Ryzyka na rynku papierów wartościowych

Echo…
1. Ryzyka na rynku papierów wartościowych
Lokowanie pieniędzy w papierach wartościowych daje szansę korzyści w różnej skali,
ale nie jest pozbawione ryzyka, iż nie tylko nie spełnią się oczekiwane zyski, ale może
wystąpić częściowa lub nawet całkowita utrata kapitału zainwestowanego w walorach.
Ryzyko występuje w różnej postaci i z niejednakowym nasileniem przy poszczególnych
walorach.
Rodzaje ryzyka:
Ryzyko inwestowania na rynku kapitałowym może przejawiać się w formie ryzyka:
 rynkowego, inaczej systematycznego
 finansowego
 bankructwa emitenta
 częściowego wstrzymania lub ograniczenia dochodów
 inflacji
 walutowego
 płynności
Ryzyko rynkowe
Ryzyko rynkowe łączy się ściśle z określoną sytuacją gospodarczą. Jest związane z tendencją
do zmian ceny kupionego waloru i niemożnością utrzymania inwestycji zgodnie z pierwotnie
zaplanowanym horyzontem czasowym tej inwestycji. Przykładowo: nabyto dany walor
po cenie A, planowano sprzedać go po cenie B>A, a musiano sprzedać go po cenie niższej
od A. Osoba inwestująca na rynku kapitałowym może ewentualnie ubezpieczyć się
przed ponoszeniem ryzyka rynkowego, dzieląc np. ogólną sumę pieniędzy przewidzianych
na inwestycje na część przeznaczoną na zakup papierów wartościowych i część zdeponowaną
w formie gotówki w banku, co jest zarazem prostą dywersyfikacją portfela inwestycji. Lokata
środków w banku może pozwolić inwestorowi na przetrwanie krytycznego momentu,
czyli na utrzymanie akcji w razie niekorzystnych tendencji ich cen oraz konieczności
posiadania pewnej sumy gotówki.
Ryzyko finansowe
Jest ono związane z kondycją finansową emitenta, którego walory zakupiono. Jego kłopoty
finansowe, łączące się np. z trudnością ulokowania produkcji na rynku, prowadzą na ogół
do obniżania się zysku i, jeżeli nie będą podjęte odpowiednie środki zaradcze,
do pomniejszania wielkości wypłacanej dywidendy lub jej zaniku. W konsekwencji może to
doprowadzić do wyprzedaży akcji danej spółki, zwłaszcza przez tych inwestorów, którzy
inwestowali w nią z zamiarem otrzymywania regularnie wypłacanej dywidendy. Sytuacja taka
powoduje z reguły spadek kursów akcji spółki, brak możliwości dopływu środków z rynku
kapitałowego, co może doprowadzić do pogłębiania się złej sytuacji finansowej spółki.
Ryzyko bankructwa
Ryzyko bankructwa jest bezpośrednio związane z ryzykiem rynkowym. Oznacza możliwość
upadłości emitenta, którego majątek nie wystarcza na pokrycie zobowiązań. W tym
przypadku akcje zbankrutowanych przedsiębiorstw tracą w zasadzie całkowicie na wartości,
gdyż kapitał akcyjny nie wystarcza z reguły na pokrycie poniesionych strat. Natomiast
przynajmniej część kwot ulokowanych w obligacjach takiej firmy zostanie zwrócona
emitentom, gdyż zobowiązania obligacyjne na równi z innymi uwzględniane są
przy likwidacji masy upadłościowej.
1
Ryzyko bankructwa w zasadzie nie występuje lub jest bardzo minimalne przy obligacjach
rządowych, a największym ryzykiem obciążone są emisje akcji lub obligacji nowo
powstających firm.
Ryzyko płynności
Ryzyko rynku obejmuje także ryzyko płynności walorów, przejawiające się w braku
możliwości szybkiej zamiany ich na gotówkę bez spowodowania znacznego spadku cen
rynkowych tych walorów.
To ryzyko znacznej utraty płynności walorów na rynku jest szczególnie groźne, jeżeli firma
lokuje w papierach wartościowych środki rezerwowe, które mają być wykorzystane
na przezwyciężenie występujących sporadycznie trudności płatniczych. Ryzyko płynności
ujawnia się szczególnie ostro w przypadku dużego spadku kursów akcji na giełdzie,
jeśli wywołuje on dążenie akcjonariuszy do wyzbywania się posiadanych walorów w obawie
przed większymi stratami.
Ryzyko ograniczenia dochodów
Ryzyko przejściowego wstrzymania lub ograniczenia dochodów posiadaczy walorów
występuje w razie niemożliwości wypłacenia im przez emitenta odsetek lub dywidendy. Jest
ono szczególnie ujemne, jeśli spółka, będąca emitentem, ponosi straty powtarzające się, gdyż
może to sygnalizować prawdopodobieństwo bankructwa w przyszłości. Ryzyko to
towarzyszy również obligacjom emitowanym przez niektóre rządy nadmiernie zadłużone,
co prowadzić może do konwersji, powodującej pogorszenie pierwotnych warunków leżących
u podstaw pierwotnej emisji walorów.
Skutki przejściowego tylko wstrzymania dochodów posiadacza papierów wartościowych
wpływają z reguły na ostry niekiedy spadek ich ceny rynkowej.
Ryzyko inflacji
Oznacza możliwość znacznego uszczuplenia realnej wartości walorów i odsetek w rezultacie
wysokiego spadku wartości pieniądza. Ryzyko takie występuje zwłaszcza przy wieloletnich
obligacjach, których wartość nominalna nie podlega waloryzacji.
Natomiast nie występuje w zasadzie przy akcjach, jeżeli uwzględnić, że wartość majątku
i zysków prawidłowo funkcjonujących spółek zwiększa się odpowiednio pod wpływem
inflacji, jeżeli nie wystąpiły inne zakłócające czynniki.
Ryzyko walutowe
Może się ono szczególnie uzewnętrznić w sytuacji rozwiniętego rynku finansowego i jego
powiązań z rynkiem międzynarodowym, kiedy to dochodzi do zwiększenia się możliwości
inwestycyjnych i przepływu kapitałów między rynkiem danego kraju a rynkiem
międzynarodowym. Szczególnie niebezpieczne mogą być przepływy kapitałów
krótkoterminowych (spekulacyjnych), których celem jest wykorzystywanie dogodnych
warunków do inwestowania w danym momencie i wycofanie się z rynku po zmianie tych
warunków.
Ryzyko polityczne
Stopień ryzyka inwestycji kapitałowych związany jest również z sytuacją polityczną kraju,
w którym tej inwestycji dokonano. Ten element ryzyka inwestycyjnego określa się mianem
ryzyka politycznego. Rynek kapitałowy jest bardzo wrażliwy na wiele czynników, w tym
w szczególności na zmiany priorytetów polityki gospodarczej, które mogą się dokonać
w następstwie zmian politycznych w danym kraju.
2
Najwyższym stopniem ryzyka obarczone są akcje. Wynika to z faktu, że lokujący swe
oszczędności w akcje liczą na ogół na wypłatę dywidendy, ale nigdy nie są pewni, jak duża
ona będzie i czy w ogóle będzie wypłacana, bowiem spółka emitująca akcje nie ma
obowiązku wypłacania dywidendy.
Na mniejsze ryzyko narażeni są posiadacze obligacji przedsiębiorstw, ponieważ wysokość ich
oprocentowania albo reguły ich oprocentowania są określone w momencie emisji.
Oprocentowanie to nie jest uzależnione od wyników finansowych osiąganych przez emitenta.
Inwestujący w obligacje przedsiębiorstw nie ponosi bezpośrednio ryzyka związanego
z egzystencją emitenta na rynku, ponieważ w razie konieczności spłaty oprocentowania
lub kapitału dłużnik ma obowiązek sprzedać swój majątek, by zaspokoić roszczenia
posiadaczy obligacji. Ryzyko nabywcy tych papierów istnieje wówczas, gdy wartości
majątkowych nie starcza na pokrycie wierzytelności i zwiększa się ono znacznie w przypadku
bankructwa przedsiębiorstwa, które wyemitowało obligacje, bowiem wówczas istnieje groźba
utraty całego zainwestowanego kapitału.
Najmniej ryzykowną inwestycją na rynku kapitałowym jest inwestycja we wszelkiego rodzaju
papiery skarbowe (rządowe). Nabywcy tych papierów mogą być pewni, że otrzymają należne
z tytułu ich posiadania oprocentowanie oraz zwrot kwoty zainwestowanego kapitału.
Rządowe papiery wartościowe określa się mianem papierów pozbawionych ryzyka (risk free),
a przypisana im stopa oprocentowania nazywana jest czystą stopą procentową.
Z ryzykiem inwestowania na rynku kapitałowym związana jest bardzo ściśle cena
za udostępnienie kapitału, która z punktu widzenia inwestora jest właściwie ceną za ryzyko,
które ponosi on z tytułu inwestowania w instrumenty finansowe. Ceną tą jest stopa
oprocentowania udostępnianego kapitału.
Ryzyko łączy się z niepewnością, której skutecznie nie można wyeliminować, ale konieczne
jest jego przewidywanie. Umożliwia to m.in. określenie granic ryzyka, jakie jest
podejmowane. Dostatecznie trafne przewidywanie ryzyka towarzyszącego lokowaniu
gotówki w papierach wartościowych wymaga dobrej znajomości na rynku,
a przede wszystkim bieżącej i przyszłej sytuacji finansowej i majątkowej poszczególnych
emitentów. Istotną pomocą w tej dziedzinie stanowią dokonywane w niektórych krajach
przez specjalne agencje oceny pożyczkobiorców pod względem wypłacalności (ang. rating).
2. Ocena wiarygodności emitentów – rating
Rating – definicja
W literaturze przedmiotu rating jest definiowany jako niezależna i obiektywna ocena ryzyka
kredytowego podmiotu zaciągającego dług na rynku. Innymi słowy jest to opinia dotycząca
możliwości obsługi zobowiązań płatniczych zaciąganych przez określony podmiot.
Rating, czyli profesjonalne oceny wiarygodności płatniczej podmiotów emitujących papiery
dłużne, a zwłaszcza obligacje.
Oceny takie opracowują specjalistyczne niezależne agencje ratingowe na podstawie
określonych kryteriów w celu ustalenia stopnia zdolności do wywiązywania się w dłuższej
perspektywie czasu ze zobowiązań przez podmiot, który zadłuża się na rynku kapitałowym.
Znaczenie ratingu
3
O uzyskanie opinii ratingowej zabiegają przede wszystkim sami emitenci papierów dłużnych,
którzy chcą w ten sposób zwiększyć zainteresowanie potencjalnych inwestorów emitowanymi
walorami. Pozytywna opinia agencji, zwłaszcza wówczas, gdy walory zaliczono do wysokiej
kategorii wiarygodności, wzmaga bowiem zaufanie inwestorów poszukujących możliwości
lokat w walorach pożyczkowych. Im wyższa pozycja ratingowa emitenta, tym niższa może
być zadowalająca inwestorów stopa oferowanych im odsetek.
Przedmiotem oceny przez agencje ratingowe są przede wszystkim obligacje rządowe. Ich
ocena jest traktowana jako swoistego rodzaju opinia o stopniu ryzyka inwestycyjnego
towarzyszącego angażowaniu kapitałów w danym kraju. O rating ubiega się także wielu
innych emitentów papierów dłużnych wówczas, gdy zamierzają pozyskać nabywców
na rynkach zagranicznych. Nie mogą oni jednak uzyskiwać wyższej kategorii wiarygodności
od przyznanej macierzystemu krajowi.
Najważniejsze agencje ratingowe
 Moody’s International Service, której założyciel John Moody już w 1909 r.
opublikował po raz pierwszy rating obligacji emitowanych wówczas
przez towarzystwa kolejowe;
 Standard and Poor’s, która to agencja rozpoczęła publikowanie ratingu papierów
dłużnych kilka lat później, tj. w 1916 r.
Obie te agencje kwalifikują papiery dłużne do różnych kategorii oznaczanych
symbolami literowymi. Agencja Standard and Poor’s posługuje się 10 kategoriami
o symbolach od AAA do D. Podobne zasady stosuje agencja Moody’s International Service,
ale przy stosowaniu 9 kategorii oznaczonych symbolami od AAA do C.
 Fitch Ratings agencja, która powstała w 1913 r. i rozpoczęła świadczenie usług
w dziedzinie kategoryzacji emitowanych papierów dłużnych pod względem ich
wiarygodności finansowej według skali od AAA do D, zapoczątkowanej w 1924 r.
Agencja ta w 2001 r. objęła kontrolny pakiet akcji w działającym w Polsce od 1997 r.
Środkowym Centrum Ratingu i Analiz CERA, które świadczyło usługi m.in. W ocenie
wiarygodności papierów pożyczkowych emitowanych w naszym kraju. Centrum to
działa nadal pod nazwą Fitch Polska SA.
Klasyfikacja ratingowa agencji Standard and Poor’s
AAA – Najwyższa wiarygodność terminowego regulowania odsetek i zwrotu kapitału
przez emitenta.
AA – Niewiele odbiegająca od najwyższej zdolności do terminowego regulowania odsetek
i zwrotu długu.
A – Wysoka zdolność do terminowego regulowania odsetek i zwrotu długu, chociaż
w pewnym stopniu wrażliwa na niepomyślne wpływy zmiany gospodarki.
BBB – Emitent wykazuje odpowiednia zdolność do terminowej obsługi długu, ale może ona
być osłabiona w razie niekorzystnych zmian ekonomicznych.
BB – Zaliczone do kategorii od BB do CC wierzytelności nie wykazują dostatecznej
solidności.
B – Zaliczane są głównie do walorów spekulacyjnych. Chociaż mają określoną wartość,
to istnieje rosnące ryzyko powstania zakłóceń, dotyczące terminowej obsługi tych walorów.
CCC –Największe ryzyko dotyczy walorów zaklasyfikowanych do kategorii CC.
CC – C – Emitent obligacji zaprzestał regulowania odsetek.
D – Dłużnik stał się niewypłacalny.
4
Uwaga: Klasyfikacja od AA do BB może być uzupełniona znakiem plus (+) lub minus (-)
umożliwiającym dodatkowe zróżnicowanie ocen.
Przy formułowaniu ratingowej oceny agencje uwzględniają m.in.:
 Prawdopodobieństwo wywiązywania się przez emitenta ze zobowiązań w dłuższym
okresie; dlatego ocena ratingowa może różnic się od krótkookresowej wypłacalności
emitenta;
 Gwarancje, w jakie wyposażone są emitowane walory, które zapewniałyby zwrot
lokaty w razie upadłości emitenta.
Oceny wiarygodności emitentów obligacji państwowych formułowane są na podstawie
analizy stopnia zrównoważenia gospodarki danego kraju, a także prawidłowości prowadzonej
polityki fiskalnej, monetarnej oraz stopnia równowagi w płatnościach z zagranicą. Lepsza
ocena ratingowa przyznana danemu krajowi wpływa w określonym stopniu na lepszą ocenę
wiarygodności obligacji emitowanych przez firmy działające na jego terytorium firm.
Sprzyjać może także większemu dopływowi inwestycji zagranicznych.
Przykłady ratingów:
 AAA USA, Niemcy,
 AA Włochy,
 A+ Grecja,
 A- Polska (rating międzynarodowy),
 BB+ PTC (operator sieci Era),
 B Elektrownia Turów.
Funkcje ratingów:
Wymogi stawiane agencjom ratingowym wiążą się ściśle z funkcjami przypisywanymi
ratingom, do których należą:
 funkcja racjonalizatorska, polegająca na zapewnieniu pomocy w zwiększeniu
efektywności procesów decyzyjnych poprzez usprawnienie procesów informacyjnych
i racjonalizację sytuacji decyzyjnych (dla profesjonalnych i nieprofesjonalnych
odbiorców ratingu poprzez redukcję liczby zmiennych decyzyjnych);
 funkcja porządkująca, polegająca na usuwaniu szumów informacyjnych na rynku
poprzez eliminację informacji zbędnych oraz wykrywanie informacji błędnych
i nieprawdziwych;
 funkcja informacyjna, polegająca na dostarczaniu decydentom wiarygodnych
informacji o przedmiotach ich decyzji oraz możliwie pełnych i wyczerpujących
informacji, przy zachowaniu jednocześnie wysokiego stopnia ich przejrzystości;
 funkcja popularyzatorska, polegająca na upowszechnianiu informacji
o przedmiotach poddanych analizie ratingowej i wiedzy o sposobach ich
funkcjonowania;
 funkcja „wyrównywania szans”, polegająca na umożliwieniu podejmowania
decyzji zarówno odbiorcom instytucjonalnym (profesjonalnym) jak i indywidualnym
(nieprofesjonalnym) poprzez publikowanie wyników analizy ratingowej
w powszechnie dostępnych periodykach i czasopismach.
Literatura:
 W.Bień, Rynek Papierów Wartościowych, Wyd. DIFIN, Warszawa 2008
 W.Dębski, Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
2001
5
Opracowały:
Katarzyna Domino
Elżbieta Socha
Joanna Stala
Izabela Ślusarz
6