Obowiązki informacyjne dostawcy usług płatniczych

Obowiązki informacyjne dostawcy usług płatniczych
Magdalena Chrzan, radca prawny
Monitor Prawa Bankowego, sierpień 2012 r.
Ustawa z 19.08.2011 r. o usługach płatniczych przewiduje1 12-miesięczny okres
przejściowy na dostosowanie działalności dostawców usług płatniczych do
nowych obowiązków informacyjnych przewidzianych w dziale II u.u.p. Z dniem
24.10.2012 r. zarówno zakres dostępnych dla konsumentów2 informacji, jak i
forma ich udostępnienia powinny odpowiadać wymogom ustawowym.
Niniejsza publikacja ma na celu przybliżenie zarówno zakresu obowiązków
informacyjnych, jak i sposobów ich realizacji przez dostawców usług płatniczych.
Powtarzając systematykę przyjętą w dyrektywie 2007/64/WE3, ustawodawca różnicuje
zarówno zakres obowiązków, jak i tryb ich realizacji: (1) dla pojedynczych transakcji
płatniczych oraz (2) dla usług płatniczych objętych umową ramową i wykonywanych na
jej podstawie indywidualnych transakcji płatniczych. Złagodzone wymogi zarówno co do
zakresu, jak i formy realizacji obowiązków informacyjnych przewidziano dla
wykonywanych na podstawie umów ramowych mikropłatności.
Ustawa o usługach płatniczych zakłada, co do zasady, iż dostawcy udzielają informacji
nieodpłatnie. Przewidziane jednocześnie zostały pewne wyjątki, które umożliwiają
dostawcom pobieranie opłat za niektóre udzielane informacje.
Realizacja obowiązków informacyjnych zabezpieczona została sankcjami o charakterze
zarówno cywilno-, jak i administracyjno-prawnym. Ich krótka charakterystyka
umieszczona została w ostatniej części niniejszej publikacji.
Pojedyncze transakcje płatnicze – zakres informacji
Pojedyncze transakcje płatnicze to te transakcje, które nie są objęte umową ramową4.
Tym samym, inaczej niż w przypadku indywidualnych transakcji płatniczych
wykonywanych na podstawie umów ramowych, dostawca usług nie ma możliwości
umownego wyłączenia obowiązków informacyjnych z użytkownikami - niekonsumentami.
Brak umowy ramowej skutkuje bowiem brakiem prawnej przestrzeni, w której dostawca i
użytkownik mogliby uzgodnić niestosowanie części przepisów o obowiązkach
informacyjnych. Ustawowe obowiązki będą więc w przypadku pojedynczych transakcji
płatniczych zawsze takie same, zarówno wtedy, kiedy użytkownikiem jest konsument, jak
i przedsiębiorca.
Ustawa o usługach płatniczych dzieli informacje, które powinny być dostępne dla
użytkownika, na trzy kategorie:
• informacje, które należy udostępnić każdemu użytkownikowi w chwili złożenia
propozycji zawarcia umowy lub oferty pojedynczej transakcji płatniczej (art. 23
u.u.p.),
• informacje, które należy udostępnić płatnikowi niezwłocznie po otrzymaniu zlecenia
płatniczego - obowiązek dostawcy płatnika (art. 24 u.u.p.),
• informacje, które należy udostępnić odbiorcy niezwłocznie po wykonaniu transakcji
płatniczej - obowiązek dostawcy odbiorcy (art.25 u.u.p.).
Ponieważ pojedyncze transakcje płatnicze wiążą się z ograniczonym ryzykiem dla
użytkownika, zakres obowiązków informacyjnych dostawy został ograniczony do
1 Dz.U. z 2011 r., nr 199, poz. 1175, dalej: „u.p.p.”.
2 Co do zasady, ustawa ma zastosowanie zarówno do usług, w których użytkownikiem jest konsument, jak i przedsiębiorca. Jednakże w
przypadku usług płatniczych, w których użytkownikiem nie jest konsument, ustawa zezwala na umowne wyłączenie stosowania jej
przepisów o obowiązkach informacyjnych w całości lub części – vide art. 16 u.p.p.
3 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 13.11.2007 w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniająca
dyrektywy 97/7/WE,2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylająca dyrektywę 97/5/WE, dalej „dyrektywa PSD”.
4 Artykuł 2 pkt 23 u.p.p.
niezbędnego minimum. Do tego minimum ustawodawca zalicza udostępnienie
użytkownikowi:
• informacji o tym, jakie dane są niezbędne do wykonania przez dostawcę zlecenia
płatniczego,
• informacji o maksymalnym czasie wykonania świadczonej usługi płatniczej5 oraz
• informacji o opłatach i kursach walutowych (jeśli będą stosowane).
Informacje te powinny zostać udostępnione w chwili złożenia propozycji zawarcia umowy
lub oferty pojedynczej transakcji płatniczej, chyba że pojedyncza transakcja płatnicza
jest inicjowana przez płatnika korzystającego ze środków porozumiewania się na
odległość, niepozwalających dostawcy wykonać tego obowiązku (np. telefonicznie6). W
takim przypadku dostawca wykonuje ten obowiązek niezwłocznie po wykonaniu
transakcji płatniczej.
Ponadto, w przypadku dostawcy płatnika powinien on niezwłocznie po otrzymaniu
zlecenia płatniczego udostępnić płatnikowi informacje:
• umożliwiające mu zidentyfikowanie transakcji płatniczej oraz odbiorcy;
• o kwocie transakcji płatniczej w walucie użytej w zleceniu płatniczym;
• o wszelkich opłatach należnych od płatnika z tytułu transakcji płatniczej, z
wyszczególnieniem kwot tych opłat;
• o kursie walutowym zastosowanym w danej transakcji płatniczej przez dostawcę
płatnika oraz o kwocie transakcji płatniczej po przeliczeniu walut, jeżeli transakcja
płatnicza wiązała się z przeliczeniem waluty;
• o dacie otrzymania zlecenia płatniczego.
Co do obowiązków dostawcy odbiorcy, to powinien on udostępnić odbiorcy informacje:
• umożliwiające odbiorcy zidentyfikowanie transakcji płatniczej, i w stosownych
przypadkach7, płatnika, oraz wszelkie inne informacje przekazane odbiorcy w
związku z wykonaniem transakcji płatniczej;
• o kwocie transakcji płatniczej w walucie, w której środki pieniężne są udostępniane
odbiorcy;
• o wszelkich opłatach należnych odbiorcy z tytułu transakcji płatniczej i w stosownych
przypadkach wyszczególnienie kwot takich opłat;
• o kursie walutowym zastosowanym w danej transakcji płatniczej przez dostawcę
odbiorcy oraz o kwocie transakcji płatniczej przed przeliczeniem walut, jeżeli
transakcja płatnicza wiąże się z przeliczaniem waluty;
• o dacie waluty zastosowanej przy uznaniu rachunku. Informacje te powinny zostać
udostępniane odbiorcy po wykonaniu transakcji płatniczej.
Pojedyncze transakcje płatnicze – sposób realizacji obowiązku informacyjnego
W przypadku pojedynczych transakcji płatniczych ustawodawca konsekwentnie wymaga
od dostawcy jedynie udostępnienia informacji. Ustawa o usługach płatniczych, podobnie
jak dyrektywa PSD, rozróżnia dwa sposoby przekazywania informacji użytkownikowi:
dostarczanie informacji albo ich udostępnianie. W praktyce różnica ta sprowadza się do
tego, iż w przypadku pojedynczych transakcji płatniczych dostawca ma jedynie zapewnić
użytkownikowi łatwy dostęp do informacji. Natomiast inicjatywa w zakresie
faktycznego dotarcia do informacji i skorzystania z nich jest pozostawiana samemu
użytkownikowi8.
Sposób realizacji tego obowiązku obrazują przykłady podane w dyrektywie PSD, takie
jak: podawanie informacji klientowi bezpośrednio w okienku, umieszczanie ich na tablicy
ogłoszeń, plakatach, i ulotkach w miejscu świadczenia usługi czy też na stronie
5 Przez maksymalny czas wykonania należy rozumieć czas od momentu otrzymania środków przez dostawcę płatnika do momentu ich
dotarcia do dostawcy odbiorcy i udostępnienia ich odbiorcy – zgodnie z odpowiedzą Komisji Europejskiej na pytanie nr 43 z 6.10.2008 r.
6 Patrz odpowiedź Komisji Europejskiej na pytanie nr 42 z 6.10.2008 r.
7 Zgodnie z odpowiedzią Komisji Europejskiej na pytanie nr 97 z 6.10.2008 r. sformułowanie „w stosowanych przypadkach” odnosi się do
rozporządzenia nr 1781/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 15.11.2006 r. w sprawie informacji o zleceniodawcach, które towarzysza
przekazom pieniężnym.
8 Patrz motyw 27 preambuły Dyrektywy oraz odpowiedź Komisji Europejskiej z 13.07.2008 r.
internetowej dostawcy9. Realizacja tego obowiązku może mieć też postać doręczenia
wzorca umowy o pojedynczą transakcję płatniczą lub formularza zlecenia płatniczego
zawierającego informacje określone w art. 23 ust. 1 u.u.p. w formie co najmniej
elektronicznej.
Użytkownik ma prawo żądać dodatkowych informacji, jak i tego, aby informacje o
których mowa w art. 23-25 u.u.p., były mu dostarczone w postaci papierowej lub na
innym trwałym nośniku informacji. W przypadku zgłoszenia takiego żądania
dostawca jest obowiązany wykonać je niezwłocznie po wykonaniu transakcji płatniczej10.
W tym miejscu należy przypomnieć, iż pojęcie „trwałego nośnika informacji" zostało
zdefiniowane w art. 2 pkt 30 u.u.p. jako nośnika umożliwiającego użytkownikowi
przechowywanie adresowanych do niego informacji w sposób umożliwiający dostęp do
nich przez okres odpowiedni do celów sporządzenia tych informacji i pozwalający na
odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci. Przy wykładni tego
pojęcia pomocne będą zarówno przepisy samej PSD, jak i rodzime orzecznictwo i
doktryna ukształtowane na gruncie art. 384 § 4 kodeksu cywilnego11, w szczególności
jeśli informacje zostaną ujęte w formie wzorca. Przepis ten wymaga, aby wzorzec w
formie elektronicznej był udostępniany w taki sposób, żeby można było go
przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności. Można to uznać za
równoznaczne znaczeniowo z wymogiem, aby nośnik pozwalał na odtworzenie
przechowywanych informacji w niezmienionej postaci. Tym samym dla wykładni
pojęcia trwałego nośnika aktualne pozostaną uwagi Urzędu Komisji Nadzoru
Finansowego, który stwierdził - na gruncie cytowanego przepisu k.c, iż należy umożliwić
odbiorcy zachowanie wzorca w pamięci operacyjnej komputera lub utrwalenie na innym
nośniku teleinformatycznym, wydrukowanie i korzystanie z niego w zwykłym toku
czynności przy wykorzystaniu powszechnie używanych, darmowych programów
komputerowych12.
Dyrektywa PSD natomiast jako przykłady trwałych nośników podaje: wydruki z drukarek,
dyskietki, płyty CD-ROM, DVD i twarde dyski komputerów osobistych, które umożliwiają
przechowywanie poczty elektronicznej13. Co do stron intemetowych, dyrektywa
precyzuje, iż spełniają one kryterium trwałego nośnika, o ile strony te umożliwiają dostęp
do nich w przyszłości przez okres właściwy do celów zamieszczonych tam informacji i
pozwalają na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej postaci14.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę na wypowiedź Komisji Europejskiej na temat
przesłania użytkownikom linków do stron www. Jeśli użytkownik żąda dostarczenia
informacji na trwałym nośniku, to realizacja tego obowiązku może mieć postać przesłania
linka do strony internetowej dostawcy, jeśli: (1) link został bezpośrednio zaadresowany
do danego użytkownika oraz (2) strona ta spełniała kryterium trwałego nośnika, czyli
umożliwiała dostęp do niej w przyszłości przez okres właściwy dla celów zamieszczonych
tam informacji i pozwalała na odtworzenie przechowywanych informacji w niezmienionej
postaci.
Rozważając problem dostępności informacji poprzez link do strony internetowej dostawcy
warto zwrócić uwagę na wymóg czasu, przez który informacje zawarte na trwałym
nośniku mają być dostępne dla konsumenta w niezmienionej postaci - ma to być okres
odpowiedni dla celów sporządzenia tych informacji. Okres ten – w przypadku
informacji, o których mowa w art. 23 - 25 u.u.p., nie powinien być więc krótszy niż czas
realizacji transakcji płatniczej plus okres potransakcyjny, przez który użytkownikowi będą
przysługiwać roszczenia z tytułu nienależycie wykonanej transakcji płatniczej15. Celem
udostępnienia użytkownikowi informacji o których mowa w art. 23 - 25 u.u.p., jest
bowiem umożliwienie mu oceny czy transakcja została wykonana prawidłowo.
9 Patrz motyw 25 preambuły PSD oraz odpowiedź Komisji Europejskiej z 18.06.2008 r. w sprawie wykładni art. 36 z indeksem 1 PSD.
10 Artykuł 22 ust. 2 zdanie 3 ustawy.
11 Dalej: „k.c.”.
12 Stanowisko UKNF dotyczące praktyki banków w zakresie stosowania wzorców umowy w postaci elektronicznej z 28.07.2011 r.
13 Motyw 24 preambuły dyrektywy PSD.
14 Motyw 24 preambuły dyrektywy PSD.
15 Vide art. 44 u.u.p.
Powyższe rozważania mają znaczenie praktyczne. Powszechną praktyką jest bowiem
udostępnianie na stronach www jedynie treści aktualnych. Jeśli więc dostawca wyśle do
użytkownika maila z linkiem do swojej strony, a następnie dokona zmiany treści
dostępnych pod tym linkiem bez jednoczesnego umożliwienia użytkownikowi dostępu do
treści historycznych z momentu zawierania umowy o pojedynczą transakcję, to jest
wątpliwe, czy wykonał on poprawnie obowiązek dostarczenia informacji na trwałym
nośniku. Poprzez kliknięcie na link użytkownik uzyska bowiem informację aktualną, ale
nie informację relewantną dla oceny, czy zlecona przez niego transakcja płatnicza została
wykonana prawidłowo. W tym celu musi mieć bowiem dostęp do treści, które były
aktualne na moment realizacji usługi. W szczególności znaczenie może tu mieć zmiana
informacji o czasie realizacji usługi, opłatach czy kursach.
Kończąc rozważania na temat prawidłowego udostępniania informacji, dodać jeszcze
należy, iż u.u.p wymaga, aby informacje zostały sformułowane w przejrzystej i czytelnej
formie. Jest to standardowy wymóg w całym prawodawstwie mającym na celu ochronę
konsumenta i znany polskiemu prawu choćby z przepisów k.c. dotyczących wzorów
umownych. Tym samym, i w tym miejscu aktualne i pomocne w wykładni będą standardy
wypracowane na gruncie art. 385 § 2 k.c. w odniesieniu do wymogu transparentności
wzorca.
Obowiązki informacyjne dla umów ramowych i indywidualnych transakcji
płatniczych
Umowa ramowa to umowa o usługę płatniczą regulująca wykonywanie indywidualnych
transakcji płatniczych, która może zawierać postanowienia w zakresie prowadzenia
rachunku bankowego16. W praktyce większość usług płatniczych świadczona jest w
oparciu o umowy ramowe. Stąd też obowiązki informacyjne są tutaj zdecydowanie
bardziej rozbudowane niż w przypadku pojedynczych transakcji płatniczych.
Przedmiotem regulacji u.u.p. jest zarówno zakres, jak i sposób przekazywania
informacji przez dostawcę użytkownikowi od etapu przedumownego, poprzez czas
trwania umowy i realizowania na jej podstawie indywidualnych transakcji płatniczych, po
obowiązki informacyjne związane z zakończeniem umowy. Ponieważ zawarcie umowy
ramowej powoduje powstanie miedzy dostawcą usług a ich użytkownikiem stosunku
zobowiązaniowego o charakterze ciągłym, u.u.p. reguluje w szczególności zasady
okresowego informowania o wykonanych usługach i o zmianach postanowień umowy
ramowej.
Umowa ramowa - zasady realizacji obowiązków informacyjnych
Inaczej niż w przypadku pojedynczych transakcji płatniczych, realizacja obowiązków
informacyjnych w zakresie umów ramowych wymaga od dostawcy aktywności w zakresie
przekazywania informacji użytkownikowi. Zasadą jest bowiem, iż na dostawcy ciąży
obowiązek dostarczenia informacji. Należy to rozumieć jako aktywne przekazanie
informacji w odpowiednim czasie, zgodnie z wymogami u.u.p. i bez konieczności
podejmowania dalszych działań ze strony użytkownika17, przy czym odpowiedni czas
oznacza:
• dla informacji wymienionych w art.27 u.u.p., tj. informacji wstępnych dla każdego
użytkownika - odpowiedni czas przed zawarciem umowy ramowej18,
• dla informacji wymienionych w art.30 u.u.p. - czas przed wykonaniem
indywidualnej transakcji płatniczej,
• dla informacji wymienionych w art.31 u.u.p. - niezwłocznie po obciążeniu rachunku
płatniczego płatnika,
• dla informacji wymienionych w art. 32 u.u.p. - niezwłocznie po wykonaniu
indywidualnej transakcji płatniczej,
16 Artykuł 2 pkt. 31 u.u.p.
17 Por. motyw 27 preambuły PSD.
18 W przypadku umów zawieranych na odległość obowiązek przekazania informacji wstępnych powinien zostać wykonany niezwłocznie po
zawarciu umowy ramowej, jeżeli nie było możliwie dostarczenie tych informacji wcześniej.
•
dla informacji o proponowanych zmianach postanowień umownych – nie później niż
2 miesiące przed proponowaną datą ich wejścia w życie,
• dla informacji o zmienionych stopach procentowych - bez zbędnej zwłoki.
Informacje powinny być dostarczane w postaci papierowej lub na innym trwałym nośniku
w przejrzystej i czytelnej formie. Szczególną uwagę zwrócić w tym zakresie należy na
przepisy przewidujące expresis verbis możliwość dostarczenia informacji poprzez
wysłanie ich użytkownikowi pocztą elektroniczną oraz poprzez zamieszczenie ich na
stronie www. W przypadku dostarczania informacji pocztą elektroniczną, ustawodawca
wymaga stosownego wniosku użytkownika o to, aby obowiązek ten dostawca mógł
wykonać właśnie w ten sposób ( art. 26 ust. 1 zdanie pierwsze in fine u.u.p.). Nie jest
przy tym dostatecznie jasne, czy użyte tutaj słowo wniosek ma oznaczać, iż inicjatywa
w zakresie dostarczania informacji mailem powinna należeć wyłącznie do użytkownika,
czy też obejmuje sytuacje, gdzie z inicjatywą wychodzi dostawca, a użytkownik jedynie
wyraża zgodę. Wykładnia językowa zdaje się przemawiać za pierwszą tezą (tylko
inicjatywa użytkownika), skoro ustawodawca wyraźnie odróżnia pojęcie zgody (por. art.
26 ust. 2 zdanie drugie u.u.p w kontekście realizacji obowiązków informacyjnych z
użyciem stron internetowych) od pojęcia wniosku. Pytanie tylko o celowość takiej
regulacji. Nie wydaje się bowiem, aby biorąc pod uwagę ochronę interesu konsumenta,
istniała potrzeba aż takiego ograniczania możliwości komunikacji mailowej. Skoro ratio
legis sprowadza się do wyeliminowania sytuacji, gdzie konsument jest poniekąd
zmuszany do tej formy komunikacji przez dostawcę, to wydaje się, iż ochronny cel tego
przepisu zostanie również zrealizowany, jeśli inicjatywa takiej formy dostarczenia
informacji wyjdzie od dostawcy, a konsument wyrazi na nią zgodę. Mając więc na uwadze
cel przepisu należy uznać, iż obejmuje on sytuacje, gdzie konsument – na wniosek
dostawcy – wyraża zgodę na taką formę dostarczenia mu informacji.
W tym miejscu warto wrócić do rozważanego już powyżej – w odniesieniu do
pojedynczych transakcji płatniczych – modelu realizacji obowiązku poprzez przesłanie
użytkownikowi mailem linku do informacji zamieszczonych na stronie www. Przypomnieć
należy, iż obowiązek informacyjny można będzie uznać w takim przypadku za wykonany
prawidłowo, jeśli spełnione zostaną łącznie dwie przesłanki: (1) użytkownik wyrazi zgodę
na taką formę dostarczenia informacji (2) strona www będzie spełniania kryteria trwałego
nośnika, tj. będzie umożliwiała dostęp do informacji przez okres właściwy dla celów ich
dostarczenia w niezmienionej formie.
Należy wyraźnie zaznaczyć, iż wbrew literalnemu brzmieniu art. 28 ust. 2 zdanie drugie
u.u.p. („Dostawca może za zgodą użytkownika wykonać ten obowiązek przez
zamieszczenie informacji na stronie internetowej, o ile strona taka umożliwia dostęp do
niej19 przez okres właściwy do celów dostarczenia tych informacji i pozwala na
odtworzenie, przechowywanych informacji w niezmiennej postaci”), nie można przyjąć
wykładni iż samo umieszczenie informacji na stronie WWW stanowi wykonanie obowiązku
informacyjnego.
Zamieszczenie informacji na stronie www jest bowiem niczym innym jak ich
udostępnieniem, a ustawodawca konsekwentnie wymaga, aby w przypadku umów
ramowych informacje użytkownikom dostarczać. Wykładnia taka kłóciłaby się z przejętą z
dyrektywy PSD podstawową zasadą odróżniającą wykonywanie obowiązku
informacyjnego dla umów ramowych (dostarczanie informacji) od wykonania go przy
pojedynczych transakcjach płatniczych (udostępnianie informacji). Stosując wykładnię
derywacyjną należy więc przyjąć, iż - o ile użytkownik wyrazi zgodę na taką formę
komunikacji - konieczne jest co najmniej wysłanie mu do nich linku na jego adres e-mail.
Aktualne pozostają przy tym poczynione już powyżej uwagi co do wymogów, jakie
powinny spełniać informacje zamieszczane na stronach www, aby można było uznać taką
stronę za trwały nośnik, w szczególności w zakresie dostępu do informacji historycznych.
Zakres obowiązków informacyjnych dla umowy ramowej oraz Indywidualnych
transakcji płatniczych
19 Powinno być „do nich” – chodzi bowiem o informacje.
Przechodząc do analizy zakresu informacji, jakie dostawca obowiązany jest dostarczyć
użytkownikowi w odpowiednim czasie przed zawarciem umowy ramowej, to został
podzielony na aż (!) siedem kategorii obejmujących20:
• dane samego dostawcy i właściwego dla niego organu nadzoru,
• zasady korzystania z usługi płatniczej,
• opłaty, stopy procentowe, kursy walutowe,
• zasady komunikowania się,
• opis środków ochronnych i naprawczych,
• zasady wprowadzania zmian i wypowiadania umowy ramowej,
• procedury rozstrzygania sporów.
Tak rozległy katalog wynika z założenia, że w przypadku umów ramowych informacja
wstępna powinna być dosyć wszechstronna. W praktyce realizacja tego obowiązku
przyjmie najczęściej postać dostarczenia użytkownikowi wzorca umowy ramowej
obejmującego wymienione w u.u.p. informacje. Ustawodawca przewidział to w ust. 4 art.
26 u.u.p., mówiąc o możliwości dostarczenia użytkownikowi „projektu umowy ramowej''.
Mimo innego sformułowania niż w analogicznym przepisie art. 22 ust. 3 u.u.p. dla
transakcji pojedynczych (tam mowa wprost o dostarczeniu „wzoru"), nie należy
wnioskować, iż w tym przypadku chodzi o dostarczenie zindywidualizowanego projektu
umowy, tj. wzorca, który zawierałby już co najmniej dane określonego podmiotu, do
którego jest kierowany. Wydaje się, iż brak spójności terminologicznej między art. 22.
ust. 3 a art. 26 ust. 4 u.u.p. jest raczej przypadkowy - analogicznego rozróżnienia brak
bowiem w przepisach dyrektywy PSD.
Analizując katalog informacji wstępnych szczególną uwagę zwrócić należy na takie,
których wprowadzenie do umowy ramowej jest fakultatywne, ale których uzgodnienie
warunkuje możliwość korzystania przez dostawcę z określonych rozwiązań i o dużym
znaczeniu praktycznym. Chodzi tu w szczególności o możliwość stosowania bez
uprzedzenia zmienionych stóp procentowych i kursów walutowych, blokowania
instrumentu płatniczego, interpretacji milczenia użytkownika jako zgody na zmianę treści
umowy ramowej czy też możliwości wypowiedzenia przez dostawcę umowy zawartej na
czas nieokreślony. Dostawcy powinni więc pamiętać o konieczności ujęcia tych zagadnień
w umowie ramowej.
Zakres informacji o wykonywanych na podstawie umowy ramowej indywidualnych
transakcjach płatniczych (art. 30 – 32 u.u.p.) jest zbieżny z zakresem informacji
wymaganych dla pojedynczych transakcji płatniczych, z tym że zasadą jest ich
dostarczanie użytkownikowi. Ponieważ jednak transakcje płatnicze wykonywane na
podstawie umowy ramowej mają charakter powtarzalny, ustawodawca przewiduje
możliwość ograniczenia tego obowiązku jedynie do okresowego, zbiorczego informowania
o przeprowadzonych indywidualnych transakcjach. Zamiast dostarczać informacje po
każdym obciążeniu rachunku/wykonaniu transakcji, dostawca będzie je jedynie
udostępniał użytkownikowi, przy czym sposób udostępniania i formę strony powinny
uzgodnić w umowie ramowej. Ustawa o usługach płatniczych wymaga jedynie, aby było
to co najmniej raz na miesiąc oraz aby uzgodniony sposób udostępnienia informacji
umożliwiał użytkownikowi ich przechowywanie i odtwarzanie w niezmienionej postaci. W
tym miejscu warto zwrócić uwagę na relację omawianych przepisów u.u.p. do art. 728
kodeksu cywilnego. Ponieważ u.u.p. dotyczy wszelkich rachunków płatniczych, a
wspomniany przepis kodeksu cywilnego jedynie rachunków bankowych, to zachodzi tu
zależność lex generali - lex specialis. Wydaje się, iż jeśli brak byłoby jakiegokolwiek
postanowienia umownego regulującego kwestię dostępności informacji o
przeprowadzanych przez posiadacza rachunku bankowego transakcjach, to posiadacz
miałby prawo żądać zarówno dostarczania informacji zgodnie z przepisami art. 31 i 32
u.u.p., jak i comiesięcznego papierowego wyciągu zgodnie z art. 728 § 2 k.c. Jeśli
natomiast bank chciałby uzgodnić w umowie rachunku bankowego inny okresowy sposób
informowania posiadacza o zmianach jego stanu, dla skuteczności tego uzgodnienia
strony powinny zachować formę pisemną umowy. Zgodnie bowiem z art. 728 § 2 k.c.
20 Artykuł 27 u.u.p.
zgoda posiadacza na inny sposób informowania o zmianach salda ma być wyrażona
pisemnie. Jest to o tyle istotne, iż art. 157 pkt 2 u.p.p. zmienił brzmienie art. 52 prawa
bankowego poprzez dodanie ust. 4, zgodnie z którym umowy o rachunki bankowe, które
są jednocześnie rachunkami płatniczymi, nie muszą być zawierane w formie pisemnej.
Kończąc, należy jeszcze wskazać, iż niezależnie od obowiązków dostawcy w zakresie
udzielenia tzw. informacji wstępnych oraz o indywidualnych transakcjach, u.u.p.
przyznaje użytkownikowi w okresie obowiązywania umowy ramowej prawo do żądania
tych informacji w każdym czasie21.
Zmiany umowy ramowej
Zawarcie między dostawcą a użytkownikiem umowy ramowej powoduje powstanie
między nimi stosunku zobowiązaniowego o ciągłym charakterze. Do czasu wejścia w
życie u.u.p., dokonywanie zmian w tego typu umowach ramowych dokonywane było w
oparciu o przepisy kodeksu cywilnego regulujące zasady wprowadzania zmian do
wzorców umownych. Obecnie umowy ramowe o usługi płatnicze mają w tym zakresie
swoją odrębną regulację, różniącą się nieco od przepisów kodeksowych. Przede
wszystkim wprowadzono termin dla poinformowania użytkownika o proponowanych
zmianach. Zgodnie z art. 29 u.u.p. dostawca ma obowiązek poinformować o
proponowanych zmianach postanowień umownych nie później niż dwa miesiące przed
proponowaną datą ich wejścia w życie. Jeżeli umowa ramowa stanowi, że brak sprzeciwu
użytkownika wobec proponowanych zmian jest równoznaczny z wyrażeniem na nie
zgody, dostawca, informując o proponowanych zmianach, powinien jednocześnie
poinformować użytkownika, że:
• jeżeli przed proponowaną datą wejścia w życie zmian użytkownik nie zgłosi dostawcy
sprzeciwu wobec tych zmian, uznaje się, że użytkownik wyraził na nie zgodę;
• użytkownik ma prawo, przed datą proponowanego wejścia w życie zmian,
wypowiedzieć umowę ramową ze skutkiem natychmiastowym bez ponoszenia opłat;
• w przypadku gdy użytkownik zgłosi sprzeciw, ale nie dokona wypowiedzenia umowy
ramowej, umowa wygasa z dniem poprzedzającym dzień wejścia w życie
proponowanych zmian, bez ponoszenia opłat.
Informacja o proponowanych zmianach powinna być dostarczona użytkownikowi w
postaci papierowej lub na innym trwałym nośniku i sformułowana w przejrzystej i
czytelnej formie. W tym miejscu należy zauważyć, iż zachowują swoją aktualność uwagi
poczynione przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego w oparciu o przepisy kodeksu
cywilnego co do sposobu prezentowania klientom instytucji finansowych zmian we
wzorcach umownych. Urząd zwrócił uwagę, iż zasadne byłoby przekazywanie nowego
wzorca z wyróżnionymi zmianami, np. przy wykorzystaniu różnych rodzajów czcionki czy
koloru w tekście22.
Ze względów praktycznych, z powyższego reżimu dokonywania zmian umowy ramowej
wyłączono zmiany stóp procentowych oraz kursów walutowych. Ich zmiany mogą być
stosowane bez uprzedzenia, pod warunkiem jednak, iż (i) są korzystniejsze dla
użytkowników lub (ii) przewiduje to umowa ramowa oraz zmiany wynikają ze zmian
wysokości bazowych stóp procentowych lub referencyjnych kursów walutowych, których
zastosowanie przewiduje umowa ramowa. Umowa ramowa powinna określać stałą
częstotliwość lub sposób dostarczania albo udostępniania informacji o zmianach stopy
procentowej. W przeciwnym razie dostawca ma obowiązek poinformować użytkownika o
zmianach stopy procentowej bez zbędnej zwłoki.
Ograniczenie obowiązków informacyjnych dla mikropłatności
Zgodnie z motywem (30) preambuły PSD „Instrumenty przeznaczone do dokonywania
płatności obejmujących niskie kwoty powinny stanowić tanie i łatwe w użyciu rozwiązanie
(…) oraz nie powinny być obciążone nadmiernymi wymogami. Stosowne wymogi
dotyczące informacji (…) powinny być ograniczone do podstawowych informacji, z
uwzględnieniem również możliwości technicznych, których można w uzasadniony sposób
21 Artykuł 28 u.u.p.
22 Stanowisko UKF dotyczące praktyki banków w zakresie stosowania wzorców umowy w postaci elektronicznej z 28.07.2011 r.
oczekiwać od instrumentów przeznaczonych do dokonywania płatności obejmujących
niskie kwoty”. Postulat ten polski ustawodawca realizuje poprzez poddanie transakcji
płatniczych opiewających na niskie kwoty (mikropłatności) złagodzonemu reżimowi
prawnemu.
W przypadku instrumentów płatniczych, które zgodnie z umową ramową pozwalają na
dokonywanie indywidualnych transakcji płatniczych na kwotę nieprzekraczającą
równowartości w walucie polskiej 30 euro albo które mają ustalony limit wydatków w
wysokości nieprzekraczającej równowartości w walucie polskiej 150 euro, albo służą do
przechowywania środków w kwocie nieprzekraczającej w żadnym momencie
równowartości w walucie polskiej 150 euro23, u.u.p. przewiduje możliwość ograniczenia
wymogów informacyjnych. W konsekwencji, w przypadku zawarcia umowy ramowej o
taki instrument płatniczy, instytucja płatnicza realizująca mikropłatności będzie
zobowiązana dostarczyć płatnikowi jedynie informacje o głównych cechach usługi
płatniczej oraz podstawowe informacje niezbędne do podjęcia decyzji. Ustawodawca
zalicza do nich w szczególności możliwe sposoby korzystania z instrumentu płatniczego,
zasady odpowiedzialności oraz wysokość pobieranych opłat. Dostawca usług płatniczych
będzie musiał również wskazać, gdzie można w łatwy sposób uzyskać dostęp do innych
informacji i warunków dotyczących realizowanej usługi, których udostępnienia
konsumentowi wymaga u.u.p.
Dostawcy mikropłatności korzystają również z ułatwień w zakresie dokonywania zmian w
umowie ramowej. Dostawca może poprzez umowę ramową wyłączyć 2-miesięczny termin
dla proponowania zmian, a także obowiązek doręczenia tych zmian na trwałym nośniku
lub papierze.
Zredukowano również obowiązki informacyjne w zakresie indywidualnych transakcji
płatniczych, wykonywanych w oparciu o umowę ramową. Po wykonaniu transakcji
płatniczej, dostawca usługi ma obowiązek umożliwić użytkownikowi jedynie (i)
zidentyfikowanie transakcji płatniczej, (ii) jej kwotę oraz (iii) wszystkie związane z
realizacją usługi opłaty24.
Informacje te nie muszą być jednak dostarczane w przypadku instrumentów płatniczych
używanych anonimowo lub jeśli dostawca z innych względów nie ma technicznej
możliwości dostarczenia ich użytkownikowi. Instytucja płatnicza jest jednakże
obowiązana umożliwić użytkownikowi sprawdzenie wysokości kwoty przechowywanych
środków.
Możliwości pobierania opłat za obowiązki informacyjne
Co do zasady informacje przekazywane są użytkownikom usług nieodpłatnie. Ustawa o
usługach płatniczych przewiduje jednak wyjątki. Zgodnie z art. 17 ust. 2 u.u.p. dostawca
i użytkownik mogą uzgodnić opłaty za:
• przekazywanie na wniosek użytkownika informacji innych niż wymagane na podstawie
przepisów u.u.p.,
• większą częstotliwość przekazywania informacji niż wymagana przepisami u.u.p. lub
• przekazywanie informacji wymaganych co prawda na podstawie u.u.p., ale za pomocą
innych niż określone w umowie ramowej środków porozumiewania się.
Wysokość opłat może być jednak w takim przypadku dowolna, ale powinna uwzględniać
stopień pracochłonności usługi dostarczenia informacji, za którą jest pobierana, oraz
faktyczne koszty ponoszone przez dostawcę.
Sankcje
Niedopełnienie przez dostawcę obowiązków informacyjnych skutkować może sankcjami
zarówno na płaszczyźnie cywilno-, jak i administracyjno-prawnej. O ile sankcje
cywilnoprawne aktualizują się w każdym przypadku naruszenia obowiązków
23 W tym miejscu należy wspomnieć, iż polski ustawodawca zdecydował się skorzystać z opcji narodowych przewidzianych w art. 34 ust.
2 oraz 53 ust. 2 PSD i w art. 19 i 39 u.u.p. przewidział dla krajowych transakcji płatniczych możliwość umownego podwojenia limitu do
300 euro, a dla przepłaconych instrumentów płatniczych do 500 euro. W takich przypadkach obowiązki ciążące na dostawcach zostaną
również ograniczone.
24 Z wyjątkiem obowiązku podania informacji o zastosowanym kursie walutowym oraz o tzw. dacie waluty.
informacyjnych, o tyle stosowanie sankcji administracyjno-prawnych wchodzi w grę
raczej dopiero w przypadkach stwierdzenia przez uprawniony organ, iż naruszenie tych
obowiązków stanowi powtarzającą się praktykę.
W każdym przypadku naruszenia przez dostawcę obowiązku informacyjnego u.u.p.
przewiduje: (i) ustawowe zwolnienie użytkownika z obowiązku uiszczania opłat (art. 22
ust. 4 oraz art. 26 ust. 6 w zw. z art. 22 ust. 4 u.u.p.), (ii) prawo użytkownika do
odstąpienia od umowy ramowej (art. 26 ust. 5 u.u.p.) oraz (iii) nierozpoczęcie biegu 13miesiecznego terminu zawitego dla zgłaszania roszczeń użytkownika względem dostawcy
z tytułu nieautoryzowanych, niewykonanych lub nienależycie wykonanych transakcji
płatniczych (art. 44 ust. 4 w zw. z ust. 2 u.u.p.).
W przypadku jakichkolwiek opłat pobranych przez dostawcę za świadczone usługi
płatnicze i jednoczesnego niedopełnienia przez niego obowiązków informacyjnych wobec
użytkownika, użytkownik ma prawo żądać zwrotu pobranych od niego opłat. Pobrana
opłata zmienia się w takiej sytuacji w świadczenie nienależne, a roszczenie o jej zwrot
podlegać będzie, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, 10-letniemu terminowi
przedawnienia.
Co do prawa odstąpienia od umowy, to u.u.p. reguluje jedynie jego termin – w każdym
czasie, ale nie później niż 30 dni po otrzymaniu brakujących informacji. Brak jest
natomiast określenia skutków takiego odstąpienia. Należy zauważyć, iż mamy do
czynienia z kolejnym przypadkiem tzw. odstąpienia konsumenckiego25. Wydaje się, iż w
braku szczegółowej regulacji skutków odstąpienia w u.u.p., można w tym zakresie
stosować przez analogię przepis art. 16c z ustawy 2.03.2000 r. o ochronie niektórych
praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt
niebezpieczny.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, iż dla ułatwienia konsumentowi realizacji powyższych
uprawnień, u.u.p. przewiduje przesunięcie na dostawcę ciężaru dowodu spełnienia
obowiązku informacyjnego (art. 18 u.u.p.). Dodatkowym czynnikiem dyscyplinującym
dostawców jest także możliwość złożenia przez użytkownika skargi do nadzoru (art. 15
u.u.p.). Skarga taka z kolei może doprowadzić do uruchomienia sankcji administracyjnoprawnych. Jeśli w wyniku wykonywania uprawnień nadzorczych KNF stwierdzi, iż
dostawca prowadzi swoją działalność z naruszeniem prawa bądź stwarza zagrożenie
interesów użytkowników, ma ona prawo m.in. nałożyć karę pieniężną, a nawet cofnąć
zezwolenie na prowadzenie działalności (art. 105 u.u.p.). Obok KNF, sankcje na
dostawców może również nałożyć UOKiK. Nie budzi bowiem wątpliwości, iż uporczywe
uchylanie się od obowiązków informacyjnych należałoby zakwalifikować jako praktykę
naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.
25 Por. art. 2 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt
niebezpieczny, art. 53 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 18 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych.