Chrońmy Przyrodę Ojczystą - Instytut Ochrony Przyrody PAN

Chrońmy Przyrodę Ojczystą - Instytut Ochrony Przyrody PAN

Chrońmy
Przyrodę Ojczystą
Organ Państwowej Rady Ochrony Przyrody
SPIS TREŚCI
Tom 72, zeszyt 4, lipiec/sierpień 2016
ARTYKUŁY � ARTICLES
ARTYKUŁY – ARTICLES
Aleksandra Biedrzycka: Wpływ zaniku i fragmentacji siedliska na strukturę genetyczną populacji susła
Zofia Alexandrowicz, Krzysztof Miśkiewicz: Geopark – od idei do realizacji,
perełkowanego Spermophilus suslicus – wykorzystanie danych genetycznych do planowania ochrony gatunku
ze szczególnym uwzględnieniem Polski
– The effect of habitat fragmenta�on and loss on gene�c structure of spo�ed suslik popula�ons – the use of
Geopark – from the concept to implementa�on, with special reference to Poland pobierz PDF .................... 243
gene�cal data in species conserva�on ............................................................................................................
243
Anna Waśkowska, Jan Golonka: Wodospad Zaskalnik – ważna strefa kontaktu jednostek litostratygraficzych
płaszczowiny magurskiej w Beskidzie Sądeckim
Magdalena Lenda, Piotr Skórka: Orzech włoski Juglans regia – nowy, potencjalnie inwazyjny gatunek w rodzimej
Zaskalnik Waterfall – an important lithostra�graphic contact zone of the Magura Nappe
– Walnut
Juglans
–w, poten�ally invasive species in na�ve flora ...........................................
inflorze
the Beskid
Sądecki
Mtsregia
............................................................................................................................
254261
Krzysztof Buczek, Paweł Franczak, Marek Górnik: Walory przyrodnicze i kulturowe projektowanego
Piotrzespołu
Profus,
Mateusz Matysiak: Obserwacje
pomurnika
Tichodroma
Polsce poza tatrzańską ostoją
przyrodniczo-krajobrazowego
„Skalne
Zamki nad
Mrukową”muraria
(Beskid w
Niski)
lęgową and
– Records
ofvalues
Wallcreeper
Tichodroma
muraria in Poland
outside
the breeding site in the Tatra Mts
271
Natural
cultural
of the planned
nature-landscape
protected
complex
“Skalne Zamki nad Mrukową” (the Low Beskids Mts) ......................................................................................... 269
Jerzy Kruk,
Renata
Szymańska:
Rukiew
drobnolistna
Nastur�um
(Boenn.) Rchb. – nowe
Zbigniew
Wilczek,
Joanna
Kowal, Justyna
Michniok:
Cenna szata
roślinnamicrophyllum
Polany Krawcula
w okolicachi problemy
Krakowa –jejNew
stands of one-row yellow cress Nastur�um microphyllum (Boenn.)
wstanowiska
Beskidzie Żywieckim
ochrony
Rchb. in vegeta�on
the surroundings
of Kraków
Valuable
of Krawcula
Glade................................................................................................................
in the Żywiec Beskids mountains and its conserva�on problems......... 278279
Andrzej Dylik: Bocian biały Ciconia ciconia w powiecie bydgoskim w latach 2013–2014.
Stan
aktualny i zmiany
Adam
Olszewski,
Michał Główka: Występowanie różanki Rhodeus sericeus (Pallas, 1776) i piskorza Misgurnus
White
Ciconia
ciconia
in Bydgoszcz
district–inThe
2013–2014.
Current
and changes
fossilisStork
(Linné,
1758)
w Puszczy
Kampinoskiej
occurrence
of thestatus
bi�erling
Rhodeus............................
sericeus (Pallas, 288
Anna1776)
Matwiejuk:
Porosty starego
cmentarza
Mostowlanach
(Wschodnie
and weatherfish
Misgurnus
fossilisprawosławnego
(Linné, 1758) inwthe
Kampinos Forest
(CentralPodlasie)
Poland) ...................
287
Lichens of the old Orthodox cemetery in the Mostowlany village (E Podlasie) ................................................... 297
Tomasz
Biwo: Rozmieszczenie
modliszki
zwyczajnej
Man�s religiosa
Opolszczyźnie
Adam Stebel:
Mech pędzliczek
szerokolistny
Syntrichia
la�foliana
(Hartm.)
Huebener w Karpatach Polskich
Distribu�on
of the
praying– man�s
Man�s
religiosa Syntrichia
in the Opole
province
.........................................................
i problemy jego
ochrony
The Water
Screw-moss
la�folia
in the
Polish Carpathians and problems 304
of its protec�on .................................................................................................................................................
293
NOTATKI – NOTES
Marcin Nobis, Agnieszka Nobis: Stanowisko sasanki otwartej Pulsa�lla patens (L.) Mill. (Ranunculaceae)
w Starachowicach
(Przedgórze Iłżeckie)
A localityMan�s
of Pulsa�lla
(L.) Mill.
(Ranunculaceae) in
Grzegorz
Łazarski: Nowe stwierdzenia
modliszki–zwyczajnej
religiosapatens
na Wyżynie
Małopolskiej
Starachowice
Foreland)
New
records of(Iłża
Praying
Man�s.............................................................................................................................
Man�s religiosa in Małopolska Upland............................................................. 311299
Ewa Posz: Arcydzięgiel litwor Angelica archangelica – nowe zagrożenie dla gatunku
Adam
P. Kubiak:
naczyniowa
doliny–Olszówki
(Kotlina
Sandomierska)
– walory i zagadnienia ochrony – 314
Garden
angelicaFlora
Angelica
archangelica
a new threat
to species
......................................................................
Vascular flora of the Olszówka valley (Kotlina Sandomierska, SE Poland) – it’s values and conserva�on issues
303
RECENZJE
– REVIEWS
Marcin Stanisław
Wilga: Rycerzyk oliwkowożółty Tricholomopsis decora (Fr.: Fr.) Singer w Lasach Oliwskich
(Trójmiejski
Park Krajobrazowy)
– Tricholomopsis
decora (Fr.:
Fr.)Medina,
Singer in
Lasy
Oliwskie
ForestsMéndez,
(Trójmiejski
Ryszard Ochyra: Ricardo
Rozzi, Lily Lewis,
Francisca Massardo,
Yanet
Kelli
Moses,
Manuela
Landscape
Park) ................................................................................................................................................
Leopoldo
Sanchez,
Paola Vezzani, Shaun Russell, Bernard Goffinet:
311
Ecoturism with a hand lens at Omora Park .......................................................................................................... 318
RECENZJE � REVIEWS
Anna Medwecka-Kornaś: Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa (red.): Czerwona Księga Karpat Polskich.
Rośliny naczyniowe ...........................................................................................................................................
314
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 243–253, 2016
Geopark – od idei do realizacji,
ze szczególnym uwzględnieniem Polski
Geopark – from the concept to implementa�on,
with special reference to Poland
ZOFIA ALEXANDROWICZ1, KRZYSZTOF MIŚKIEWICZ2
Instytut Ochrony Przyrody
Polska Akademia Nauk
31–120 Kraków, al. A. Mickiewicza 33
e-mail: [email protected]
1
2
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza
Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki
30–059 Kraków, al. A. Mickiewicza 30
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: Geoparki, rys historyczny, projekty i realizacja, sieć UNESCO, Polska.
Przedstawiono stan światowych i polskich geoparków na tle zarysu ich historii. Zasady i procedura tworzenia geoparków były kształtowanie w okresie 1997–2001, pod patronatem UNESCO.
Omawiane obszary funkcjonują w oparciu o akceptację i udział lokalnych społeczności. Chronione
stanowiska w obrębie geoparku, w kontekście ich georóżnorodności oraz walorów krajobrazowych
i kulturowych, stwarzają duże możliwości dla rozwoju edukacji i geoturystyki. „Narodowy geopark” jest podstawową, krajową formą geoparku wspieraną przez UNESCO. Może on uzyskać certyfikat „UNESCO Geopark” w przypadku, gdy reprezentuje nadzwyczajne wartości. Wyróżnienie
tej rangi otrzymało dotychczas 120 geoparków w tym jeden pograniczny polsko-niemiecki obszar
Łuku Mużakowa (2011 r.). Prawna regulacja sieci geoparków w poszczególnych krajach jest zalecana przez UNESCO. W Polsce jednolity tekst ustawy o ochronie przyrody, ogłoszony w 2015
roku, nie uwzględnia geoparku krajowego jako specjalnej formy ochrony. Dotychczasowe powoływania geoparków są dokonywane na podstawie zarządzeń Ministra Środowiska. W ten sposób
wyróżnione zostały trzy obszary mające rangę geoparków: Park Krajobrazowy Łuku Mużakowa
(2009 r.), Góra św. Anny (2010 r.) i Karkonoski Park Narodowy z otuliną (2010 r.). Ponadto od
2003 roku na podstawie Uchwały Rady Miejskiej w Kielcach funkcjonuje Geopark Kielce. Lista
projektowanych kolejnych geoparków dotyczy 25 obszarów znajdujących się głównie w obrębie
istniejących parków krajobrazowych.
243
SUMMARY
Alexandrowicz Z., Miśkiewicz K. Geopark – from the concept to implementa�on, with special reference
to Poland
The geopark is a form of protection and promotion of important geological objects testifying to the history of
the Earth. The call to respect and preserve elements of the geological heritage was the widespread International
Declaration of the Rights of the Memory of the Earth, enacted in 1991 during the 1st International Symposium
on the Conservation of our Geological Heritage organized in Digne-les-Bains (France) by UNESCO. The
geopark is a special area whose basic assumptions laid out by the organization during the period of 1997–
–2001 are related to the strategy of sustainable social and economic development. Assistance in the creation
of a network of European geoparks is provided also by the Council of Europe. The geopark has clearly defined
borders and covers a large area and contains a number of sites creating a network with diverse geological and
geomorphological values, important also in terms of ecological and cultural considerations. When properly
managed, such areas offer great opportunities for research, popularisation of Earth sciences and education
of the public. These are particularly useful for the development of geotourism. Local communities and local
administration units participate in the creation and organization of particular geoparks and they are mainly
responsible for environmental protection and spatial planning. As provided in UNESCO’s guidelines, geoparks
established in particular countries vary in their rank. The basic form is the “National Geopark” seeking
UNESCO’s assistance. Its implementation in accordance with the instructions provided by the institution may
lead to the conferment of the “UNESCO Geopark” certificate, provided that the designated area includes geosites
of extraordinary value. So far, the status has been awarded to 120 geoparks, including the German and Polish
transboundary area of Muskau Arch Geopark (Table 1). The latest decisions taken during the UNESCO General
Conference in Paris (November 2015) significantly increased the rank of the world’s geoparks by creating a
special program (International Geoscience and Geoparks Programme – IGGP) and including them on the
World Heritage List as UNESCO Global Geoparks after another verification.
From among different European countries, Poland accepted the challenge of establishing geoparks relatively
quickly. The first published and presented concepts related to the Kraków-Częstochowa Upland and Muskau
Arch, and further suggestions were presented during the international conference organized by the Polish
Geological Institute and the PAS Institute of Nature Conservation in Kraków (2003). In 2009, the Landscape
Park Muskau Arch was established as a national geopark. In 2003, the local Geopark Kielce was established by
virtue of a resolution of the City Council in Kielce and in 2010, the Ministry of the Environment designated two
other areas as national geoparks – Góra św. Anny [St. Anne Mountain] and the Karkonosze National Park with
the buffer zone (Fig. 1). The list of designed geoparks contains 25 areas (Table 2, Fig. 1). It has been developed
on the basis of previously published concepts and more or less detailed geological characteristics.
In Poland, just as in other countries, the geopark is a form of protection of geological heritage, territorially
covering mainly previously established areas or objects protected on the basis of the existing law on the nature
protection. For this purpose, forms of protection covering large areas are suitable, especially landscape parks
characterized by their great variety of geological forms and landforms. For the purpose of future functioning
of the geopark, it is necessary to supplement this network to be representative of the geodiversity of the area.
UNESCO recommends to establish proper conditions to legally regulate networks of geoparks in particular
countries. This instruction urges Poland to consider various possibilities for the functioning of such areas,
for instance using recommendations and certificates, superior decrees issued by local administration units,
or legalization of the geopark as a form in the existing nature protection law. The last suggestion secures the
continuity of the functioning of the geopark in the most effective way, while giving the proper meaning of this
form in the overall system of nature conservation. In a broad, holistic sense, protection of the geological heritage
diversity through the establishment of geoparks is necessary not only in relation to the events from the past of
our planet, but also to contemporary, fast-progressing natural and anthropogenic changes in natural habitats.
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 254–268, 2016
Wodospad Zaskalnik – ważna strefa kontaktu
jednostek litostratygraficzych płaszczowiny magurskiej
w Beskidzie Sądeckim
Zaskalnik Waterfall – an important lithostra�graphic contact zone
of the Magura Nappe in the Beskid Sądecki Mts
ANNA WAŚKOWSKA, JAN GOLONKA
Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska
Katedra Geologii Ogólnej i Geoturystyki
AGH Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie
30–059 Kraków, al. A. Mickiewicza 30
e-mail: [email protected]; [email protected]
Słowa kluczowe: płaszczowina magurska, strefa krynicka, litostratygrafia, biostratygrafia, otwornice,
wodospad.
W obrębie wodospadu Zaskalnik odsłonięty jest spektakularny profil strefy kontaktu formacji
z Zarzecza z formacją magurską strefy krynickiej płaszczowiny magurskiej. Formację z Zarzecza
budują cienkoławicowe turbidyty z przewagą łupków mułowcowych nad piaskowcami, natomiast
formację magurską tworzą prawie wyłącznie gruboławicowe piaskowce. Kontrast litologiczny
tych wydzieleń predysponuje powstanie progu morfologicznego oraz ekspozycję podłoża skalnego w strefie erozji fluwialnej przy ostro zarysowanej strefie granicznej. W stropowej części formacji z Zarzecza występują zróżnicowane otwornice bentoniczne i planktoniczne, które datują skały
na eocen, a ściślej na późny ipres. Profil wodospadu Zaskalnik jest obiektem o wysokiej czytelności odsłonięć pozostających pod intensywnym wpływem erozji fluwialnej, co m.in. podnosi rangę
jego walorów estetycznych, poznawczych i naukowych.
SUMMARY
The Zaskalnik Waterfall is one of the two largest waterfalls in the Sądecki Beskid Mts. Since 1982 it has been legally
protected as a nature monument, along with a 24 m section of a stream. This 4.5 m-high waterfall was formed
on the Sopotnicki Stream in the village of Szczawnica-Sewerynówka (Figs 1, 2), on the southern slopes of Mt
Radziejowa; geographical coordinates: N49°26′12.8′′ and E20°30′13.2′′. According to the geological division, it is
located in the Outer Carpathians, in the Krynica Subunit of the Magura Nappe (Figs 2, 3). The waterfall is located
at the contact zone of two rock formations. The uppermost part of the Zarzecze formation, represented by turbidite
sandstones and shales, as well as thick-bedded sandstones of the Piwniczna Sandstone Member of the Magura
formation are exposed within the waterfall’s limits (Figs 3, 4, 5). The lithological contrast of these formations and
their sharp boundary contributed to the development of the morphological step and the exposure of the bedrock.
The waterfall represents an obsequent channel form (2/D type) developed on the Piwniczna Sandstone Member
thick-bedded complex with a 2 m deep evorsion kettle cut into distal turbidites of the Zarzecze formation (Fig. 1).
The very good preservation of the outcrop allows detailed observations of the lithological boundary zone between
the two formations, hence providing an exceptional educational value of the object. Diverse benthic and planktonic
foraminifera occur in the upper part of the Zarzecze formation, which dates back to the late Ypresian (the Eocene).
The identified semi-specific assemblage Bathysiphon-Paratrochamminoides-Recurvoides with numerous Glomospira
(typical of the Early Eocene) as well as planktonic species – Subbotina linaperta Finlay, S. corpulenta Subbotina,
S. eocaena Guembel and S. yeguaensis Weinzierl & Applin – occurs at the end of the Ypresian (Figs 6, 7). The
Zaskalnik Waterfall represents a spectacular object of great aesthetic, educational and scientific values, recognised
as an important geotourist geosite.
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 269–277, 2016
Walory przyrodnicze i kulturowe projektowanego zespołu
przyrodniczo-krajobrazowego „Skalne Zamki nad Mrukową”
(Beskid Niski)
Natural and cultural values of the planned nature-landscape
protected complex “Skalne Zamki nad Mrukową”
(the Low Beskids Mts)
KRZYSZTOF BUCZEK1,2, PAWEŁ FRANCZAK2, MAREK GÓRNIK2
1
Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk
31–120 Kraków, al. A. Mickiewicza 33
e-mail: [email protected]
2
Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
Uniwersytet Jagielloński
30–387 Kraków, ul. Gronostajowa 7
e-mail: [email protected]; [email protected]
Słowa kluczowe: walory środowiska przyrodniczego, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, regulacje
ochronne, Beskid Niski.
W 1995 roku w Beskidzie Niskim utworzony został Magurski Park Narodowy (MPN) o powierzchni niemal 195 km2. Poza granicami MPN, ale w jego bezpośrednim sąsiedztwie, w rejonie
Mrukowej, pozostał jednak nieobjęty ochroną bardzo wartościowy pod względem walorów przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych fragment progu morfologicznego Beskidu Niskiego.
Na powierzchni około 0,67 km2 znajduje się ponad sto form skałkowych, z których część, osiągająca wysokość powyżej 15 m, należy do najwyższych w Beskidach. W obrębie tych form uwidaczniają się liczne struktury sedymentacyjne, warunkujące powstawanie zróżnicowanych form
mikrorzeźby. Na badanym obszarze obecne są również pozostałości dwóch budowli obronnych,
z których jedna datowana jest na wczesne średniowiecze. W artykule zaproponowano utworzenie na badanym obszarze zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Skalne Zamki nad Mrukową”.
Zasugerowano również regulacje prawne mające na celu zachowanie wartości estetycznych tego
wyjątkowo cennego fragmentu Beskidu Niskiego.
SUMMARY
In 1995, the Magura National Park was created in the Low Beskids Mts, covering nearly 195 km2. However,
a small area characterized by high natural and cultural values remained outside the Magura National Park
– i.e. part of a morphological threshold of the Low Beskids Mts. More than one hundred natural rock outcrops
(tors and crags) occur in the area of 0.67 km2, some of which reach the height of over 15 m. Many sedimentary
structures and diverse forms of microrelief are observed on the surface of crags. Furthermore, remains of two
fortifications are located in the study area, one of which dates back to the early Middle Ages. The author of the
presented paper proposes to establish a nature-landscape protected complex in this area, called “Skalne Zamki
nad Mrukową”, and a few regulations aimed at preserving the aesthetic values of this exceptionally valuable
fragment of the Low Beskids Mts.
269
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 278–287, 2016
Cenna szata roślinna Polany Krawcula w Beskidzie Żywieckim
i problemy jej ochrony
Valuable vegeta�on of Krawcula Glade in the Żywiec Beskids
mountains and its conserva�on problems
ZBIGNIEW WILCZEK, JOANNA KOWAL, JUSTYNA MICHNIOK
Katedra Ekologii, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska
Uniwersytet Śląski
40–032 Katowice, ul. Jagiellońska 28
e-mail: [email protected]; [email protected]; [email protected]
Słowa kluczowe: Natura 2000, Karpaty, zbiorowiska roślinne, gatunki rzadkie i chronione,
różnorodność biologiczna.
Polana Krawcula, położona w granicach Żywieckiego Parku Krajobrazowego, wchodzi w skład
obszarów należących do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jako specjalny obszar ochrony siedlisk „Beskid Żywiecki” i obszar specjalnej ochrony ptaków „Beskid Żywiecki”. Na badanej
polanie stwierdzono trzy zbiorowiska roślinne będące identyfikatorami siedlisk przyrodniczych,
dwa gatunki roślin o znaczeniu europejskim i dwa gatunki roślin zagrożonych w skali polskich
Karpat.
SUMMARY
Krawcula Glade is located in the Żywiec Landscape Park. It is part of the European Ecological Network “Natura
2000” as a Special Area of Conservation “Beskid Żywiecki” and Special Protection Area “Beskid Żywiecki”. Three
plant communities which are identifiers of natural habitats (Gladiolo-Agrostietum capillaris 6520, Caricetum
nigrae (subalpinum) 7140, Valeriano-Caricetum flavae 7230), two plant species of European importance
(Aconitum firmum subsp. moravicum, Campanula serrata) and two endangered plant species listed in the Red
Book of the Polish Carpathians (Campanula serrata and Cirsium eriophorum) were found in the study area.
Active protection of Krawcula Glade vegetation (extensive mowing, grazing and fertilization) is necessary. This
place should be actively protected as an area of ecological use in order to increase the environmental knowledge
among the general public.
278
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 288–296, 2016
Bocian biały Ciconia ciconia w powiecie bydgoskim
w latach 2013–2014. Stan aktualny i zmiany
White Stork Ciconia ciconia in Bydgoszcz district in 2013–2014.
Current status and changes
ANDRZEJ DYLIK
85–435 Bydgoszcz, ul. Kotwicowa 15
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: monitoring ptaków, bydgoskie, liczebność, sukces lęgowy.
W pracy przedstawiono wyniki inwentaryzacji gniazd bociana białego w powiecie bydgoskim
w latach 2013 i 2014 oraz dane z lat wcześniejszych z części powiatu. Liczba par lęgowych (HPa)
w latach 2013 i 2014 wynosiła 114 i 119, a zagęszczenie – odpowiednio 8,17 i 8,53 pary/100 km2.
Liczba par lęgowych była niższa niż podawana podczas ogólnopolskiego spisu w roku 2004, jednak analiza liczebności na dobrze zbadanych powierzchniach referencyjnych nie potwierdza tego
trendu w tak dużym rozmiarze. Udział par bez odchowanych młodych (%HPo) wynosił od 8%
(2014 r.) do 23% (2012 r.). W latach 2004–2014 średnia liczba wyprowadzonych młodych na parę
z sukcesem lęgowym (JZm) i na parę z zajętym gniazdem (JZa) wynosiła odpowiednio 2,38–3,00
(średnio 2,71) oraz 1,89–2,51 (średnio 2,34). Stwierdzono, że w 2014 roku 92,4% gniazd było
umiejscowionych na słupach, głównie energetycznych, 4,2% na kominach, a po 1,7% na dachach
i drzewach. Ponad 84% zajętych gniazd ulokowanych było na słupach z zainstalowanymi na nich
platformami.
SUMMARY
The study presents the results of the inventory of White Stork nests in the Bydgoszcz district carried out in 2013
and 2014 and data from the previous years from only a part of the district. The number of breeding pairs (HPa)
in 2013 and 2014 was 114 and 119, and the density was 8.17 and 8.53 pairs/100 km2, respectively. The number of
breeding pairs was lower than reported during the last inventory in 2004 covering the whole territory of Poland,
but the analysis of data in well-investigated reference areas does not clearly confirm this trend.
The proportion of pairs without raised young (%HPo) ranged from 8% (2014) to 23% (2012). The average
number of raised young by a successful breeding pair (JZm) and by a breeding pair with an occupied nest (JZa)
was 2.38 – 3.00 (on average 2.71) and 1.89 – 2.51 (on average 2.34), respectively. It was found that 92.4% of the
nests were located on poles, mainly electricity pylons, 4.2% on chimneys, and 1.7% on roofs and 1.7% on trees.
More than 84% of the occupied nests were located on poles with platforms.
288
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 297–303, 2016
Porosty starego cmentarza prawosławnego w Mostowlanach
(Wschodnie Podlasie)
Lichens of the old Orthodox cemetery in the Mostowlany village
(E Podlasie)
ANNA MATWIEJUK
Zakład Ekologii Roślin, Instytut Biologii, Wydział Biologiczno-Chemiczny
Uniwersytet w Białymstoku
15–245 Białystok, ul. Konstantego Ciołkowskiego 1J
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: grzyby zlichenizowane, różnorodność, gatunki chronione i zagrożone, E Polska.
Przedstawiono zróżnicowanie porostów starego cmentarza prawosławnego w Mostowlanach.
W wyniku przeprowadzonych badań odnotowano 58 gatunków, wśród których sześć objętych jest
w Polsce ochroną, a sześć ma status zagrożonych wymarciem. Dominują epifity i epility. Największe
zróżnicowanie gatunków epifitycznych stwierdzono na korze brzozy Betula, dębu Quercus, topoli
Populus i sosny Pinus. Stwierdzono kilka dość rzadkich i wymierających w skali kraju gatunków:
wabnicę kielichowatą Pleurosticta cetabulum, szarzynkę skórzastą Parmelina tiliacea, odnożycę jesionową Ramalina fraxinea i brązowniczkę zielonawą Tuckermanopsis chlorophylla. Uzyskane wyniki
stanowią przyczynek do poznania rozmieszczenia porostów na obszarze wschodniego Podlasia.
SUMMARY
The aim of this study was to investigate the species diversity of lichens in the old orthodox cemetery in Mostowlany
(E Podlasie, NE Poland). In total, 58 species have been recorded. The attached list of identified taxa comprises
six species protected in Poland, including two species under strict and four species under partial protection. The
highest diversity of lichens was noted on the bark of native tree species: birch Betula (24 species), oak Quercus
(14), poplar Populus (12). Six species are on the red list of threatened lichens in Poland, including 4 under
a high-risk category (endangered and vulnerable taxa). There are Parmelina tiliacea, Pleurosticta acetabulum,
Ramalina fraxinea and Tuckermanopsis chlorophylla.
297
ARTYKUŁY
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 304–310, 2016
Rozmieszczenie modliszki zwyczajnej Man�s religiosa
na Opolszczyźnie
Distribu�on of the praying man�s Man�s religiosa
in the Opole province
TOMASZ BIWO
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Opolu
45–512 Opole, ul. Obrońców Stalingradu 66
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: Man�s religiosa, województwo opolskie.
W latach 2010–2015 dokonano inwentaryzacji modliszki zwyczajnej Mantis religiosa (Linnaeus,
1758) na Opolszczyźnie, wykazując liczne stanowiska rozproszone w całym województwie.
Modliszkę stwierdzono na 16 stanowiskach związanych z siedliskami suchymi, tj. psammofilnymi, kserotermicznymi i ruderalnymi. Odnotowano również występowanie modliszki w terenach
miejskich i zagrodach wiejskich. W okresie zbierania danych zauważono wzrost częstości obserwacji na znanych stanowiskach i zasiedlanie nowych.
SUMMARY
This paper presents data on the distribution of the European praying mantis in the Opole province (Southern
Poland). The praying mantis has been observed in the region of Opole since 2010. Since then, the number of
the species’ observations has rapidly increased, mainly in the central part of the province. The praying mantis
is encountered mainly in ruderal habitats e.g. in an abandoned quarry in Gogolin. According to the author,
accidental introductions of individuals or developmental forms of the species through major transportation
routes, i.e. highways and railways, is very important in the spread of the species. It is not known from which
direction the mantis arrived in the province and it has not been determined whether the established population
comes from well-known sites of the species in Poland (Malopolska, Podkarpacie) or the southern Czech
Republic. Changes in the species’ habitat are the major anthropogenic threats to the protection and further
growth of the mantis population. Therefore, the habitats of the species should be preserved. Reclamation of
quarries, buildings and ruderal sites may lead to the loss of valuable habitats of the species.
304
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 311–313, 2016
Nowe stwierdzenia modliszki zwyczajnej Man�s religiosa
na Wyżynie Małopolskiej
New records of Praying Man�s Man�s religiosa
in Małopolska Upland
GRZEGORZ ŁAZARSKI
Zakład Taksonomii Roślin, Fitogeografii i Herbarium
Instytut Botaniki, Uniwersytet Jagielloński
31–501 Kraków, ul. Kopernika 27
e-mail: [email protected]
Słowa kluczowe: rzadkie gatunki bezkręgowców, modliszkowate, ekspansja, dolina Białej Nidy.
W latach 2006–2015 stwierdzono nowe dla Wyżyny Małopolskiej stanowiska modliszki zwyczajnej Mantis religiosa L., zlokalizowane na terenach przylegających do doliny Białej Nidy koło
wsi Karsznice i Bizoręda. Obserwowano pojedyncze osobniki gatunku na siedliskach otwartych.
Niniejsze notowania są interesujące w kontekście sugerowanej ekspansji modliszki z obszaru ciągłego zasięgu występowania w Polsce.
SUMMARY
A rare and endangered species – Praying Mantis Mantis religiosa L. – was observed at new sites near Karsznice
and Bizoręda villages (the central part of Małopolska Upland; UTM: DB52; Fig. 1), in the areas adjacent to the
valley of the Biała Nida. Single individuals were recorded in 2006–2015 at two sites in open habitats (forest
roadside, potato cultivation and fallow). The newly discovered localities are among the current westernmost
Polish records of the species. This may result from the expansion of the species in the north and west from its
Polish refugium in the Sandomierz Basin (Liana 2007). Threats to the species include climatic fluctuations as
well as afforestation of fallows and fields on poor podzolic soils.
311
NOTATKI
Chrońmy Przyr. Ojcz. 72 (4): 314–317, 2016
Arcydzięgiel litwor Angelica archangelica
– nowe zagrożenie dla gatunku
Garden angelica Angelica archangelica – a new threat to species
EWA POSZ
Katedra i Zakład Botaniki Farmaceutycznej i Zielarstwa
Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
41–200 Sosnowiec, ul. Ostrogórska 30
e-mal: [email protected]
Słowa kluczowe: litwor, barszcz Sosnowskiego, barszcz Mantegazziego, rośliny inwazyjne, rośliny
chronione, rośliny lecznicze, podobieństwo.
Arcydzięgiel litwor Angelica archangelica L. jest gatunkiem objętym ochroną częściową. Z powodu leczniczych właściwości korzenia był dawniej chętnie pozyskiwany, co wiązało się z wykopywaniem całej rośliny. W ostatnich latach obserwuje się mechaniczne niszczenie okazów tej rośliny przez ludzi ze względu na morfologiczne podobieństwo litwora do pochodzących z Kaukazu
i powodujących silne poparzenia inwazyjnych gatunków – barszczu Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi i barszczu Mantegazziego Heracleum mantegazzianum.
SUMMARY
Angelica archangelica is a partly protected species in Poland. It occurs in two subspecies: archangelica, which grows
in the mountain area and litoralis − on the Baltic coast. Due to its medical properties, the plants were often destroyed.
In addition, the species is endangered due to its morphological similarity to the invasive species of Heracleum.
Heracleum sosnowskyi and H. mantegazzianum can be very dangerous for humans and animals. The chemical
substances secreted by plants may cause severe irritation of the skin and even the death of a burned person. Garden
angelica is often confused with that species and mechanically destroyed by people. This situation was observed on
the new, found in 2015, locality of A. archangelica in the village of Jarosławiec (Postomino district), e.g. in the BA
67 ATPOL square. This can have an effect on the number of localities of this species in the long term.
314