Dzień 3_Streszczenie projektu “Różowe Okulary

 Streszczenie projektu “Różowe Okulary PRL-­‐u” zrealizowanego przez Fundację Kultura Dla Tolerancji na przełomie maja i czerwca w roku 2012, w Krakowie Wojciech Szymański. Widzialny, Niewidzialny
Wykład na temat paradoksalnej widzialności niewidzialnego w PRL-u. O reprezentacji, która
wyprzedza reprezentowanego. O obrazie bez obrazowanego, o tym, jak obraz umarł na AIDS,
zanim obrazowany odbył stosunek.
Błażej Warkocki. Parametry ukrycia. Homoseksualiści i PRL
Czy w PRL istnieli homoseksualiści? Pewnie tak, ale niewiele o nich wiadomo, bo tak czy
inaczej byli ukryci. Jak wyglądały reguły tego ukrycia? Będziemy szukać odpowiedzi na to
pytanie przyglądając się różnym dyskursom. głównie literaturze, ale także filmowi (zwłaszcza
„Seksmisji”) i medycznym definicjom „zboczeń seksualnych”. będziemy również
rekonstruować ślady homoseksualnego dyskursu emancypacyjnego z lat 80 i zastanawiać się
nad przyczynami akcji „Hiacynt”.
Podczas naszego kolejnego spotkania Warkocki zastanawiał się nad obecnością/brakiem
narracji o homoseksualistach w PRL-u. Wydaje się, że pośród wielu dostępnych świadectw
dotyczących PRL-u, te o homoseksualistach nadal pozostają w ukryciu; brak chociażby
historyczno-naukowych opracowań dokumentów związanych z akcją hiacynt.
Coraz częściej ukazują się dzienniki z tamtego okresu np. Autorstwa Anny Kowalskiej, Marii
Dąbrowskiej, Jana Lechonia, Jarosława Iwaszkiewicza czy też ostatnio - Mirona
Białoszewskiego. Ważną, otwierającą rolę w eksploatacji tego tematu utorowała w Polsce
XXI wieku powieść Michała Witkowskiego „Lubiewo”. Do homobiografii w swoich
książkach powraca sam Warkocki, a także Krzysztof Tomasik, przepisując życiorysy znanych
osób z kręgu literatury, poprzez nieznane dotąd fakty z ich biografii.
W dyskursie naukowym stykają się ze sobą dwa odmienne podejścia: jedno, reprezentowane
m.in. Przez Wiesława Kota, które zakłada, że w polskiej literaturze rodzime dzieła o tematyce
homoerotycznej są po prostu słabe, stąd często się o nich nie pamięta; albo też podejście zgoła
odmienne, którego przedstawicielem jest np. szwajcarski badacz German Ritz, który z kolei
uważa, że dyskrecja polskich wątków homoseksualnych pozwoliła im na wejście do kanonu
` 1 polskiej literatury i zaistnienie w szerokim obiegu.
Warkocki przyglądał się także jednej z najpopularniejszych polskich komedii – „Seksmisji”
Juliusza Machulskiego, poszukując w niej jawnych i ukrytych tropów homoseksualnych oraz
możliwości jej odczytania w tym kluczu. Premiera (i niezwykła popularność) komedii
Machulskiego zbiegła się w czasie z kształtowaniem się w Polsce homoseksualnego dyskursu
emancypacyjnego. Nadal jednak wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi: dlaczego nie mamy
świadectw historii mówionej z tego okresu? Co jeszcze uda się odkryć, a gdzie na zawsze
pozostaną białe plamy?
Sebastian Jagielski. Mężczyźni pożądający mężczyzn w kinie PRL-u. Spotkanie
towarzyszące festiwalowi Queerowy Maj.
Reprezentacja jawnych homoseksualistów w kinie okresu PRL-u jest znikoma, ale nie brakuje
w nim rozmaitych manifestacji męsko-męskiego pożądania. za sprawą filmów Andrzeja
Wajdy i Krzysztofa Zanussiego – najważniejszych bodaj reżyserów epoki PRL-u – męskie
pożądanie mężczyzn lokuje się w samym centrum kanonu kina polskiego. Pierwiastek
erotyczny w relacji między mężczyznami przybiera w ich filmach postać fantomu, śladu
pragnienia, które nigdy nie zostaje zobrazowane wprost, wymyka się fotograficznej
dosłowności i bezpośredniości. Utajone homoerotyczne pożądanie zostanie zanalizowane na
przykładzie najważniejszych filmów K. Zanussiego („Barwy Ochronne”, „Życie Rodzinne”) i
A. Wajdy („Lotna”, „Brzezina”, „Ziemia Obiecana”).
Monika Talarczyk-Gubała. Kino kobiet w PRL-u jako kino mniejszości
Wykład wprowadzi słuchaczy w problematykę edukacji i pracy zawodowej reżyserek w
polskiej kulturze filmowej, zogniskowanej w szkole filmowej w łodzi i państwowej
kinematografii PRL-u. Mimo propagandowej emancypacji kobiet przez podejmowanie
„męskich” zawodów i ich obecności na wydziale reżyserii dzieliły status kulturowej
mniejszości. Droga do debiutu oraz socjalizacja w patriarchalnej kinematografii wskazuje na
polską odmianę tzw. sufitu z celluloidu i konieczność symbolicznej transgenderowej
metamorfozy, by stanąć na czele ekipy filmowej, co zostanie omówione na przykładzie kilku
reprezentatywnych zawodowych biografii.
Paweł Leszkowicz. Nagi mężczyzna w kulturze PRL-u
Wykład jest poświęcony nowej książce Pawła Leszkowicza „Nagi mężczyzna. Akt męski w
sztuce polskiej po 1945 roku” (Poznań 2012). Autor skupi się na przedstawieniu części
książki dotyczącej obrazowania i regulowania męskiego ciała w sztuce i teatrze w czasach
` 2 PRL-u, szczególnie w dziełach odsłaniających homoerotyczne i kobiece spojrzenie na męskie
ciało.
Przodkinie z PRL-u. wycieczka śladami kobiet po Krakowie, realizowana we
współpracy z Fundacją Przestrzeń Kobiet
Okres PRL to przeszłość bardzo nieodległa, a jednocześnie niezbyt rozpoznana. Historia
kobiet to temat bliski, a wciąż zbyt mało o niej wiadomo. w ramach wycieczki opowiemy o
kobietach związanych z Krakowem w czasach PRL, żyjących tu, pracujących, wpływających
na kształt rzeczywistości. przyjrzymy się miejscom związanym z życiem m.in. prof.
psychiatrii Marii Orwid, poetki Anny Świrszczyńskiej, malarki Teresy Rudowicz, tłumaczki
Marii Leśniewskiej i innych wybitnych kobiet wciąż znanych zbyt mało.
Artur Zaborski. Gej jako dewiant w późnym PRL-u
Stereotyp mówi, że współcześni Polacy zwykli traktować homoseksualizm jako prowadzącą
do grzechu chorobę. Czy było tak również w czasach, gdy gwałtownie ścierały się poglądy
kościoła katolickiego i komunistycznego reżymu? Na podstawie analizy komedii Jerzego
Gruzy i Stanisława Barei oraz dramatów, takich jak „Ojciec” Jerzego Hoffmana, „zaklęte
rewiry” Janusza Majewskiego czy „Wśród Nocnej Ciszy” Tadeusza Chmielewskiego,
Zaborski ujawni strategie, jakimi posłużyli się filmowi twórcy wprowadzając postać geja na
polski ekran.
PRL-owskie historie miłości między innymi. Badania przy instytucie socjologii UJ
Na spotkaniu studentki i studenci Instytutu Socjologii UJ zaprezentują wyniki badań
prowadzony w ramach obozu badawczego “PRL-owskie historie miłości między innymi”.
badania obejmują zarówno analizę dyskursu prasy codziennej i tekstów naukowych
odnoszących się do osób homoseksualnych, jak i wywiady biograficzne z osobami homo-, i
biseksualnymi, które swoją młodość przeżywały w okresie PRL.
Agnieszka Weseli. Poszukiwana, poszukiwane – lesbijka, biseksualistka, transka, czyli
kobieta nieheteronormatywna w socjalistycznej Polsce
Poszukiwana: kobieta nieheteronormatywna w PRL. Poszukiwane: ślady jej życia, źródła
oficjalne i prywatne, relacje. Jak i czy w ogóle się identyfikowały, jak się poznawały i jak
żyły nieheteronormatywne kobiety od końca II wojny światowej do 1989 roku? Co już wiemy
i czemu tak mało, czego i jak możemy się dowiedzieć, a czego zapewne nigdy się nie
dowiemy – i dlaczego? Tematami spotkania będą obecność nieheteronormatywnych kobiet w
` 3 rzeczywistości polskiego socjalizmu i perspektywy badawcze tego tematu.
Jak podkreślała Weseli, istotnym jest, by nie traktowano okresu PRL-u jako monolitu, a w
badania nad “innym” włączać perspektywę historyczną. Ukazuje ona, że od drugiej wojny
światowej (historia polskiej rzeczpospolitej ludowej zaczyna się od roku 1952, wcześniej
socjalistyczny polski organizm państwowy funkcjonuje jako rzeczpospolita polska)
zachodziły ważne zmiany w postrzeganiu seksualności i ról płciowych, czy też w podejściu
do seksualnych mniejszości. chętnie cytowane przez badaczy wypowiedzi z różnych lat
okresu polskiego socjalizmu to z tej perspektywy wypowiedzi pochodzące z różnych
kontekstów, które bez zaplecza wiedzy historycznej mogą zostać przez nas błędnie
rozszyfrowane.
Według Weseli badacze i badaczki zajmujący się pogłębianiem wiedzy na temat osób LGBT
w okresie socjalizmu rekonstruują “strzępki na podstawie strzępków” – niemożliwym jest
uzyskanie przez nas spójnej narracji. Tłem historycznym dla dyskursów o seksualności po
roku 1945 są zmiany zachodzące w obrębie rodziny. Miejsce kobiety w dalszym ciągu
wyznaczane było poprzez obowiązki domowe, ale coraz częściej jej rola była poszerzana o
pracę zawodową. zmieniał się model rodziny, kształtowany przez społeczne kampanie (w tym
akcja “Ludwiku do rondla” zachęcająca mężczyzn do współwykonywania obowiązków
domowych). W życiu nowoczesnej, odpowiedzialnej matki centralne miejsce zajmuje
świadomie poczęte dziecko. wśród mediów, które kształtowały kobiecą seksualność, był
tygodnik “przyjaciółka”. Zaangażowanie w konserwowanie heteronormatywności
wychodzącego w 3-milionowym nakładzie magazynu wydaje się nieco ironiczne, jak
wskazywały bowiem rozmówczynie weseli w prowadzonych przez nią wywiadach, słowo
“przyjaciółka” funkcjonowało także jako lesbijski kod. “Szukam przyjaciółki” było często
spotykaną “matrymonialną ofertą” widniejącą na osiedlowych tablicach ogłoszeniowych. Ów
kod nie był bynajmniej powszechny. Rozmówczynie weseli częściej niż do miłosnych czy
erotycznych przeżyć odwoływały się do doświadczenia, o którym można w skrócie
powiedzie: “byłam sama, o nikim nie wiedziałam”.
Jak uważa Weseli, wiedza seksuologiczna jest odbiciem społecznego odbioru osób
nieheteronormatywnych. wymownym zatem staje się fakt, że przez długi czas w polskiej
wiedzy seksuologicznej temat homoseksualności nie istniał, a po 1954 roku funkcjonował
najczęściej w dyskursie chorobowym. z tego punktu widzenia seksuologiczna wiedza o
homoseksualności często mówiła o “procesie wstępowania na drogę homoseksualizmu”,
który, jak próbowali dowieść seksuolodzy, rzadziej miał miejsce u kobiet niż u mężczyzn.
Pojawienie się w nich definicji lesbijki i opisów seksualności kobiecej są zaś ujmowane tylko
w odniesieniu do seksualności męskiej jako swojego rodzaju odmienność. Ciekawy był także
sposób nazywania zjawiska homoseksualizmu w poradnikowej prasie przełomu lat 70-tych i
` 4 80-tych. Relacja między mężczyznami określana była, po prostu, jako homoseksualizm
męski, podczas gdy relacje kobiece określane były w zupełnie innym, emocjonalnym rejestrze
– autorzy używali sformułowań “miłość lesbijska” czy “miłość saficka”.
Dyskursy o seksualności tamtych czasów Weseli traktuje jak zwierciadła, w których osoby
LGBT mogły przyglądać się i na podstawie uzyskanej wiedzy budować własną tożsamość. Z
tej perspektywy dla badaczki wyjątkowo cennym był wielokrotnie wspominany podczas
“różowych okularów PRL-u” film “Inne Spojrzenie”. Przedstawiał on lesbijską relację w
sposób niezmedykalizowany, pozwalający na pozytywną identyfikację kobiecego widza.
Spotkanie z pisarzem Jerzym Nasierowskim. moderacja: Krzysztof Tomasik
Jedna z książek Jerzego Nasierowskiego, „Zbrodnia i…”, opowiada o burzliwym dla autora
okresie PRL-u. Nasierowski nosił wtedy wiele masek: aktora, homoseksualisty, skandalisty,
celebryty. w polskiej literaturze nieznane oblicze PRL-u odsłoniło “Lubiewo” Michała
Witkowskiego; jeszcze inne pokazał wydany po latach “Tajny Dziennik” Mirona
Białoszewskiego. Nasierowski proponuje własną, oryginalną narrację, nie poddając się
łatwym klasyfikacjom i nie pozwalając przejść obojętnie obok swojej historii.
Opracowanie: Mieszko Hajowski
` 5 Te materiały dostępne są na licencji Creative Commons "Uznanie autorstwa - Na tych samych
warunkach 3.0 Polska" (CC-BY-SA 3.0 PL). Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów oraz
Fundacji Kultura dla Tolerancji. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści - pod warunkiem
zachowania niniejszej informacji, w tym informacji o stosowanej licencji, posiadanych praw oraz o
projekcie "Polska-Ukraina: strategie, dobre praktyki i doświadczenia na polu aktywizmu LGBT".
Treść licencji jest dostępna na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl.
` 6