Rezerwat przyrody „Oszast” jako ostoja las

Tom 70, zeszyt 4, lipiec/sierpień 2014
ARTYKUŁY – ARTICLES
Zbigniew Wilczek, Wojciech Zarzycki, Radosław Wieczorek: Rezerwat przyrody „Oszast” jako ostoja lasów
jaworowych w polskich Karpatach – The “Oszast” Nature Reserve as an important Sycamore maple forest
site in the Polish Carpathians ............................................................................................................................
Stefan Witold Alexandrowicz, Witold Paweł Alexandrowicz: Malakofauna w ruinach zamku Smoleń
– rezerwat przyrody koło Pilicy – Malacofauna in ruins of the Smoleń castle – the nature reserve
near Pilica (S Poland)..........................................................................................................................................
Tomasz Janiszewski, Piotr Minias, Agnieszka Wojciechowska, Zbigniew Wojciechowski: Wyniki dwudziestoletniego
monitoringu populacji bociana białego Ciconia ciconia na Ziemi Łowickiej (1994–2013) – zmiany liczebności,
efektów lęgów i sposobu gniazdowania – Results of twenty years of monitoring the White Stork popula�on
in the Łowicz District (1994–2013) – changes in the number, breeding success and the nest loca�on..............
Zofia Owczarek: Pokarm piskląt bociana czarnego Ciconia nigra w Kampinoskim Parku Narodowym
– The diet of Black Stork Ciconia nigra nestlings in the Kampinos Na�onal Park ...............................................
Justyna Hutek, Edyta Bogdan, Jerzy Michalczuk: Występowanie pliszki górskiej Motacilla cinerea i pluszcza
Cinclus cinclus na terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego – The occurrence of the Grey
Wagtail Motacilla cinerea and the White-Throated Dipper Cinclus cinclus in the planned Turnica Na�onal Park
Adam Zbyryt: W sprawie zmiany statusu ochronnego gawrona Corvus frugilegus – Change in the conserva�on
status of the Rook Corvus frugilegus ..................................................................................................................
NOTATKI – NOTES
Piotr Olszewski, Jacek Wendzonka: Nowe stanowiska grzebacza wielkiego Ectemnius fossorius (Hymenoptera:
Crabronidae) w Polsce – New sites of Ectemnius fossorius (Hymenoptera: Crabronidae) in Poland .................
Artur Pliszko: Nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum w dolinie górnej Rospudy – The Southern adder’s-tongue Ophioglossum vulgatum in the Upper Rospuda River Valley ................................................................
Marcin Matysek, Bogusław Binkiewicz, Sławomir Wróbel: Pierwsze stanowisko żółtokwiatowej formy obuwika
pospolitego Cypripedium calceolus f. flavum w Tatrzańskim Parku Narodowym – The first loca�on
of the yellow-flowered form of Lady’s Slipper Cypripedium calceolus f. flavum in the Tatra Na�onal Park ......
Antoni Zięba: Nowe stanowisko mącznicy lekarskiej Arctostaphylos uva-ursi w Tatrach polskich – A new site of
Arctostaphylos uva-ursi in the Polish Tatra Mts .................................................................................................
Dorota Zawadzka, Grzegorz Zawadzki: Stwierdzenie gniewosza plamistego Coronella austriaca w Puszczy
Augustowskiej – The smooth snake Coronella austriaca found in the Augustów Forest (NE Poland) ................
Krzysztof Belik, Tomasz Biwo, Damian Czechowski, Henryk Kościelny: Drugie stwierdzenie kolonii lęgowej
czapli siwej Ardea cinerea na Górnym Śląsku – The second record of the Grey Heron Ardea cinerea
breeding colony in Upper Silesia ........................................................................................................................
Henryk Linert, Jadwiga Jagiełko, Jan Król, Mirosław Wiśniewski, Aleksander Dorda: Populacja bociana czarnego
Ciconia nigra na terenie powiatu cieszyńskiego w latach 2003–2014 – The popula�on of the Black Stork
Ciconia nigra in the administra�ve district of Cieszyn in 2003–2014 .................................................................
Grzegorz Wojtaszyn, Julia Kończak, Andrzej Kepel: Nowe stanowisko reintrodukcji susła moręgowanego
Spermophilus citellus w Polsce – A new site of reintroduc�on of the European ground squirrel
Spermophilus citellus in Poland .........................................................................................................................
SPRAWOZDANIA – REPORTS
Zbigniew Jakubiec, Leszek Jerzak: XI spotkanie przedstawicieli Europejskiej Sieci Wiosek Bocianich
– The 11th mee�ng of the European Stork Villages Network’s representa�ves ..................................................
291
301
312
322
334
343
351
355
358
362
367
370
374
379
382
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 291–300, 2014
Rezerwat przyrody „Oszast” jako ostoja lasów jaworowych
w polskich Karpatach
The “Oszast” Nature Reserve as an important Sycamore maple
forests site in the Polish Carpathians
ZBIGNIEW WILCZEK, WOJCIECH ZARZYCKI, RADOSŁAW WIECZOREK
Katedra Geobotaniki i Ochrony Przyrody, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska
Uniwersytet Śląski
40–032 Katowice, ul. Jagiellońska 28
e-mail: [email protected], [email protected], [email protected]
Słowa kluczowe: jaworzyny, Beskid Żywiecki, Karpaty Zachodnie, ochrona przyrody.
Lasy jaworowe, reprezentujące związek Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani, należą do najrzadszych zbiorowisk leśnych w Polsce (Bodziarczyk 2002, 2004; Bodziarczyk, Świerkosz 2004;
Matuszkiewicz i in. 2012). Są chronione dzięki programowi Natura 2000 jako dwa typy siedliska
przyrodniczego: 9140 – górskie jaworzyny ziołoroślowe oraz 9180* – jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (o znaczeniu priorytetowym). Najczęściej są one związane ze stromymi stokami oraz inicjalnym podłożem skalnym, występują głównie na obszarach górskich i wyżynnych. Jednym ze stanowisk, gdzie stwierdzono występowanie lasów jaworowych jest, położony
w Grupie Wielkiej Raczy (Beskid Żywiecki), rezerwat przyrody „Oszast”, o powierzchni 46,27 ha.
W jego obrębie wykazano występowanie dwóch zespołów lasów jaworowych: jaworzyny ziołoroślowej Aceri-Fagetum oraz jaworzyny karpackiej Sorbo aucupariae-Aceretum, których fitocenozy
należą do najlepiej zachowanych w polskich Karaptach.
SUMMARY
Sycamore maple forests are among the rarest plant communities in Poland. They are protected as two
European Union Habitats: “9140 – Medio-European subalpine beech woods with Acer and Rumex arifolius”
and “9180* – Tilio-Acerion forests of slopes, screes and ravines”. Well-preserved patches of plant communities
representing these habitats are protected in the “Oszast” Nature Reserve covering 46.27 hectares in the Żywiec
Beskids (Western Carpathians). Aceri-Fagetum is the main plant community in the reserve, while patches of
Sorbo aucupariae-Aceretum are located on most steep slopes (Fig. 2). Sycamore maple forests in the “Oszast”
reserve are among the best preserved in the Polish Carpathians.
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 301–311, 2014
Malakofauna w ruinach zamku Smoleń
– rezerwat przyrody koło Pilicy
Malacofauna in ruins of the Smoleń castle
– the nature reserve near Pilica (S Poland)
STEFAN WITOLD ALEXANDROWICZ1, WITOLD PAWEŁ ALEXANDROWICZ2
1
Polska Akademia Umiejętności
31–016 Kraków, ul. Sławkowska 16
e-mail: [email protected]
2
Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki
Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica
30–059 Kraków, al. A. Mickiewicza 30
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: malakofauna, ruiny zamku, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Polska.
Przedstawiono charakterystykę zespołu mięczaków występującego w ruinach średniowiecznego
zamku w Smoleniu koło Pilicy, zachowanych na szczytowej polanie wzgórza objętego ochroną rezerwatową. Zespół ten zawiera 32 taksony i odznacza się ilościową przewagą gatunków preferujących siedliska otwarte. Podobny skład gatunkowy wykazuje fauna z zalesionego stoku otaczającego ruiny, a także fauna subfosylna, znaleziona w osadach wypełniających niszę skalną w ostańcu
wapiennym. W obu tych zespołach ilościowo przeważają jednak gatunki mezofilne, znaczący jest
w nich także większy udział gatunków cieniolubnych. Sugeruje to, że w okresie poprzedzającym
budowę zamku wzgórze było zasiedlone przez jeden typ asocjacji, a zróżnicowanie fauny zostało
spowodowane przez późniejsze zmiany antropogeniczne. Badania biometryczne wybranych gatunków wskazały, że warunki życia ślimaków na terenie ruin i w otaczających je środowiskach naturalnych są podobne. Wyniki przeprowadzonych badań skłaniają do wskazania istotnej potrzeby
szczegółowego opracowania malakofauny występującej w ruinach i na terenach licznych zamków,
usytuowanych wzdłuż Szlaku Orlich Gniazd na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.
SUMMARY
The medieval castle in Smoleń dates from the 14th century and was destroyed three hundred years later. Its
conditions in the 19th century are illustrated on drawings made at the time. Ruins of the castle, currently renovated
(Fig. 1A), are situated by the road between Wolbrom and Pilica (45 km NNW of Kraków), at the top of a hill in
the eastern part of the Kraków-Częstochowa Upland (Figs 1B–C). They are situated on the deforested glade about
150 m long (the area of ca 5000 m2), where fragments of walls and old buildings, as well as rocky forms of the
upper Jurassic limestones are preserved. Malacological investigations were carried out in three parts of the ruins,
distinguished as the Upper Castle and two parts of the Lower Castle – the higher part and the lower part (Fig. 2).
All of them are inhabited by a rather similar fauna, described as one assemblage of molluscs represented by 32
taxa (Table 1). Snails living in open environments clearly dominate. They are accompanied by mesophilic species,
while species typical of shaded habitats occur as an admixture (Fig. 3 – ZG, ZDE, ZDW). Indices of constancy and
dominance calculated for the whole assemblage in question indicate their most important components (Fig. 4).
The different type of the fauna was found on the forested slope, surrounding the hill with ruins. Mesophilic species
accompanied by snails which prefer shaded and partly shaded environments dominate here (Table 1 – Sk, Fig. 6
– Sk). A similar assemblage occurs in sediments filling a rocky niche developed within outcrops of limestones. It
is a subfossil fauna corresponding to a historic or prehistoric period (Table 1 – Sf, Fig. 3 – Sf). This resemblance
suggests that in the period preceding the construction of the castle, the hill in Smoleń was colonised by one type of
malacological assemblages. Biometric examinations of selected species indicted that ecological conditions within
ruins and in surrounding areas were quite similar to one another (Table 2). The presented results of the study
indicate that further detailed research are required on the present day and subfossil fauna of molluscs, which
occur within several old castles and ruins of castles in the Kraków-Częstochowa Upland along the touristic trail
of “Eagle’s Nests”.
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 312–321, 2014
Wyniki dwudziestoletniego monitoringu populacji
bociana białego Ciconia ciconia na Ziemi Łowickiej (1994–2013)
– zmiany liczebności, efektów lęgów i sposobu gniazdowania
Results of twenty years of monitoring the White Stork popula�on
in the Łowicz District (1994–2013) – changes in the number,
breeding success and the nest loca�on
TOMASZ JANISZEWSKI*, PIOTR MINIAS, AGNIESZKA WOJCIECHOWSKA, ZBIGNIEW WOJCIECHOWSKI
Zakład Dydaktyki Biologii i Badania Różnorodności Biologicznej
Uniwersytet Łódzki
90–237 Łódź, ul. Banacha 1/3
*e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: bocian biały, Ciconia ciconia, liczebność, sukces lęgowy, Ziemia Łowicka.
W pracy przedstawiono wyniki inwentaryzacji gniazd bociana białego na Ziemi Łowickiej w latach 1994–2013. Jej celem była ocena zmian liczebności i sukcesu rozrodczego populacji lęgowej oraz sposobu gniazdowania w ciągu ostatnich 20 lat. Liczba par lęgowych na Ziemi Łowickiej
w latach 1994–2013 wahała się w przedziale od 160 do 209 (x = 191,5; SD = 11,91), a zagęszczenie
od 13,1 do 17,1 par/100 km2 (x = 15,67; SD = 0,98). Liczba wyprowadzonych młodych wahała się
od 258 (1997 r.) do 535 (2004 r.) (x = 403,9; SD = 78,88). Udział par bez odchowanych młodych
(%HPo) zmieniał się corocznie w zakresie od 13% (2004 r.) do 40,5% (1999 r.). Liczba bocianów
przystępujących do lęgów w tym okresie nie wykazywała istotnego trendu zmian. Średnia liczba wyprowadzonych młodych w przeliczeniu na parę, która zajmowała gniazdo (JZa) oraz średnia liczby wyprowadzonych młodych na parę, która odniosła sukces lęgowy (JZm), zawierały się
przedziałach odpowiednio 1,39–2,70 oraz 2,35–3,16. Średnie wartości obu parametrów dla całego
dwudziestoletniego okresu wyniosły w przypadku JZa – 2,11 (SD = 0,37), a JZm – 2,75 (SD = 0,26)
i również nie wykazywały istotnego trendu zmian. Wartość średniego wskaźnika reprodukcji (JZa
= 2,11) wskazuje, że rozród populacji zasiedlającej Ziemię Łowicką, przy zrównoważonej emigracji i imigracji, jest wystarczający do samodzielnego utrzymania się. W trakcie trwania badań zaobserwowano stopniowy, szybki wzrost liczby gniazd na słupach elektrycznych, głównie kosztem
udziału gniazd zakładanych na drzewach, choć na tle danych z Polski nawet w ostatnim roku badań – 2013 – udział gniazd na drzewach był stosunkowo wysoki – 49%.
SUMMARY
The aim of the paper was to present the results of the long-term census (1994–2013) of white stork nests in the
Łowicz District (1221.9 km2), Central Poland, as well as to analyse changes in abundance, breeding success and
nest location within the population. The number of breeding pairs varied between 160 and 209, the density
between 13.09 and 17.10 pairs/100 km2, but neither showed significant temporal trends over the study period.
The number of reared young ranged from 258 (1997 yr) to 535 (2004 yr) (on average = 403.9; SD = 78.88). The
percentage of pairs without reared young (%HPo) changed every year within the range from 13% (2004 yr) to
40.5% (1999 yr). The average number of young raised by all breeding pairs (JZa) in each year varied between
1.39 and 2.70 (mean 2.11; SD = 0.37). The average number of young raised by a successful breeding pair (JZm)
in each year varied between 2.35 and 3.16 (mean 2.75; SD = 0.26). The average value of JZa, i.e. 2.11, is high
enough for the self-maintaining population as long as the emigration and immigration are sustainable. During
the 20-year study period, the number of pairs breeding on pylons increased rapidly, while the number of nests
located on trees significantly decreased. However, even in the last year of monitoring, the proportion of nests
placed on trees was relatively high – 49%.
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 322–333, 2014
Pokarm piskląt bociana czarnego Ciconia nigra
w Kampinoskim Parku Narodowym
The diet of Black Stork Ciconia nigra nestlings
in the Kampinos Na�onal Park
ZOFIA OWCZAREK
Zakład Ekologii, Instytut Zoologii, Wydział Biologii
Uniwersytet Warszawski
02–096 Warszawa, ul. Miecznikowa 1
Słowa kluczowe: bocian czarny, gatunek wskaźnikowy, pokarm piskląt, żerowiska, Kampinoski Park
Narodowy.
W latach 2006–2007 na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego prowadzono badania składu pokarmu piskląt bociana czarnego. W ciągu sezonu lęgowego skontrolowano 1–3 razy wybrane gniazda (łącznie 13 gniazd: 6 w 2006 i 7 gniazd w 2007 roku), pobierając od piskląt próby
pokarmu. W pokarmie bociana czarnego stwierdzono 322 ofiary o łącznej masie 930 g, należące do 28 gatunków. Największą różnorodność oraz największy udział liczebny (łącznie 212 osobników) i wagowy stanowiły ryby. Dominującymi gatunkami pod względem biomasy były: w 2006
roku – piskorz Misgurnus fossilis (27%) i szczupak Esox lucius (24%), a w 2007 roku – szczupak
(50%) i koza Cobitis taenia (11%). Drugą grupą pod względem zarówno liczby ofiar, jak ich biomasy, okazały się płazy (łącznie 74 osobniki; 24% biomasy w 2006 r. i 18% w 2007 r.), reprezentowane niemal wyłącznie przez 1 gatunek – grzebiuszkę ziemną Pelobates fuscus. Pozostałe grupy
ofiar (inne kręgowce i bezkręgowce) miały marginalny udział w diecie bociana. Ptak ten preferował niewielkie ofiary, a ich wzrost wraz z wiekiem piskląt zaznaczał się bardzo słabo. Bociany żerowały najczęściej na terenie podmokłych łąk lub w pobliżu rzek Wisły lub Bzury, czego dowodzą
zarówno stwierdzenia żerujących osobników, jak i liczne obserwacje ptaków lecących w kierunku
wspomnianych rzek. Badania na terenie KPN nie wykazały znaczących różnic w pokarmie bociana dziś i przed 20 laty. Dalszy monitoring może jednak mieć duże znaczenie z powodu postępującego obniżania się poziomu wód gruntowych na terenie Parku, spowodowanego pracami melioracyjnymi prowadzonymi już od lat międzywojennych. Przesuszanie to może prowadzić do degradacji terenów podmokłych służących bocianowi czarnemu za żerowiska.
SUMMARY
In 2006–2007, research was conducted in the Kampinos National Park on the food composition of black stork
nestlings. Selected nests were inspected 1–3 times during the breeding season (13 nests in total: 6 in 2006 and
7 in 2007) and food samples were collected from nestlings. A total of 322 prey specimens were identified in the
collected food samples with a total weight of 930 g, representing 28 species. The most diverse group of prey were
fish, dominating also in terms of number (212 specimens in total) and weight. The predominant species in terms
of biomass were: in 2006 – European weatherfish Misgurnus fossilis (27%) and pike Esox lucius (24%), and in
2007 – pike (50%) and spined loach Cobitis taenia (11%). The second largest group, both in terms of number
and biomass, were amphibians (74 specimens in total; 24% of biomass in 2006 and 18% in 2007); they were
represented almost exclusively by 1 species – common spadefoot toad Pelobates fuscus. Other groups of prey
(other vertebrates and invertebrates) had an insignificant contribution in the diet of the black stork. The species
preferred small prey, and throughout the feeding season the size of prey grew only slightly with the age of the
nestlings. Storks were found to feed mostly in wetlands or in the vicinity of the Vistula or the Bzura River, which
is evidenced by observations of feeding individuals and numerous reports of birds flying towards the two rivers.
The findings of the research in KNP did not show any significant differences in the food of storks as compared
to 20 years ago. It is, however, advisable to ensure further monitoring in view of the progressive lowering of
groundwater levels in the KNP area, caused by drainage works which have been carried out here since the
interwar period. Drainage may cause to degradation of wetlands used by the black stork as feeding grounds.
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 334–342, 2014
Występowanie pliszki górskiej Motacilla cinerea
i pluszcza Cinclus cinclus na terenie projektowanego Turnickiego
Parku Narodowego
The occurrence of the Grey Wagtail Motacilla cinerea
and the White-Throated Dipper Cinclus cinclus in the planned
Turnica Na�onal Park
JUSTYNA HUTEK1, EDYTA BOGDAN2, JERZY MICHALCZUK3
1
38–722 Olszanica, Rudenka 34
2
38–722 Olszanica, Rudenka 57
3
Katedra Agrobiologii i Ochrony Środowiska
Uniwersytet Rzeszowski
35–601 Rzeszów, ul. Zelwerowicza 4
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: pliszka górska, Motacilla cinerea, pluszcz, Cinclus cinclus, Turnicki Park Narodowy.
W 2012 roku oceniono występowanie i rozmieszczenie pliszki górskiej Motacilla cinerea i pluszcza Cinclus cinclus na terenie projektowanego Turnickiego Parku Narodowego (południowo-wschodnia Polska). W tym celu skontrolowano 7 rzek i potoków o łącznej długości 71 km. Pliszkę
górską stwierdzono na siedmiu, a pluszcza na czterech ciekach. Do pierwszego lęgu przystąpiły 32 pary pliszek górskich i 11 par pluszcza, a do lęgów drugich 16 par pliszek i 8 par pluszcza.
Populacja pliszki górskiej osiągała zagęszczenie 0,22–0,44, a pluszcza – 0,18–0,24 par lęgowych/
km cieku. Populację pliszki górskiej w badanym regionie można uznać za stabilną, podczas gdy
dla pluszcza odnotowano pięciokrotny wzrost liczebności w porównaniu do początku XXI wieku. Prawdopodobnie jest to efekt znacznego wzrostu liczebnego populacji tego gatunku na terenach górskich i jego dyspersji na obszar pogórzy. W ramach projektowanego Turnickiego Parku
Narodowego można chronić naturalne ekosystemy rzeczne regionu istotne dla występowania tych
gatunków.
SUMMARY
The occurrence and the distribution of the Grey Wagtail and the White-Throated Dipper were estimated in the
planned Turnica National Park (SE Poland). In total, 71 km of 7 rivers nad streams were monitored in 2012. The
Grey Wagtail was recorded in 7 watercourses and the White-Throated Dipper in 4 watercourses (Fig. 3). The
first broods started in 32 pairs of the Grey Wagtail and 11 pairs of the White-Throated Dipper, and the second
broods − in 16 and 8 pairs, respectively. The mean density of the Grey Wagtail was 0.22–0.44 breeding pairs/km,
and of the White-Throated Dipper 0.18–0.24 breeding pairs/km (Table 1). The Grey Wagtail population level
seems to be stable but the population of the White-Throated Dipper increased five times compared to the status
from the beginning of the 21st century. The planned Turnica National Park will protect river habitats of the two
species in this region.
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 343–350, 2014
W sprawie zmiany statusu ochronnego gawrona Corvus frugilegus
Change in the conserva�on status of the Rook Corvus frugilegus
ADAM ZBYRYT
Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków
15–471 Białystok, ul. Ciepła 17
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: gawron Corvus frugilegus, ochrona częściowa, ochrona ścisła, rozporządzenie.
W ciągu ostatnich 20 lat status ochronny gawrona Corvus frugilegus ulegał licznym zmianom – od
gatunku nieobjętego ochroną do ściśle chronionego. Obecnie podlega ochronie częściowej, która
jednak jest niezadowalająca. Liczebność gawrona w Polsce w trakcie ostatnich 13 lat zmniejszała
się corocznie w tempie około 4%, a lokalnie nawet do około 5%. Obecnie przeważająca część populacji tego gatunku zasiedla miasta, wskutek czego w stosunku do synurbijnych populacji (zarówno lęgowych, jak i zimujących) nasila się poziom antropopresji. Na zmniejszenie liczebności krajowej populacji gawrona negatywnie oddziałuje także aktualna struktura upraw rolnych
i postępująca intensyfikacja rolnictwa, czego rezultatem są m.in.: ubytek małych gospodarstw (1–10 ha), spadek powierzchni trwałych użytków zielonych, zmniejszenie się areału pastwisk wskutek zmiany metody hodowli bydła. Porównując obecny trend i zdiagnozowane zagrożenia populacji lęgowej gawrona w stosunku do innych ściśle chronionych gatunków ptaków, należy uznać, że
gawron w pełni zasługuje na podniesienie poziomu ochrony prawnej. Szansą na poprawę statusu
ochronnego wielu gatunków, w tym gawrona, jest zmiana rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, która ma nastąpić do końca 2014 roku.
SUMMARY
Over the past 20 years, the conservation status of the Rook underwent numerous changes, from not protected to
strictly protected species. Currently, the species is partially protected. Unfortunately, all available data indicate
that protection is inadequate. Over the past 13 years, the number of Rooks declined in Poland at an average
annual rate of about 4%, and locally even higher. As the species colonizes large cities, we can observe higher
levels of human impact. In addition, the current structure of agricultural crops and the increasing growth of
agriculture have a negative impact on the Rook population across the country. In view of the fact that other
species in Poland are strictly protected, for example Mute Swan Cyngus olor, European green woodpecker Picus
viridis, Woodlark Lullula arborea, Skylark Alauda arvensis, Song Thrush Turdus philomelos, Mistle Thrush Turdus
viscivorus, Corn Bunting Emberiza calandra, it is considered that the conservation status of the Rook should be
improved. Furthermore, since all the regulations on the protection of species are going to be changed in the near
future, this is a good opportunity to improve the conservation status of many species, including the Rook.
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 351–354, 2014
Nowe stanowiska grzebacza wielkiego Ectemnius fossorius
(Hymenoptera: Crabronidae) w Polsce
2
Zakład Zoologii Systematycznej
Uniwersytet Adama Mickiewicza
New sites of Ectemnius fossorius (Hymenoptera:
Crabronidae)
61–614 Poznań, ul. Umultowska 89
in Poland
e-mail: [email protected]
PIOTR OLSZEWSKI1, JACEK WENDZONKA2
1
Katedra Ekologii i Biogeografii
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
87–100 Toruń, ul. Lwowska 1
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: Hymenoptera, Crabronidae, Ectemnius fossorius, Polska.
Artykuł zawiera informacje na temat rzadko spotykanego grzebacza wielkiego Ectemnius fossorius
(Linnaeus, 1758), umieszczonego na czerwonej liście oraz w czerwonej księdze w kategorii CR
(krytycznie zagrożony). Gatunek ten występuje w południowej i środkowej Europie od Półwyspu
Iberyjskiego do Azji Wschodniej. W latach 1992–2012 odłowiono 7 osobników na 5 stanowiskach w Polsce: Papowo Toruńskie (CD48), Szymankowo (XU23), Puszcza Borecka (EF70), jezioro Szelment, Zatoka Krasowa (FF20) i rezerwat „Lipowy Jar” (EE79).
SUMMARY
The paper presents information about a rare digger-wasp − Ectemnius fossorius (Linnaeus, 1758) − included on the
Red List of Threatened Animals in Poland and the Red Data Book of Animals (category of threat: critically endangered).
This species occurs in southern and central Europe from the Iberian Peninsula to East Asia. In 1992–2012 altogether 7
individuals of E. fossorius were caught at 5 sites in Poland: Papowo Toruńskie (CD48), Szymankowo (XU23), Puszcza
Borecka (EF70), Szelment Lake, Krasowa Bay (FF20), “Lipowy Jar” Reserve (EE79).
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 355–357, 2014
Nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum
w dolinie górnej Rospudy
The Southern adder’s-tongue Ophioglossum vulgatum
in the Upper Rospuda River Valley
ARTUR PLISZKO
Zakład Taksonomii Roślin, Fitogeografii i Herbarium
Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński
31–501 Kraków, ul. Kopernika 31
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: Ophioglossum vulgatum, gatunki rzadkie, ochrona czynna, dolina Rospudy,
Pojezierze Zachodniosuwalskie.
W 2013 roku odkryto nowe stanowisko nasięźrzału pospolitego Ophioglossum vulgatum L. w dolinie Rospudy na Pojezierzu Zachodniosuwalskim. Stanowisko położone jest na terenie wsi Garbas
Pierwszy (kwadrat FB0612 o boku 2,5 km sieci ATPOL). Na stanowisku stwierdzono zaledwie 24
osobniki strukturalne, rosnące w jednym skupieniu na wieloletnim odłogu. Dla zachowania nowo
odkrytej populacji konieczne jest przywrócenie tradycyjnego sposobu użytkowania gruntu jako
łąki jednokośnej oraz usunięcie inwazyjnych gatunków nawłoci.
SUMMARY
In August 2013, a new locality of Southern adder’s-tongue Ophioglossum vulgatum L. was found in the Upper
Rospuda River Valley in the Western Suwałki Lakeland (NE Poland). This is the second site of the species found
in the valley. The species was found growing on the fallow land in the village of Garbas Pierwszy (Fig. 1), and
its population consists of 24 ramets. This nationally vulnerable fern requires active protection by the traditional
land use as a hay meadow. Moreover, the spread of two invasive goldenrods Solidago canadensis and S. gigantea
may threaten the new stand of Ophioglossum vulgatum.
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 358–361, 2014
Pierwsze stanowisko żółtokwiatowej formy
obuwika pospolitego Cypripedium calceolus f. flavum
w Tatrzańskim Parku Narodowym
The first loca�on of the yellow-flowered form of Lady’s Slipper
Cypripedium calceolus f. flavum in the Tatra Na�onal Park
MARCIN MATYSEK1, BOGUSŁAW BINKIEWICZ2, SŁAWOMIR WRÓBEL3
1
Instytut Ochrony Przyrody PAN
31–120 Kraków, al. Mickiewicza 33
3
Tatrzański Park Narodowy
34–500 Zakopane, Kuźnice 1
2
Ogród Botaniczny, Instytut Botaniki UJ
31–501 Kraków, ul. Kopernika 27
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: Orchidaceae, Cypripedium calceolus f. flavum, obuwik pospolity, żółtokwiatowa forma,
stanowisko, Tatrzański Park Narodowy.
W 2013 roku odnaleziono nowe stanowisko obuwika pospolitego Cypripedium calceolus L. w Tatrzańskim Parku Narodowym, w którym stwierdzono obecność formy o żółtych kwiatach (f. flavum Rion). Jest to pierwsze notowanie tej formy barwnej z obszaru Tatr. Stanowisko zlokalizowane jest w Dolinie Białego w strefie regli. W trakcie inwentaryzacji odnaleziono łącznie 18 kęp składających się z 191 pędów obuwika. Spośród nich 21 pędów w obrębie 2 kęp cechowało intensywnie żółte zabarwienie kwiatów, pozostałe pędy miały kwiaty zabarwione typowo. Zagrożeniem dla
nowo odkrytej populacji są procesy sukcesji prowadzące do zarastania muraw nawapiennych oraz
ewentualna dewastacja stanowiska przez kolekcjonerów.
SUMMARY
A new location of Lady’s Slipper Cypripedium calceolus f. flavum was found in the Biały Valley (1070 m a.s.l.) in
the Tatra National Park (DG59 square of the ATPOL grid) in May 2013. The Lady’s Slipper occurs in the Carici
sempervirentis-Festucetum tatrae community (the class of Seslerietea variae). The population consisted of 18 clumps
(191 shoots), including 2 clumps (with 12 blooming shots and 9 barren ones) in the form flavum. The location is
threatened with the secondary succession process. It should be included in the active protection programme.
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 362–366, 2014
Nowe stanowisko mącznicy lekarskiej Arctostaphylos uva-ursi
w Tatrach polskich
A new site of Arctostaphylos uva-ursi in the Polish Tatra Mts
ANTONI ZIĘBA
34–512 Witów, Dolina Chochołowska 306
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: Arctostaphylos uva-ursi, nowe stanowisko, Tatry, Karpaty polskie.
Mącznica lekarska Arctostaphylos uva-ursi L. z rodziny wrzosowatych Ericaceae jest gatunkiem
cyrkumborealnym. Przez teren Polski przebiega południowa i południowo-zachodnia granica
zwartego zasięgu tego gatunku. W Karpatach polskich mącznica lekarska podawana była zaledwie z pięciu reliktowych stanowisk i w Czerwonej księdze Karpat polskich ma status gatunku narażonego na wyginięcie (VU). Wszystkie stanowiska znajdują się w Tatrach Zachodnich. Nowe
miejsce występowania tej rośliny odkryto na dolomitowych skałkach Krytej Czuby w Dolinie
Chochołowskiej, na wysokości 1232 m n.p.m., gdzie roślina tworzy trzy płaty o łącznej powierzchni około 15 m2. Mącznica lekarska rośnie tutaj w murawie naskalnej Carici sempervirentis-Festucetum tatrae, w sąsiedztwie reliktowych lasków sosnowych Vario-Pinetum.
SUMMARY
Arctostaphylos uva-ursi L. from the family of Ericaceae is a widespread circumpolar plant. In Poland, the species
reaches its southern limit of the European distribution. The species has been known from only five relic locations
in the Polish Tatra Mts. According to the Red Data Book of the Polish Carpathians, it is a vulnerable species (VU)
(Piękoś-Mirkowa, Mirek 2008). The new location has been discovered in 2012 in the Chochołowska Valley
(Western Tatra Mts). A. uva-ursi covers the dolomite rocks and cliffs of Mount Kryta Czuba (1232 m a.s.l.). Small
shrubs of the common bearberry are divided into three patches of the total area of about 15 m2. The species
grows in a rich sward of Carici sempervirentis-Festucetum tatrae with the calciphilous alpine plants. The Scots
pine forest Vario-Pinetum (the Tatra relic) grows close to that area – another potential habitat of A. uva-ursi. The
new site is located in the area of private forests, where silviculture and harvesting are carried out. However, it
is also a part of the Tatra National Park, where all forest operations have to be discussed with the national park
authorities. The terrain where the species grows prevents any kind of forestry activities. Furthermore, A. uvaursi is a protected species in Poland. Certain threats may be posed by progressive erosion of the rocks and the
slope, therefore, the new location of this threatened species should be included in the monitoring.
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 367–369, 2014
Stwierdzenie gniewosza plamistego Coronella austriaca
w Puszczy Augustowskiej
The smooth snake Coronella austriaca found in the Augustów Forest
(NE Poland)
DOROTA ZAWADZKA1, GRZEGORZ ZAWADZKI2
1
Instytut Nauk Leśnych
Uniwersytet Łódzki, Filia w Tomaszowie Mazowieckim
97–200 Tomaszów Mazowiecki, ul. Konstytucji 3 Maja 65/67
e-mail: [email protected]
16–506 Giby, Okółek 14
e-mail: [email protected]
2
Słowa kluczowe: gniewosz plamisty, Coronella austriaca, Puszcza Augustowska.
W maju 2013 roku znaleziono martwego młodocianego osobnika gniewosza plamistego Coronella
austriaca Laurenti, 1768 w Puszczy Augustowskiej, przy granicy z Białorusią. Jest to stanowisko
oddalone o ponad 100 km od północnej granicy zwartego zasięgu tego gatunku przebiegającego
przez teren Polski i wskazuje na możliwość występowania gniewosza na innych stanowiskach na
północnym wschodzie kraju.
SUMMARY
In May 2013, a dead young specimen of the smooth snake Coronella austriaca Laurenti, 1768 has been found
in the eastern part of Augustów Forest (NE Poland). The site is located in a small village surrounded by a large
forest. It is more than 100 km from the northern border of the smooth snake continuous range in Poland. This
observation indicates the possibility of the smooth snake occurrence at other sites in North Eastern Poland.
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 370–373, 2014
Drugie stwierdzenie kolonii lęgowej czapli siwej Ardea cinerea
na Górnym Śląsku
The second record of the Grey Heron Ardea cinerea
breeding colony in Upper Silesia
KRZYSZTOF BELIK1, TOMASZ BIWO2, DAMIAN CZECHOWSKI3, HENRYK KOŚCIELNY4
1
Górnośląskie Koło Ornitologiczne
42–690 Boruszowice, ul. Składowa 5/1
e-mail: [email protected]
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu
45–512 Opole, ul. Obrońców Stalingradu 66
e-mail: [email protected]
2
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
w Katowicach
40–032 Katowice, ul. Dąbrowskiego 22
e-mail: [email protected]
3
Górnośląskie Koło Ornitologiczne
42–609 Tarnowskie Góry, ul. Armii Krajowej 16/38
e-mail: [email protected]
4
Słowa kluczowe: czapla siwa, Ardea cinerea, czapliniec, Górny Śląsk.
Kolonie lęgowe czapli siwej Ardea cinerea znane są z obszaru całego kraju, jednak ich rozmieszczenie w południowej Polsce jest silnie rozproszone. W dniu 17 marca 2014 roku w drzewostanie sosnowym położonym w pobliżu kompleksu stawów rybnych w miejscowości Zborowskie w gminie
Ciasna (powiat lubliniecki) odkryto niewielką kolonię lęgową czapli siwych. Policzono 25 zajętych
gniazd zlokalizowanych na wysokich sosnach. Ponowna kontrola czaplińca po dwóch miesiącach
(19 maja) wykazała obecność 36 par zajmujących gniazda. Wywiady przeprowadzone z pracownikami gospodarstwa rybackiego pozwoliły ustalić, że czapliniec ten istniał już w roku 2013. Nowo
odkryta kolonia lęgowa jest drugą tego gatunku w województwie śląskim i pierwszą złożoną wyłącznie z gniazd czapli siwych. Najbliższe czynne dwa czaplińce od omówionej tu koloni zlokalizowane są nad Kanałem Gliwickim koło Pyskowic (43 km w linii prostej) oraz koło miejscowości
Stobrawa (72 km w linii prostej) w województwie opolskim.
SUMMARY
Breeding colonies of the gray heron Ardea cinerea are known from the whole country but their distribution in
southern Poland is scattered. On the 17th March 2014, a small breeding colony of the gray heron was discovered
in the pine forest situated near the complex of fish ponds in the village of Zborowskie, the commune of Ciasna
(the district of Lubliniec). A total of 25 occupied nests, located on high pine trees, were counted. During the
next inspection of the heronry, conducted after two months (19 May), 36 heron pairs were found (Figs 1 and 2).
Based on the interviews performed with employees of the fishing farm, it has been established that the heronry
existed already in 2013. The newly discovered breeding colony is the second colony of this species in Upper
Silesia and the first consisting exclusively of grey heron’ nests. The nearest two active heronries are located on
the Gliwice Canal near the village of Pyskowice (43 km in a straight line) and near the village of Stobrawa (72
km in a straight line) in the Opole province.
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 374–378, 2014
Populacja bociana czarnego Ciconia nigra
na terenie powiatu cieszyńskiego w latach 2003–2014
The popula�on of the Black Stork Ciconia nigra
in the administra�ve district of Cieszyn in 2003–2014
HENRYK LINERT1, JADWIGA JAGIEŁKO2, JAN KRÓL3, MIROSŁAW WIŚNIEWSKI4, ALEKSANDER DORDA5
1
43–400 Cieszyn, ul. L. Brożka 10/5
4
43–384 Jaworze, ul. Smrekowa 245
2
43–419 Zamarski, ul. Kamienna 14
5
43–440 Goleszów, ul. Długa 37
3
43–385 Jasienica 164
Słowa kluczowe: bocian czarny, Ciconia nigra, Śląsk Cieszyński.
Cenzusy przeprowadzone na początku XXI wieku na terenie powiatu cieszyńskiego pozwoliły
ustalić obecność 11–14 rewirów lęgowych bociana czarnego Ciconia nigra. Na podstawie odnalezionych gniazd stwierdzono występowanie 7–9 par lęgowych oraz rewirów o nieudokumentowanym gniazdowaniu. Większość gniazd jest skupiona w północnej, nizinnej części powiatu, w której zlokalizowane są liczne kompleksy stawów rybnych, rzeki, potoki i rowy opaskowe z wodą, obfitujące w ryby – główny pokarm bociana czarnego. Opisano poszczególne stanowiska lęgowe, podano sposób zajęcia gniazd oraz policzono młode. Późnym latem i jesienią na spuszczanych stawach rybnych pojawiają się grupki bocianów czarnych, których liczebność może przekraczać nawet 20 osobników.
SUMMARY
Censuses carried out at the beginning of the 21st century in the district of Cieszyn allowed to determine the
presence of 11–14 breeding grounds of the black stork Ciconia nigra. Based on the nests found, the occurrence
of 7–9 breeding pairs was documented, and the presence of breeding grounds with unconfirmed nesting.
Most of the nests are located in the northern, lowland part of the district where there are many complexes
of fish ponds, rivers, streams and other water courses abundant in fish – the main food of the black stork.
Each breeding site was described, including information about the way nests were occupied and young were
counted. In late summer and autumn, after fish ponds were emptied of water, groups of the black stork begin
to arrive, the size of which may be even more than 20 birds.
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 70 (4): 379–381, 2014
Nowe stanowisko reintrodukcji susła moręgowanego
Spermophilus citellus w Polsce
A new site of reintroduc�on of the European ground squirrel
Spermophilus citellus in Poland
GRZEGORZ WOJTASZYN, JULIA KOŃCZAK, ANDRZEJ KEPEL
Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”
60–788 Poznań, ul. Stolarska 7
e-mail: [email protected], [email protected], [email protected]
Słowa kluczowe: Spermophilus citellus, reintrodukcja, zachodnia Polska.
Susły moręgowane Spermophilus citellus (Linnaeus, 1766) zostały reintrodukowane na kolejnym
stanowisku w Polsce. Zwierzęta wsiedlono 26 lipca 2013 roku na Nizinie Śląskiej w mezoregionie
Wysoczyzny Rościsławickiej (UTM XS28). Na suchych łąkach na południe od wsi Rościsławice
koło Obornik Śląskich wypuszczono 45 osobników (25 samców i 20 samic). Susły pochodziły z hodowli w ogrodzie zoologicznym w Poznaniu, utworzonej z osobników odłowionych na
Węgrzech i Słowacji. Susły wsiedlano przy użyciu klatek aklimatyzacyjnych.
SUMMARY
European ground squirrels Spermophilus citellus (Linnaeus, 1766) were reintroduced at another site in Poland.
The animals were released on the 26th July 2013 in the Silesian Lowlands, in the mesoregion of Wysoczyzna
Rościsławicka (UTM XS28). A total of 45 individuals (25 males and 20 females) were set free in the dry
grasslands south of the village Rościsławice near Oborniki Śląskie (Lower Silesia). European ground squirrels
came from a breeding in Poznań Zoo, which was formed by individuals from Hungary and Slovakia. The
method of acclimatization enclosures was used.