6.2. Ratujmy zasoby wody i gospodarkę wodną

POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA
POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION
30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND
Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]
Ratujmy zasoby wody i gospodarkę wodną
„...Panie bądź pochwalony przez naszą siostrę wodę, która
jest
wielce
poŜyteczna,
i
pokorna,
i
cenna,
i czysta...”
Św. Franciszek z AsyŜu (1181-1226)
Jednym z kilku najbardziej newralgicznych problemów współczesnego świata – jest problem wody. Wody w
ujęciu kompleksowym, od źródła do oczyszczalni ścieków. Wody jako środka transportu, jako problemu naukowego i
gospodarczego we wszystkich moŜliwych zastosowaniach. Wody czystej, pitnej koniecznej do Ŝycia – której jest coraz
mniej. I której znaczenie strategiczne wzrasta tym bardziej, im częściej jej brakuje.
Potencjał wodny Polski [1,3,4]
Polska naleŜy do krajów o małych zasobach wodnych. Średni roczny odpływ wód powierzchniowych (jeziora,
rzeki), łącznie z dopływami z zagranicy w latach 1951-2000 wyniósł 62,4km3, w tym z obszaru Polski 54 km3. W
przeliczeniu na 1 mieszkańca daje to roczny zasób wód ok. 1,6 dam3 (dam3 =dekametr sześcienny = 10m*10m*10m
= 1000m3).
W krajach europejskich przeciętne zasoby wód powierzchniowych (odpływy) szacowane są na 4,6dam3/rok na
jednego mieszkańca. Jest to średnio prawie 3 razy więcej wody rocznie na kaŜdego mieszkańca, niŜ w Polsce.
Zasoby wodne Polski [1,3,4]
Zasoby te cechuje duŜa zmienność sezonowa i nierównomierność rozmieszczenia terytorialnego. Zbiorniki
retencyjne mają znikomą pojemność. Mogą one zatrzymać tylko 6% rocznego dopływu wód w Polsce, co nie zapewnia
koniecznej ochrony wody przed okresowymi nadmiarami (powodzie), jak teŜ deficytami wody (susze):
• Opady roczne w mm na obszarze Polski wahają się w granicach od 630 do 670mm/rok w latach 1995-2002, oraz
540mm/rok w 2003r.
Odpowiada to objętości wody rzędu 200-210km3/rok w latach 1995-2002 oraz 168km3 w roku 2003.
Wniosek: łączne zasoby wodne są coraz mniejsze.
• Odpływy wody w km3 z obszaru Polski wyniosły 60-70km3/rok w latach 1995-2002, oraz 50km3 w roku 2003.
Stanowi to w przeliczeniu na 1 mieszkańca: 1,6-1,9dam3 w latach 1995-2002, oraz 1,4dam3 w roku 2003.
Wniosek: Jest to tyle wody odpływającej z Polski, ile przypada rocznie na kaŜdego mieszkańca kraju.
• Łączny pobór wody stale maleje. Wyniósł on 12 066hm3 (hm3 = hektometr sześcienny = 100m*100m*100m
= 1 milion m3 wody) w roku 1995, oraz 11 070hm3 w roku 2003.
• Z tego, ze źródeł powierzchniowych (rzeki, jeziora, zbiorniki wodne) 10 100hm3 w roku 1995, oraz 9 300hm3 w
roku 2003.
• Ze źródeł podziemnych (studnie głębinowe) stale pobieramy około 1 700hm3. Stanowi to około 15% rocznego
poboru wody w Polsce. To mało, ale są realne moŜliwości poprawy tego bilansu wodnego.
• Na cele spoŜywcze i pitne zuŜywa się coraz mniej wody wodociągowej: 2 500hm3 w roku 1995 oraz
2 200hm3 w roku 2003.
Wniosek: spadek zuŜycia pitnej wody wodociągowej jest uzupełniany stałym wzrostem konsumpcji wody
mineralnej i innych napojów.
• Zasoby eksploatacyjne wód podziemnych (studnie głębinowe) są coraz większe (nowe poszukiwania) i wzrastają
od wartości 15 400hm3 w roku 1995, do wartości 16 400hm3 w roku 2003.
• Główne ich zasoby znajdują się w następujących utworach geologicznych:
- Czwartorzędowych
około 11 000hm3 tj. (66%),
- Trzeciorzędowych
około
1 700hm3 tj. (10%),
- Kredowych
około
2 200hm3 tj. (13%),
Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056
Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001
NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720
POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA
POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION
30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND
Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]
•
- Starszych
około
1 700hm3 tj. (10%) zasobów.
Są to znakomitej jakości wody pitne, klasy Ia i Ib (najwyŜsze).
Stan czystości polskich rzek i jezior kontrolowanych
Ogólnie stan czystości rzek jest bardzo zły. Wód o klasie czystości I (najwyŜszej) jest łącznie około 7%, klasy
II (średniej) jest około 34% i III (niskiej) jest najwięcej blisko 40%. Wód nadmiernie zanieczyszczonych mamy ok. 20%
(stale maleje).
Zaś stan wód według kryterium bakteriologicznego jest przeraŜający: Wody o klasie I stanowią 0%, klasy II (średniej)
jest 6,3%, wód klasy III (niskiej jakości) jest 53% oraz wód klasy IV (nie nadającej się do uŜytkowania) jest 42%.
Brudniejsza jest Odra od Wisły. Najczystsza jest rzeka Dunajec. Jedynym większym jeziorem w I klasie
czystości wód na 120 badanych jest jezioro Izisko (woj. zachodniopomorskie): 490km2 powierzchni, 63hm3 objętości,
maksymalna głębokość 42m. Stanowi to 6% objętości stale badanych jezior.
ZuŜycie wody w gospodarstwach domowych
Długość sieci wodociągowej w latach 1990 -2003 zwiększyła się 2,5-krotnie (aktualnie ok. 250 tys. km), ponadto:
• Długość sieci kanalizacyjnej zwiększyła się w tym czasie 2,6 -krotnie (aktualnie ok. 120 tys. km). Jest to
zaskakująco mało.
• ZuŜycie wody z wodociągów istotnie zmalało z ok. 2 000hm3 (1990r) do 1 200hm3 (2003r.). Zasadniczy powód:
coraz droŜsza woda!
• Z tego, na wsi zuŜycie wody w tych latach minimalnie wzrosło i wynosi aktualnie około 340hm3 rocznie
(2003r.).
• Roczne zuŜycie wody z wodociągów w gospodarstwach domowych, w m3 na 1 mieszkańca wynosi średnio ok.
40m3 w miastach i 20m3 na wsiach.
Sytuacja wodna w Polsce na tle Europy Zachodniej [1,2]
Generalna ocena dotycząca ilości i jakości polskich wód jest niezadowalająca. Wody jest mało, jest bardzo
zanieczyszczona mechanicznie, fizyko-chemicznie i bakteriologicznie (bakterie coli). Pobór wody stale maleje (z 14
300hm3 w 1990 do 10 000hm3 w roku 2003, co stanowi zmniejszenie aŜ o 30% na przestrzeni ostatnich 13 lat). Aktualnie
całkowity pobór wody w Polsce jest 3 razy mniejszy jak we Francji, 4-krotnie mniejszy jak w Hiszpanii i
Niemczech oraz 5-krotnie mniejszy jak we Włoszech.
W Polsce tylko 51% ludności obsługiwana jest przez komunalne oczyszczalnie ścieków, z czego 4% stanowią
oczyszczalnie mechaniczne, 32% oczyszczalnie biologiczne i tylko 16% stanowią oczyszczalnie z podwyŜszonym
usuwaniem biogenów. Jest to jeden z najgorszych rezultatów w Europie. Za nami są tylko Grecja (10%), Hiszpania (4%)
oraz Węgry (3%). Przodują w Europie Szwedzi (87%), Niemcy (84%), Dania (84%), Finlandia (80%), Holandia (79%).
Diagnoza
Ustawa „Prawo Wodne” przyjęta w 2001 roku przez Sejm jest zła, powinna być niezwłocznie zmodyfikowana i
zaostrzająca rygory jakościowe wody oraz zabezpieczająca nasze wodne interesy narodowe na przyszłość:
• Zasoby wody pitnej winny być niezbywalną własnością Narodu i nie wolno ich obecnie ani w przyszłości
„prywatyzować” i sprzedawać -jak to juŜ wielokrotnie czyniono w Polsce z uzdrowiskami, z najcenniejszymi
wodami mineralnymi (Nałęczów). Gminy winny stanowić nadzór właścicielski nad wszystkimi zasobami
przyrodniczymi w imieniu Skarbu Państwa i Narodu.
• Woda będzie wkrótce cenniejsza od złota. Bez złota moŜna Ŝyć, a bez wody nie. Jej zasoby są najcenniejsze!
Woda juŜ jest w świecie (Turcja, Izrael, kraje arabskie) i wkrótce będzie w Europie –towarem strategicznym, jak
surowce energetyczne i kruszce.
• Jakość wody w Polsce się poprawia. Jest to skutkiem własnych krajowych inwestycji od 1989-1999 roku.
Corocznie oddawano w tym czasie około 200-300 oczyszczalni ścieków.
Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056
Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001
NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720
POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA
POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION
30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND
Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Od kilku lat, kiedy w nurt finansowania „włączyły się” tzw. środki unijne (fundusz ISPA) sytuacja radykalnie
się pogorszyła. Od 1999 roku do dziś oddano tylko jedną duŜą oczyszczalnię ścieków w Olsztynie. Jest to
pierwsze i jedyne zakończone zadanie współfinansowane z przereklamowanych środków unijnych [1]. W
rzeczywistości projekt p.t. „Modernizacja miejskiej oczyszczalni ścieków w Olsztynie” o wartości blisko 13 mln
zł został w 97% sfinansowany ze środków polskich i tylko 3% kosztów sfinansowała UE, w ramach programu
ISPA. Łącznie wyniosło to tylko 377tys. 232 zł! Przy takiej „pomocy” UE zamiast oczekiwanego, szybkiego
postępu w gospodarce wodnej -cofamy się juŜ od kilku lat [4,5].
W wyniku tego nie będzie Ŝadnej poprawy jakości wód powierzchniowych, a takŜe pogorszy się jakość wód
podziemnych.
Koniecznością jest zwiększenie zagospodarowania objętości wody, średniego rocznego odpływu z terytorium
Polski. Koniecznie wodę musimy zatrzymać w zbiornikach powierzchniowych i zagospodarować ją
przynajmniej w 15%, jak średnio czynią to w Europie Zachodniej. Są kraje UE, które magazynują w zbiornikach
retencyjnych 25-30% rocznego odpływu.
Dlatego teŜ winien zostać pilnie opracowany, sfinansowany z budŜetu państwa (a nie ze środków
samorządowych - bo to nie jest program lokalny lecz narodowy) i uruchomiony jak najszybciej „Program małej
retencji i wielofunkcyjnych duŜych zbiorników wodnych w Polsce” (m.in. nieskończone, skandaliczne
inwestycje w Świnnej Porębie na rzece Skawie), „Program Wisła”, „Program Odra”(Racibórz, Wrocław,
Krempna Myscowa, Wielowieś Klasztorna i wiele innych) [1].
NaleŜy koniecznie przywrócić Ŝeglowność szlakom śródlądowym jako, alternatywny, tani środek transportu
śródlądowego na kierunku zachód –wschód (Niemcy -Białoruś) oraz północ-południe (Kanał Augustowski,
Kanał Mazurski, Szlak Wielkich Jezior do wyjścia na Zatokę Gdańską prze rzekę Łynę i Pregołę)[1].
Stan kontrolowanych przez państwo prawie 3000 róŜnych urządzeń i budowli wodnych jest bardzo zły,
prawie 100 zagraŜa katastrofą budowlaną (zapory wodne, obwałowania, zbiorniki wodne). Wymaga to duŜych
nakładów ze strony budŜetu państwa a nie gmin, bo nie są to sprawy lokalne. AŜ 30% łącznej długości
obwałowań naleŜy pilnie zmodernizować.
Bezpieczeństwo przeciwpowodziowe kraju, nie moŜe być dłuŜej traktowane jak przypadek losowy. Deficyt
wody pitnej jest faktem od lat, odczuwanym coraz bardziej na wsiach.
Najmniejsze zasoby wody występują w rejonach: warszawskim, łódzkim, krakowskim, śląskim, wrocławskim i
w Wielkopolsce.
Koniecznie większe znaczenie winny mieć inwestycje w oczyszczalnie ścieków, w stosunku do wodociągów
(które są bardzo dochodowe i praktycznie sprzedane). Zysk z wody idzie do prywatnych właścicieli, którzy nie
mają obowiązku inwestowania w oczyszczalnie ścieków. To skutki katastrofalnej polityki wszystkich rządów III
RP, by infrastrukturę gminną prywatyzować i sprzedawać.
Zagraniczne państwowe i prywatne firmy wykupiły co lepsze, dochodowe zakłady komunalne, by zostawić na
barkach państwa najtrudniejsze problemy do załatwienia.
Mamy najgorszy w Europie wskaźnik ludności, korzystającej z komunalnych oczyszczalni ścieków. Tylko około
50% podczas gdy w rozwiniętych krajach Europy jest on bliski 100%.
Straty z powodu cyklicznych, corocznych powodzi szacowane są na 1-2% PKB. Jest to ogromna kwota,
odpowiadająca 5-letnim nakładom na naukę, czy rocznym nakładom na rolnictwo.
Zupełnie zaniechano prac melioracyjnych w Polsce.
Problematykę rozwoju energetyki wodnej przedstawiono w artykule p.t. „Małe energetyka wodna” w rozdziale
III niniejszego opracowania.
Wnioski końcowe
Z konieczności ograniczona analiza i ocena stanu gospodarki wodnej w Polsce wskazuje na zatrwaŜający jej
stan. Wody pitnej brakuje, jest w coraz gorszym stanie; państwowe wodociągi sprzedano; kanalizacja jest w
skandalicznym stanie. Powodzie powtarzają się niemal corocznie. Straty są gigantyczne. Nikt za nic nie odpowiada.
Wszystko tłumaczy się brakiem pieniędzy.
Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056
Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001
NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720
POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA
POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION
30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND
Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]
Pieniądze są, ale marnotrawione. Podpisaliśmy róŜne zobowiązania międzynarodowe i unijne, które nie są
wykonywane i są nie do zrealizowania w przyjętych terminach. Między innymi „Ramowa dyrektywa ściekowa” i
„Ramowa dyrektywa wodna” Unii Europejskiej [2]. Szacowane koszty na ich realizację to prawie 100mld złotych do
roku 2015. Do dziś UE „przeznaczyła” na ten cel niecałe 8mld złotych. To kropla w morzu potrzeb.
Pogarsza się w związku z tym bezpieczeństwo Ŝywnościowe i zdrowotne Polski i Polaków.
Co robić?
Przed wszystkim uświadomić sobie skalę i rangę problemu. Bezpieczeństwo wodne Polski związane z
bezpieczeństwem Ŝywnościowym, zdrowotnym, mieszkaniowymi, energetycznym i zatrudnieniowym – stanowią jeden z
najwaŜniejszych, niezbywalnych obowiązków rządzących wobec Narodu. Aktualnie staje się to problemem nr 1 w
świecie!
Ale kolejne ekipy rządowe tymi sprawami nie chcą się zajmować. Ma to załatwić niewidzialna ręka rynku. A tak
się nie stanie.
Dlatego koniecznym jest:
• Dokonanie oceny zasobów wodnych i przegląd stanu gospodarki wodnej w kaŜdej gminie, powiecie i województwie
– aby dokonać ich łącznej analizy i syntezy na szczeblu krajowym.
MoŜe tego dokonać tylko kompleksowa ocena samorządowa „oddolna” a nie jak dotychczas odwrotnie [6].
• Zlikwidować niepotrzebne ministerstwa, urzędy centralne i modne fundacje państwowe – powodujące wzajemny
paraliŜ decyzyjny i marnotrawiące ogromne środki publiczne w tym obszarze.
• Wszystkie te sprawy naleŜy oddać do dyspozycji jednego Urzędu Gospodarki Wodnej oraz Władz Samorządowych,
zabezpieczając na ten cel środki z budŜetu (a nie środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej, który nie jest w stanie sfinansować tej rangi zadań strategicznych dla bytu państwa i Narodu).
• Po zinwentaryzowaniu stanu istniejącego i potrzeb, ustalić ich hierarchię, zakres prac, koszty i terminarz – aby na tej
podstawie powstał „Narodowy Plan Rozwoju Gospodarki Wodnej”, który musi zaistnieć, bo inaczej tego problemu
się nie rozwiąŜe.
• Tak przygotowany program działań, winien stanowić jedno z zadań drugiego juŜ „Narodowego Planu Rozwoju
Polski na lata 2007 - 2013” [7,8].
Na ten cel winny się znaleźć środki unijne, w wysokości minimum 75% wartości inwestycji – bo to nam
gwarantowali „negocjatorzy” oraz UE zachęcając nas obiecankami wstąpienia do Wspólnoty.
• Unia Europejska i jej gremia decyzyjne muszą sobie uświadomić fakt, Ŝe Polska jako zaniedbany kraj o
gigantycznych moŜliwościach – oczekuje takiego właśnie wsparcia decyzyjnego i finansowego, jakie sama Unia
otrzymała od USA w ramach „Planu Marshalla”. To nie moŜe być jałmuŜna z własnej składki do UE.
• Tylko nowy Plan Rozwoju Społeczno -Gospodarczego dla nowoprzyjętych państw 10-tki jest w stanie szybko i
skutecznie rozwiązać nasze problemy.
• Nie rozwiąŜe tych problemów przyjęty wstępnie przez obecny rząd, nieznany społeczeństwu, narzucony przez UE
tzw. „II Narodowy Plan Rozwoju Polski na lata 2007 - 2013” – który jest tylko namiastką naszych potrzeb;
zaprzeczeniem naszych nieograniczonych naszych moŜliwości rozwoju.
To nie jest Narodowy Plan Rozwoju Polski, w tym rozwoju m.in. gospodarki wodnej. To jest plan UE dla Polski,
który powinien zostać w całości odrzucony jako niezgodny z naszym interesem narodowym i rzeczywistymi
potrzebami [8].
Prof. Jacek Zimny
Prof. Julian Sokołowski
Prof. Ryszard H. Kozłowski
(październik 2004)
Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056
Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001
NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720
POLSKA GEOTERMALNA ASOCJACJA
POLISH GEOTHERMAL ASSOCIATION
30-059 Kraków, Al. Mickiewicza 30 paw. B3, pok. 206, POLAND
Tel. +48 12 6173413, Fax. +48 12 6173113, e-mail: [email protected]
Literatura
1. Materiały Kancelarii Sejmu, 2000-2004r., Warszawa,
2. Dokumenty Traktatu Akcesyjnego i Dyrektywy Wodno-Ściekowe, UE, Bruksela,
3. Dane statystyczne GUS. 2002-2004, GUS, Warszawa,
4. J. Sokołowski, J. Zimny: Program ISPA od 2000r. –Iluzja pomocy, Nasz Dziennik 14.01.2004, Nr 11,
5. J. Sokołowski, J. Zimny: Program ISPA od 2000r – Wielki Skandal, Nasz Dziennik 21.01.2004, Nr 17,
6. R. H. Kozłowski, J. Sokołowski, J. Śledziewska, J. Zimny: Odrodzenie Polski przez powrót do narodowej
mentalności, Wydawnictwo Sióstr Loretanek, Warszawa, 2004,
7. Projekt Ustawy o Narodowym Planie Rozwoju wraz z projektami podstawowych aktów wykonawczych, (Druk
Sejmowy Nr 2226) z dnia 16.11.2003,
8. ZałoŜenia Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013, opracowanie: Międzyresortowy Zespół
ds. przygotowania NPR na lata 2007-2013; zatwierdzone przez Radę Ministrów dnia 27.04.2004
Przypis
Opracowanie niniejsze zostało przesłane do publikacji w „Naszym Dzienniku”, dnia 19 października
2004r. p.t. „Ratujmy zasoby wody i gospodarkę wodną”. Nieopublikowane.
Stowarzyszenie wpisane pod numerem KRS: 0000071056
Nr konta: BOŚ 46 1540 1115 2044 6070 5574 0001
NIP 677-17-11-239, REGON: 350833720