący nie jest idealny dla danego produktu i zaoferowanie mu odpowiedniego rozwiązania. Nasze wnioski z badań są również włączane do procesu rozwoju produktu. 20 pracowników z sekcji badań i diagnostyki przeprowadza od 800 do 1000 analiz rocznie i udostępnia ich wyniki poprzez firmę na całym świecie. W ten sposób możemy zapewnić, że nie tylko obecne problemy są rozwiązywane lecz także, że produkty Festo w coraz większym stopniu spełniają wymagania Klientów”. Kompleksowy system automatyzacji Festo Innovation … … tut dem Markt gut. Zu sehen bei Festo. Herzlich willkommen! Hannover Messe 2009 – ein Markt der Chancen. Hier finden Sie neue Wege, mit denen Sie Ihren Wettbewerbsvorsprung halten und ausbauen können. Dazu müssen Sie vorerst nur einen Weg gehen: in Halle 15, zum Stand von Festo. Live: Maschinensicherheit – Energieeffizienz – Neuheiten An der „Festo Messemaschine“ demonstrieren wir Ihnen zum Beispiel, wie Maschinensicherheit nach der neuen Maschinenrichtlinie DIN EN ISO 13849-1 aussehen wird. 20 Jahre Ventilinseln: die (R)Evolution geht weiter Mehr Funktionsintegration für PneuAuf das Wesentliche konzentriert – matik, Elektrik und Controller-Aufga- so könnte man den Festo Stand D07 ben. Mehr Flexibilität durch wählbare in Halle 15 charakterisieren. Die the- Installationskonzepte. Mehr Sicherheit matische Struktur weist Ihnen schnell durch integrierte Diagnosefunktionen. den Weg zu den Neuheiten. Mechatronic Motion Solutions Komponenten, Systeme und Software für nahezu jede Form von Bewegung. Inklusive: Erfahrung und Lösungskompetenz für pneumatische, servopneumatische und elektromechanische Antriebe. Übrigens: Elektrische Antriebssysteme legen Sie um bis zu 70 % energiesparender aus, wenn Sie PositioningDrives nutzen. Photgraph: stockmaritime.com/Loic Jacob Współpracując razem aby utrzymać obrany kurs W żeglarstwie, każde działanie musi być wykonane w odpowiedniej kolejności aby z powodzeniem halsować i utrzymywać wiatr w żaglach. Każdy członek załogi wie jakie zadania ma do zrobienia i że może polegać na innych. Zaufanie i rzetelność mają kluczowe znaczenie, nie tylko na morzu ale także wtedy, kiedy przedsiębiorstwa współpracują razem nad wdrożeniem wspólnych projektów. Szczególnie w trudnych czasach partnerstwo pomaga firmom utrzymać się na dobrym kursie. Jacht na zdjęciu jest z legendarnej klasy J, który zdominował Regaty o Puchar Ameryki w latach 30-tych XX wieku. Ta łódź przeżyła wiele sztormów jak również wielu żeglarzy. Po wycofaniu z eksploatacji w 1938 roku, została odnowiona w 1980 i ponownie wróciła na pełne morze. www.festo.pl
Podobne dokumenty
Podręcznik konfiguracji pneumatycznych systemów
Od początku lat 90. firma Festo
promuje stosowanie napędów
pneumatycznych w coraz szerszym zakresie do zaworów
procesowych w zastępstwie
kosztownych siłowników elektrycznych.
Celem tego podręcznika...