vademecum emocjonalne gimnazjalisty - Poradnia on-line

Teresa Kała, Jolanta Górnik
VADEMECUM EMOCJONALNE
GIMNAZJALISTY
Dobrze widzi się tylko sercem. To co najważniejsze, jest niewidoczne dla oka”
(A. de Saint -Exupéry)
„CZUCIE I WIARA SILNIEJ MÓWIĄ DO MNIE NIŻ MĘDRCA
SZKIEŁKO I OKO”
Jak się czujesz ? Jak się masz ? Proszę nie mów, że dobrze bo to taka grzecznościowa
formułka, która nic mi o tobie nie mówi - tak po prostu wypada powiedzieć. Na jednej z kolejnych stron tej
książeczki zamieszczam listę słów, których ludzie najczęściej używają po to aby wyrazić to co czują. To właśnie
mam na myśli mówiąc emocja - to co czujesz. Mogłabym tu przytaczać różne definicje tego słowa, ale nie
wydaje mi się to konieczne. Masz jak sądzę 13, 14 lat i doskonale wiesz co to znaczy czuć. Być może nie zawsze
potrafisz nazwać to co czujesz ale wiesz czym jest odczuwanie. Wiesz jak to jest kiedy stoisz przy tablicy, kiedy
strzelasz gola, kiedy jest klasówka..... Wiesz coś o tym prawda ? Emocje odzwierciedlają twój stosunek do
działających na ciebie bodźców. Mówiąc bodziec mam na myśli to wszystko co się dzieje, co ma na ciebie
wpływ, co zauważasz i spostrzegasz, na co reagujesz. I nie chodzi mi tylko o bodźce zewnętrzne, o coś co dzieje
się w otoczeniu. Chodzi także o to co dzieje się w twoim wnętrzu, o twoje myśli, fantazje, marzenia. Czasem
wystarczy tylko pomyśleć o jakimś zdarzeniu z przeszłości lub puścić wodze fantazji i marzyć o czymś co
dopiero ma się wydarzyć by doświadczyć radości, złości smutku......Czasem jakaś sytuacja, muzyka, fotografia,
czyjeś słowa sprawiają, że nagle jakieś zdarzenie przypomina ci się z taką intensywnością jakby to działo się
teraz, w tej chwili. Emocje wyrażają się zmianą poziomu ogólnej mobilizacji całego twojego organizmu. Mają
określony znak: dodatni (odczucie przyjemności) w przypadku bodźców pozytywnych, ujemny (odczucie
przykrości) w przypadku bodźców negatywnych, oraz specyficzną treść i formę ekspresji. Odzwierciedlają to
potoczne sformułowania : czuć się dobrze, czuć się źle. Emocje dodatnie ukierunkowują twoją energię na
podtrzymanie stanu rzeczy, który je wywołał. Emocje negatywne - na jego likwidację. Emocje powodują także
zmiany w przebiegu procesów twojego myślenia, spostrzegania, pamięci. Emocje o umiarkowanym natężeniu
mogą podnieść sprawność działania, emocje o bardzo dużym natężeniu (zwłaszcza negatywne) mogą je
dezorganizować.
Zawsze coś czujesz ! Może nie zawsze jesteś świadomy tego co czujesz, może nie zawsze potrafisz to nazwać,
ale zawsze jesteś w jakimś stanie emocjonalnym. Bardziej świadomy swoich emocji stajesz się najczęściej w
sytuacjach gdy są one bardzo silne.
To co czujesz zawsze wpływa na to co robisz, jak się zachowujesz. Często dzieje się to poza twoją
świadomością, w sposób automatyczny. Emocje są trochę jak termometr. Są jak dobry przyjaciel, który pomaga
ci się rozeznać w informacjach i bodźcach płynących z otaczającego cię świata, a także z wnętrza ciebie samego.
Dzięki nim wiesz, co w otaczającej cię rzeczywistości jest dla ciebie dobre, a co ci zagraża. Gdy teraz czytasz
moje słowa także coś czujesz, być może to ciekawość, może zniecierpliwienie.... Co ja czuję, co robię i czy
jestem świadomy wpływu jednego na drugie ? Znałam kedyś chłopca, który zawsze gdy płakał mówił, że to od
gorąca. Zwykle ludzie płaczą gdy jest im smutno. Wydawało mi się, że ten chłopiec był smutny ale czy on o tym
wiedział ? Nie wiem. Wydaje mi się, że to ważne umieć nazwać to co czuję. Czy to jest przyjemne, czy
nieprzyjemne ? Jakie słowo najlepiej wyraża mój stan ? Jakie są konsekwencje tego co odczuwam ? Jakie z tej
emocji wynika zachowanie ? Jaka jest funkcja tego uczucia ? Za dużo pytań ? Nie martw się, nie musisz znać
wszystkich odpowiedzi. Ja też ich nie znam, ale nie przestaję wciąż pytać. Pytania są kluczem. Jeśli masz
odpowiedni klucz otwierasz drzwi.
Niezależnie od tego czy emocja jest przyjemna, czy nieprzyjemna warto ją przeżyć jako pewien sygnał.
Sygnał zawsze coś oznacza. Kiedy widzisz zielone światło wiesz, że możesz przejść na drugą stronę ulicy. Kiedy
słyszysz syrenę strażacką wiesz, że gdzieś się pali, burczenie w brzuchu oznacza, że jesteś głodny. Emocje to
także sygnały. Kiedy idziesz wieczorem ciemną ulicą odczuwasz strach. Strach to sygnał, że musisz się mieć na
baczności, że jest w twoim otoczeniu coś co może stanowić zagrożenie. Kiedy ktoś nie okazuje ci szacunku
jesteś zły. Złość to sygnał, że powinieneś coś zrobić aby powstrzymać proces niszczenia twojej pomyślności,
albo przeszkodzić temu w przyszłości. Niepokój może informować nas o tym, że jest coś w naszej przyszłości do
czego musimy się lepiej przygotować. Żal pokazuje co mogliśmy albo co powinniśmy byli zrobić w pewnych
sytuacjach w przeszłości. Poczucie winy jest informacją o przekroczeniu jakiejś osobistej normy. Smutek jest
związany z utratą i sygnalizuje, że powinniśmy się zatroszczyć się o siebie.
Każda emocja ma swoją specyficzną funkcję, coś sygnalizuje. Na przykład jest klasówka lub jakiś egzamin.
Dużo się uczyłeś, ale boisz się, że może ci się nie udać. Wchodzisz do klasy i ....... Być może odczuwasz drżenie
rąk, masz pustkę w głowie, serce wali jak młot, pocisz się....Boisz się. Twój strach mówi ci - uważaj,
niebezpiecznie, miej się na baczności.. Jeśli to taki mały strach to wyzwoli w tobie siłę aby sprostać zadaniu.
Jeśli bardzo się boisz to może się zdarzyć, że zapomnisz to czego się uczyłeś, będziesz miał pustkę w głowie i
wypadniesz źle. Autonomiczny układ nerwowy oraz adrenalina pobudzają narządy wewnętrzne, stąd mocne
bicie serca, szybszy oddech, pocenie się, drżenie mięśni. Następuje mobilizacja całego organizmu do ......no
właśnie, do czego ? Być może do ucieczki, być może do stawienia czoła temu co wywołuje strach, być
może do walki. Jeśli spotkasz na twej drodze lwa, ta wewnętrzna mobilizacja twojego organizmu da ci siłę do
ucieczki i wdrapania się na drzewo. Twój dobry przyjaciel - strach ostrzega i mobilizuje.
Możesz go wysłuchać i próbować zrozumieć albo powiedzieć mu „ jesteś głupi, siedź cicho, nie potrzebuję cię ”
Wtedy będziesz trochę jak ten Stefek Burczymucha z wiersza Jana Brzechwy, który mówił, że niczego się nie
boi. Pamiętasz finał ? Przestraszył się małej myszki. Nie da się oszukać emocji. Jeśli nie będziesz ich szanował,
lubił i słuchał tego co do ciebie mówią staną się niegrzeczne i dają ci nieźle w kość. Szanując swoje emocje
szanujesz też siebie. Jeśli chcesz aby inni okazywali ci szacunek musisz najpierw sam szanować siebie.
Szacunek dla siebie wypływa z faktu, że jesteś człowiekiem. Ba, powiem więcej - nie ma, nigdy nie było i nigdy
nie będzie drugiej takiej osoby jak ty. Jesteś unikalny !
Czasami emocje są jak małe dzieci, czasami przychodzą nie w porę, są nieadekwatne to sytuacji. Mała myszka, a
strach taki ogromny. Czy strach jest adekwatny do sytuacji egzaminu czy klasówki ? Co może się stać, czego się
obawiam, co złego może mnie spotkać ? Być może lepiej byłoby w tej sytuacji odczuwać motywację ?.
Wszystko zależy od tego co jest dla ciebie ważne, ale do tego jeszcze wrócimy. Zgoda ?
Czasami reagujesz w pewien sposób dlatego, że tak się nauczyłeś i nie przychodzi ci nawet do głowy, że możesz
inaczej. Trzeba wychowywać swoje emocje aby mogły nam służyć i wspierać nas, aby rosły i rozwijały się
razem z nami.
Czasem ludzie nie dopuszczają swoich emocji do głosu. Wyobraź sobie, że odczuwasz burczenie i ból w
brzuchu i nie rozumiesz co to oznacza. Pewnie nie sięgnąłbyś wtedy po kanapkę, bo nie wiedziałbyś, że jesteś
głodny. Może się zdarzyć, że przed wyjściem do szkoły ktoś ma biegunkę, ból brzucha lub głowy i nie zdaje
sobie sprawy, że są to objawy strachu przed klasówką, sprawdzianem itp. To trochę tak jakby ciało tej osoby
żyło swoim własnym życiem i nie było przepływu informacji pomiędzy ciałem i głową.
Ważne
1/ Potrafić nazwać to co odczuwam - co ja czuję ? czy to jest przyjemne, czy nieprzyjemne ? Jakie słowo
najlepiej opisuje tę emocję ?
2/ Jakie są konsekwencje tego co odczuwam, jakie z tej emocji wynika lub wyniknie zachowanie - co ja robię ?
3/ Jaka jest funkcja tego uczucia ? - o czym to uczucie mnie informuje ?
EMOCJE
MYŚLI
ZACHOWANIE
Ten rysunek dobrze ilustruje to o czym staram ci powiedzieć. W każdej chwili coś czujesz, coś myślisz i jakoś
się zachowujesz. Nawet teraz kiedy czytasz tę książkę, wodzisz oczami po stronie, siedzisz lub leżysz,
przewracasz kartki, zastanawiasz się nad tym co mówię, zgadzasz się ze mną lub nie, zastanawiasz się jak to jest
z tobą, czujesz zaciekawienie i w związku z tym zaglądasz na następną stronę, czujesz się troszkę znudzony i
być może za chwilę ją odłożysz aby posłuchać muzyki lub obejrzeć coś w telewizji lub zrobić cokolwiek innego.
Każde twoje i moje też doświadczenie składa się z tych trzech elementów : coś czuję, coś myślę i coś robię.
Cdn……………..