stanowisko służbowe i stopień wojskowy jako wyznaczniki statusu i

ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS
No 3079
SOCJOLOGIA XLIV
WROCŁAW 2008
ZDZISŁAW MORAWSKI
Uniwersytet Wrocławski
STANOWISKO SŁUŻBOWE I STOPIEŃ WOJSKOWY
JAKO WYZNACZNIKI STATUSU I POZYCJI
ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH SIŁ ZBROJNYCH
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej są organizacją formalną o szczególnym znaczeniu zarówno w okresie pokoju, jak i w czasie wojny. Struktura i zadania Sił Zbrojnych są szczegółowo określone przez obowiązujące prawo, stąd też
wszelkie rozważania o strukturze i funkcjach wojska muszą być odnoszone do regulacji prawnych. Dotyczy to również analiz socjologicznych; tak też jest w przypadku niniejszego opracowania.
Na początek pewne ustalenia terminologiczne. Jednym z istotnych pojęć służących do opisu i analizy grup społecznych jest „status społeczny”. Status społeczny nie jest elementem struktury społecznej, lecz stratyfikacji, która jest układem hierarchicznym zdeterminowanym przez indywidualne cechy jednostkowe.
Status jest prestiżem przyznawanym przez grupę w zamian za usługi, jakie dana
osoba świadczy lub może świadczyć na rzecz grupy lub w zamian za wnoszone przez nią wartości: wiedzę, doświadczenie, umiejętności. Status przyznawany
jest na podstawie powszechnego grupowego konsensu, rodzi się dzięki kooperacji
i zgodzie społecznej.
Na status danej osoby składają się więc nie tylko cechy indywidualne, takie jak bogactwo, wiedza, uzdolnienia, pochodzenie, zaradność, ale także tzw.
zasoby społeczne, czyli np. członkostwo w grupach społecznych, role przez nią
odgrywane w otoczeniu społecznym. Status społeczny jest, inaczej mówiąc, wartością posiadanych przez daną jednostkę zasobów indywidualnych i społecznych
istotnych dla jej otoczenia społecznego, które mogą tworzyć członkowie danej
grupy społecznej. Status jednostki w stratyfikacji prestiżu zależy więc od różnych
czynników i okoliczności danego czasu i miejsca, sytuacji wewnątrzgrupowej
druk_soc_XLIV.indd 229
2008-11-03 14:13:28
230
ZDZISŁAW MORAWSKI
i cech indywidualnych. Stratyfikacja, aczkolwiek nie jest elementem struktury,
jest wobec niej pochodna – osoby mające wyższą pozycję w grupie powinny też
mieć wyższą rangę w hierarchii prestiżu, jednak nie zawsze tak się dzieje, mimo
że zwykle wysoki status w hierarchii prestiżu wzmacnia pozycję władzy1.
Na podstawie tej zwięzłej charakterystyki pojęcia statusu należy w tym miejscu określić, jakie znaczenie dla kształtowania statusu poszczególnych żołnierzy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej może mieć prawo. Status jest czymś
spontanicznie się kształtującym, należy więc przypuszczać, że rola prawa w określaniu statusu powinna być raczej niewielka. Prawo może jednak oddziaływać
na status pośrednio; może mianowicie oddziaływać na niektóre elementy zasobów społecznych danego żołnierza (w tym przypadku oficera), takie jak członkostwo w innych grupach czy też rola odgrywana przez żołnierza w jego otoczeniu
społecznym. Rolę żołnierza z kolei kształtują jego przywileje i obowiązki, które
są bardzo precyzyjnie określone przez prawo. Te przywileje i obowiązki są przypisane do pozycji jednostki w wojsku. W tym miejscu należałoby więc sprecyzować znaczenie pojęcia „pozycja społeczna”.
Pozycja społeczna określana jest najczęściej, aczkolwiek niezbyt precyzyjnie,
jako miejsce zajmowane przez daną jednostkę w strukturze społecznej. Pozycje
społeczne członków danej grupy w przyjętej przez nas konwencji terminologicznej to „konstelacje”, podukłady, stanowiące elementy struktur, przy czym istotną cechą pozycji zajmowanych w danej grupie przez jej członków jest ich hierarchiczność, będąca przejawem hierarchiczności struktury wewnątrzgrupowej.
Różnice między poszczególnymi pozycjami są różnicami typu hierarchicznego
przede wszystkim z tego względu, że pozycje te różnią się rozmiarem władzy
im przypisanej, czyli różnymi możliwościami spowodowania, że inni członkowie
grupy zmuszeni będą do zachowania się sprzecznego ze swoimi interesami. Podobnie różne pozycje charakteryzują się różną zdolnością do wywierania wpływu
na grupę. Pozycje różnią się też zakresem dostępu do informacji oraz nierównym
stosunkiem do sankcji grupowych.
Hierarchiczność pozycji, jak wynika z tej charakterystyki, jest pojęciem bardzo przydatnym do analizy struktury i stratyfikacji wojska, w tym i naszych sił
zbrojnych. Jak powszechnie wiadomo, każde wojsko ma strukturę hierarchiczną
i to bezpośrednio zdeterminowaną przez normy prawne różnego rzędu. O wpływie norm prawnych na status żołnierzy napisaliśmy wyżej. Tu zaznaczyć trzeba, że za bezpośrednie oddziaływanie prawem na status danego żołnierza można
uznać mianowanie go na określony stopień wojskowy, aczkolwiek, jak się przekonamy, hierarchia stopni wojskowych powiązana jest z hierarchią stanowisk
służbowych.
1 W. Strykowski-Kozień, Dynamika struktury społecznej, [w:] Struktura, wymiana, władza,
IFiS PAN, Warszawa 1993, s. 111 i n.; J. Szmatka, Małe struktury społeczne. Wstęp do mikrosocjologii strukturalnej, PWN, Warszawa 1989, s. 190–192.
druk_soc_XLIV.indd 230
2008-11-03 14:13:29
Wyznaczniki statusu i pozycji żołnierzy zawodowych
231
Po przeanalizowaniu pojęć statusu i pozycji społecznej przejdę, zgodnie z tytułem niniejszego opracowania, do analizy treści regulacji prawnych kształtujących status i pozycję oficerów zawodowych polskich sił zbrojnych2.
Zasadniczą ustawą regulującą interesującą nas materię są ustawy: z dnia
11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych3 i z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej4,
wielokrotnie nowelizowana.
Pierwsza z tych ustaw określa strukturę Sił Zbrojnych RP, dzieląc kadrę zawodową na trzy korpusy: oficerów zawodowych, podoficerów zawodowych i szeregowych zawodowych. Powyższe korpusy dzielą się z kolei na korpusy osobowe, a te ostatnie na grupy osobowe (art. 4 ust. 1). Podziału na korpusy osobowe
i grupy osobowe dokonuje minister obrony narodowej (art. 4 ust. 5). Ustawa
w trosce o prestiż żołnierzy zawodowych stanowi, że żołnierzem tym może być
osoba posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie, o nieposzlakowanej opinii,
której wierność dla Rzeczypospolitej Polskiej nie budzi wątpliwości, mające odpowiednie kwalifikacje oraz zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia zawodowej służby wojskowej (art. 2). Zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia
zawodowej służby wojskowej ustala wojskowa komisja lekarska (art. 5 ust. 1)5.
Zgodnie z przedmiotem niniejszego opracowania w dalszej jego części należy bliżej się zająć regulacjami dotyczącymi stanowisk służbowych i stopni wojskowych i ich wzajemnymi relacjami, a także warunkami prawnymi powołania
do zawodowej służby wojskowej.
Stanowisko służbowe to usytuowanie żołnierza zawodowego w hierarchii
służbowej jednostki organizacyjnej, z określonymi dla tego stanowiska: nazwą,
stopniem etatowym, wymaganiami kwalifikacyjnymi, opisem stanowiska, grupą
uposażenia, korpusem osobowym, grupą osobową (art. 6 ust. 1 pkt 3). Stopień
etatowy z kolei to określony dla danego stanowiska służbowego stopień wojskowy. Wyższe stanowisko służbowe to stanowisko służbowe, którego stopień
etatowy jest wyższy od stopnia etatowego poprzednio zajmowanego stanowiska
służbowego. Równorzędne stanowisko służbowe to stanowisko służbowe, którego stopień etatowy jest równy stopniowi etatowemu poprzednio zajmowanego
2 Wyniki badań empirycznych dotyczących ról, prestiżu i statusu żołnierzy zawodowych
przedstawiono w: J. Maciejewski, Oficerowie zawodowi Wojska Polskiego a kariera. Wybrane
aspekty socjologiczne, [w:] Socjologiczne aspekty bezpieczeństwa narodowego, J. Maciejewski
(red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001, s. 134–143. O postrzeganiu
własnego prestiżu przez wojskowych por. S. Harmoszko, Społeczny wymiar zmiany systemowej
w Wojsku Polskim, [w:] Socjologiczne aspekty..., s. 48.
3 Por. J. Paśnik, Nowa ustawa o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych – uwagi krytyczne,
„Wojskowy Przegląd Prawniczy” 2004, nr 4, s. 16–29.
4 Por. S. Ruman, A. Kuśmierczyk, Nowelizacja ustawy o powszechnym obowiązkum obrony
Rzeczypospolitej Polskiej, „Myśl Wojskowa” 2004, nr 2, s. 49–53, nr 3, s. 47–56, nr 5, s. 28–39.
5 Por. R. Kawka, Rozwój zawodowy kadry a ustawa pragmatyczna, „Przegląd Wojsk Lądowych” 2006, nr 7, s. 92–94.
druk_soc_XLIV.indd 231
2008-11-03 14:13:29
232
ZDZISŁAW MORAWSKI
stanowiska służbowego (art. 6 ust. 1 punkty 4–6). Omawiana ustawa definiuje też
pojęcia stanowiska głównego, pośredniego, zasadniczego, szczególnego i zabezpieczającego (punkty 7–11).
Stosunek służbowy zawodowej służby wojskowej powstaje w drodze powołania, na podstawie dobrowolnego zgłoszenia do tej służby, po spełnieniu łącznie
następujących warunków: wydaniu rozkazu personalnego o powołaniu do zawodowej służby wojskowej; podpisaniu kontraktu na pełnienie zawodowej służby
wojskowej; stawieniu się osoby powołanej, z którą zawarto kontrakt, do pełnienia
zawodowej służby wojskowej. Rozkaz personalny o powołaniu do zawodowej
służby wojskowej wydaje, uwzględniając potrzeby Sił Zbrojnych RP, Szef Sztabu
Generalnego Wojska Polskiego (art. 9 i 34). Do zawodowej służby wojskowej
w korpusie oficerów zawodowych powołuje się żołnierza mianowanego na stopień wojskowy podporucznika (podporucznika marynarki) po ukończeniu przez
niego wyższej szkoły wojskowej i uzyskaniu tytułu zawodowego magistra (równorzędnego) lub też po ukończeniu szkolenia wojskowego, w przypadku posiadania tytułu zawodowego magistra (równorzędnego) – art. 10. Z przedstawionych regulacji wynika, że powołanie do zawodowej służby wojskowej musi być
poprzedzone mianowaniem na odpowiedni stopień wojskowy (podporucznika,
w przypadku korpusu oficerów zawodowych).
Podpisanie kontraktu jest jednym z niezbędnych warunków powołania do zawodowej służby wojskowej. Kontrakt ten może być zawarty na pełnienie służby
stałej lub służby terminowej (art. 12 ust. 1). Zasadniczo zawiera się kontrakty
na pełnienie służby terminowej; wyjątkowo, w przypadku żołnierzy wyróżniających się zawiera się kontrakty na pełnienie służby stałej (art. 13). Istnieje możliwość przedłużania kontraktu, a także – w przypadku bardzo dobrej oceny – podpisania kontraktu na pełnienie służby stałej (art. 14). Sam kontrakt nie określa
stanowiska, na którym będzie pełniona służba, określa tylko rodzaj stanowisk,
na których będzie pełniona zawodowa służba wojskowa (art. 15). Ustawa stanowi
jednak, że właściwym do zawierania kontraktów jest organ uprawniony do wyznaczania żołnierza zawodowego na stanowisko służbowe, na którym będzie pełnił
zawodową służbę wojskową (art. 12 ust. 2). Ustawa określa, jakie organy są właściwe do wyznaczania na stanowisko służbowe i zwalniania z tych stanowisk.
I tak np. minister obrony narodowej właściwy jest do wyznaczania i zwalniania w odniesieniu do stanowisk służbowych o stopniach etatowych pułkownika
(komandora) i generałów (admirałów); dowódca rodzaju sił zbrojnych właściwy
jest natomiast w odniesieniu do stanowisk służbowych do stopnia etatowego podpułkownika (komandora porucznika) włącznie w podległych jednostkach wojskowych; dowódca okręgu wojskowego, dowódca korpusu, dowódca Garnizonu
Warszawa i komendant akademii wojskowej właściwy jest w odniesieniu do stanowisk służbowych do stopnia etatowego kapitana (kapitana marynarki) włącznie
w podległych jednostkach wojskowych (art. 44 ust. 1).
druk_soc_XLIV.indd 232
2008-11-03 14:13:29
Wyznaczniki statusu i pozycji żołnierzy zawodowych
233
Żołnierz zawodowy może pełnić służbę w trojaki sposób: na stanowisku służbowym w jednostce wojskowej, w rezerwie kadrowej i w dyspozycji (art. 19). Przeniesienie do rezerwy kadrowej następuje wówczas, gdy przewiduje się przeniesienie
go na inne stanowisko służbowe żołnierza zwolnionego z dotychczas zajmowanego
stanowiska. Dochodzi do tego zazwyczaj wówczas, gdy konieczne jest zwolnienie
stanowiska dla innego żołnierza, mającego kwalifikacje (zasoby w terminologii socjologicznej) bardziej adekwatne do potrzeb sił zbrojnych, a żołnierz pełniący dotychczas służbę na tym stanowisko ma kwalifikacje przydatne dla wojska na innym
stanowisko. Rezerwa kadrowa służy racjonalnej gospodarce kadrami, podtrzymując
status żołnierza mimo utraty przez niego dotychczasowej pozycji. Pozycja żołnierza
ulega stabilizacji z chwilą wyznaczenia go na nowe stanowisko służbowe. Ustawa
określa organy właściwe do przeniesienia żołnierza do rezerwy kadrowej i maksymalny okres pozostawania w rezerwie kadrowej (art. 20).
W odróżnieniu od przeniesienia do rezerwy, które jest związane ze zwolnieniem z dotychczas zajmowanego stanowiska, przeniesienie do dyspozycji nastąpić może po wydaniu decyzji o zwolnieniu z zawodowej służby wojskowej.
Pozostawanie w dyspozycji trwa do dnia zwolnienia ze służby. Równocześnie
z przeniesieniem do dyspozycji następuje zwolnienie żołnierza z dotychczas zajmowanego stanowiska. Żołnierz może być też zwolniony z wykonywania zadań
służbowych przez czas pozostawania w dyspozycji. Instytucja pozostawania
w dyspozycji pełni więc funkcje czasowej osłony socjalnej, żołnierz pozostaje
przez czas pozostawania w dyspozycji na zaopatrzeniu dotychczasowej lub innej
jednostki wojskowej (art. 21).
Żołnierz zawodowy, za jego pisemną zgodą, może pełnić służbę wojskową na stanowiskach służbowych w niektórych instytucjach cywilnych, których
przedmiot działania powiązany jest w pewien sposób z obronnością kraju. Ustawa wymienia przykładowo Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Służbę Wywiadu
Wojskowego, Kancelarię Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Departament Sądów
Wojskowych Ministerstwa Sprawiedliwości, Agencję Wywiadu (art. 22). Żołnierz
zajmować więc może szczególną pozycję poza jednostkami wojskowymi.
Dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierz zawodowy jest wyznaczony
na stanowisko służbowe, może dodatkowo powierzyć mu czasowe pełnienie obowiązków służbowych na stanowisku nieobsadzonym albo obsadzonym, na którym
wyznaczony żołnierz nie wykonuje czasowo zadań służbowych. Żołnierz zajmować więc może równocześnie przez pewien okres dwie pozycje. Ustawa nie wspomina o dodatkowym wynagrodzeniu za pełnienie dodatkowych obowiązków. Należy stąd wnosić, że dodatkowe wynagrodzenie nie przysługuje. Okres pełnienia
dodatkowych obowiązków nie może jednak jednorazowo przekroczyć piętnastu
miesięcy (art. 25). Ustawa wprowadzając tę instytucję wzmacnia dyspozycyjność
żołnierzy zawodowych przez ograniczenie ich stabilizacji pozycyjnej.
druk_soc_XLIV.indd 233
2008-11-03 14:13:29
234
ZDZISŁAW MORAWSKI
Dyspozycyjność pozycyjna żołnierzy wynika również z innych przepisów
ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Decyzję o powołaniu żołnierza do zawodowej służby wojskowej podejmuje, jak już wspomniano, Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. W decyzji tej zalicza równocześnie żołnierza
do określonego korpusu osobowego oraz grupy osobowej. Żołnierz zawodowy
może być przeniesiony do innego korpusu osobowego lub do innej grupy osobowej stosownie do posiadanych kwalifikacji ze względu na stan zdrowia lub potrzeby sił zbrojnych (art. 34). Od podporządkowania się tej decyzji żołnierz nie może
się uchylić. Podobnie, odpowiednio do kwalifikacji, a także potrzeb Sił Zbrojnych
RP wyznacza się żołnierza na stanowisko służbowe. Uwzględnia się przy tym
opinię służbową oraz indywidualną prognozę przebiegu służby (art. 35). Ustawa określa minimalne wymagania kwalifikacyjne dla poszczególnych stanowisk
według stopni etatowych. I tak np. na stanowiskach dla oficerów zawodowych
zaszeregowanych do stopnia etatowego podporucznika wymaga się ukończenia
wyższej szkoły wojskowej i posiadania tytułu zawodowego magistra (równorzędnego) lub posiadania tytułu zawodowego magistra (równorzędnego) oraz odbycia
szkolenia wojskowego i zdania egzaminu na oficera. Wyznaczenie na stanowiska
zaszeregowane do stopni etatowych porucznika i kapitana wymaga odpowiednio:
ukończenia kursów specjalistycznych dla poruczników i kapitanów. Na stanowisku dla stopnia etatowego majora (komandora podporucznika) wymaga się ukończenia studiów podyplomowych w Akademii Obrony Narodowej lub Akademii
Marynarki Wojennej. Na stanowisku dla podpułkownika (komandora porucznika)
wymaga się ukończenia kursu specjalistycznego dla podpułkowników (komandorów poruczników). Na stanowisku służbowym dla pułkowników (komandorów)
wymaga się ukończenia studium operacyjno-strategicznego. Na stanowiskach
służbowych dla generałów wymagane jest ukończenie studium polityki obronnej
(art. 36).
Ustawa wprowadza zasadę kadencyjności służby na poszczególnych stanowiskach, przy czym kadencję lub kadencje określa się w ten sposób, aby suma
czasu trwania tych kadencji równała się okresowi, na jaki został zawarty kontrakt
(art. 37). Wprowadzenie kadencyjności umożliwia elastyczną politykę kadrową
i zajmowanie określonych stanowisk-pozycji przez osoby najbardziej odpowiednie. Ochronie żołnierzy przed zwolnieniem ze stanowiska (a więc stabilizacji
pozycji w hierarchii służbowej) służy przepis wyliczający przypadki, w których
zwalnia się lub można zwolnić żołnierza ze stanowiska. Obligatoryjnie zwalnia
się żołnierza z zajmowanego stanowiska, jeżeli wojskowa komisja lekarska orzekła jego niezdolność do pełnienia zawodowej służby wojskowej w określonych
jednostkach wojskowych albo na zajmowanym stanowisku służby, gdy zlikwidowano zajmowane przez niego stanowisko służbowe i wreszcie, gdy upłynął
termin kadencji określony w decyzji o wyznaczeniu na stanowisko służbowe.
Żołnierza z kolei można zwolnić z zajmowanego stanowiska służbowego w przypadku potrzeby wyznaczenia na równorzędne lub wyższe stanowisko służbowe.
druk_soc_XLIV.indd 234
2008-11-03 14:13:29
Wyznaczniki statusu i pozycji żołnierzy zawodowych
235
Żołnierza zwolnionego ze stanowiska służbowego w powyższych sytuacjach
(a także żołnierza pozostającego w rezerwie kadrowej) zwalnia się z zawodowej
służby wojskowej, gdy odmówi pełnienia służby na innym równorzędnym lub
wyższym stanowisku (art. 45). Ustawa nie przewiduje w tym miejscu sytuacji polegającej na przeniesieniu na niższe stanowisko, odsyła jednak do szczegółowych
regulacji, które ma wydać minister obrony narodowej w formie rozporządzenia.
Rozporządzenie to powinno przewidywać możliwość równego dostępu żołnierzy
do wyższych stanowisk służbowych, zapewnić sprawność kierowania przez ministra obrony narodowej podległymi i nadzorowanymi jednostkami organizacyjnymi. Rozporządzenie ma też stanowić, że podstawowym kryterium zaliczenia lub
przeniesienia żołnierza zawodowego do innego korpusu osobowego lub grupy
osobowej powinno być wykształcenie żołnierza, jego kwalifikacje zawodowe,
w tym specjalistyczne, stan zdrowia, a także przydatność na nowym stanowisku
służbowym (art. 46). Hierarchizacja pozycji w wojsku powinna opierać się więc
według ustawy na przejrzystych i racjonalnych podstawach, zapewniając najbardziej efektywne wykorzystanie posiadanych przez żołnierzy kwalifikacji.
Kolejny omawiany temat to regulacja ustawowych stopni wojskowych.
Głównym aktem prawnym jest w tym zakresie ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 r. Ustala ona nazwy
i hierarchię stopni wojskowych; stanowi także, że stopnie wojskowe są dożywotnie
oraz że stopień wojskowy jest tytułem żołnierza (art. 74). Czym innym jest więc
stanowisko służbowe, a czym innym stopień wojskowy, aczkolwiek i stanowiska
służbowe, i stopnie wojskowe tworzą pewną hierarchię. Obie hierarchie są ze sobą
powiązane przez instytucję prawną stopnia etatowego. Przypomnijmy, że stopień
etatowy według ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych to określony
dla danego stanowiska służbowego stopień wojskowy (art. 6 ust. 1 pkt 4). Poszczególne stanowiska służbowe są zaszeregowywane do poszczególnych stopni
etatowych, a ze stopniami tymi powiązane są z kolei minimalne wymagania kwalifikacyjne (art. 36 – por. wyżej). Czymś, co wyróżnia stopień wojskowy, jest właśnie jego dożywotni i tytularny charakter. Jest on czymś, co zasadniczo nie może
być żołnierzowi odebrane w zwykłym trybie. Stopień etatowy jest syntetycznym
wskaźnikiem posiadanych przez żołnierza kwalifikacji, umożliwia mu zajęcie danego stanowiska służbowego. Jeśli stanowisko służbowe żołnierza można uznać
za wyznaczające pozycję społeczną w organizacji, jaką są siły zbrojne, to – jak
sądzę – stopień wojskowy może być uznany za prawną współdeterminantę statusu
żołnierza. Jest formalną, uregulowaną przez prawo drogą kształtowania prestiżu
danego żołnierza.
Koncentrując się na stopniach oficerskich, zauważyć trzeba, że warunkiem
mianowania na stopień wojskowy podporucznika (podporucznika marynarki) jest ukończenie wyższej szkoły wojskowej i posiadanie tytułu zawodowego
magistra (równorzędnego) albo posiadanie tytułu zawodowego magistra (równorzędnego) i odbycie szkolenia wojskowego oraz zdanie egzaminu na oficera
druk_soc_XLIV.indd 235
2008-11-03 14:13:29
236
ZDZISŁAW MORAWSKI
(art. 28). O wzajemnej współzależności stopnia wojskowego i stanowiska służbowego świadczy regulacja z art. 31 stanowiąca, że żołnierza zawodowego mianuje się na stopień wojskowy odpowiadający stopniowi etatowemu stanowiska
służbowego, na jakie żołnierz ma być wyznaczony. Jeden z przepisów ustawy
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej stanowi z kolei,
że żołnierze w czynnej służbie wojskowej mogą być mianowani w czasie pokoju
na kolejny wyższy stopień wojskowy, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: uzyskają pozytywne wyniki w szkoleniu wojskowym, otrzymali pozytywną
opinię służbową, są zdyscyplinowani i ukończyli kurs lub szkolenie wojskowe
wymagane dla stopnia wojskowego, na który mają być mianowani (art. 76 ust. 10).
Możliwa jest jednak inna sytuacja. Ta sama ustawa stanowi bowiem, że na wyższy stopień wojskowy można mianować również osoby, które z racji ukończonego wieku lub stanu zdrowia nie podlegają obowiązkowi służby wojskowej, jeżeli
to mianowanie jest uznaniem ich zasług z tytułu udziału w walkach o niepodległość państwa lub misjach pokojowych. Dotyczyć to może także byłych żołnierzy
zawodowych, którzy działając jako wolontariusze w stowarzyszeniu skupiającym
byłych żołnierzy zawodowych, wykonują świadczenia o charakterze obronnym,
edukacyjno-wychowawczym lub w zakresie bezpieczeństwa publicznego bądź
też są zatrudnieni w organach władzy publicznej albo w podmiotach posiadających, wykonując zadania związane z obronnością państwa, jeżeli mianowanie to
jest uznaniem ich zasług z tytułu wykonywania działalności związanej z obronnością państwa (art. 76 ust. 8). Ta ostatnia regulacja stanowi realizację wspomnianej
wyżej definicji ustawowej, w myśl której stopień wojskowy jest tytułem żołnierza
(art. 75 ust. 2). Tytuły-stopnie żołnierza tworzą hierarchię podobnie jak stanowiska, jednak hierarchia ta nie zawsze – jak widać – pokrywa się z hierarchią
służbową tworzoną przez stanowiska służbowe. Określenie przez ustawę stopnia
wojskowego mianem tytułu wraz z wszystkimi tego prawnymi konsekwencjami
upoważnia nas, jak sądzę, do uznania stopnia wojskowego za formalny komponent statusu żołnierza, który jest w pewnym stopniu niezależny od zajmowanego
stanowiska służbowego.
Akty prawne
Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej,
Dz.U. z 2004 r., Nr 241, poz. 2416 z późn. zm.
Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych, Dz.U. z 2003 r.
Nr 179, poz. 1750 z późn. zm.
druk_soc_XLIV.indd 236
2008-11-03 14:13:29