Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem

Transkrypt

530
Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 530-535
Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem
fizycznym i psychicznym kobiet w wieku 45-60 lat.
Cz. 7. Badania kobiet z województwa łódzkiego
Physical and mental components of life quality among women aged between 45 and 60 years
in Polish national research. Part 7. Women from the City of Lodz and the Lodz area
Elżbieta Trafalska, Marta Figwer, Ewa Nowacka, Andrzej Grzybowski
Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Celem pracy była ocena zdrowia kobiet łódzkich w wieku 45-60 lat na
podstawie analizy wybranych aspektów zdrowia fizycznego i psychicznego.
Badaniami objęto 150 kobiet w wieku 45-60 lat z Łodzi i okolic. W badaniach
użyto standardowy kwestionariusz SF‑36. Najwyższym poziomem jakości
życia zarówno w aspekcie zdrowia fizycznego jak i psychicznego
charakteryzowały się kobiety w wieku 45‑50 lat z wykształceniem
wyższym, mieszkające w mieście, pracujące i opiekujące się osobami
bliskimi. Najniższy poziom życia charakteryzował kobiety w wieku 55-60
lat z wykształceniem podstawowym i zawodowym, mieszkające na wsi,
nie pracujące i opiekujące się dziećmi bądź starszymi krewnymi. Kobiety
stosujące hormonalną terapię lepiej oceniały swoje zdrowie fizyczne
i psychiczne od kobiet nie stosujących tej terapii, natomiast kobiety
zażywające leki uspokajające, nasenne bądź przeciwlękowe cechowały się
niższą punktacją w sferze zdrowia fizycznego i psychicznego od kobiet nie
stosujących takich leków.
Słowa kluczowe: jakość życia, kobiety 45-60-letnie, zdrowie fizyczne,
zdrowie psychiczne
© Probl Hig Epidemiol 2009, 90(4): 530-535
www.phie.pl
Nadesłano: 24.10.2009
Zakwalifikowano do druku: 01.12.2009
Wstęp
Stan zdrowia, rozumiany jako stan dobrego
samopoczucia w aspekcie psychicznym, fizycznym
i społecznym, jest czynnikiem warunkującym poziom
aktywności kobiet, sposób radzenia sobie ze stresem
oraz samoakceptację. Jest to szczególnie istotnie
w okresie około- i pomenopauzalnym, na który przypada obecnie prawie połowa życia kobiety [2,7].
Menopauza, choć jest stanem naturalnym, fizjologicznym, często wiąże się z występowaniem wielu
objawów wpływających na samopoczucie fizyczne
i psychiczne, co może nawet w znacznym stopniu rodzić depresyjne zaburzenia nastroju i ograniczać tym
The aim of the study was the assessment of health status in women of
the city of Lodz and the Lodz area, aged between 45-60 years, based on
the analysis of the selected aspects of physical and mental health. The
study comprised 150 women selected with a “snowball method” by means
of the standard SF‑36 questionnaire. The highest level of life quality in
physical and mental health spheres was noted in women aged between
45-50 years, with higher education, living in the urban environment,
professionally active and taking care of the family members. The lowest
level in all analyzed health aspects was noted in women aged between
55-60 years, with primary and vocational education, living in the rural
environment, staying at home and taking care of children or elderly
relatives. The women using hormone replacement therapy assessed their
physical and mental health status as better than the women without the
treatment. The women taking sedatives, sleep-inducing or anxiety-relieving
medications had lower percentage of points in the spheres of physical and
mental health than the women not taking those drugs.
Key words: quality of life, women aged 45-60 years, physical health,
mental health
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr n. med. Elżbieta Trafalska
Zakład Higieny Żywienia i Epidemiologii Katedra Higieny i Epidemiologii
Uniwersytet Medyczny, ul. Jaracza 63, 90-251 Łódź
tel. 042 678 16 88, e-mail: [email protected]
samym życie społeczne kobiet, a nawet wykonywanie
codziennych czynności [1,3,4,6,8,9].
Celem pracy była ocena jakości życia kobiet łódzkich w wieku 45-60 lat na podstawie analizy wybranych aspektów zdrowia fizycznego i psychicznego.
Metodyka badań
Badaniami objęto 150 kobiet w wieku 45-60 lat
z Łodzi i okolic. W doborze próby badanej zastosowano metodę śnieżnej kuli. Dokładny opis zastosowanej
metodyki zamieszczony jest w pracy: Emilia Kolarzyk
„Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze
zdrowiem fizycznym i psychicznym kobiet w wieku
45-60 lat – metodologia badań”.
Trafalska E i wsp. Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem fizycznym i psychicznym ... cz. 7
Wyniki badań
W badanej grupie 135 kobiet (90,0%) było
mieszkankami Łodzi, a 15 kobiet (10,0%) mieszkało
w podłódzkich wsiach. Dominowały osoby z wykształceniem wyższym i średnim: 32 kobiety (21,3%) deklarowały wykształcenie podstawowe lub zawodowe, 66
kobiet (44,0%) – wykształcenie średnie, a 52 (34,6%)
– wyższe. Większość badanych (79,3%) pracowała
zawodowo w pełnym wymiarze godzin. Ponad połowa
pracujących kobiet (66,7%) stwierdza, że praca daje
im satysfakcję, choć 38,7% z nich uważa, że środowisko pracy wpływa na nie stresogennie. W grupie kobiet
czynnych zawodowo, 46,0% dodatkowo opiekuje się
wnukami, osobami starszymi lub niepełnosprawnymi.
Spośród kobiet nie pracujących opiekę nad osobami
bliskimi sprawuje 38,7% z nich (8% ogółu ankietowanych).
Źródłem stresu dla kobiet jest nie tylko miejsce
pracy, lecz także otaczające środowisko – wskazuje na
nie 41,3% kobiet. Dla niemal wszystkich badanych
(94,7%) dom rodzinny jest miejscem odpoczynku.
132 (88%) ankietowane kobiety przyznawały,
że w ciągu ostatnich 3 miesięcy zauważyły u siebie
niepokojące objawy w postaci bólów głowy (98 osób),
kołatania serca (64 osoby), zmienności nastroju (85
osób) czy napięcia mięśni ramion lub karku (75 osób),
ale tylko 1/3 z nich twierdziła, że objawy te utrzymywały się przynajmniej tydzień.
41 (27,3%) kobiet przyjmowała w ostatnim czasie
leki uspokajające, nasenne lub przeciwlękowe, z czego
12,7% kupowało lekarstwa przepisane przez lekarza
na receptę. Pozostałe osoby przyjmowały leki o wyżej
wymienionym działaniu sprzedawane w aptekach
i innych punktach sprzedaży bez recepty.
Prawie połowa badanych kobiet (46%) znajduje
się pod opieką lekarza specjalisty (najczęściej kardiologa – 21 osób, ginekologa –14 osób, endokrynologa – 11
osób, onkologa – 7 osób, okulisty – 5 osób, ortopedy
i laryngologa – po 4 osoby).
Wyniki kwestionariusza SF-36
W zakresie zdrowia fizycznego zaobserwowano
obniżanie się wraz z wiekiem średniego odsetka uzyskanych wyników, przy czym w skali 1 (ograniczenia
w stanie funkcjonalnym), 3 (odczuwanie bólu)
i 4 (ogólna ocena zdrowia fizycznego) różnice te osiągnęły istotność statystyczną (tab. I). We wszystkich
przedziałach wiekowych najniższą punktację uzyskano w zakresie subiektywnej oceny stanu zdrowia,
najwyższą w skali 1 (brak ograniczeń w codziennym
funkcjonowaniu, powodowanych przez dolegliwości
fizyczne).
We wszystkich skalach oceniających zdrowie psychiczne, średni wynik był odwrotnie proporcjonalny
531
do wieku badanych kobiet, jednak należy podkreślić,
że w żadnej z tych skal różnice nie były statystycznie
istotne. Kobiety we wszystkich kategoriach wiekowych
lepiej oceniały swoje zdrowie psychiczne niż fizyczne,
rzadziej też odczuwały ograniczenia w codziennym
funkcjonowaniu spowodowane stanem emocjonalnym.
Średni wynik obliczony jako procent możliwego
maksymalnego wyniku w skalach oceniających aspekt
psychiczny zdrowia był najniższy w przypadku kobiet
w wieku 50-55 lat i dotyczył oceny swojej witalności
w zakresie występowania uczucia zmęczenia, przygnębienia i wyczerpania. Najwyższe wyniki osiągnęły
kobiety w wieku 45-50 lat w skali 2, co zdaje się potwierdzać wysoka samoocenę swojego stanu emocjonalnego.
Miejsce zamieszkania badanych kobiet w istotny
sposób różnicowało ocenę wszystkich analizowanych
aspektów zdrowia fizycznego i psychicznego – kobiety
mieszkające w mieście uzyskały lepszą punktację we
wszystkich kategoriach oceniających sferę fizyczną
i psychiczną zdrowia w porównaniu do kobiet mieszkających na wsi (tab. II). Prawie wszystkie różnice
(z wyjątkiem skali D) osiągnęły istotność statystyczną.
Porównując stan zdrowia badanych kobiet w zależności od wykształcenia wykazano istotne statystycznie
różnice w ocenie zdrowia fizycznego i psychicznego
– we wszystkich kategoriach z wyjątkiem skali 2,
oceniającej ograniczenia w wykonywaniu codziennych czynności z powodu dolegliwości fizycznych
– najwyższą liczbę punktów we wszystkich skalach
uzyskały kobiety z wyższym wykształceniem, najniższe – z wykształceniem podstawowym i zawodowym
(tab. III).
Kobiety pracujące zawodowo uzyskiwały lepsze
wyniki w ocenie zdrowia fizycznego i psychicznego
od kobiet nie pracujących, niezależnie od tego, czy
opiekowały się osobami bliskimi, czy nie (tab. IV).
Kobiety pracujące i sprawujące opiekę nad wnukami,
osobami starszymi czy niepełnosprawnymi istotnie
lepiej oceniały aspekt fizyczny swojego zdrowia w skali 2 (brak ograniczeń w funkcjonowaniu z powodu
dolegliwości fizycznych) i 3 (brak odczuwania bólu)
oraz sferę emocjonalną w skali A (brak zmęczenia
i wyczerpania), C (brak ograniczeń w wykonywaniu
codziennych czynności) i D (brak zdenerwowania
i przygnębienia, uczucie wewnętrznego spokoju
i szczęścia).
Wśród kobiet nie pracujących zawodowo wyższe
wyniki osiągnięto we wszystkich skalach w podgrupie
kobiet nie opiekujących się nikim bliskim.
Następnym czynnikiem różnicującym ocenę
stanu zdrowia był fakt stosowania lub nie terapii
532
Tabela I. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się wiekiem
Table I. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to age
Zdrowie fizyczne/physical health
1
2
3
Zdrowie psychiczne/mental health
4
A
B
C
D
45-50 lat/years of age (n= 50)
Średnia/mean
27,92
6,88
8,26
19
62,06
15,88
8,56
5,2
21,76
51,4
SD
2,55
1,61
2,04
4,28
8,57
3,14
1,68
1,25
4,11
8,97
mediana
29
8
8
19
63,5
16
9
6
22,5
53,5
min
20
4
3
8
43
9
4
3
11
31
max
30
8
12
27
76
21
10
6
28
63
średnia standaryzowana*
93,07
86,00
75,09
63,33
79,37
66,17
85,60
86,67
72,53
77,74
średnia
26,36
6,36
7,8
17,14
57,66
14,74
7,94
5,08
20,88
48,64
SD
3,34
1,61
2,18
3,66
8,89
3,99
1,94
1,24
4,86
10,89
mediana
27
7
8
17
60
15,5
8
6
22
50,5
min
14
4
3
8
30
6
3
3
12
26
max
30
9
11
25
73
23
10
6
29
68
87,87
79,50
70,91
57,13
73,85
61,42
79,40
84,67
69,60
73,78
średnia
24,4
6,14
7,12
15,58
57,66
14,8
7,78
5,1
20,7
48,38
SD
4,15
1,73
2,05
3,35
8,89
4,01
1,79
1,23
4,14
9,91
mediana
26
6
7
16
60
15
8
6
21,5
50,5
min
16
4
3
9
30
4
4
3
10
23
max
30
8
11
24
73
21
10
6
26
62
81,33
76,75
64,73
51,93
68,69
61,67
77,80
85,00
69,00
73,37
p-test Kruskala-Wallisa
0,000
ns
0,02
0,0001
0,0003
ns
ns
ns
ns
ns
* średni wynik obliczony jako procent możliwego maksymalnego wyniku w danej skali
Tabela II. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się miejscem zamieszkania
Table II. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to place of residence
1
2
3
Średnia/mean
26,54
6,59
7,90
17,53
SD
3,39
1,61
2,10
3,94
mediana
27
7
8
min
16
4
max
30
9
88,47
82,41
71,85
średnia
23,40
5,27
6,13
14,67
SD
4
A
B
C
D
58,56
15,39
8,21
5,23
21,31
50,14
9,15
3,61
1,80
1,17
4,27
9,58
17
60
16
9
6
22
52
3
8
36
4
3
3
10
23
12
27
76
23
10
6
29
68
58,42
75,29
64,14
82,07
87,16
71,04
76,10
49,47
12,87
7,07
4,20
19,33
43,47
Miasto/city (n=135)
Wieś/village (n=15)
4,98
1,75
1,68
3,81
9,77
4,27
1,79
1,42
5,04
11,79
mediana
25
4
7
15
52
12
7
3
18
40
min
14
4
3
8
30
7
4
3
12
27
max
30
8
9
22
68
20
10
6
27
62
78,00
65,83
55,76
48,89
62,12
53,61
70,67
70,00
64,44
64,68
p-test U-Manna-Whitneya
0,01
0,006
0,001
0,01
0,001
0,019
0,018
0,013
ns
0,01
533
Tabela III. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się wykształceniem
Table III. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to education
1
2
3
4
A
B
C
D
Osoby z wykształceniem podstawowym i zawodowym/primary and vocational education (n=32)
Średnia/mean
23,66
6,00
6,91
15,06
51,63
12,72
7,13
4,63
18,72
43,19
SD
4,05
1,70
2,28
4,30
10,58
4,46
1,72
1,34
5,30
11,27
mediana
24
6
7
14,5
49,5
12
7
5
17,5
42,5
min
16
4
3
9
36
4
4
3
10
23
max
30
8
11
24
71
20
10
6
28
62
średnia standaryzowana *
78,85
75,00
62,78
50,21
66,71
52,99
71,25
77,08
62,40
65,93
średnia
26,11
6,42
7,59
17,65
57,77
15,21
7,85
5,08
20,73
48,86
SD
Osoby z wykształceniem średnim/secondary education (n=66)
3,55
1,75
2,13
4,14
9,54
3,69
1,91
1,32
4,10
9,94
mediana
27
7
8
17
58
15
8
6
22
51
min
14
4
3
8
30
6
3
3
12
26
max
30
9
11
27
76
23
10
6
29
68
87,02
80,30
69,01
58,84
73,79
63,38
78,48
84,60
69,09
73,89
średnia
27,96
6,79
8,40
18,06
61,21
16,54
9,00
5,50
23,08
54,12
SD
2,51
1,50
1,83
3,17
6,96
2,42
1,34
0,92
3,14
6,39
mediana
28
7,5
8
17
62
17
10
6
24
56
min
16
4
3
12
41
10
5
3
12
33
max
30
8
12
27
73
22
10
6
28
63
93,21
84,86
76,40
60,19
78,66
68,91
90,00
91,67
76,92
81,88
0.000
ns
0.006
0,001
0,001
0,001
0,000
0,009
0,0001
0,000
Osoby z wykształceniem wyższym/tertiary education (n=52)
79,38
71,10
73,95
81,88
75,63
67,25
% 50
40
67,02
60
59,64
79,99
68,71
62,57
53,00
76,75
64,55
87,86
70
bez leków
89,52
leki
90
87,00
bez leków
80
74,53
92,76
leki
82,75
100
90
80
70
60
% 50
40
30
20
10
0
30
20
10
1
2
3
4
zdrowie
fizyczne
0
A
B
C
D
zdrowie
psychiczne
Ryc. 1. Podział ankietowanych ze względu na wiek i stosowanie leków o działaniu uspokajającym, nasennym lub przeciwlękowym
Fig. 1. Division of subjects according to age + a selected group of women using sedatives or anxiolytics
hormonalnej (tab. V). W ankietowanej grupie kobiet
terapię hormonalną stosowało tylko 31 osób (20,7%),
co utrudnia ocenę statystyczną wyników. Wykazano,
że kobiety stosujące terapię hormonalną miały lepsze wyniki w zakresie wszystkich kategorii zdrowia
fizycznego i psychicznego, jednak w żadnej ze skal
różnice te nie były istotne statystycznie. Sumaryczna
ocena stanu emocjonalnego była wyższa w stosunku do
sumy punktów oceniających fizyczny aspekt zdrowia
u wszystkich badanych kobiet, niezależnie od stosowania leków hormonalnych.
Stosowanie leków o charakterze uspokajającym,
nasennym bądź przeciwlękowym odwrotnie proporcjonalnie korelowało z samopoczuciem i samooceną
stanu zdrowia badanych – kobiety zażywające wyżej
wymienione leki cechowały się niższą punktacją w sferze zdrowia fizycznego i psychicznego (we wszystkich
jego aspektach) od kobiet nie stosujących takich leków
(ryc. 1).
534
Tabela IV. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 w grupach kobiet różniących się aktywnością zawodową i zaangażowaniem w opiekę w stosunku do
innych osób
Table IV. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to occupational activity and taking care of other people
1
2
3
4
A
B
C
D
Kobiety pracujące zawodowo i opiekujące się bliskimi/job and care n=50
Średnia/mean
SD
mediana
min
max
27
6,64
8,26
17,86
59,76
15,86
8,3
5,42
22,08
51,66
2,8926
1,6132
2,3018
3,8227
8,4722
2,9486
1,8871
1,0897
3,6469
8,24029
27,5
7
8
17
60
16
9
6
23
53
19
4
3
8
43
8
3
3
11
29
30
8
11
27
76
20
10
6
28
63
90,00
83,00
75,09
59,53
76,91
66,08
83,00
90,33
73,60
78,25
średnia
27,13
6,57
7,75
18,12
59,57
15,62
8,41
5,12
21,39
50,54
SD
2,67
1,62
1,75
3,47
7,76
3,67
1,63
1,24
4,42
9,81
53
Kobiety pracujące nie opiekujące się osobami bliskimi/job and no care n=69
mediana
28
7
8
18
61
16
9
6
22
min
21
4
4
11
46
6
5
3
12
26
max
30
9
12
25
72
23
10
6
29
68
82,07
70,49
60,39
75,84
65,10
84,06
85,27
71,30
76,43
90,43
Kobiety nie pracujące i opiekujące się osobami bliskimi/no job and care n=12
średnia
21,67
5,92
6,33
13,00
46,92
12,67
6,58
4,67
18,25
42,17
SD
4,42
1,78
2,77
2,13
9,07
4,62
1,68
1,30
5,43
11,62
mediana
22
5,5
6
13,5
44
15
6
5
19
44,5
min
16
4
3
10
38
4
5
3
10
23
max
30
8
11
16
64
17
10
6
28
59
73,96
57,58
43,33
61,77
52,78
65,83
77,78
60,83
64,31
72,22
Kobiety nie pracujące i nie opiekujące się nikim bliskim/no job and no care n=19
średnia
23,79
5,95
7,11
15,11
51,95
13,05
7,37
4,68
19,37
44,47
SD
5,05
1,87
2,05
4,92
12,23
4,20
1,89
1,38
4,37
10,71
43
mediana
24
6
7
16
50
12
7
5
17
min
14
4
4
8
30
7
4
3
12
27
max
30
8
11
27
73
20
10
6
26
62
79,30
74,34
64,59
50,35
67,15
54,39
73,68
78,07
64,56
67,68
0,0001
ns
0,028
0
0,003
0,01
0,005
0,04
0,02
0,006
Tabela V. Charakterystyka poszczególnych skal SF-36 ze względu na stosowanie hormonalnej terapii zastępczej
Table V. Characteristics of individual SF-36 scales in groups of women according to hormone replacement therapy use
1
2
3
4
A
B
C
D
kobiety stosujące terapię hormonalną/hormone replacement therapy n=31
średnia
26,65
6,81
7,77
17,94
59,16
15,52
8,45
5,35
21,74
51,06
SD
3,51
1,54
2,23
3,69
9,32
3,20
1,59
1,11
3,94
9,03
mediana
28
8
8
17
61
16
9
6
23
54
min
16
4
3
8
41
8
5
3
13
31
max
30
8
11
24
73
20
10
6
27
62
88,82
85,08
70,67
59,78
76,09
64,65
84,52
89,25
72,47
77,72
kobiety nie stosujące terapii hormonalnej/no therapy n=119
średnia
26,12
6,37
7,71
17,06
57,26
15,04
8,00
5,07
20,95
49,06
SD
3,73
1,70
2,11
4,09
9,65
3,88
1,88
1,26
4,49
10,21
mediana
27
7
8
17
59
15
8
6
22
51
min
14
4
3
8
30
4
3
3
10
23
max
30
9
12
27
76
23
10
6
29
68
87,06
79,62
70,13
56,86
73,42
62,68
80,00
84,45
69,83
74,24
p-test U-Manna-Whitneya
ns
ns
ns
ns
ns
ns
ns
ns
ns
ns
Omówienie wyników
Jakość życia kobiety uwarunkowana jest wieloma czynnikami zdrowotnymi i środowiskowymi.
Jak wykazało nasze badanie i potwierdzają to także
inni autorzy, aktywność zawodowa kobiet i wyższy
poziom wykształcenia sprzyjają lepszej samoocenie
zdrowia w aspekcie fizycznym i psychicznym. Może
to się wiązać z lepszą sytuacją materialną i większą
satysfakcją życiową, ale również szerszą wiedzą tych
kobiet na temat specyfiki okresu okołomenopauzalnego i sposobów radzenia sobie z problemami fizycznymi i psychicznymi, pojawiającymi się w tym czasie
[1,3,4,5,7].
Te częste dolegliwości fizyczne i objawy depresyjne, charakterystyczne dla okresu okołomenopauzalnego, skłaniają kobiety do stosowania różnych leków
przeciwbólowych, nasennych czy uspokajających. Badania kliniczne i epidemiologiczne wskazują jednak,
że im większa liczba stosowanych leków, tym gorsza
samoocena i jakość życia kobiet [1,3]. Alternatywą
może być dla niektórych kobiet terapia hormonalna,
która wpływa na pozytywne postrzeganie własnej
osoby oraz przyszłości, chroniąc jednocześnie kobiety
przed występowaniem depresji [4,8,9], choć coraz
częściej podkreśla się też negatywne aspekty jej stosowania [8,9].
535
Wnioski
1. Najwyższy średni odsetek otrzymanych punktów, zarówno w sferze zdrowia fizycznego (F),
jak i psychicznego (P) uzyskały kobiety w wieku
45‑50 lat (F – 79,4; P – 77,7) z wykształceniem
wyższym (F – 78,7; P – 81,9), mieszkające w mieście (F – 75,3; P – 76,1), pracujące i opiekujące
się osobami bliskimi (F – 76,9; P – 78,2).
2. Najniższy średni odsetek uzyskanych punktów
we wszystkich analizowanych aspektach zdrowia charakteryzował kobiety w wieku 55-60 lat
(F – 68,7; P – 73,4) z wykształceniem podstawowym i zawodowym (F – 66,7; P – 65,9), mieszkające na wsi (F – 62,1; P – 64,7), nie pracujące
i opiekujące się dziećmi bądź starszymi krewnymi
(F – 61,7; P – 64,3).
3. Kobiety stosujące hormonalną terapię lepiej oceniały swoje zdrowie fizyczne (F – 76,1) i psychiczne (P – 77,7) od kobiet nie stosujących tej terapii
(F – 73,4; P – 74,2), natomiast kobiety zażywające
leki uspokajające, nasenne bądź przeciwlękowe
cechowały się niższą punktacją w sferze zdrowia
fizycznego (F – 68,7) i psychicznego (P – 71,1)
od kobiet nie stosujących takich leków (F – 79,9;
P – 79,4).
Piśmiennictwo / References
1. Jachimowicz V, Kostka T. Samoocena zdrowia przez starsze
kobiety – słuchaczki Uniwersytetu Trzeciego Wieku. Gin
Prakt 2009, 1: 26-30.
2. Pisarski T, Pisarska-Krawczyk M, Samulak D. Zdrowie kobiet.
Gin Pol 2008, 4: 36-39.
3. Jachimowicz V., Kostka T.: Satysfakcja z życia starszych
kobiet. Gin Prakt 2009, 3: 27-32.
4. Janicka K. Wpływ terapii hormonalnej na styl poznawczy
i depresję kobiet w okresie menopauzy. Prz Menopauz 2008,
2: 61-68.
5. Milewicz A, Jędrzejuk D, Bolanowski M. Projekt Woman II.
Prz Menopauz 2003, 5: 71-72.
6. Pertyński T. Menopauzalny okres życia kobiety. Przew Lek
2002, 5, 1/2: 69-71.
7. Skrzypulec V, Drosdzol A, Ferensowicz J, Nowosielski K.
Ocena wybranych aspektów życia psychicznego i seksualnego
kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Gin Prakt 2003, 11:
26-34.
8. Bodera P, Poznański S, Dobrzyński P. Menopauza –
fizjologiczny okres w życiu kobiety. Przew Lek 2005, 5:
74‑77.
9. Żołnierczuk-Kieliszek B, Kulik T, Pacian A, Stefanowicz A.
Społeczno-zdrowotne uwarunkowania decyzji kobiet
o stosowaniu hormonalnej terapii zastępczej. Wiad Lek
2006, 59: 9-10, 664-668.

Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze zdrowiem

Transkrypt

Podobne dokumenty

Cennik reklam - Motor-Presse Polska Sp. z oo

Ogólnopolskie badania jakości życia związanej ze

Layout 6 - Men`s Health

Untitled - CR Navigator

Podlaska Fundacja Rozwoju Regionalnego w ramach