Globalizacja rynków finansowych Globalization of financial markets

ZESZYTY NAUKOWE
Seria: Administracja i Zarz dzanie
NR 80
(7)2009
dr Beata Doma ska-Szaruga
Akademia Podlaska w Siedlcach
Globalizacja rynków finansowych
Globalization of financial markets
Streszczenie: Jednym z czynników implikuj cych przeobra!enia na "wiatowych rynkach finansowych jest proces globalizacji i zwi zany z tym proces integracji krajowych rynków finansowych. U pod#o!a tych zjawisk le!y liberalizacja i deregulacja
oraz post$p techniczny, które w zasadniczy sposób wp#ywaj na zmian$ charakteru
dzia#ania instytucji finansowych. W artykule podj$to prób$ krótkiego, syntetycznego
scharakteryzowania zjawisk kszta#tuj cych wspó#czesny system finansowy ze szczególnym uwzgl$dnieniem problemów definicyjnych. Zasygnalizowano te! niektóre
skutki opisywanych procesów dla konkurencji na rynku finansowym.
Abstract: One of the factors implicating the transformations in the world financial
markets is a process of globalization and connected with it the process of integration
of domestic financial markets. At the bottom of this phenomenon lie the liberalization
and the deregulation as well as the technical progress which have influence on the
change of financial institutions` activities in a fundamental way. In the article there
has been taken on a trial of a short synthetic characteristic of occurrences shaping
the contemporary financial system with a special taking into consideration the
defining problems. There have been also signalled some effects of describing
processes for the competition in the financial markets.
Wprowadzenie
Na przestrzeni trzech ostatnich dekad nast pi!y g!"bokie przeobra#enia na $wiatowych rynkach finansowych, powoduj c coraz silniejsze ich
wzajemne powi zanie. Jednym z najistotniejszych czynników implikuj cych
te zmiany jest proces globalizacji, w wyniku którego rynki finansowe nabra!y
globalnego charakteru. Oznacza to, #e w dokonywanych na nich transakcjach w coraz wi"kszym stopniu uczestnicz podmioty dzia!aj ce na skal"
mi"dzynarodow . W konsekwencji na funkcjonowanie krajowych rynków finansowych oddzia!uje wiele czynników zewn"trznych, na które poszczegól1
ne kraje nie maj praktycznie wi"kszego wp!ywu .
1
L. Or"ziak, Globalizacja rynków finansowych, [w:] E. Czarny (red.), Globalizacja od A do Z,
NBP Departament Komunikacji Spo!ecznej, Warszawa 2004, s. 154.
B. Doma!ska-Szaruga
Przegl d literatury przedmiotu w tym zakresie pozwoli! wyodr"bni% kilka
procesów, które najsilniej wp!ywaj na kierunek oraz tempo wspó!czesnej ewolucji systemu finansowego2. Spo$ród najistotniejszych, powi zanych ze sob
procesów kszta!tuj cych wspó!czesny system finansowy nale#y wskaza%:
proces globalizacji i post"puj cej integracji krajowych rynków finansowych,
proces deregulacji i liberalizacji,
post"p techniczny, a w szczególno$ci rozwój technologii informatycznych.
Charakterystyczne jest przy tym wspó!wyst"powanie tych procesów i ich
wzajemna zale#no$%.
Artyku! ma na celu analiz" wskazanych wy#ej czynników, które obecnie kszta!tuj wspó!czesny system finansowy, ze szczególnym uwzgl"dnieniem problematyki definicyjnej. Poj"cie globalizacji, integracji oraz liberalizacji to te s!owa, które u#ywane s nieustannie i cz"sto s te# nadu#ywane lub
mylnie interpretowane i u#ywane w z!ym kontek$cie. Mnogo$% definicji w literaturze przedmiotu powoduje pewien chaos poj"ciowy, tote# w niniejszym
opracowaniu autorka podj"!a si" próby uporz dkowania i u$ci$lenia tych,
jak#e aktualnych, poj"%.
Globalizacja gospodarki
Pomimo du#ej aktualno$ci zagadnie& zwi zanych z globalizacj , nie
ma jasnej i powszechnie akceptowanej definicji tego poj"cia, a istniej cy obszerny wachlarz definicyjny nie u$ci$la zakresu poj"cia oraz przysparza
trudno$ci na gruncie wyja$niaj cym 3. Trudno$ci te wynikaj te# st d, #e natrafiamy na szereg trudno$ci definicyjnych i poj"ciowych, poniewa# wielu
ekonomistów, socjologów i politologów, oprócz zbie#no$ci w okre$laniu globalizacji, jednocze$nie dostrzega ró#nice. W zale#no$ci od dyscypliny nauki
reprezentowanej przez badaczy zajmuj cych si" globalizacj mo#na
dostrzec interpretacje nadaj ce globalizacji charakter ekonomiczny, socjologiczny, polityczny, kulturowy lub techniczny. Globalizacja jest bowiem poj"ciem wieloznacznym, opisuj cym z!o#one procesy zachodz ce we wspó!czesnym $wiecie, analizowanym wielop!aszczyznowo w odniesieniu do
ró#nych dziedzin #ycia spo!ecznego i gospodarczego 4.
W najszerszym uj"ciu globalizacj" uto#samia si" z procesem rosn cej
wielop!aszczyznowej (tj. ekonomicznej, spo!ecznej, kulturowej, politycznej)
wspó!zale#no$ci pomi"dzy poszczególnymi krajami i regionami, wskutek
czego dochodzi do powstania silnie zintegrowanego rynku $wiatowego 5.
W niniejszym opracowaniu podejmujemy przede wszystkim prób" definicyj2
A. Matysek-J"drych, Wspó#czesne przeobra!enia systemu finansowego i ich konsekwencje,
Bank i Kredyt 1/2008 s. 35.
3
K. St"pie&, Konsolidacja a efektywno"% banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2004, s. 11-12.
4
Zob. A. Muller, Globalizacja rynków finansowych, [w:] Globalizacja od A do Z, NBP, Departament Komunikacji Spo!ecznej 2004, s. 37.
5
A. Matysek-J"drych, Wspó#czesne..., s. 43.
60
Globalizacja rynków finansowych
nego uporz dkowania gospodarczych, a $ci$lej finansowych, kategorii zwi zanych z globalizacj , dlatego te# dalsza jego cz"$% po$wi"cona zostanie
w!a$nie tym zagadnieniom.
Je$li chodzi o zjawiska gospodarcze, to globalizacja gospodarek krajowych oznacza w praktyce rozprzestrzenianie si" na ró#ne kraje i regiony
$wiata aktywno$ci gospodarczej. Mamy tu na my$li mi"dzy innymi takie zjawiska jak produkcja i inwestycje w sferze produkcyjnej. Coraz cz"$ciej sk!adowe danego wyrobu produkowane s w jednym kraju, montowane w innym
kraju, a finalny produkt jest sprzedawany na ca!ym $wiecie. G!ównymi
uczestnikami tego procesu s wielkie firmy (korporacje) mi"dzynarodowe,
nastawione na rozwijanie dzia!alno$ci o charakterze globalnym. Zwraca na
to uwag" Komisja Europejska, definiuj c globalizacj" jako proces, w którym
rynki i produkcja w ró#nych krajach staj si" coraz bardziej wspó!zale#ne
w zwi zku z dynamik wymiany towarów i us!ug, przep!ywem kapita!u
i technologii. Globalizacja oznacza bowiem zmniejszenie barier mi"dzy krajami i wzmocnienie powi za& ekonomicznych, politycznych, spo!ecznych,
prowadzi do tworzenia si" globalnego rynku towarów, us!ug, kapita!u oraz
kszta!towania si" nowego mi"dzynarodowego podzia!u pracy.
Organizacja Wspó!pracy Gospodarczej i Rozwoju definiuje globalizacj jako „proces, w wyniku którego rynki krajowe oraz procesy wytwórcze
staj si" coraz bardziej powi zane poprzez wymian" towarów i us!ug oraz
przez przep!yw kapita!ów oraz technologii”. Podobnie proces globalizacji definiuje Mi"dzynarodowy Fundusz Walutowy, uznaj c, #e „globalizacja jest historycznym procesem (…) prowadz cym do rosn cej wspó!zale#no$ci (integracji) gospodarek krajowych, w szczególno$ci na skutek zwi"kszaj cego
si" handlu mi"dzynarodowego oraz przep!ywów finansowych” 6.
Warto w tym miejscu przytoczy% prof. Grzegorza W. Ko!odko, który
tematyk" globalizacji podejmuje w swych ksi #kach oraz licznych wyk!adach. Proponuje on, by z ekonomicznego punktu widzenia definiowa% globalizacj" jako historyczny proces wpierw liberalizacji, a w $lad za tym post"puj cej integracji funkcjonuj cych dotychczas w pewnym odosobnieniu rynków
kapita!u, towarów i, z pewnym ograniczeniem i opó'nieniem, tak#e si!y roboczej w jeden rynek $wiatowy. Globalizacj" charakteryzuje to, i#:
– jest to proces historyczny, a wi"c trwaj cy d!ugo;
– przede wszystkim przejawia si" on w liberalizacji;
– i w $lad za tym id cej integracji. 7
Autorka niniejszego opracowania, preferuj c zwi"z!e i precyzyjne definiowanie wszelkich kategorii ekonomicznych, za bardzo trafne uwa#a okre$lenie prof. A. Budnikowskiego, który, nie wykluczaj c s!uszno$ci innych definicji terminu globalizacja, okre$la globalizacj" jako proces bli#szego
scalania gospodarek narodowych, wyra#aj cy si" wzrostem mi"dzynarodo6
Globalization: Threat or Opportunity?, 12 April (corrected January 2002), IMF, Washington
2000, D.C., http://www.imf.org/external/np/exr/ib/2000/041200to.htm
G. Ko!odko, autoryzowany stenogram z wyk!adu wyg!oszonego na Kolegium My$li Otwartej
Ogólnopolskiej Komisji Historycznej ZSP w dniu 17 marca 2005 roku,
www.tiger.edu.pl/kolodko/artykuly/blaski.pdf
7
61
B. Doma!ska-Szaruga
wych przep!ywów handlowych, przep!ywów kapita!owych i us!ug, b"d cy
efektem post"pu technicznego 8.
Rozwój mi"dzynarodowej aktywno$ci przedsi"biorstw okaza! si"
czynnikiem wymuszaj cym globalizacj" rynków finansowych. Globalizacja
rynków finansowych polega na funkcjonalnym powi zaniu i silnym zespoleniu narodowych rynków walutowych, pieni"#nych i kredytowych w jeden,
globalny rynek finansowy 9 Dynamiczny rozwój eksportu i zwi zana z nim
dzia!alno$% produkcyjna potrzebowa!y bowiem dost"pu do odpowiednich
'róde! finansowania. Z kolei zmiany na rynkach finansowych, post"p techniczny, innowacje finansowe sprzyja!y procesowi globalizacji gospodarek 10.
Nale#y równie# zaznaczy%, i# globalizacja gospodarek oraz rynków finansowych oznacza ograniczenie skuteczno$ci oddzia!ywania pa&stwa na gospodark" krajow i krajowy rynek finansowy, które coraz bardziej nara#one s
na ryzyko zwi zane z mi"dzynarodowym kapita!em spekulacyjnym. Globalizacja oznacza bowiem, #e wspó!zale#ne funkcjonowanie gospodarki – teraz
ju# $wiatowej – tworzy ogólno$wiatowe problemy. Powszechny jest równie#
pogl d, i# globalizacja jest czynnikiem zwi"kszaj cym ryzyko kryzysów finansowych oraz przyczyn „zara#ania” si" kryzysem otwartych gospodarek.
Jak praktycznie ka#de zjawisko ekonomiczno-gospodarcze, globalizacja zwi zana jest z szansami oraz zagro#eniami. Wielu uznaje globalizacj"
za zjawisko korzystne, maj ce kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarek,
wielu te# uwa#a, #e globalizacja przyczynia si" do pog!"biania nierówno$ci
w rozwoju gospodarczym poszczególnych krajów i regionów. W$ród korzy$ci
11
p!yn cych z globalizacji wymienia si" najcz"$ciej :
hamowanie tendencji inflacyjnych,
wyrównywanie cen $wiatowych,
obni#enie stóp oprocentowania i wyrównanie ró#nic pomi"dzy
kredytami zaci ganymi w bankach krajowych i zagranicznych,
wzrost p!ac w krajach o ni#szym koszcie p!ac,
upowszechnienie post"pu technicznego i nowych technologii produkcji,
wzrost jako$ci wyrobów,
aktywizacj" gospodarki – zmuszenie do konkurencyjno$ci (firmy
zmieniaj sposoby zarz dzania i organizacj", zmniejszaj koszty,
maksymalizuj zyski).
Zwracaj c uwag" na zagro#enia wynikaj ce z globalizacji, zwraca si"
12
w szczególno$ci uwag" na :
nadmierny nap!yw kapita!u spekulacyjnego, który mo#e spowodowa% kryzys gospodarki kraju rozwijaj cego si",
8
A. Budnikowski, Globalizacja a integracja, Biblioteka Wiedzy Europejskiej, Z. 8, Wydawnictwo
SGH, Warszawa 2000, s. 7.
9
K. Zabielski, Finanse mi$dzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 250.
10
Zob. L. Or"ziak, Globalizacja..., s. 157.
11
Na podst.: A. Knap – Stefaniuk, Globalizacja a nowe wyzwania w zarz dzaniu, dokument
w formie elektronicznej, http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_glob&nr=4
12
Tam#e.
62
Globalizacja rynków finansowych
spychanie wyrobów krajów o ni#szym poziomie rozwoju do roli
wyrobów lokalnych,
wykup najwi"kszych i najlepszych (najbardziej rentownych)
przedsi"biorstw przez kapita! zagraniczny (to z kolei powoduje:
dominacj" na rynku wyrobów $wiatowych marek, sprowadzanie
pozosta!ych w bran#y przedsi"biorstw krajowych do roli podwykonawców, odp!yw zysku z kraju),
„drena# mózgów”, czyli przenoszenie si" najzdolniejszych ludzi
do $wiatowych centrów badawczych zlokalizowanych z regu!y
w najbogatszych krajach $wiata, co poci ga za sob likwidacj"
w!asnych krajowych o$rodków badawczych, uzale#nienie technologiczne i techniczne,
w d!u#szym okresie wzrost importoch!onno$ci w krajach biedniejszych, co zagra#a utrzymaniu równowagi bilansowej pa&stwa,
ograniczenie suwerenno$ci kraju poprzez wymuszenie przyst pienia do ró#nego rodzaju mi"dzynarodowych uk!adów i struktur
organizacyjnych,
lokalizacj" produkcji wyrobów o mniejszym stopniu przetworzenia
i wi"kszej szkodliwo$ci dla $rodowiska naturalnego w krajach
mniej rozwini"tych.
W$ród zjawisk nios cych pozytywne skutki dla systemu finansowego
nale#y zwróci% uwag" na znaczne zwi"kszenie oferty ró#norodnych lokat
kapita!owych i 'róde! finansowania dla podmiotów gospodarczych oraz obni#enie kosztów po$rednictwa finansowego. Oceniaj c pozytywnie proces
globalizacji, wskazuje si" najcz"$ciej na wzrost efektywno$ci i elastyczno$ci
systemu finansowego z jednej strony i zwi"kszenie sprawno$ci zarz dzania
kapita!ami w przedsi"biorstwach – z drugiej 13.
Owszem, globalizacja i procesy z ni zwi zane nios ze sob bezprecedensowe mo#liwo$ci uzyskania korzy$ci ekonomicznych, ale dost"p do
tych korzy$ci nie jest !atwy dla wszystkich; wr"cz przeciwnie: dla jednych jest
bardzo !atwy, dla innych – zamkni"ty 14. Wspó!czesna globalizacja, wbrew
swoim celom, wy! cza z udzia!u w rynku $wiatowym ludzi i terytoria, które
nie s konkurencyjne. Obserwacja dotychczasowych procesów globalizacyjnych pozwala na wskazanie zarówno tych regionów i podmiotów, które dzi"ki globalizacji odnosz i b"d odnosi% korzy$ci, oraz tych, które prawdopodobnie tych korzy$ci nie zanotuj , a wr"cz ponios koszty procesów
globalnych. Po stronie beneficjentów procesów globalizacyjnych wymienia
si" najcz"$ciej 15:
kraje Triady 16,
13
Por. Rynki finansowe, nr 13/1998, s. 4.
Flejterski S., Globalizacja i glokalizacja we wspó#czesnym sektorze bankowo-finansowym –
beneficjenci i poszkodowani, [w:] Bankowo"% wobec procesów globalizacji, Uniwersytet Gda&ski, Gda&ska Akademia Bankowa, Gda&sk–Jurata 2003, s. 70.
15
Opracowanie na podst. Flejterski S: Globalizacja i glokalizacja ...., s. 72.
16
Stany Zjednoczone, Japonia oraz Unia Europejska z wy! czeniem niektórych pa&stw (nowo
przyj"tych).
14
63
B. Doma!ska-Szaruga
regiony i subregiony o przewadze „nowej gospodarki”,
bran#e przysz!o$ciowe (dynamiczne),
korporacje transnarodowe oraz niektóre ma!e i $rednie przedsi"biorstwa,
globalne banki oraz towarzystwa ubezpieczeniowe,
bogatych i $redniozamo#nych konsumentów.
W$ród podmiotów poszkodowanych na skutek procesów globalizacyjnych wyró#nia si":
kraje peryferyjne,
regiony i subregiony o dominacji „starej gospodarki”,
bran#e schy!kowe (upadaj ce),
wiele MSP,
ma!e instytucje finansowe, w tym banki lokalne,
gospodarstwa domowe, g!ównie z krajów peryferyjnych (w tym
bezrobotnych).
Analizuj c powy#sze grupy beneficjentów i poszkodowanych, nie nale#y dokonywa% uproszcze&, twierdz c, i# „k!opoty rozwojowe” regionów
i podmiotów b"d cych poszkodowanymi wynikaj wy! cznie z winy ich samych. Abstrahuj c od przyczyn dystansów powstaj cych mi"dzy krajami,
regionami i podmiotami gospodarczymi w dobie nasilonej walki konkurencyjnej, na której oparta jest dzisiejsza globalizacja, nale#y stwierdzi%, #e nie
sposób budowa% przysz!o$ci spo!ecze&stw na kulturze walki o przetrwanie.
Konkurencyjno$% w rozumieniu walki, w której „zwyci"zca bierze wszystko”,
a dla przegranych nie ma miejsca, powinna by% zast piona przez wspó!prac", aby nie dopu$ci% do marginalizacji okre$lonych regionów, spo!ecze&stw
i podmiotów gospodarczych.
Integracja rynków finansowych
Z procesem globalizacji rynków finansowych zwi zane s procesy integracyjne. Zachodz one z du# intensywno$ci i prowadz do powstania
olbrzymiego, w du#ym stopniu jednolitego rynku finansowego. Widocznym
przejawem tych procesów s d #enia do konsolidacji instytucji dzia!aj cych
na ró#nych segmentach rynku finansowego. Ich celem jest stworzenie du#ych podmiotów, które !atwiej mog sprosta% zaostrzonej konkurencji na
rynkach krajowych i mi"dzynarodowych. W konsekwencji w transakcjach
dokonywanych na rynkach finansowych w coraz wi"kszym stopniu uczestni17
cz podmioty dzia!aj ce na skal" mi"dzynarodow .
Poj"cie integracji oznacza tworzenie ca!o$ci z poszczególnych cz"$ci.
W odniesieniu do zjawisk gospodarczych terminem tym okre$lamy proces
polegaj cy na scalaniu dzia!ów gospodarki lub gospodarek poszczególnych
krajów. Mówi c o integracji rynków finansowych w UE, mamy na my$li,
17
Zob. B. Doma&ska-Szaruga, Banki lokalne w budowaniu konkurencyjno"ci w#asnej i przedsi"biorstw, [w:] M. Cisek (red.), Konkurencyjno"% przedsi$biorstw. Podstawowe wyznaczniki,
Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2008, s. 118.
64
Globalizacja rynków finansowych
z jednej strony, tworzenie mo#liwo$ci swobodnego przep!ywu kapita!u
i us!ug finansowych w ramach UE, czyli „tworzenie si" ca!o$ci z cz"$ci”
i „scalanie” rynków finansowych poszczególnych krajów. Ten typ integracji
nazwiemy integracj transgraniczn rynków finansowych. Z drugiej strony
chodzi nam o „scalanie si" przedsi"biorstw” dzia!aj cych w ró#nych segmentach rynku finansowego, tj. banków, zak!adów ubezpiecze&, firm inwestycyjnych, co odbywa si" w drodze tworzenia konglomeratów finansowych. Ten
rodzaj integracji nazwiemy integracj mi"dzysektorow 18.
Jednym z etapów integracji gospodarczej jest integracja rynków finansowych obserwowana zarówno w skali ca!ego globu, jak równie# w jego regionach. Mo#na wyró#ni% nast"puj ce etapy integracji finansowej 19:
liberalizacja przep!ywów finansowych (w tym nap!yw bezpo$rednich inwestycji zagranicznych w du#ej mierze dzi"ki korporacjom
transnarodowym),
integracja instytucji i systemów finansowych,
dalsza integracja gospodarcza w zakresie integracji rynków kapita!owych przez wprowadzenie wspólnej waluty.
W powy#szych etapach zaakcentowane zosta!y instytucjonalne aspekty integracji. Nale#y jednak zauwa#y%, #e do integracji rynków finansowych
mo#e dochodzi% nie tylko na skutek celowych dzia!a& w!adz, ale równie#
wskutek procesów globalizacji. Pe!na za$ integracja rynków finansowych
oznacza sytuacj", w której aktywa finansowe o takim samym ryzyku mog
by% kupowane w ró#nych krajach po takiej samej cenie. Niew tpliwie jednak
dla Europy czynnikiem sprzyjaj cym integracji by!o wprowadzenie wspólnej
waluty euro. Do integracji rynków finansowych przyczynia si" tez rozwój nowych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych. Dzi"ki osi gni"ciom technologicznym obni#aj si" koszty zawierania transakcji na tych rynkach, !atwiej i szybciej mo#na uzyska% informacje, a tak#e zarz dza%
aktywami finansowymi w ró#nych krajach. W konsekwencji wykorzystanie
technologii teleinformatycznych przyczyni!o si" do zwi"kszenia konkurencji
mi"dzy instytucjami finansowymi oraz efektywno$ci ich funkcjonowania.
Prowadz c rozwa#ania na temat globalizacji i integracji rynków finansowych, warto sobie zada% pytanie: jaka jest ró#nica pomi"dzy tymi dwoma
poj"ciami? Otó# najwa#niejsz cech globalizacji jest jej niezamierzony charakter, który wyra#a si" we wspó!zale#no$ci mi"dzy regionami, krajami, kontynentami, a nawet ró#nymi cywilizacjami, we wszystkich dziedzinach #ycia
spo!ecznego. Globalizacj" b"dziemy zatem rozumie% jako ten szczególny
rodzaj wspó!zale#no$ci mi"dzy krajami (b d' ich grupami), który jest nieza20
mierzonym efektem nast"puj cych dwóch procesów :
kompresji czasu i przestrzeni,
18
M. Iwanicz-Drozdowska, Integracja Rynków Finansowych w Unii Europejskiej, Bank i Kredyt
1/2007, s. 4.
19
K. Piech, Integracja rynków finansowych Unii Europejskiej, Bank i Kredyt 4/2007, s. 5.
20
B. Fiedor, A. Matysiak, Globalizacja a rozszerzenie Unii Europejskiej na Wschód,
http://www.wiedzainfo.pl/wyklady/292/globalizacja_a_rozszerzenie_unii_europejskiej_na_wschod.
html
65
B. Doma!ska-Szaruga
spadku kosztów transferu i komunikacji.
Innymi s!owy, globalizacja oznacza rosn c wspó!zale#no$% mi"dzy
krajami, wywo!an wspó!czesnym post"pem technicznym jako czynnikiem,
który le#y u podstaw owych dwóch procesów. Generowanie wspó!zale#no$ci
mi"dzy rynkami i krajami jest cech wspóln procesu globalizacji i integracji.
Natomiast podstawowa ró#nica mi"dzy tymi dwoma zjawiskami polega na
tym, #e integracja, dzi"ki $wiadomej wspó!pracy mi"dzy niezale#nymi politycznie pa&stwami narodowymi, zmierzaj ca do realizacji okre$lonych celów
i korzy$ci ca!ego ugrupowania, wzmacnia te wspó!zale#no$ci. W globalizacji
natomiast wspó!zale#no$ci s efektem niezamierzonym i mog by% dla jednych korzystne a innych nara#a% na straty. Wyci gn % z tego mo#na wniosek, i# globalizacja niejako stwarza potrzeb" czy przes!ank" integracji zarówno w skali regionalnej, jak i globalnej, aby poprzez zamierzone dzia!ania
suwerennych politycznie pa&stw dzia!a% na rzecz maksymalizacji pozytywnych ekonomicznie, politycznie i kulturowo skutków procesu globalizacji
i minimalizowa% negatywne skutki tych dzia!a&.
Proces integracji na europejskich rynkach finansowych zbieg! si"
z ogólno$wiatow tendencj do globalizacji i zwi"kszania znaczenia sekurytyzacji, które by!y stymulowane przez liberalizacj" mi"dzynarodowych przep!ywów kapita!owych, znoszenie ogranicze& administracyjnych na rynkach
finansowych (deregulacja). Do integracji rynków finansowych zarówno w ramach poszczególnych krajów, jak i w skali mi"dzynarodowej przyczynia si"
równie# rozwój nowoczesnych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych 21. Dzi"ki osi gni"ciom technologicznym obni#aj si" koszty zawierania transakcji na tych rynkach, !atwiej i szybciej mo#na uzyska% informacje,
a tak#e zarz dza% aktywami finansowymi w ró#nych krajach.
Liberalizacja i deregulacja
Jako jeden z pierwszych zosta! w! czony w proces globalizacji system
finansowy, a rozwój us!ug finansowych dzi"ki post"powi technicznemu plasuje
si" w czo!ówce przemian zwi zanych z globalizacj . W$ród czynników sprawczych globalizacji rynków i produktów finansowych, obok czynników technicznych, wymienia si" czynniki regulacyjne, w tym liberalizacj" i deregulacj".
W zasadzie globalizacja finansowa nie by!aby mo#liwa, gdyby nie poprzedzi!y
jej liberalizacja przep!ywów kapita!owych oraz post"p techniczny.
Procesy liberalizacji norm regulacyjnych oraz stopniowej deregulacji,
czyli znacznej redukcji ogranicze& rz dowych w celu uwolnienia rynków
i stworzenia bardziej efektywnych warunków konkurencji, obok wielu innych
czynników, le# u pod!o#a procesów globalizacji 22.
21
C. Stirbu, Financial market integration in a wider European Union, “Discussion Paper”,
No. 297, Hamburg Institute of International Economics (HWWA), Hamburg 2004; za:
M. Iwanicz-Drozdowska, Integracja Rynków..., s. 4.
22
J. Downes, J. Goodman, Financeand Investment Handbook, Barron`s, New York 1990,
s. 246.
66
Globalizacja rynków finansowych
Teoretycznych 'róde! liberalizacji i deregulacji systemu finansowego
nale#y upatrywa% w opublikowanym w 1973 r. paradygmacie „represji finansowej”. Poj"cie to oznacza powszechne zniekszta!cenie cen na rynku finansowym (m.in. stóp procentowych i kursów walut) w wyniku wszechobecnego
udzia!u rz du (pa&stwa) w systemie finansowym. Twórcy tego paradygmatu
utrzymywali, #e represja finansowa wywiera negatywny wp!yw na wzrost gospodarczy oraz wielko$% i potencja! systemu finansowego 23. Zwrócili uwag"
na negatywne skutki represji finansowej dla poziomu oszcz"dno$ci i inwestycji w gospodarce, na powodowanie nieefektywnej alokacji zasobów w gospodarce, nasilenie zjawiska „racjonowania kredytu” w powi zaniu z nepotyzmem i zjawiskami korupcyjnymi. Problemy te mog zosta% rozwi zane za
pomoc liberalizacji finansowej. Powoduje ona bowiem wzrost poziomu realnych stóp procentowych, stymuluje oszcz"dno$ci i inwestycje i prowadzi
do wzrostu gospodarczego.
Liberalizacj" finansow najcz"$ciej ujmuje si" jako element szerszej
tendencji do redukcji bezpo$redniej interwencji pa&stwa w gospodark".
Mo#na wskaza% trzy podstawowe etapy tego procesu:
deregulacj" stóp procentowych,
wprowadzenie konkurencji pomi"dzy ró#nymi metodami finansowania,
zewn"trzne „otwarcie” systemu finansowego.
Wa#nym etapem liberalizacji systemu finansowego by!a równie# likwidacja ingerencji w stopy procentowe i ograniczenia ilo$ciowe w dzia!alno$ci kredytowej banków oraz przedmiotowego ograniczenia dzia!alno$ci tych instytucji.
Warto te# zwróci% uwag" na wa#ny aspekt liberalizacji finansowej,
cz"sto analizowany w literaturze jako odr"bne zjawisko, a mianowicie liberalizacj" przep!ywów kapita!owych. Obejmowa!a ona przede wszystkim likwidowanie ogranicze& swobodnego przep!ywu kapita!u pomi"dzy krajami. Do
najwa#niejszych form liberalizacji przep!ywów kapita!owych zaliczamy:
zniesienie ogranicze& dotycz cych bezpo$rednich inwestycji zagranicznych,
przej$cie przez kraje rozwini"te do re#imów z p!ynnym kursem walutowym, utworzenie strefy euro oraz inne ponadnarodowe inicjatywy integracyjne,
zmniejszenie opodatkowania transakcji transgranicznych 24.
Wa#nym elementem liberalizacji finansowej jest likwidacja kontroli czy
ogranicze& zwi zanych z kszta!towaniem stóp procentowych oraz prowadzeniem dzia!alno$ci przez instytucje finansowe. Dlatego proces liberalizacji
jest cz"sto uto#samiany z deregulacj instytucji i rynków finansowych. Deregulacj" powinno si" jednak rozumie% w"ziej, jako !agodzenie obowi zuj cych regu! dotycz cych sposobu oraz zakresu funkcjonowania instytucji
i rynków finansowych 25. Deregulacja to ograniczenie ingerencji pa&stwa
23
Zob. A. Matysek-J"drych, Wspó#czesne..., s. 36.
Zob. tam#e, s. 36-37.
P. Moles, N. Terry, The Handbook of International Financial Terms, Oxford University Press,
Oxford 1999; za: A. Matysek-J"drych, Wspó#czesne..., s. 37.
24
25
67
B. Doma!ska-Szaruga
w kszta!towanie si" podstawowych parametrów ekonomicznych, takich jak
stopa procentowa czy kurs walutowy oraz w decyzje dotycz ce alokacji
$rodków finansowych w gospodarce, w tym tak#e na rynku finansowym 26.
Przez deregulacj" nale#y wi"c rozumie% szereg posuni"% politycznych i rozstrzygni"% ustawowych, które maj na celu eliminacj" ró#nego rodzaju ogranicze& kr"puj cych swobod" stosunków gospodarczych. Jednocze$nie pomy$lna deregulacja systemu finansowego jest warunkiem koniecznym
przeprowadzenia liberalizacji. Bez deregulacji na rynku finansowym nie mogliby$my mówi% o liberalizacji.
Liberalizacja rynków finansowych wi #e si" ze stopniowym usuwaniem ogranicze& administracyjnych, którym poprzednio by!y poddawane
banki, oraz wprowadzaniem na to miejsce instytucji nadzoru bankowego,
czuwaj cej nad prawid!owym i ostro#nym funkcjonowaniem instytucji ban27
kowych” . Tak rozumiana liberalizacja oznacza stopniowe usuwanie barier
w swobodnym przep!ywie kapita!ów mi"dzy krajowymi rynkami, z!agodzenie
dost"pu do rynku (barier wej$cia na rynek) przez ograniczanie dzia!a& licencyjnych, oraz dopuszczanie oddzia!ów banków zagranicznych do rynku krajowego. W pewnym sensie liberalizacja polega na rezygnacji z obrony rynku
krajowego przed obecno$ci zagranicznych podmiotów $wiadcz cych us!ugi
finansowe i wi #e si" z rozwojem transgranicznego $wiadczenia us!ug 28. Liberalizacji nie nale#y jednak uto#samia% ze zmniejszeniem liczby regulacji
dotycz cych us!ug finansowych. Wzrasta bowiem liczba przyjmowanych
standardów tych us!ug oraz zainteresowanie zwalczaniem praktyk monopolistycznych w sektorze finansowym.
Dezintermediacja i sekurytyzacja jako efekt liberalizacji
rynków finansowych
Efektem globalizacji, liberalizacji rynków finansowych oraz post"pu
naukowo-technicznego jest coraz ostrzejsza konkurencja mi"dzy instytucjami finansowymi, wymuszaj ca rozszerzanie tych instytucji na skal" mi"dzynarodow . Wiele z tych instytucji uzna!o, #e szersze zaanga#owanie na
mi"dzynarodowych rynkach finansowych jest niezb"dne nie tylko do tego,
29
by umocni% sw pozycj" na rynku krajowym, ale by w ogóle przetrwa% . Je$li chodzi o sektor bankowy, to wa#nym czynnikiem wymuszaj cym ekspansj" banków na nowe pola aktywno$ci sta!a si" w dobie globalizacji rosn ca
konkurencja ze strony niebankowych instytucji finansowych, g!ównie towarzystw ubezpieczeniowych i funduszy inwestycyjnych. Instytucje te konkuruj z bankami o dost"pne na rynku oszcz"dno$ci i wykazuj du# inwencj"
26
E. Janto&-Drozdowska, Rynek finansowy Unii Europejskiej w kontek"cie globalizacji sektora
finansowego, [w:] M. Dudek (red.), Makroekonomia europejskich stosunków gospodarczych.
Wybrane problemy, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2005, s. 76.
27
K. St"pie&, Konsolidacja a efektywno"% ... , s. 26.
28
J.K. Solarz, Mi$dzynarodowy system finansowy. Analiza instytucjonalno-porównawcza,
Biblioteka Mened#era i Bankowca, Warszawa 2001, s. 21.
29
L. Or"ziak, Globalizacja rynków finansowych, [w:] Globalizacja od A do Z, NBP, Departament
Komunikacji Spo!ecznej 2004, s. 158.
68
Globalizacja rynków finansowych
w oferowaniu alternatywnych wobec depozytów bankowych form lokowania
$rodków finansowych. Efektem tej konkurencji jest dezintermediacja, czyli
relatywne zmniejszenie roli banków jako tradycyjnych po$redników finansowych przyjmuj cych depozyty i udzielaj cych kredytów 30, konsekwencj za$
rozszerzenie aktywno$ci banku w sferze inwestycyjnej. Dezintermediacja
powoduje zmniejszanie znaczenia kredytu bankowego, gdy# wzrastaj mo#liwo$ci finansowania przedsi"biorstw poprzez emisj" papierów warto$ciowych. Banki, które dotychczas koncentrowa!y sw dzia!alno$% na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów oraz dokonywaniu rozlicze& na
zlecenie klientów, zyska!y mo#liwo$% wej$cia na nowe dla nich obszary dzia!alno$ci. Obszary te to przede wszystkim uczestnictwo w obrocie papierami
warto$ciowymi zarówno na rachunek w!asny, jak i na rachunek klienta, zarz dzanie, na zlecenie klientów, ich portfelami aktywów finansowych, pomoc
przedsi"biorstwom w pozyskiwaniu $rodków finansowych i doradztwo z tym
zwi zane, jak równie# uczestnictwo w przeprowadzaniu emisji papierów war31
to$ciowych przedsi"biorców . Wyzwania ze strony otoczenia, a przede
wszystkim tendencje wyst"puj ce na mi"dzynarodowych rynkach finansowych, stanowi dla banków zarówno szans", jak i zagro#enie. Szans jest
niew tpliwie mo#liwo$% dywersyfikacji dzia!alno$ci, zarówno klientów, produktów, jak i podejmowania coraz wi"kszego ryzyka.
Charakteryzuj c nowe pola aktywno$ci banków, warto zwróci% uwag"
na to, i# globalizacja rynków finansowych, poprzez stwarzanie coraz szerszych mo#liwo$ci zyskownego lokowania $rodków finansowych, spowodowa!a
wy!onienie si" nowej grupy inwestorów. S to tzw. inwestorzy instytucjonalni
(kiedy$ g!ownie banki, obecnie za$ w wi"kszo$ci niebankowe instytucje finansowe, takie jak: fundusze emerytalne, instytucje ubezpieczeniowe, fundusze
powiernicze), którzy dokonuj niezwykle szybkiej alokacji kapita!ów, przemieszczaj c je pomi"dzy rynkami finansowymi w zale#no$ci od sytuacji na
tych rynkach, d # c do osi gni"cia ponadprzeci"tnych zysków – $wiadomie
podejmuj ryzyko. Pojawia si" przy tym szereg nowych technik finansowania
oraz nieprzejrzystych produktów finansowych. Jedn z takich technik jest sekurytyzacja, czyli zamiana tradycyjnych form zobowi za& – nale#no$ci na papier o charakterze zbywalnym. Przep!ywy kapita!owe nast"puj wskutek tego
znacznie szybciej i na znacznie wi"ksz skal" ni# w czasach gdy kapita! przep!ywa! g!ównie w postaci kredytów bankowych.
Sekurytyzacja polega na zamianie nale#no$ci, obecnych lub przysz!ych
na papiery warto$ciowe. Technika ta mo#e by% na przyk!ad stosowana przez
banki, które w swym bilansie wydzielaj grup" jednorodnych aktywów (np.
kredytów hipotecznych) i na ich podstawie dokonuj emisji d!u#nych papierów
warto$ciowych. Papiery te sprzedawane s bezpo$rednio inwestorom a ich
zabezpieczeniem s przysz!e nale#no$ci banku. Sekurytyzacja pozwala bankom na zarz dzanie ryzykiem kredytowym przez pozbycie si" cz"$ci aktywów
z bilansu i przeznaczenie uzyskanych $rodków na rozszerzenie akcji kredyto30
Zob. Z. Zawadzka, Aktualne tendencje w bankowo"ci "wiatowej, [w:] W.L. Jaworski (red.),
Banki w Polsce. Wyzwania i tendencje rozwojowe, Poltext, Warszawa 2001, s. 35.
31
L. Or"ziak, Globalizacja rynków ..., s. 159.
69
B. Doma!ska-Szaruga
wej lub finansowanie dalszej dzia!alno$ci. W zasadzie nawet firmy o niekoniecznie du#ej wiarygodno$ci mog skorzysta% z tej formy finansowania, je$li
uda si" w ich bilansie wyró#ni% aktywa nadaj ce si" do sekurytyzacji i je$li
znajd nabywców na emitowane na ich podstawie papiery.
Rozwój technik sekurytyzacyjnych pog!"bi! zjawisko dezintermediacji,
tzn. wypierania banków z roli tradycyjnych po$redników finansowych, przyjmuj cych depozyty i udzielaj cych kredytów.
Podsumowanie
Globalizacja gospodarki oraz integracja rynków finansowych, po! czona z liberalizacj , wp!yn"!y na rozwój rynków finansowych, których now
jako$ciowo cech sta!a si" p!ynno$% znajduj ca wyraz w skali zawieranych
transakcji. Rozwój rynków finansowych oraz udana próba przej"cia wielu
czynno$ci bankowych przez nowe formy po$rednictwa finansowego wp!yn"!y na zmian" charakteru dzia!alno$ci bankowej. Rozwój nowych technik finansowania spowodowa! pog!"bianie si" zjawiska dezintermediacji.
Zasygnalizowane w niniejszym opracowaniu procesy wp!ywaj na
funkcjonowanie systemu finansowego zarówno pozytywnie, prowadz c do
wzrostu efektywno$ci funkcjonowania instytucji i rynków finansowych, jak
i negatywnie, zwi"kszaj c prawdopodobie&stwo wyst pienia zaburze& w ich
funkcjonowaniu. Globalizacja oznacza bowiem, #e wspó!zale#ne funkcjonowanie $wiatowej gospodarki rodzi ogólno$wiatowe problemy. Kryzysy finansowe nie dotykaj dzi$ bowiem pojedynczych gospodarek, lecz maj wymiar
mi"dzynarodowy.
Bibliografia
Budnikowski A., Globalizacja a integracja, Biblioteka Wiedzy Europejskiej,
Z. 8, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2000.
Doma&ska-Szaruga B., Banki lokalne w budowaniu konkurencyjno"ci w#asnej i przedsi"biorstw, [w:] Cisek M. (red.), Konkurencyjno"% przedsi$biorstw. Podstawowe wyznaczniki, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2008.
Downes J., Goodman J., Financeand Investment Handbook, Barron`s, New
York 1990.
Fiedor B., Matysiak A., Globalizacja a rozszerzenie Unii Europejskiej na
Wschód, http://www.wiedzainfo.pl/wyklady/292/globalizacja_a_rozszerzenie_unii_europejskiej_na_wschod.html
Flejterski S., Globalizacja i glokalizacja we wspó#czesnym sektorze bankowo-finansowym – beneficjenci i poszkodowani, [w:] Bankowo"% wobec
procesów globalizacji, Uniwersytet Gda&ski, Gda&ska Akademia Bankowa, Gda&sk–Jurata 2003.
Globalization: Threat or Opportunity?, 12 April (corrected January 2002),
IMF, Washington 2000, D.C.,
http://www.imf.org/external/np/exr/ib/2000/041200to.htm
70
Globalizacja rynków finansowych
Iwanicz-Drozdowska M., Integracja Rynków Finansowych w Unii Europejskiej, Bank i Kredyt 1/2007.
Janto&-Drozdowska E., Rynek finansowy Unii Europejskiej w kontek"cie
globalizacji sektora finansowego, [w:] Dudek M. (red.), Makroekonomia europejskich stosunków gospodarczych. Wybrane problemy,
Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2005.
Knap-Stefaniuk A., Globalizacja a nowe wyzwania w zarz dzaniu, dokument
w formie elektronicznej,
http://www.wsz-pou.edu.pl/biuletyn/?p=&strona=biul_glob&nr=4
Ko!odko G., autoryzowany stenogram z wyk!adu wyg!oszonego na Kolegium
My$li Otwartej Ogólnopolskiej Komisji Historycznej ZSP w dniu
17 marca 2005 roku, www.tiger.edu.pl/kolodko/artykuly/blaski.pdf
Matysek-J"drych A., Wspó#czesne przeobra!enia systemu finansowego i ich
konsekwencje, Bank i Kredyt 1/2008.
Moles P., Terry N., The Handbook of International Financial Terms, Oxford
University Press, Oxford 1999.
Muller A., Globalizacja rynków finansowych, [w:] Globalizacja od A do Z,
NBP, Departament Komunikacji Spo!ecznej 2004.
Or"ziak L., Globalizacja rynków finansowych, [w:] Czarny E. (red.), Globalizacja od A do Z, NBP Departament Komunikacji Spo!ecznej, Warszawa 2004.
Or"ziak L., Globalizacja rynków finansowych, [w:] Globalizacja od A do Z,
NBP, Departament Komunikacji Spo!ecznej 2004.
Piech K., Integracja rynków finansowych Unii Europejskiej, Bank i Kredyt
4/2007.
Rynki finansowe, nr 13/1998.
Solarz J.K., Mi$dzynarodowy system finansowy. Analiza instytucjonalnoporównawcza, Biblioteka Mened#era i Bankowca, Warszawa 2001.
St"pie& K., Konsolidacja a efektywno"% banków w Polsce, CeDeWu, Warszawa 2004.
Stirbu C., Financial market integration in a wider European Union, “Discussion Paper”, No. 297, Hamburg Institute of International Economics
(HWWA), Hamburg 2004.
Zabielski K., Finanse mi$dzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Zawadzka Z., Aktualne tendencje w bankowo"ci "wiatowej, [w:] Jaworski W.
L. (red.), Banki w Polsce. Wyzwania i tendencje rozwojowe, Poltext,
Warszawa 2001.
71
B. Doma!ska-Szaruga
72