Wpływ rozwoju regionalnego na zmiany organizacji doradztwa

NR 83
Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2009
dr Teresa Nowogródzka
Akademia Podlaska w Siedlcach
Wp yw rozwoju regionalnego na zmiany
organizacji doradztwa rolniczego w Polsce
Regional development effect on changes in organization
of the agricultural counseling in Poland
Streszczenie: W artykule przedstawiono istot , rol i zadania doradztwa rolniczego
w Polsce i porównawczo – w wybranych krajach: Irlandii, Niemczech, Danii oraz
Francji. Zwrócono uwag na zmiany w poszczególnych etapach rozwoju doradztwa
w Polsce wraz ze zmianami i przekszta!ceniami w polityce regionalnej. Podkre"lono
wzrost znaczenia doradztwa po wst#pieniu Polski w struktury Unii Europejskiej oraz
wymogi unijne, których spe!nienie jest konieczne – jak np. odpowiednie kwalifikacje
doradców rolniczych wg. standardów UE.Podj to równie$ prób okre"lenia nowych
kierunków rozwoju doradztwa rolniczego w Polsce po 2008 roku, z uwzgl dnieniem
zmieniaj#cych si potrzeb i oczekiwa% klientów korzystaj#cych z doradztwa.
Abstract: This article presents the essence, role and tasks of the agricultural
counseling in Poland and comparatively selected countries: Ireland, Denmark and
France. Attention was focused on changes in each stage of counseling development
in Poland including some alterations and transformations recently made in regional
policy. The increase in importance of counseling in Poland after joining the E.U.
structures was taken into a consideration including the Union s requirements whose
implementation is necessary – e.g. appropriate qualifications of agricultural
counselors according to the E.U. standards. The attempt of defining new trends in
agricultural counseling in Poland was made after 2008 with the relation to changing
needs and expectations of the customers taking advantage of counseling.
Rozwój doradztwa rolniczego w Polsce
Powstanie doradztwa rolniczego w Polsce, które ma ju ponad stuletni! tradycj", wi! e si" g#ównie z agronomi! spo#eczn! okresu II Rzeczypospolitej, za$ do jej twórców zaliczy% mo na m.in. W#. Grabskiego, S. Biedrzyckiego, W. Bronikowskiego, A. Wojtysiaka.
U ywana wcze$niej nazwa „agronomia spo#eczna” jest ju terminem
historycznym; jej miejsce zaj!# termin „upowszechnianie wiedzy i post"pu
w rolnictwie”. Agronomia spo#eczna opiera#a si" wówczas g#ównie na ruchu
spo#ecznym organizacji spo#eczno-gospodarczych i o$wiatowych, jak np.:
112
T. Nowogródzka
kó#ek rolniczych, kó# gospody& wiejskich, kó# zwi!zków m#odzie y wiejskiej,
spó#dzielni rolniczych oraz zwi!zków bran owych, a tak e samorz!du gospodarczego w postaci Izb Rolniczych.
Okres agronomii spo#ecznej w dwudziestoleciu mi"dzywojennym by#
znacz!cym etapem tworzenia si" profesjonalnego doradztwa w Polsce,
przerwanym wybuchem II wojny $wiatowej; po tym okresie rozpocz"to proces kszta#towania wspó#czesnego systemu doradztwa rolniczego w Polsce.
W okresie powojennym ewolucj" doradztwa rolniczego mo na przedstawi%
w kilku najwa niejszych etapach1,2,3.
Pierwszy etap obejmuje lata 1944-49 - s#u ba rolna skupia#a si"
g#ównie w Izbach Rolniczych i cz"$ciowo w Zwi!zku Samopomocy Ch#opskiej; w latach 1950-57 powo#ano instruktorów rejonowych. Kolejny etap to
reaktywacja dzia#alno$ci kó#ek rolniczych, okre$lenie przez Zarz!dzenie Ministra Rolnictwa zada& s#u by rolnej, podj"cie decyzji o utworzeniu instytucji
agronoma gromadzkiego (jego zadaniem by#o wykorzystywanie w praktyce
rolniczej wiedzy fachowej przy pomocy odpowiednio zorganizowanego instrukta u i doradztwa, wprowadzanie post"pu rolniczego) oraz s#u by rolnej,
powstanie Gromadzkiej S#u by Rolnej.
Za pocz!tek pa&stwowego doradztwa rolniczego uwa a si" rok
1968; w okresie tym powo#ano s#u b" doradztwa specjalistycznego i terenowe o$rodki informacji naukowo-technicznej, co umo liwi#o stworzenie systemu przekazu wyników bada& od placówek naukowych do gromadzkiej s#u by rolnej, której zadaniem by#o bezpo$rednie wdra anie post"pu do
gospodarstw rolnych i jego upowszechnianie.
W latach 1973-1980 w wyniku reformy administracyjnej powsta#a
Gminna S#u ba Rolna (od 1.01.1973 r. podstawow! jednostk! administracyjn! pa&stwa sta#a si" gmina) oraz stanowiska instruktorskie, w tym stanowisko instruktora rolnego;
W 1975 roku w zwi!zku z nast"pn! reform! administracyjn!, w wyniku której utworzono 49 nowych województw i zniesiono powiaty, rolnicze
rejonowe zak#ady do$wiadczalne (RRZD) przekszta#cone zosta#y w wojewódzkie o$rodki post"pu rolniczego (WOPR).
W roku 1981 Uchwa#a RM nr 181 wprowadzi#a istotne zmiany
w organizacji s#u by rolnej poprzez: rozdzielenie funkcji administracyjnych
i funkcji doradczych dotychczasowych zespo#ów gminnej s#u by rolnej
i utworzenie oddzielnego pionu administracyjnego s#u by rolnej w gminie,
podporz!dkowanego naczelnikowi urz"du gminy oraz s#u by doradczej, podleg#ej wojewódzkiemu o$rodkowi post"pu rolniczego (WOPR), reaktywowanie samodzielnej s#u by doradczej w rolniczych zwi!zkach i zrzeszeniach
bran owych oraz spó#dzielczo$ci ogrodniczej i mleczarskiej.4
1
Maziarz Cz., 1977: Andragogika rolnicza. PWN, Warszawa, s. 66.
Sikorska-Wolak I., 1998: Geneza i rozwój doradztwa rolniczego w Polsce. [w:] Zagadnienia
doradztwa rolniczego, Wyd. SGGW, Warszawa, s. 24.
3
Zawisza S., 1999: Doradztwo rolnicze: mi dzy przesz!o"ci# a tera&niejszo"ci#. [w:] Doradztwo
rolnicze w okresie przygotowawczym do integracji z Uni# Europejsk#. Mat. Konf. Po$wi"tne.
4
Maziarz Cz., 1986: Doradztwo rolnicze. [w:] Encyklopedia o"wiaty i kultury doros!ych. Ossolineum, s. 58.
2
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Wp!yw rozwoju regionalnego na zmiany organizacji doradztwa rolniczego w Polsce
113
Doradztwo rolnicze prowadzone by#o przez WOPR a do roku 1990,
kiedy to dokonano znacznych zmian dotycz!cych doradztwa rolniczego
i maj!cych wp#yw na dalsze jego funkcjonowanie. Reorganizacja s#u b doradczych WOPR polega#a g#ównie na: przekszta#ceniu Wojewódzkich
O$rodków Post"pu Rolniczego w O$rodki Doradztwa Rolniczego, znacznej
redukcji kadry doradczej, oddzieleniu gospodarstw do$wiadczalnych, uspo#ecznieniu pracy doradczej (powo#anie spo#ecznych rad doradztwa rolniczego) oraz zmianach w tre$ciach doradztwa dotycz!cych g#ównie problemów
produkcyjnych i technologicznych na zadania zwi!zane z op#acalno$ci! produkcji i jej jako$ci!, znajomo$ci! rynku rolnego, marketingu, itp.
1 stycznia 1991 roku utworzono w Polsce 49 O$rodków Doradztwa
Rolniczego (w ka dym województwie po 1) – jako pa&stwowe jednostki organizacyjne, finansowane w ca#o$ci z bud etu pa&stwa, których podstawowym zadaniem by#o prowadzenie dzia#alno$ci doradczej i uzupe#niaj!cej
dzia#alno$ci o$wiatowej, informacyjnej i upowszechnieniowej; priorytetowymi
programami doradztwa rolniczego sta#y si" zagadnienia ekonomii, rynku rolnego, informacji.
Od powstania ODR nast!pi# wzrost zapotrzebowania rolników na doradztwo ekonomiczne, co spowodowa#o szkolenia doradców w tym zakresie;
ODR by#y w tym okresie wiod!cymi instytucjami, wspieraj!cymi na du ! skal" rolników w opracowywaniu biznesplanów.
Kolejne lata – to realizacje programów z zakresu doradztwa, rozwoju
przedsi"biorczo$ci w rolnictwie, przewodzenia (wspierania dzia#a& liderów
spo#eczno$ci wiejskich), wielofunkcyjnego rozwoju wsi i rolnictwa, pomocy
w poszukiwaniu alternatywnych 'róde# dochodów, jak te ekologicznych metod gospodarowania.
W latach 1991-1999 w ka dym z 49 województw funkcjonowa# Wojewódzki O$rodek Doradztwa Rolniczego; równolegle z ODR-ami funkcjonowa#o Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich z siedzib! w Brwinowie k/Warszawy (podleg#e Ministerstwu Rolnictwa).
22.10.2004 roku Sejm przyj!# Ustaw" o jednostkach doradztwa rolniczego; 01.01.2005 roku nast!pi#a reforma doradztwa rolniczego – dzi"ki
temu uporz!dkowane zosta#y struktury organizacyjne doradztwa, jak te
ograniczy#o to cz"$ciowo wyst"powanie sporów kompetencyjnych i powielanie si" zada& jednostek doradztwa rolniczego.
Cele, zadania i funkcje doradztwa
G#ównym celem doradztwa rolniczego jest udzielanie pomocy rolnikom i innym mieszka&com wsi, którzy znajduj! si", b!d' mog! si" znale'%
w okre$lonej sytuacji problemowej; cel ten osi!gany jest poprzez ukazanie
im istniej!cej sytuacji wraz z uwarunkowaniami, przygotowanie ich do rozpoznawania sytuacji, rozwi!zywania swoich problemów zawodowych i rodzin-
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz!dzanie (10)2009
114
T. Nowogródzka
nych oraz podejmowania samodzielnych decyzji i skutecznych dzia#a& w tym
zakresie5.
Doradztwo rolnicze pe#ni istotne funkcje, spo$ród których jako najwa niejsze nale y wymieni% funkcje: doradcz! (pomoc w rozwi!zywaniu
problemów zawodowych, organizacyjnych i spo#ecznych dla rolników
i mieszka&ców wsi), wdro eniowo-upowszechnieniow! (wdra anie i upowszechnianie wyników bada&, wprowadzanie nowych technologii produkcji
w sektorze rolno-spo ywczym), informacyjn! (zbieranie, przetwarzanie i rozpowszechnianie informacji o rynkach rolnych, sytuacji w rolnictwie i przetwórstwie rolno-spo ywczym, w otoczeniu rolnictwa - poprzez wydawanie czasopism, biuletynów, broszur, ulotek itp.) oraz o$wiatow! (pomoc w uzupe#nianiu
kwalifikacji zawodowych poprzez doskonalenie zawodowe w formie kursów,
seminariów, szkole&, wycieczek, pokazów itp.). Wszystkie te funkcje s! jednakowo wa ne i realizowane s! z jednakowym zaanga owaniem.
Aby przedstawi%, jak istotn! rol" pe#ni doradztwo rolnicze, nale y
przedstawi% jego zadania. Do najwa niejszych zada& nale !: ekonomika,
organizacja i zarz!dzanie gospodarstwem rolniczym, organizacj! rynku,
marketingiem i wi"ziami gospodarstw rolniczych z zak#adami przemys#u rolno-spo ywczego, finansowymi warunkami podejmowania inicjatyw gospodarczych (rozumiane jako doradztwo ekonomiczne - bankowe, finansowe,
marketingowe), opracowywanie analiz, prognoz i programów rozwoju gospodarki ywno$ciowej, w tym zw#aszcza analiza funkcjonowania rynku rolnego
oraz wskazanie optymalnych wariantów, ukierunkowuj!cych wybór rodzaju
produkcji – tzw. doradztwo odcinkowe, doradztwo na rzecz rozwoju przedsi"biorczo$ci na obszarach wiejskich, na rzecz tworzenia alternatywnych 'róde#
zarobkowania dla ludno$ci rolniczej (np. poprzez rozwój agroturystyki), doradztwo zwi!zane z upowszechnianiem wszelkich form dzia#alno$ci zespo#owej producentów w ca#ym #a&cuchu gospodarki ywno$ciowej oraz w jego
otoczeniu, doradztwo ekologiczne oraz w zakresie produkcji ywno$ci metodami wp#ywaj!cymi na popraw" jej cech zdrowotnych, doradztwo socjalnoekonomiczne, oraz doradztwo w zakresie informacji rynkowej.
Doradztwo rolnicze wykorzystuje metody: naukowe, intuicyjne (oparte na wiedzy i do$wiadczeniu doradcy), praktyczno-do$wiadczalne i metody
pracy o$wiatowej, aktywizuj!ce i poszukuj!ce - bazuj!ce na dotychczasowym do$wiadczeniu i wiedzy rolnika.
Aktualne formy doradztwa rolniczego w Polsce
Forma doradztwa uzale niona jest od rodzaju zadania doradczego,
cech odbiorcy, porad i mo liwych do przeprowadzenia metod; form! t! mo e
by% doradztwo indywidualne - najcz"$ciej problemowe, ukierunkowane na
pojedynczego odbiorc", doradztwo grupowe - polegaj!ce na wspó#pracy doradcy ze zorganizowan! grup! rolników i doradztwo masowe - realizowane
przez media i kierowane do ogromnych rzesz odbiorców.
5
Wiatrak A.P., 1998: Rola i znaczenie o"rodków doradztwa rolniczego dla "rodowiska wiejskiego. Wie$ jutra - Organizacje rolnicze, nr 4.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Wp!yw rozwoju regionalnego na zmiany organizacji doradztwa rolniczego w Polsce
115
Najpopularniejsz! form! pracy doradczej obecnie jest doradztwo
grupowe; spowodowane jest to g#ównie ograniczon! liczebnie kadr! doradcz! w stosunku do ilo$ci potencjalnych odbiorców porad.
Ze wzgl"du na potrzeb" zmian w systemie doradztwa rolniczego
(konieczno$% dostosowania prowadzonej dzia#alno$ci doradczej do zmieniaj!cej si" sytuacji na wsi), podj"to dzia#ania restrukturyzacyjne; zmiany dotycz! szczególnie prywatyzacji, nowych sposobów finansowania doradztwa
oraz integracji instytucji doradczych z instytucjami badawczymi.
W wyniku tych procesów pojawi#y si" nowe systemy doradztwa: powszechne pa&stwowe, pó#pa&stwowe i prywatne.
Konwencjonalny (tradycyjny) system jest ca#kowicie finansowany
z bud etu pa&stwa, bez pobierania op#at za us#ugi, pó#pa&stwowy system
doradztwa polega na tym, e doradztwo $wiadczone jest przez organizacje
pa&stwowe pobieraj!ce op#aty za niektóre us#ugi od rolników, za$ prywatny
system doradztwa jest zró nicowany - na stanowi!cy w#asno$% rolników oraz
komercyjny, b"d!cy w#asno$ci! prywatnych osób i instytucji.
Wspó#czesn!, zauwa aln! tendencj! jest zmniejszenie roli doradztwa pa&stwowego na rzecz doradztwa finansowanego przez rolników lub
w pe#ni komercyjnego.
Zmiany w systemach doradztwa oraz rosn!ca potrzeba powi!zania
doradztwa z ca#ym systemem wiedzy rolniczej wynika ze wspó#czesnych
uwarunkowa& i przemian w rolnictwie i na obszarach wiejskich. Podstawowe
zmiany to globalizacja, liberalizacja handlu i wynikaj!ca z tego coraz silniejsza konkurencja, zmniejszanie si" liczby rolników, podejmowanie przez wie$
i rolników nowych funkcji pozaprodukcyjnych oraz powszechny dzi$ zrównowa ony rozwój, uwzgl"dniaj!cy ochron" $rodowiska i racjonaln! gospodark" zasobami.
Wybrane problemy doradztwa rolniczego w innych krajach UE
W celu okre$lenia, jakie s! zasady i sposoby funkcjonowania doradztwa rolniczego w wybranych krajach, pos#u ono si" metod! porównawcz!. W tym celu dokonano analizy wybranych problemów: uwzgl"dniono realizowane zadania doradztwa rolniczego, jego organizacj" oraz formy jego
finansowania; pos#u ono si" skróconym opisem sposobów funkcjonowania
doradztwa rolniczego w: Irlandii, Danii, Niemczech oraz Francji (tabela 1).6
6
Skórnicki H., Zagadnienia Doradztwa Rolniczego 4/05, „Doradztwo Rolnicze w $wietle reformy
WPR”, Reforma Wspólnej Polityki Rolnej, Rozporz!dzenie RWE 1782/2003 w sprawie zmian
Systemu Doradztwa Rolniczego.
6
Kujawi&ski W., 2007: Podstawy doradztwa rolniczego, Materia#y kursowe cz. I, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, o/Pozna&, s. 25.
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz!dzanie (10)2009
116
T. Nowogródzka
Tabela 1. Wybrane problemy funkcjonowania doradztwa rolniczego
w Irlandii, Danii, Niemczech oraz Francji
Table 1. Selected issues of functioning of the agricultural counseling
in India, Denmark, Germany and France
Kraj
Irlandia
Dania
Niemcy
Francja
Realizowane zadania
doradztwa rolniczego
Us#ugi doradcze, szkoleniowe i badawcze dla
rolników przemys#u spoywczego, grupy dyskusyjne, regionalne seminaria
Organizacja doradztwa
rolniczego
Instytucja krajowa podlega
ministerstwu rolnictwa Teagasc Irish Agriculture and
Ford Development Authority, o$rodki doradztwa rolniczego
Wspieranie merytoryczne organizacji rolniczych
Wspó#praca z instytucjami naukowobadawczymi,
Profesjonalne i techniczne wsparcie krajowych zwi!zków rolniczych,
Szkolenia i praktyki dla
rolników i doradców,
Promowanie rolnictwa
i obszarów wiejskich,
Prowadzenie zawodowego kszta#cenia ustawicznego,
Du&skie Centrum Doradztwa Rolniczegoorganizacja krajowa i sie%
lokalnych o$rodków doradztwa,
Fundusze pa&stwowe,
Sk#adki cz#onkowskie
i op#aty za us#ugi,
Dotacje na realizacj" projektów,
Subwencje z podatków
producentów rolnych,
(rodki Zwi!zku Rolników
i Stowarzyszenia Rolników
Rodzinnych
Pa&stwo i Izby Rolnicze,
Placówki doradztwa wspó#dzia#aj! ze szko#ami zawodowymi,
Ministerstwa Rolnictwa poszczególnych krajów federalnych- w po#udniowych
landach,
Doradztwo prowadzone
przez zwi!zki i organizacje
samorz!dowe rolników,
Izby Rolnicze,
Rolnicze organizacje branowe
Dotacje od landów,
Wk#ady cz#onkowskie rolników-gromadzone przez
Izby Rolnicze
Rolnicze organizacje
bran owe wdra aj! zasady Wspólnej Polityki
Rolnej,
Us#ugi doradcze wg potrzeb rolników
Formy finansowania
Granty rz!dowe,
fundusze strukturalne UE,
op#aty klientów
W niewielkim stopniu z bud etu pa&stwa,
Rolnicze organizacje branowe finansuj! dzia#alno$%
Narodowej Federacji Gospodarstw Rolnych (FNSEA),
(rodki ze sk#adek cz#onkowskich,
Bezpo$rednie op#aty za
udzielone porady
)ród#o: Rasz H., Stankiewicz D., 2004: Systemy doradztwa rolniczego w krajach UE, Kancelaria
Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz, Wydzia# Analiz Ekonomicznych i Spo#ecznych, Informacja
nr 1049/maj.
Mo na stwierdzi%, e zadania, realizowane przez doradztwo rolnicze
w poszczególnych krajach ró ni! si" nieznacznie pod wzgl"dem rodzaju
$wiadczonych us#ug. Ró nice wyst"puj! natomiast w organizacji doradztwa
rolniczego oraz formach jego finansowania.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Wp!yw rozwoju regionalnego na zmiany organizacji doradztwa rolniczego w Polsce
117
Wymogi UE w zakresie doradztwa
Reforma Wspólnej Polityki Rolnej obejmie równie doradztwo rolnicze. Od 2007 roku doradztwo funkcjonuje na nowych zasadach; w nowym
systemie obowi!zuje zmieniony stan prawny.
W latach 2007-2010 doradztwo znajdzie si" w fazie przej$ciowej; po
tym okresie wspó#praca doradcy b"dzie poddana audytowi, co b"dzie wi!za#o si" z dalszym rozszerzeniem wymogów pod wzgl"dem kompetencji
i obowi!zków doradców. Rolnik b"dzie móg# korzysta% z doradztwa dobrowolnie, a wyboru doradcy b"dzie dokonywa# wed#ug w#asnego rozeznania.
Us#ugi doradcze b"d! $wiadczone dla wszystkich gospodarstw, lecz du e
gospodarstwa b"d! mia#y pierwsze&stwo.
W pa&stwach starej Unii za du e gospodarstwo uwa a si" takie, które pobiera p#atno$ci obszarowe na poziomie 15 tys. euro. W Polsce zosta#y
ustalone nieco inne kryteria.
Ustawa okre$la szczegó#owo obowi!zki instytucji doradczych. Warunkiem koniecznym b"dzie uzyskanie certyfikatu oraz wyposa enie techniczne do pracy doradczej /np. laboratoria/. Certyfikaty b"d! wymagane
szczególnie od podmiotów prywatnych ubiegaj!cych si" o status instytucji
doradczej. Nowy System Doradztwa Rolniczego - zgodnie z ww. ustaw! ma wspiera% dzia#ania w gospodarstwach rolnych, m.in. w zakresie osi!gania standardów produkcyjnych, inwestycji i zarz!dzania w gospodarstwie
rolnym, spe#nienia wymaga& ochrony $rodowiska, zdrowia publicznego oraz
zdrowia i dobrostanu zwierz!t, a tak e BHP.
Rolnik korzystaj!cy z us#ug doradztwa rolniczego b"dzie ponosi#
koszty, ale b"dzie móg# jednocze$nie uzyska% wsparcie finansowe poniesione na doradztwo ze specjalnego funduszu utworzonego na ten cel. Doradztwo pa&stwowe b"dzie cz"$ciowo op#acane z bud etu pa&stwa. W nowym
systemie rolnik b"dzie móg# oczekiwa% od doradcy wskazówek w zakresie
technologii i ekonomiki w sensie tradycyjnym, a tak e korzysta% z porad
w zakresie ograniczenia ryzyka w ponoszeniu kar i sankcji poprzez respektowanie surowego prawa obowi!zuj!cego w procesie produkcji.
Ponadto doradztwo zostanie oddzielone od systemów kontroli, co
podniesie wiarygodno$% i zaufanie rolnika do doradcy. W zreformowanej
WPR na znaczeniu zyskaj! dzia#ania na rzecz wsparcia edukacji, powstanie
pozarolniczych miejsc pracy oraz ochrony $rodowiska naturalnego.
G#ównym zadaniem doradztwa rolniczego jest realizowanie za#o e&
WPR. Najwa niejsze za#o enia Systemu Doradztwa Rolniczego wynikaj!ce
z ustawy, obowi!zuj!ce we wszystkich pa&stwach Wspólnoty Europejskiej
od 1 stycznia 2007 r. dopuszczaj!:
- funkcjonowanie ró nych systemów – instytucje prywatne, publiczne lub
system mieszany,
- konieczna jest certyfikacja prywatnych instytucji doradczych,
- cz"$ciowe rozliczenie za doradztwo powinno by% realizowane na podstawie wezwania p#atniczego,
- rolnik mo e dobrowolnie dokona% wyboru doradcy,
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz!dzanie (10)2009
118
-
T. Nowogródzka
zapewniony b"dzie powszechny dost"p wszystkich rolników do doradztwa rolniczego,
wprowadzona zostanie rozdzielno$% funkcji doradcy od systemu kontroli,
nast!pi zwi"kszenie odpowiedzialno$ci za jako$% us#ug doradczych
(ubezpieczenie od odpowiedzialno$ci cywilnej),
planuje si" stworzenie monitoringu i kontroli us#ug doradczych.7
Rola i kwalifikacje doradców rolniczych wed ug standardów UE
Termin doradca rolniczy okre$la pracownika rolniczej jednostki doradczej, który realizuje zadania wynikaj!ce z funkcji doradztwa rolniczego;
doradca musi posiada% odpowiednie cechy osobowo$ci (jak np. elastyczno$% my$lenia, wra liwo$% na problemy, wyobra'nia, realizm, itp.), kompetencje (poznawcze, metodyczne, komunikacyjne, organizatorskie) oraz odpowiedni! motywacj" do pracy.8
Wychodz!c naprzeciw oczekiwaniom producentów rolnych doradcy
powinni by% wysoko wyspecjalizowani (powinni mie% ci!g#! mo liwo$% podnoszenia swoich kwalifikacji), mie% odpowiedni! motywacj" finansow! (wy sze p#ace, premie) oraz posiada% odpowiedni sprz"t techniczny u#atwiaj!cy
prac". Ponadto, doradcy musz! mie% rozeznanie w systemie Wspólnej Polityki Rolnej, posiada% znajomo$% szczegó#ów (tj. pog#"bion! wiedz" specjalistyczn!), umie% tworzy% zwi!zki przyczynowo-skutkowe prowadz!ce do
optymalizacji pracy, posiada% odpowiednie metody pracy, czyli umiej"tno$%
przekazywania wiedzy w zrozumia#y dla odbiorców sposób.
Przygotowanie zawodowe doradców w decyduj!cej mierze wp#ywa
na poziom $wiadczonych us#ug. Wi"kszo$% doradców w Polsce posiada dyplom uko&czenia uczelni rolniczych, w których cz"sto s! jednostki organizacyjne, zajmuj!ce si" doradztwem rolniczym. Kontynuacja nauki mo liwa jest
na ró nych kierunkach studiów podyplomowych prowadzonych przez uczelnie, instytuty bran owe oraz Centrum Doradztwa Rolniczego, jak równie
w formie kursowej oferowanej przez ró ne instytucje.
Jednostk! odpowiedzialn! za doskonalenie doradców rolnych
w Polsce jest Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie. Doskonalenie
wiedzy i umiej"tno$ci doradców prowadzone jest w ró nych formach: seminaryjnej, szkole& kursowych, szkole& praktycznych w gospodarstwie pokazowym i gospodarstwach demonstracyjnych oraz w formie studiów podyplomowych. Od 2004 roku funkcjonuje równie internetowy system
kszta#cenia kursowego (bardzo du e zainteresowanie w$ród doradców).
Uczestnictwo doradców w szkoleniach jest dobrowolne, jednak
cz"$% $wiadczonych us#ug doradczych wymaga od doradców uko&czenia
okre$lonych szkole& i kursów oraz posiadania odpowiednich certyfikatów
7
Skórnicki H., Zagadnienia Doradztwa Rolniczego 4/05, „Doradztwo Rolnicze w $wietle reformy
WPR”, Reforma Wspólnej Polityki Rolnej, Rozporz!dzenie RWE 1782/2003 w sprawie zmian
Systemu Doradztwa Rolniczego.
8
Kujawi&ski W., 2007: Podstawy doradztwa rolniczego, Materia#y kursowe cz. I, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, o/Pozna&, s. 25.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Wp!yw rozwoju regionalnego na zmiany organizacji doradztwa rolniczego w Polsce
119
(np. opracowywanie biznesplanów, planów rolno-$rodowiskowych i in.). Doskonalenie kadry doradczej odbywa si" we wspó#pracy z instytutami naukowo-badawczymi w kraju i za granic!.
Nowe formy i kierunki rozwoju doradztwa rolniczego
Przyj"ty 5 sierpnia 2008 roku przez rz!d projekt ustawy (o zmianie
niektórych ustaw w zwi!zku ze zmianami w organizacji i podziale zada& administracji publicznej w województwie), zawiera przepisy, na podstawie których samorz!d województwa przej!# cz"$% kompetencji i zada& aktualnie
wykonywanych przez wojewodów. Cz"$% kompetencji przej"#y równie powiaty i gminy. Nowe prawo, które stanowi kolejny krok w procesie decentralizacji zada& publicznych, obowi!zuje od 1 stycznia 2009 r.
Ustawa przewiduje podporz!dkowanie Wojewódzkich O$rodków Doradztwa Rolniczego samorz!dowi województwa, jako samorz!dowych wojewódzkich osób prawnych, przy zachowaniu dotychczasowego Centrum
Doradztwa Rolniczego jako pa&stwowej osoby prawnej. W#a$ciwym organem w zakresie tworzenia, przekszta#cania i likwidacji Wojewódzkich O$rodków Doradztwa Rolniczego jest sejmik województwa, a w zakresie powo#ywania dyrektora Wojewódzkiego O$rodka i powo#ywaniu sk#adu Rady
Spo#ecznej Doradztwa Rolniczego - zarz!d województwa.
Zarz!d województwa mo e równie w drodze porozumienia przekaza% prowadzenie Wojewódzkich O$rodków Doradztwa Rolniczego w#a$ciwej
miejscowo Izbie Rolniczej. Najistotniejszym argumentem na rzecz przekazania Wojewódzkich O$rodków Doradztwa Rolniczego do samorz!du województwa by#a konieczno$% dope#nienia pakietu zada& z zakresu rolnictwa,
które s! obecnie realizowane przez samorz!d województwa oraz fakt, i
prowadzenie O$rodków Doradztwa Rolniczego nale y do zada& wojewody
w zakresie administracji $wiadcz!cej, który zgodnie z za#o eniem projektodawców powinien na poziomie wojewódzkim w ca#o$ci realizowa% samorz!d
województwa.
Podsumowanie
Efektywny i nowoczesny system doradztwa powinien zaspokaja% potrzeby odbiorców i uczestników systemu doradztwa poprzez $cis#e powi!zanie doradztwa z nauk! (lepsze jako$ciowo porady, pe#niejsze rozeznanie potrzeb badawczych i rozwojowych, nowoczesne rozwi!zania technologiczne
oraz bardziej efektywne zarz!dzanie gospodarstwami rolniczymi z uwzgl"dnieniem potrzeb rynku), sprawnie funkcjonowa% przy ograniczonych $rodkach poprzez dopasowanie systemu do istniej!cych realiów organizacyjnych
i ekonomicznych w rolnictwie oraz przeniesienie niektórych kosztów us#ug na
klientów, by% elastyczny - czyli zdolny do rozwoju i przeobra e& w kierunku
nowych potrzeb reformowanej gospodarki, a szczególnie wielofunkcyjnego
rozwoju obszarów wiejskich.
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz!dzanie (10)2009
120
T. Nowogródzka
Potrzeby i oczekiwania klientów korzystaj!cych z doradztwa w nowoczesnym systemie us#ug doradczych odzwierciedlaj! bardzo ró norodne
problemy, cz"sto wykraczaj!ce poza zagadnienia bezpo$rednio zwi!zane
z produkcj! rolnicz!. Nale y mie% $wiadomo$%, e us#ugi doradcze b"d! rozwija#y si" w przysz#o$ci wg popytu a nie poda y i rolnicy skieruj! si" do tych
instytucji, które najpe#niej zaspokoj! ich potrzeby (niekoniecznie tam, gdzie
b"dzie najtaniej).
Oczekiwania wobec doradztwa s! zró nicowane, w zale no$ci od
charakteru i wielko$ci gospodarstwa, stopnia jego specjalizacji oraz poziomu
wykszta#cenia rolnika. Rolnicy, szczególnie z mniejszych gospodarstw, wci!
ceni! grupowe spotkania z doradcami, dotycz!ce zarówno popularyzacji
programów wspierania wsi i rolnictwa, jak i technologii produkcji.
Nale y jednak zauwa y%, e s! producenci rolni, dla których doradztwo o charakterze grupowym przestaje by% atrakcyjne; wymagaj! oni bezpo$redniego, indywidualnego kontaktu z doradc!. Szczególnie istotne jest w tej
sytuacji, by doradca potrafi# nawi!za% nale yty kontakt z rolnikiem i zdoby#
jego zaufanie, co pozwoli na wspólne wykorzystywanie przez doradc" i rolnika do$wiadczenia oraz najlepszej wiedzy naukowej celem doskonalenia
gospodarstwa. Wszyscy rolnicy oczekuj! od doradztwa pomocy technicznej
przy wype#nianiu wniosków, rzetelnej informacji, nowinek technologicznych,
dyskusji na nurtuj!ce pytania, jak równie pomocy w okre$leniu indywidualnego kierunku rozwoju gospodarstwa.
Literatura
1. Kujawi&ski W., 2007: Podstawy doradztwa rolniczego, Materia#y kursowe,
cz. I, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, o/Pozna&.
2. Maziarz Cz., 1977: Andragogika rolnicza. PWN, Warszawa.
3. Maziarz Cz ., 1986: Doradztwo rolnicze. [w:] Encyklopedia o"wiaty i kultury doros!ych. Ossolineum.
4. Rasz H., Stankiewicz D., 2004: Systemy doradztwa rolniczego w krajach
UE, Kancelaria Sejmu Biuro Studiów i Ekspertyz, Wydzia# Analiz Ekonomicznych i Spo#ecznych, Informacja nr 1049/maj.
5. Sikorska-Wolak I., 1998: Geneza i rozwój doradztwa rolniczego w Polsce.
[w:] Zagadnienia doradztwa rolniczego, Wyd. SGGW, Warszawa.
6. Skórnicki H., Zagadnienia Doradztwa Rolniczego 4/05, „Doradztwo Rolnicze w $wietle reformy WPR”, Reforma Wspólnej Polityki Rolnej, Rozporz!dzenie RWE 1782/2003 w sprawie zmian Systemu Doradztwa Rolniczego.
7. Wiatrak A.P., 1998: Rola i znaczenie o"rodków doradztwa rolniczego dla
"rodowiska wiejskiego. Wie$ jutra - Organizacje rolnicze, nr 4.
8. Zawisza S., 1999: Doradztwo rolnicze: mi dzy przesz!o"ci# a tera&niejszo"ci#. [w:] Doradztwo rolnicze w okresie przygotowawczym do integracji z Uni# Europejsk#. Mat. Konf. Po$wi"tne.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83