Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze

Transkrypt

542
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 542-547
Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem
fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat.
Cz. 9. Badania kobiet z województwa małopolskiego
Physical and mental components of life quality among women aged between 45 and 60 years
in Polish national research. Part 9. Women from the małopolska region
Emilia Kolarzyk, Jacek Kwiatkowski, Barbara Wójtowicz, Jadwiga Helbin, Dorota Lang-Młynarska
Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medium, Uniwersytet Jagielloński, Kraków
Badaniami objęto 150 kobiet w wieku 45-60 lat, mieszkających w Krakowie
i okolicznych wsiach. W badaniach użyto standardowy kwestionariusz
SF‑36. Najwyższą jakość życia zarówno w aspekcie zdrowia fizycznego
jak i psychicznego stwierdzono u 55-60-letnich kobiet z wyższym
wykształceniem, mieszkanek miast, pracujących i opiekujących się osobami
starszymi lub wnukami. Najniższą jakość życia stwierdzono w przypadku
50-55-letnich kobiet o wykształceniu podstawowym i zawodowym,
mieszkanek wsi. Kobiety stosujące terapię hormonalną oraz kobiety
zażywające leki bądź preparaty o działaniu uspokajającym, nasennym
lub przeciwlękowym cechowały się niższymi parametrami jakości życia,
w sferze zdrowia fizycznego i psychicznego, niż pozostałe badane kobiety
w wieku 45-60 lat.
Słowa kluczowe: jakość życia, kobiety 45-60-letnie, zdrowie fizyczne,
zdrowie psychiczne
The study comprised 150 women aged 45-60 living in Krakow and
surrounding villages. A standardized SF‑36 questionnaire was used in
the examination. The highest level of life quality in physical and mental
health spheres was noted in women aged between 55-60 years, with
higher education, living in the urban environment, professionally active and
taking care of the family members. The lowest level in all analyzed health
aspects was noted in women aged between 50-55 years, with primary
and vocational education, living in the rural environment. The women
using hormone replacement therapy assessed their physical and mental
health status as worse than the women without the treatment. The women
taking sedatives, sleep-inducing or anxiety-relieving medications had lower
percentage of points in the spheres of physical and mental health than
the women aged 45-60 years not taking those drugs.
Key words: quality of life, women aged 45-60 years, physical health,
mental health
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 542-547
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Prof. dr hab. med. Emilia Kolarzyk
Zakład Higieny i Ekologii, Collegium Medium, Uniwersytet Jagielloński
ul. Kopernika 7, 31-034 Kraków
tel. (0-12) 422-37-20, e-mail: [email protected]
Nadesłano: 24.10.2009
Zakwalifikowano do druku: 01.12.2009
Jakość życia w znaczącym stopniu determinowana
jest przez warunki społeczne, ekonomiczne oraz ogólny stan zdrowia, ale równie ważne są przekonania,
odczucia, dążenia i pragnienia jednostki, związane
z wartościami egzystencjonalnymi i stopniem satysfakcji życiowej płynącej z ich realizacji [1,2]. Większość
determinant jakości życia ma charakter uniwersalny
[3,4] i można je rozpatrywać w skali ogólnopolskiej,
wydaje się jednak że można spodziewać się różnic regionalnych. W przypadku mieszkanek Krakowa oraz
okolic mają one szeroki dostęp do dóbr kultury i duże
możliwości realizacji samych siebie, co może procentować wyższym poziomem jakości życia niż w regionach
o mniejszych możliwościach w tym zakresie. Celem
pracy była ocena jakości życia mieszkanek Krakowa
i okolic (w wieku 45-60 lat) na podstawie analizy
wybranych aspektów zdrowia fizycznego i psychicznego.
Materiał i metody
Badaniami objęto 150 kobiet w wieku 45-60 lat
(odpowiednio po 50 kobiet w 3 subgrupach wiekowych: 44-49,99, 50-54,99 i 55-60 lat), zamieszkałych
w Krakowie i podkrakowskich wsiach. Przy rekrutacji
zastosowano metodę tzw. „kuli śnieżnej”. Dokładny
opis zastosowanej metodyki zamieszczony jest w pracy: Emilia Kolarzyk „Ogólnopolskie badania jakości
życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym
kobiet w wieku 45-60 lat – metodologia badań”
Kolarzyk E i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym ... cz. 9.
Wyniki i ich omówienie
Charakterystyka socjodemograficzna i styl życia
150 ankietowanych kobiet (Ankieta – Część I)
Wykształcenie: 23 kobiety posiadały wykształcenie podstawowe lub zawodowe, 76 –średnie, a 51
legitymowało się wykształceniem wyższym.
Miejsce zamieszkania: 127 mieszkanek Krakowa
(84,7%) i 23 mieszkanki podkrakowskich wsi (15,3%).
Praca zawodowa lub opieka: w pełnym wymiarze
godzin pracowało 98 kobiet (65,3%), w tym 64 spośród nich łączy pracę zawodową z opieką w stosunku
do osób starszych lub dzieci lub wnuków, a 34 nie miały tego rodzaju obowiązków; niepracujące zawodowo
– 42 (28%), w tym 23 niepracujące emerytki bądź
rencistki; 21 spośród 42 niepracujących zawodowo
miały obowiązki związane ze świadczeniem opieki
w stosunku do innych osób, oraz 21 – nie pracowały
i nie świadczyły usług opiekuńczych; praca w niewielkim wymiarze godzin przy jednoczesnym pobieraniu
świadczeń emerytalnych bądź renty – 10 (6,7%).
Stresogenność stanowiska pracy deklarowało 58
kobiet (59,2 % ogółu pracujących).
Satysfakcję z pracy zawodowej miały 92 kobiety
(61,3%).
Dom jest miejscem odpoczynku dla 134 kobiet
(89,3%).
Stresogenność otaczającego środowiska – 58 kobiet (38,7% ogółu badanych).
Niepokojące objawy związane ze zdrowiem deklarowało 130 kobiet (86,7%), w tym: bóle głowy
– 94,napięcie mięśni ramion lub karku – 79, kołatanie
serca – 64, zaburzenia nastroju (gniew bez specjalnego powodu) – 59. U wielu z nich pojawia się zespół
dwóch, trzech lub czterech objawów jednocześnie.
Z opieki lekarzy specjalistów korzystały 54 kobiety, w tym: kardiologa -25, pulmonologa – 10, endokrynologa – 9, psychiatry – 5, diabetologa – 5. Niektóre
z nich są w opiece dwóch lub więcej specjalistów.
Leki bądź preparaty o działaniu uspokajającym,
nasennym lub przeciwlękowym zażywało 36 (24,0%),
w tym 18 kobiet zażywało tego typu leki przepisane
przez lekarza na receptę, a 4 z nich dodatkowo przyjmowały preparaty dostępne w sprzedaży odręcznej.
Ogółem preparaty dostępne w sprzedaży odręcznej
o działaniu uspokajającym, ułatwiającym zasypianie
lub przeciwlękowym przyjmowały 22 kobiety. Hormonalną terapię stosowało 20 kobiet (13,3%).
Wyniki kwestionariusza SF-36
W zakresie fizycznej sfery życia najniższy średni
odsetek uzyskanych punktów stwierdzono we wszystkich przedziałach wiekowych w skali 4, dotyczącej
543
subiektywnej oceny swojego stanu zdrowia. W zakresie
pozostałych 3 skal najwyższy rezultat otrzymały kobiety w przedziale wieku 55-60 lat. Ogólna ocena stanu
zdrowia w wymiarze zdrowia fizycznego wypadła
najniżej w przypadku kobiet 50-55 lat.
We wszystkich kategoriach wiekowych ogólna
ocena zdrowia psychicznego wypadła nieznacznie
lepiej niż zdrowia w aspekcie fizycznym.
Średni wynik obliczony jako procent możliwego maksymalnego wyniku w skalach określających
zdrowie psychiczne był najniższy w przypadku kobiet
50-55 lat i dotyczył takich uczuć jak przygnębienie,
wyczerpanie, zmęczenie.
Należy przy tym zaznaczyć, że w żadnej ze skal
różnice w ilości uzyskanych punktów nie osiągnęły
istotności statystycznej między trzema grupami różniącymi się wiekiem (tab. I).
W obrębie badanej grupy jest duża dysproporcja
między liczbą kobiet mieszkających w mieście i liczbą
kobiet mieszkających na wsi. Testem U-Manna-Whitneya wykazano, że kobiety mieszkające w mieście
mają statystycznie istotnie lepsze wyniki punktowe
w zakresie skali 2 i 3 oraz lepszy ogólny wynik charakteryzujący sumarycznie fizyczny aspekt zdrowia.
Ogólny wynik charakteryzujący sumarycznie psychiczny aspekt zdrowia nie różnił się istotnie między
porównywanymi grupami, natomiast istotność statystyczną osiągnięto w skali B (kobiety wiejskie miały
więcej ograniczeń w aktywności społecznej – życie
towarzyskie, spotkania z rodziną) (tab. II).
Przy porównaniu 3 grup różniących się wykształceniem wykazano testem Kruskala-Wallisa istotność
statystyczną różnic w ilości punktów w skalach 1, 3, 4
oraz w skalach B i C, a także w ogólnej ocenie zdrowia
fizycznego Niezależnie od tego, należy zaznaczyć że
kobiety z wyższym wykształceniem we wszystkich skalach uzyskiwały najwyższą liczbę punktów (tab. III).
W tabeli IV uwzględniono 140 kobiet, gdyż pominięto 10 kobiet będących na emeryturze lub będących rencistkami i wykonujących pracę w niewielkim
wymiarze godzin.
Międzygrupową istotność statystyczną uzyskano tylko w przypadku skali D (brak zdenerwowania
i przygnębienia, uczucie wewnętrznego spokoju
i szczęścia). Najniższy wynik uzyskały kobiety nie
pracujące i nikim się nie opiekujące. Generalnie,
w większości skal kobiety pracujące miały lepsze wyniki niż kobiety niepracujące.
Tylko 20 na 150 badanych kobiet zadeklarowało
stosowanie terapii hormonalnej, stąd porównanie
jest stosunkowo trudne. Testem U-Manna-Whitneya
wykazano ze kobiety nie stosujące terapii hormonalnej
miały istotnie lepsze wyniki w zakresie skal 2,3 oraz
A, D.
544
Tabela I. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się wiekiem
Table I. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to age
Zdrowie fizyczne
/physical health
A
B
C
D
Zdrowie psych.
/mental health
57,02
15,74
7,84
5,28
21,56
50,42
9,27
4,53
2,19
1,08
5,03
11,55
17
57
15
8
6
23
52
8
31
4
2
3
6
17
11
26
72
24
10
6
30
70
64,22
47,87
59,02
57,05
72,63
72,33
66,76
64,43
1
2
3
4
Średnia/mean
24,38
6,72
7,9
18,02
SD
3,51
1,51
1,93
4,05
Mediana
25
7
7,5
Min
12
4
4
Max
27
8
69,00
64,25
45-50 lat/years of age (N = 50)
Średnia standaryzowana *
50-55 lat (N = 50)
Średnia
23,22
6,42
7,66
16,96
54,26
15,08
7,78
5,06
21,82
49,74
SD
3,95
1,65
2,18
4,59
10,41
4,29
1,93
1,23
5,18
11,49
Mediana
24
7
7
16
53,5
14,5
8
6
23
50
Min
14
4
4
8
33
4
3
3
6
17
Max
27
8
11
25
71
24
10
6
30
70
66,10
60,50
62,89
45,67
56,60
55,40
72,25
68,67
67,28
63,82
55-60 lat (N = 50)
Średnia
24,54
6,88
8,44
18,51
58,37
16,08
8,12
5,12
21,9
51,22
SD
3,39
1,56
2,13
4,08
9,05
5,21
1,93
1,21
5,18
11,76
Mediana
26
8
9
18
59
18
9
6
23
52
Min
11
4
2
12
33
5
2
3
11
27
Max
27
8
11
26
72
24
10
6
30
69
72,70
72,00
71,56
52,10
63,80
60,40
76,50
70,67
67,60
66,46
ns
ns
ns
(0,09)
ns
ns
ns
ns
ns
ns
ns
B
C
D
Zdrowie psychiczne
/mental health
p-test Kruskala-Wallisa
* Średni wynik obliczony jako procent możliwego maksymalnego wyniku w danej skali
Tabela II. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się miejscem zamieszkania
Table II. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to place of residence
1
2
3
4
Zdrowie fizyczne
/physical health
A
Miasto/city (N = 127)
Średnia/mean
24,2
6,7
8,2
18,3
57,4
15,7
8,0
5,1
21,9
50,9
SD
3,66
1,60
2,11
4,34
9,86
4,79
2,01
1,21
5,20
11,82
Mediana
26
8
8
18
59
16
8
6
23
53
Min
11
4
2
8
31
4
2
3
6
17
Max
27
8
11
26
72
24
10
6
30
70
70,94
67,72
68,42
51,25
60,96
58,70
75,59
70,87
67,78
65,82
Średnia
23,3
6,5
7,1
15,2
52,1
15,0
7,2
5,3
20,7
48,3
SD
3,61
1,44
1,82
2,81
7,39
4,08
1,90
0,93
4,45
9,85
Mediana
24
7
7
16
52
14
7
6
21
46
Min
14
4
4
10
35
9
3
3
12
33
Max
27
8
11
19
64
24
10
6
30
70
66,30
61,96
57,00
38,41
51,87
55,22
64,67
76,81
62,96
61,18
p -test U Manna-Whitneya
ns
ns
0,03
0,001
0,005
ns
0,02
ns
ns
ns
Wieś/village (N = 23)
Uzyskały one również lepszą sumaryczną ocenę zdrowia zarówno w sferze fizycznej jak i psychicznej (tab. V).
Kobiety zażywające leki bądź preparaty o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym
uzyskały statystycznie istotnie niższe wyniki niż
kobiety podzielone generalnie na 3 grupy w 5-letnich
przedziałach wiekowych. Różnic tych nie zniwelowała
nawet sytuacja zakłócająca, spowodowana faktem, że
z grup wiekowych nie wyodrębniono kobiet zażywających leki, tylko potratowano je łącznie.
Istotnie statystycznie różnice uzyskano we wszystkich skalach (1,2,3,4, A,B,C,D) oraz przy sumarycz-
545
Tabela III. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się wykształceniem
Table III. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to education
3
Zdrowie fizyczne
/physical health
1
2
4
A
Średnia/mean
23,59
6,29
7,12
15,25
51,6
15,0
SD
4,08
1,65
1,94
3,92
9,81
4,91
Mediana
24
6,5
7
14
53
15
Min
14
4
4
10
33
5
Max
27
8
11
26
71
64,79
57,29
56,94
38,46
51,94
B
Zdrowie psychiczne
/mental health
C
D
7,2
4,9
20,4
47,5
2,00
1,14
5,27
11,59
6
5
21
48
4
3
11
28
24
10
6
30
70
54,79
65,10
63,89
61,67
59,82
Podstawowe i zawodowe/primary and vocational (N = 23)
Średnie/secondary (N = 76)
Średnia
23,5
6,7
8,1
17,7
56,0
15,6
7,8
5,1
21,7
50,2
SD
3,95
1,58
2,14
4,09
9,59
4,65
2,01
1,23
5,34
11,85
Mediana
25
8
8
17
57,5
16
8
6
23
52
Min
11
4
2
8
30,972
4
2
3
6
17
Max
27
8
11
26
72
24
10
6
30
70
67,50
68,09
67,98
48,67
59,69
57,83
73,03
68,42
66,89
64,61
Wyższe/tertiary (N = 51)
Średnia
25,4
6,8
8,2
19,3
59,7
16,1
8,4
5,4
22,5
52,3
SD
2,43
1,54
2,03
4,16
8,79
4,68
1,95
1,07
4,58
10,92
Mediana
27
8
8
20
61
17
9
6
23
54
Min
16
4
4
9
33
7
2
3
9
24
Max
27
8
11
26
72
23
10
6
29
68
77,00
69,50
69,33
55,40
66,17
60,30
79,50
80,67
69,84
68,39
0,001
ns
0,06
0,001
0,003
ns
0,02
0,04
ns
ns
* Średni wynik obliczony jako procent możliwego maksymalnego wyniku w danej skali
Zdrowie fizyczne/physical health
100
20
30
Psych
64,43
63,8
66,5
58,00
55,6
62,7
55 - 60 lat
20
10
0
40
50 - 55 lat
50,1
30
60
% 50
47,9
39,4
40
64,25
60,5
72,0
% 50
47,87
45,7
52,1
37,6
70
64,22
62,9
71,6
57,9
70
69,00
66,1
72,7
60,0
80
60
45 - 50 lat
90
80
52,6
Psych
66,76
67,3
67,6
55 - 60 lat
44,4
50 - 55 lat
72,33
68,7
70,7
45 - 50 lat
90
72,63
72,3
76,5
58,0
100
Zdrowie psychiczne/mental health
57,05
55,4
60,4
44,5
10
1
2
3
4
Zdrow. fizycz.
0
A
B
C
D
Zdrow. Psychiczne
Ryc. 1. Podział ankietowanych ze względu na wiek + wyodrębniona grupa kobiet zażywających leki bądź preparaty o działaniu uspokajającym,
nasennym lub przeciwlękowym (N=36)
Fig. 1. Division of subjects according to age + a selected group of women using sedatives or anxiolytics (N=36)
nej ocenie zdrowia, zarówno w wymiarze fizycznym
jak i psychicznym (ryc. 1).
Wnioski
1. Najwyższy średni odsetek otrzymanych punktów
zarówno dla zdrowia w sferze fizycznej (F) jak
i psychicznej (P) uzyskały kobiety o następującej
charakterystyce: wykształcenie wyższe (F-66,2;
P-68,4); mieszkanki miasta (F-61, P- 65,8),
pracujące i opiekujące się osobami starszymi lub
dziećmi (F-63,1, P-67,3) oraz co było pewnym
zaskoczeniem – kobiety z najstarszego przedziału wieku, czyli kobiety 55-60-letnie (F-63,8;
P‑66,5).
2. Najniższym średnim odsetkiem uzyskanych
punktów zarówno w zakresie zdrowia w sferze
fizycznej jak i w sferze psychicznej cechowały się
kobiety o wykształceniu podstawowym i zawodowym (F-51,9, P-59,8), będące mieszkankami
wsi (F-51, P-61,2) i w przedziale wieku 50-55 lat
546
Tabela IV. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się aktywnością zawodową i zaangażowaniem w opiekę w stosunku do
innych osób
Table IV. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to occupational activity and taking care of other people
1
2
3
4
Zdrowie fizyczne
/physical health
A
B
C
D
Zdrowie psychiczne
/mental health
Praca zawodowa + opieka/job and care (N = 64)
Średnia/mean
24,7
6,8
8,3
18,3
58,0
16,0
8,2
5,1
22,3
51,7
SD
2,92
1,52
1,97
4,39
8,99
4,59
1,79
1,21
5,37
11,62
Mediana
26
8
8
18,5
60
17
8
6
24
53
Min
16
4
4
8
33
7
3
3
9
24
Max
27
8
11
26
72
24
10
6
30
70
73,59
69,14
69,44
51,09
63,15
60,16
77,34
71,35
69,31
67,30
%
Praca zawodowa - bez opieki/job and no care (N = 34)
Średnia
24,4
6,7
8,1
18,8
58,0
15,6
8,2
5,5
23,1
52,4
SD
2,76
1,51
2,07
4,11
8,97
4,47
1,75
0,83
3,42
9,48
Mediana
25
7
8
19
56
16
8
6
23
54
Min
17
4
4
12
42
6
5
3
16
33
Max
27
8
11
26
72
24
10
6
29
69
%
71,76
67,65
67,97
53,40
63,14
57,79
77,21
84,31
72,35
68,49
Średnia
22,5
6,3
7,1
16,3
52,2
15,3
7,4
5,3
21,2
49,3
SD
Nie pracuje + opiekuje się/no job and care (N = 21)
4,27
1,68
1,84
4,42
10,50
4,75
1,99
1,06
4,60
9,97
Mediana
23
6
7
17
52
14
7
6
22
50
Min
14
4
4
10
33
5
3
3
11
31
Max
27
8
11
24
67
22
10
6
29
66
62,38
58,33
56,61
42,96
53,01
56,67
67,86
76,19
64,95
63,01
%
Nie pracuje + nie opiekuje się/no job and no care (N = 21)
Średnia
24
7
8
17
55
15
7
5
19
45
SD
4,72
1,79
2,43
4,18
11,01
5,93
2,81
1,35
6,31
15,27
Mediana
u26,5
7,5
9
16
57
16
8
5
18
48
Min
12
4
4
10
31
4
2
3
6
17
Max
27
8
11
26
72
24
10
6
30
70
68,75
65,00
70,56
43,95
58,33
54,00
60,63
55,00
54,40
55,18
ns
ns
ns
0.08
ns
ns
ns
ns
0.03
ns
C
D
Zdrowie psychiczne
/mental health
Tabela V. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 ze względu na stosowanie hormonalnej terapii zastępczej.
Table V. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to hormone replacement therapy use.
1
2
3
4
Zdrowie fizyczne
/physical health
A
B
Średnia/mean
23,6
6,0
6,7
16,7
52,9
12,6
7,5
5,0
18,7
43,6
SD
3,76
1,93
2,08
4,70
10,24
4,80
2,21
1,39
5,11
12,24
Mediana
24
6
7
16,5
54
12
8
6
18
42
Min
14
4
4
9
35
6
2
3
9
27
Terapia hormonalna/hormone replacement therapy (N = 20)
Max
27
8
11
25
71
22
10
6
26
62
Średnia standaryzowana
67,75
48,75
52,22
44,38
53,19
42,75
68,13
65,00
54,60
52,86
Średnia
24,1
6,8
8,2
18,0
57,1
16,1
8,0
5,2
22,2
51,5
SD
Brak terapii/no therapy (N = 130)
3,65
1,49
2,03
4,20
9,52
4,50
1,98
1,14
4,94
11,11
Mediana
26
8
8
18
59
17
8
6
23
53
Min
11
4
2
8
31
4
2
3
6
17
Max
27
8
11
26
72
24
10
6
30
70
70,62
69,62
68,89
50,04
60,55
60,54
74,81
72,82
68,95
66,99
ns
0,05
0,002
ns
0,06
0,001
ns
ns
0,004
0,001
Średnia standaryzowana
p -test U Manna-Whitneya
(F‑56,6, P-63,8). Inaczej natomiast kształtowały
się zależności uwzględniające aktywność zawodową i opiekę świadczoną na rzecz innych osób.
Kobiety nie pracujące i opiekujące się osobami
starszymi lub wnukami miały najniższy średni
odsetek uzyskanych punktów w zakresie zdrowia
fizycznego (F-53,0), a nie pracujące i nie posiadające obowiązku opieki w stosunku do innych
osób w zakresie zdrowia psychicznego (P-55,2).
547
3. Kobiety stosujące terapię hormonalną oraz kobiety zażywające leki bądź preparaty o działaniu
uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym
wykazywały się niższymi parametrami jakości
życia zarówno w aspekcie zdrowia fizycznego
jak i psychicznego niż pozostałe badane kobiety
w wieku 45-60 lat.
Piśmiennictwo / References
1. Baumann K. Jakość życia w okresie późnej dorosłości
– dyskurs teoretyczny. Geront Polska 2006, 14: 165-171.
2. Dziurowicz-Kozłowska A. Wokół pojęcia jakości życia.
Psychol Jakości Życia 2002, 1: 77-99.
3. Rommer K. Radości i smutki jesieni życia. Wydawnictwo
WAM, Kraków 2003.
4. Grundy E, Bowling A. Enhancing the quality of extender life
years. Ageing Mental Heath 1999, 3: 199-212.

Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze

Transkrypt

Podobne dokumenty

Cennik reklam - Motor-Presse Polska Sp. z oo

Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem

Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego w ramach

IMPACT OF RECOGNIZED BY WOMEN HEALTH