warunki hydrogeologiczne - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

Transkrypt

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTERSTWO ŚRODOWISKA
DOKUMENTACJA HYDROGEOLOGICZNA
USTALAJĄCA ZASOBY DYSPOZYCYJNE
WÓD PODZIEMNYCH ZLEWNI NYSY ŁUŻYCKIEJ
(od granicy Państwa do ujścia do Odry)
Lokalizacja: woj. lubuskie, dolnośląskie
Zlewnia: Nysa Łużycka→Odra
Region wodny: środkowa Odra
Zespół dokumentujący:
mgr Marek Czerski - kierownik tematu
upr. nr IV-0328
mgr Linda Chudzik
upr. nr V-1622
mgr Rafał Serafin
upr. nr V-1589
dr Andrzej Wojtkowiak
upr. nr IV-0320
Dyrektor
Oddziału Dolnośląskiego
Zespół dokumentujący
mgr Marek Czerski – kier. tematu
mgr Linda Chudzik
mgr Krzysztof Horbowy
dr Maciej Kłonowski
mgr Janusz Krawczyk
mgr Dorota Russ
mgr Rafał Serafin
dr Andrzej Wojtkowiak
mgr Karol Zawistowski
tech. Andrzej Biel
tech. Janusz Przybysławski
2
KARTA INFORMACYJNA
DOKUMENTACJI HYDROGEOLOGICZNEJ USTALAJĄCEJ ZASOBY
DYSPOZYCYJNE WÓD PODZIEMNYCH OBSZARU BILANSOWEGO
Tytuł dokumentacji: Dokumentacja hydrogeologiczna ustalająca zasoby dyspozycyjne
wód podziemnych zlewni Nysy Łużyckiej (od granicy Państwa do ujścia do Odry)
Wykonawca prac: Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy
Oddział Dolnośląski
Zamawiający: Ministerstwo Środowiska
Okres realizacji prac: 08. 2008 – 08.2010
Województwo: lubuskie, dolnośląskie
Powiat: zielonogórski, krośnieński, żarski, żagański, zgorzelecki, lubański
Zlewnia rzeki: Nysa Łużycka→Odra
Region wodny: środkowej Odry
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu: 50-950 Wrocław,
ul. C.K. Norwida 34
Stratygrafia pięter wodonośnych objętych ustalaniem zasobów: czwartorzęd, neogen
Rozpoznanie zasobów wg stanu na 09. 2009
Zasoby
odnawialne
Zasoby
dyspozycyjne
431 257
m3/dobę
165 250
m3/dobę
Powierzchnia
obszaru
bilansowego
Typ chemiczny wody,
mineralizacja
HCO3- – SO42- – Ca2+
HCO3- – Ca2+ – Mg2+
274 mg/l
2
1 870 km
w tym w jednostkach bilansowych:
Jednostka
bilansowa
pow.
(km2)
A
307,7
B
910,3
C
226,5
D
425,9
Razem: 1870
nr nazwa
1
2
3
4
W tym
Zasoby
Zasoby
aktualny
odnawialne dyspozycyjne
pobór
(m3/d)
70 274
145 639
44 707
170 637
431 257
(m3/d)
(m3/d)
Stratygrafia
poziomów
wodonośnych
poziom
poziom
główny podrzędny
Q
Ng
Q
Ng
Q
Ng
Q
Ng
36 250
4 208
71 400
8 210
11 600
333
46 000
4 810
165 250
17 561
Autor dokumentacji: mgr Marek Czerski
Numer uprawnień geologicznych: IV- 0328
Wrocław, 31.08.2010
3
SPIS RZECZY
I/1
TEKST DOKUMENTACJI ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH
I/1.1
Decyzja Ministra Środowiska DGkdh/4790-6541-10-3496/06/ED
z dnia 08.05.2006
I/2-13
MAPY I PRZEKROJE
I/2
Mapa poglądowa, skala 1:200 000
I/3a-c
Mapa dokumentacyjna, skala 1:50 000
I/4
Mapa hydrograficzna zlewni Nysy Łużyckiej, skala 1:100 000
I/5
Mapa hydrologiczna zlewni Nysy Łużyckiej, skala 1:100 000
I/6
Mapa hydroizohips poziomów wodonośnych czwartorzęd, skala 1:100 000
I/7
Mapa hydroizohips poziomów wodonośnych neogenu, skala 1:100 000
Mapa miąższości czwartorzędowych poziomów wodonośnych,
skala 1:100 000
I/8
I/9
I/10
Mapa miąższości neogeńskich poziomów wodonośnych, skala 1:100 000
Mapa chemizmu wód czwartorzędowego i neogeńskiego piętra
wodonośnego, skala 1:100 000
I/11
Mapa zagrożeń i ochrony wód podziemnych, skala 1:100 000
I/12
Mapa zasobowa, skala 1:100 000
I/13a
Objaśnienia do przekrojów I-I’ ÷ V-V’ i A-A’ ÷ D-D’
I/13b-j
Przekroje hydrogeologiczne nr I-I' (b), II-II’ (c), III-III’ (d), IV-IV' (e),
V-V' (f), A-A' (g), B-B' (h), C-C' (i), D-D' (j)
I/14
I/14.1
I/14.2
I/14.3
I/14.4
I/14.5
I/14.6
I/14.7
ZESTAWIENIA TABELARYCZNE
Zestawienie zatwierdzonych zasobów, pozwoleń wodnoprawnych i wielkości
eksploatacji ujęć wód podziemnych na obszarze zlewni Nysy Łużyckiej
Zestawienie pomiarów zwierciadła wody w otworach wykonanych
w ramach kartowania hydrogeologicznego (III kwartał 2009 r)
Sieć obserwacyjno – badawcza wód podziemnych zlewni Nysy Łużyckiej
Wyniki analiz składu chemicznego i wybranych parametrów fizyko-chemicznych
próbek wód podziemnych piętra czwartorzędowego pobranych dla dokumentacji
Wyniki analiz składu chemicznego próbek wód podziemnych i wybranych
parametrów fizyko-chemicznych piętra neogeńskiego pobranych dla
dokumentacji
próbek wód podziemnych piętra czwartorzędowego pochodzących z MhP
próbek wód podziemnych piętra neogeńskiego pochodzących z MhP
4
I/14.8
I/14.9
próbek wód podziemnych piętra czwartorzędowego pochodzących z monitoringu
wód podziemnych
próbek wód podziemnych piętra neogeńskiego pochodzących z monitoringu wód
podziemnych
I/14.10
Wykaz zrzutów ścieków na dokumentowanym obszarze
I/14.11
Wykaz oczyszczalni ścieków na dokumentowanym obszarze
I/14.12
Zestawienie składowisk odpadów na dokumentowanym obszarze
I/14.13
Zestawienie większych hodowli zwierząt na dokumentowanym obszarze
I/14.14
Zestawienie znaczących emiterów na dokumentowanym obszarze
I/14.15
Wykaz stacji paliw na dokumentowanym obszarze
I/14.16
Zestawienie cmentarzy na dokumentowanym obszarze
I/14.17
Obszary ochrony przyrody
I/15
BADANIA LABORATORYJNE
I/15.1
Wyniki badań fizyko-chemicznych wód podziemnych
I/15.2
Wyniki badań izotopowych wód podziemnych
I/16
DOKUMENTACJA BADAŃ GEOELEKTRYCZNYCH
I/17
BADANIA MODELOWE
Tekst
I/17.1
I/17.2
I/17.3
I/17.4
I/17.5
I/17.6
I/17.7
I/17.8
I/17.9
I/17.10
Mapa hydroizohips poziomów wodonośnych czwartorzędu (poziom nadglinowy,
międzyglinowy i podglinowy) – symulacja w warunkach aktualnego poboru
Mapa hydroizohips poziomów wodonośnych neogenu (poziom nadwęglony
i międzywęglowy) – symulacja w warunkach aktualnego poboru
międzyglinowy i podglinowy) – symulacja w warunkach poboru na podstawie
pozwoleń wodnoprawnych
i międzywęglowy) – symulacja w warunkach eksploatacji na poziomie pozwoleń
wodnoprawnych
międzyglinowy i podglinowy) – symulacja w warunkach poboru na podstawie
zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych
i międzywęglowy) – symulacja w warunkach eksploatacji na poziomie
zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych
Mapa wodoprzewodności czwartorzędowego poziomu wodonośnego (poziom
nadglinowy
międzyglinowy
podglinowy
5
I/17.11
I/17.12
I/17.13
I/17.14
Mapa wodoprzewodności poziomu wodonośnego neogenu (poziom
nadwęglowy)
Mapa wodoprzewodności poziomu wodonośnego neogenu (poziom
międzywęglowy)
Mapa hydroizohips głównego użytkowego poziomu czwartorzędu - symulacja w
warunkach poboru w wielkości proponowanych zasobów dyspozycyjnych
i międzywęglowy) – symulacja w warunkach eksploatacji na poziomie
proponowanych zasobów dyspozycyjnych
6
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP
11
2. HISTORIA BADAŃ KARTOGRAFICZNO - DOKUMENTACYJNYCH
12
3. ZAKRES PROJEKTOWANYCH I ZATWIERDZONYCH BADAŃ
13
3.1
Badania hydrogeologiczne
13
3.2
Prace hydrologiczne
13
3.3
Badania geofizyczne
14
3.4
Badania laboratoryjne
14
3.5
Badania modelowe
14
4. ZAKRES PRZEPROWADZONYCH PRAC I BADAŃ
14
4.1
Wykonawcy
14
4.2
Badania hydrogeologiczne
15
4.2.1
Kartowanie hydrogeologiczne i sozologiczne
15
4.2.2
Inwentaryzacja większych ujęć wód podziemnych
16
4.2.3
Weryfikacja danych banku Hydro
20
4.3
Badania hydrologiczne
20
4.4
Badania laboratoryjne
21
4.5
Badania geoelektryczne
22
4.6
Badania modelowe
23
4.7
Konstrukcja opracowania w systemie informacji przestrzennej GIS
23
5. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ
24
5.1
Położenie, morfologia i geomorfologia
24
5.2
Warunki klimatyczne
26
5.3
Podział hydrograficzny
27
5.4
Jeziora i ich znaczenie w systemie krążenia wód
28
5.5
Zagospodarowanie terenu
28
5.6
Charakterystyka wpływu odwodnienia kopalni węgla brunatnego Jänschwalde
32
5.7
Monitoring wód podziemnych
33
6. BUDOWA GEOLOGICZNA
33
6.1
Utwory podkenozoiczne
33
6.2
Kenozoik
35
6.2.1
Paleogen i neogen
35
6.2.2
Czwartorzęd
36
7
7. WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE
37
7.1
Czwartorzędowe piętro wodonośne
38
7.2
Neogeńskie piętro wodonośne
46
7.3
Kredowe piętro wodonośne
51
8. CHEMIZM WÓD
51
8.1
Stan wód powierzchniowych
51
8.2
Stan wód podziemnych
52
8.3
Wody piętra kenozoicznego
54
8.3.1
Chemizm wód piętra czwartorzędowego
54
8.3.2
Chemizm wód piętra neogeńskiego
55
8.4
Jakość i wiek wód piętra kenozoicznego
56
9. ZAGROŻENIE I OCHRONA WÓD PODZIEMNYCH
58
9.1
Zagrożenia wód podziemnych
58
9.2
Ochrona wód podziemnych
62
10. OBLICZENIA BILANSU WODNEGO I ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH
64
10.1
Metodyka i obliczenie hydrologicznego bilansu wodnego
65
10.2
Ustalenie zasobów odnawialnych wód podziemnych
69
10.2.1
Wyniki pomiarów i obliczeń hydrologicznych
69
10.2.2
Zasoby odnawialne
70
10.2.3
Określenie wielkości zasobów nienaruszalnych
73
10.2.4
Ustalenie wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych
73
11. OCENA ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH OBSZARU ZASOBOWEGO
ZLEWNI NYSY ŁUŻYCKIEJ
76
11.1
Zasoby odnawialne
76
11.2
Zasoby dyspozycyjne
78
11.3
Eksploatacja i gospodarowanie zasobami
79
11.4
Wniosek zasobowy
79
12. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
80
13. LITERATURA I WYKORZYSTANE MATERIAŁY
82
8
\
SPIS TABEL
1. Zestawienie punktów poboru próbek wody do analiz fizyko-chemicznych.
2. Zestawienie punktów poboru próbek wody do badan izotopowych.
3. Charakterystyka zbioru danych hydrogeochemicznych wykorzystanych do analizy.
4. Klasyfikacja wód podziemnych piętra czwartorzędowego wg. Szczukariewa – Prikłońskiego.
5. Wyniki obliczeń statystycznych dla analizowanych próbek wód podziemnych piętra
czwartorzędowego.
6. Klasyfikacja wód podziemnych piętra neogeńskiego wg. Szczukariewa – Prikłońskiego.
7. Wyniki obliczeń statystycznych dla analizowanych próbek wód podziemnych piętra
neogeńskiego
8. Wyniki analiz stężeń trytu w próbkach wód podziemnych
9. Elementy bilansu wydzielonych zlewni bilansowych
10. Wyniki pomiarów przepływów w zlewni Nysy Łużyckiej wykonane w 2009 r.
11. Zestawienie wielkości modułów odpływów podziemnych zlewni bilansowych Nysy Łużyckiej
12. Zestawienie wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni bilansowych
Nysy Łużyckiej
9
SPIS RYCIN
Ryc. 1 Położenie administracyjne obszaru badań
Ryc. 2 Jednostki fizycznogeograficzne w obszarze badań wg J. Kondrackiego [30]
Ryc. 3 Położenie obszaru badań na tle GZWP wg A. S. Kleczkowskiego [29]
Ryc. 4 Położenie obszaru badań na tle arkuszy Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000
Ryc. 5 Zestawienie zlewni prawobrzeżnej części Nysy Łużyckiej w obrębie dokumentowanego
obszaru
Ryc. 6 Jednostki strukturalne podłoża podkenozoicznego rejonu badań [9]
Ryc. 7 Mapa geologiczna utworów podkenozoicznych rejonu badań [49]
Ryc. 8 Położenie obszaru badań na tle jednostek hydrogeologicznych wg B. Paczyńskiego [51b]
Ryc. 9 Regionalny przekrój hydrogeologiczny A-B
Ryc.10 Histogramy liczebności i krzywe częstości kumulowanej wybranych parametrów
fizykochemicznych i stężeń jonów wód podziemnych piętra Q
Ryc.11 Histogramy liczebności i krzywe częstości kumulowanej wybranych parametrów
fizykochemicznych i stężeń jonów wód podziemnych piętra Ng
Ryc.12 Obszary ochronne w dokumentowanej zlewni Nysy Łużyckiej
Ryc.13 Podział obszaru badań na zlewnie bilansowe
10
1. WSTĘP
Przedmiotowa
dokumentacja
hydrogeologiczna
została
opracowana
w
Oddziale
Dolnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, na
zlecenie Ministerstwa Środowiska w Warszawie, na podstawie umowy nr 155/2008/Wn-07/FG – hg
- tx/D z dnia 08.09.2008 r. Prace sfinansowano wyłącznie ze środków wypłaconych przez Narodowy
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Dokumentację wykonano w oparciu o „Projekt prac geologicznych dla ustalenia zasobów
dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Nysy Łużyckiej (od granicy Państwa do ujścia do Odry).”
[22], opracowany przez Geoprofil Spółka z o.o. z Krakowa. Przedmiotowy projekt zatwierdzony
został przez Ministra Środowiska (decyzja DG/kdh/4790-6541-10-3496/06/ED z dnia 08.05.2006 r.)
– zał. I/1.1.
Według podziału B. Paczyńskiego [51b], obszar dokumentowanych badań położony jest
w zachodniej (do granicy Państwa) części Regionu wielkopolskiego IV, dolnośląskiego
V i sudeckiego XIV. Administracyjnie dokumentowany obszar znajduje się w województwie
lubuskim i dolnośląskim.
Dokumentacja zawiera wyniki prac i badań wykonanych zgodnie z zatwierdzonym
projektem i obowiązującymi aktualnie wytycznymi oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska
z dn. 03.10.2005 (Dz. U. Nr 201 z 2005, poz. 1673). Wyniki badań hydrogeologicznych,
hydrologicznych,
geofizycznych,
jakościowych
wód
podziemnych
i
modelowych,
wraz
z uwzględnieniem dotychczasowego stanu rozpoznania warunków hydrogeologicznych, złożyły się
na ostateczny kształt opracowania. Przedstawiono w nim charakterystykę hydrogeostrukturalną,
hydrochemiczną wraz z określeniem zasobów dyspozycyjnych poziomów kenozoicznych polskiej
części zlewni Nysy Łużyckiej, od Jędrzychowskiego Potoku na południu po ujście do rzeki Odry.
Zlewnia górnego odcinka Nysy Łużyckiej była przedmiotem wcześniejszego opracowania
dotyczącego regionu sudeckiego – zlewni górnych biegów Nysy Łużyckiej i Bobru [68].
Przeprowadzono również weryfikację danych Banku Hydro zgodnie z obowiązującymi wytycznymi.
Według niniejszego opracowania powierzchnia dokumentowanego obszaru zlewni Nysy
Łużyckiej wynosi F=1 870 km², w tym 32,8 km2 o udokumentowanych zasobach dyspozycyjnych
piętra czwartorzędowego wykonanych w ramach dokumentacji międzyrzecza Odry i Bobru [4].
W dokumentacji zbilansowane zostały zasoby dyspozycyjne wód podziemnych z utworów
czwartorzędowych w wysokości 71,7 tys. m³/d i z utworów neogeńskich w wysokości 93,5 tys.
m³/d.
11
Dokumentacja podlega zaopiniowaniu przez KDH a przedstawione zasoby zatwierdzeniu
przez Ministra Środowiska w Warszawie.
2. HISTORIA BADAŃ KARTOGRAFICZNO - DOKUMENTACYJNYCH
Dokumentowany obszar położony jest obrębie czterech jednostek strukturalnych: w północno
– wschodniej części jego granice obejmują swym zasięgiem mały fragment monokliny
przedsudeckiej, w kierunku południowym przechodzą przez peryklinę Żar, depresję śródsudecką,
a na południu występuje niewielki fragment metamorfiku kaczawskiego – ryc. 6.
Rozpoznanie geologiczne i hydrogeologiczne omawianego obszaru trwa nieprzerwanie od
początku lat 60-tych XX wieku do chwili obecnej. Rezultatem są dokumentacje zawierające ocenę
zasobów odnawialnych i eksploatacyjnych ujęć wód podziemnych, a także liczne opracowania
kartograficzne. Głównym wykonawcą i wydawcą geologicznych opracowań kartograficznych
w Polsce jest Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy.
W latach 1976-1990 zostało wydanych 5 map geologicznych w skali 1:200 000, każda złożona
z części A i B, syntetycznie przedstawiających budowę tego terenu. Są to arkusze Słubice (nr 33),
Świebodzin (nr 34), Gubin (nr 43), Zielona Góra (nr 44) i Jelenia Góra (nr 53).
W latach 1986-2008 ukazało się 16 arkuszy Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali
1:50 000, obejmujących swym zasięgiem cały omawiany obszar. Są to następujące arkusze: Rąpice
(nr 534), Chlebowo (nr 535), Gubin (nr 571), Kaniów (nr 572), Bobrowice (nr 573), Zasieki (nr
608), Lubsko (nr 609), Krzystkowice (nr 610), Łęknica (nr 645), Trzebiel (nr 646), Żary (nr 647),
Przewóz (nr 682), Ruszów (nr 682), Niesky (nr 718), Węgliniec (nr 719) i Zgorzelec (nr 756).
W okresie od 2000 do 2002 roku wydanych zostało 16 arkuszy Mapy geologicznogospodarczej Polski w skali 1:50 000. Są to arkusze o tych samych nazwach i numerach co
wymienione powyżej. To samo dotyczy 16 arkuszy Mapy geośrodowiskowej w skali 1:50 000
wydanych w latach 2005-2007.
Południowa część obszaru obejmuje 6 arkuszy Szczegółowej mapy geologicznej Sudetów
w skali 1:25 000 (Bielawa Dolna, Węgliniec, Pieńsk, Gronów, Zgorzelec i Siekierczyn), które
powstawały w latach 1961 - 1979.
Równie
pełne
jest
pokrycie
obszaru
zlewni
Nysy
Łużyckiej
arkuszami
map
hydrogeologicznych. W latach 1982 ÷ 1988 ukazały się arkusze Mapy hydrogeologicznej Polski
w skali 1:200 000 (Słubice 33, Świebodzin 34, Gubin 43, Zielona Góra 44 i Jelenia Góra 53).
W całości obszar zlewni opisują Mapy hydrogeologiczne Polski w skali 1:50 000
w identycznym cięciu jak arkusze map geologicznych. Realizowane były w okresie 2000 - 2004.
W wykonaniu części z tych opracowań brali również udział pracownicy Przedsiębiorstwa
Geologicznego Proxima S.A. we Wrocławiu oraz Uniwersytetu Wrocławskiego. Informacje
12
dotyczące wszystkich powyższych opracowań kartograficznych można znaleźć na stronie
internetowej Państwowego Instytutu Geologicznego www.pgi.gov.pl.
W bezpośrednim sąsiedztwie dokumentowanej zlewni Nysy Łużyckiej (północna granica)
wykonana został dokumentacja zasobów dyspozycyjnych międzyrzecza Odry i Bobru [4], natomiast
południową granicę wyznacza zasięg dokumentacji regionu sudeckiego [68]. W obrębie
dokumentowanego obszaru wykonano także syntetyczne opracowania hydrogeologiczne dotyczące
przepływów transgranicznych [14], bilansu wodnogospodarczego [56] oraz modeli pojęciowych
JCWPd [43, 69]. Położenie charakteryzowanego obszaru w odniesieniu do powyższych opracowań
ilustruje mapa poglądowa – zał. nr I/2.
Kompleksowe badania hydrogeologiczne obszaru zlewni Nysy Łużyckiej (od granicy
Państwa do ujścia do Odry), prowadzone przez hydrogeologów Oddziału Dolnośląskiego
Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego pod kierunkiem mgr
Marka Czerskiego, rozpoczęte zostały w 2008 r., zgodnie z „Projektem ...” [22] opracowanym na
zlecenie Ministerstwa Środowiska.
3. ZAKRES PROJEKTOWANYCH I ZATWIERDZONYCH BADAŃ
Realizacja „Projektu ...” [22] przebiegała zgodnie z zaleceniami i decyzją KDH – zał.
tekstowy I/1.1 Obszar dokumentowanych zasobów o powierzchni F=1 870 km2, obejmuje część
dorzecza Nysy Łużyckiej w granicach Polski; od zlewni Jędrzychowickiego Potoku na południu do
ujścia Nysy Łużyckiej do Odry na północy.
Projektowane prace obejmowały badania hydrogeologiczne, hydrologiczne, geofizyczne,
modelowe oraz badania laboratoryjne wody. Ich wyniki przedstawione zostały w niniejszej
dokumentacji hydrogeologicznej.
3.1 Badania hydrogeologiczne
Zaprojektowane
badania
obejmowały
kartowanie
hydrogeologiczno-sozologiczne,
w ramach którego przewidziano inwentaryzację ujęć wód podziemnych połączoną z weryfikacją
danych Banku Hydro, pobór wód podziemnych do badań fizykochemicznych (12 próbek)
i izotopowych (8 próbek) z czynnych ujęć oraz wykonanie zdjęcia hydrogeologicznego. W ramach
kartowania sozologicznego przewidziano inwentaryzację potencjalnych ognisk zanieczyszczeń
i zagrożeń wód podziemnych (wysypiska, oczyszczalnie, zrzuty ścieków, fermy hodowlane, itp.).
3.2 Prace hydrologiczne
13
Celem
zaprojektowanych
prac
była
możliwość
wykonania
bilansu
wodnego
z określeniem wielkości zasobów dyspozycyjnych dokumentowanego obszaru. Przewidziano
wykonanie dwóch serii pomiarów hydrometrycznych (okresy niżówek wczesnowiosennych
i późnojesiennych w ciągu jednego roku hydrologicznego) w 30 przekrojach pomiarowych. oraz
kartowanie hydrograficzne.
3.3 Badania geofizyczne
Zakres projektowanych badań geofizycznych obejmował wykonanie około 150 sondowań
geoelektrycznych (SGE) w czterech ciągach o łącznej długości 74 km. Ich celem było określenie
geometrii i rodzaju wypełnienia czwartorzędowych przegłębień o charakterze rynien i pradolin,
przebiegających w rejonach o bardzo słabym rozpoznaniu.
3.4 Badania laboratoryjne
W projekcie przewidziano także wykonanie 12 analiz fizyko-chemicznych wody w zakresie
(pH, sucha pozostałość, mineralizacja, zasadowość og., TOC, SO4, Cl, NO2, NO3, F, HPO4, SiO2,
NH4, Ca, Mg, Na, K, Fe, Mn, Zn, Cr, Cu, Pb, Sr, Ba, Al, B), odpowiadającym badaniom jakości
wody głównego użytkowego poziomu wodonośnego MhP w skali 1:50 000. Dla datowania wód
podziemnych przewidziano wykonanie 8 analiz izotopowych na zawartość trytu.
3.5 Badania modelowe
Jako podstawową metodę ustalenia zasobów dyspozycyjnych systemu wodonośnego zlewni
Nysy Łużyckiej przewidziano badania modelowe. Zaprojektowano zbudowanie modelu
z sugerowanym programem Modflow. Przewidziano przygotowanie kluczowych danych
i informacji (mapy, parametry ilościowe) na etapie jego konstrukcji, a także w trakcie samych
procesów symulacji. Po wytarowaniu modelu przewidziano wykonanie prognoz eksploatacji
optymalnej, w wielkości zatwierdzonych zasobów i pozwoleń wodnoprawnych.
4. ZAKRES PRZEPROWADZONYCH PRAC I BADAŃ
4.1 Wykonawcy
Głównym wykonawcą prac dokumentacyjnych hydrogeologicznych, hydrologicznych,
laboratoryjnych i modelowych był Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut
Badawczy, Oddział Dolnośląski we Wrocławiu. Skład zespołu dokumentującego: mgr M. Czerski –
kierownik tematu, mgr L. Chudzik, mgr R. Serafin., dr A. Wojtkowiak. W trakcie prowadzonych
14
prac oraz w różnych fazach opracowania dokumentacji, uczestniczyli ponadto:, dr M. Kłonowski,
mgr K. Zawistowski, mgr J. Krawczyk, mgr K. Horbowy, mgr D. Russ, tech. A. Biel, tech.
J. Przybysławski. Badania laboratoryjne jakości wód wykonywało Centralne Laboratorium
Chemiczne PIG-PIB w Warszawie, natomiast badania izotopowe Towarzystwo Badania Przemian
Środowiska "Geosfera" w Krakowie. Badania geoelektryczne wykonało Przedsiębiorstwo Badań
Geofizycznych Warszawa Oddział we Wrocławiu w składzie: mgr inż. St. Mżyk, mgr inż.
J. Farbisz.
4. 2 Badania hydrogeologiczne
Badania hydrogeologiczne obejmowały kartowanie hydrogeologiczne, sozologiczne,
weryfikację danych Banku Hydro, pomiary i obserwacje wód podziemnych, inwentaryzację ujęć
wód podziemnych, a także ich opróbowanie.
4.2.1 Kartowanie hydrogeologiczne i sozologiczne
Podstawą do kartowania hydrogeologicznego były dane zawarte w Banku Hydro, według
których
na
dokumentowanym
obszarze
jest
201
ujęć.
W
ramach
terenowych
prac
hydrogeologicznych wykonano inwentaryzację wszystkich ujęć komunalnych i przemysłowych.
Prace te prowadzono równolegle z weryfikacją danych Banku Hydro w okresie 12.2008-09.2009.
Obejmowały one określenie współrzędnych geograficznych otworów przy użyciu GPS w układzie
WGS-84, pomiary głębokości studni, zalegania zwierciadła wody (w miarę możliwości
technicznych studni), pobór prób wody oraz zebranie informacji dotyczących wielkości
eksploatacji, jakości wody, stanu formalno-prawnego ujęcia, stref ochronnych. Spośród wszystkich
ujęć, dane dotyczące czynnych ujęć wód podziemnych w ilości 62 (w tym 44 eksploatowanych i 18
czynnych okresowo) zostały zestawione w tabeli - zał. I/14.1. Znaczącą ilość informacji
dotyczących ujęć wód w zakresie wielkości zatwierdzonych zasobów, pozwoleń wodnoprawnych
i wielkości eksploatacji uzyskano w Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.
We wrześniu 2009 wykonano w wytypowanych 128 otworach jednorazową serię pomiarów
zwierciadła wody, w oparciu o które zostały odtworzone powierzchnie piezometryczne poziomów
kenozoicznych przedstawionych na mapach hydrogeologicznych - zał. I/6 i I/7. Stanowiły one
reperowe punkty wśród danych archiwalnych.
W czasie prowadzenia prac terenowych na dokumentowanym obszarze przeprowadzono
również kartowanie sozologiczne. Polegało ono na weryfikacji materiałów archiwalnych (obiektów
15
potencjalnego
zagrożenia
wód
podziemnych)
zebranych
w
ramach
realizacji
Mapy
hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, jak również aktualizacji istniejących obiektów.
Na dokumentowanym obszarze stwierdzono likwidację wielu istniejących dawniej ognisk
zanieczyszczeń. Dotyczy to szczególnie zakładów przemysłowych, wysypisk śmieci, ferm
hodowlanych, PGR – ów.
Zinwentaryzowano 133 obiekty potencjalnie uciążliwe dla środowiska wodnego, których
charakterystyki zestawione zostały w tab. I/14.10-16 oraz przedstawione na mapie zagrożeń – zał. nr
I/11.
4.2.2 Inwentaryzacja większych ujęć wód podziemnych
Na dokumentowanym obszarze eksploatacja wód podziemnych głównie związana jest
z ujmowaniem piętra czwartorzędowego, podrzędnie neogeńskiego (62 czynne ujęcia, w tym 18
okresowo). W czasie wizji lokalnej terenu zinwentaryzowano wszystkie ujęcia wód podziemnych a
zestawienie czynnych przedstawiono w tab. I/14.1. Ich lokalizację przedstawiono na mapie
zasobowej – zał. I/12.
Poniżej scharakteryzowano największe ujęcia wód podziemnych w dokumentowanej zlewni
Nysy Łużyckiej.
1. „Komorów” – ujęcie komunalne dla miasta Gubin
Ujęcie wód pitnych dla miasta Gubina znajduje się w odległości 8,5 km w kierunku
wschodnim od jego centrum, w rejonie Komorowa. Zatwierdzone zasoby wynoszą 722 m3/h, przy
depresji 1,1-4,5 m, dla czwartorzędowego poziomu wodonośnego, oraz 133 m3/h, przy depresji
10,4-37,3 m, dla poziomu neogeńskiego – decyzja KDH/ 5097/B/85 i KDH/013/28/85/B/69. Ujęcie
składa się obecnie z 16 studni o głębokościach od 29 do 49 m (studnie ujmujące poziom
czwartorzędowy) i 92,5 -116 m (studnie ujmujące poziom neogeński). Obecnie czynnych jest 14
studni ujmujących poziom czwartorzędowy, które pracują naprzemiennie. Z dwóch studni
ujmujących poziom neogeński jedna studnia wyłączona jest z eksploatacji.
Użytkownikiem ujęcia jest PUM Sp. z o.o. w Gubinie. Ujęcie w Gubinie ma zatwierdzoną
od 1998 r. strefę ochrony sanitarnej pośredniej: wewnętrznej - w odległości 143-663 m od
eksploatowanych studni oraz zewnętrznej - zgodnej z obszarem zasilania ujęcia określonym na
podstawie badań modelowych.
Pozwolenie
wodnoprawne
R.Ś.III.Gmar.6811-5/06
wydane
przez
Lubuski
Urząd
Wojewódzki w Gorzowie Wlkp., określa korzystanie z wód podziemnych w ilości Qśr=6 000
16
m3/24h dla całego ujęcia. W ostatnich latach eksploatacja prowadzona na ujęciu wynosiła średnio
3 316 m3/24h. Aktualne pozwolenie wodnoprawne obowiązuje do dnia 31.01.2016.
2.
„Glinka Górna” – ujęcie komunalne dla miasta Lubsko
Ujęcie wód podziemnych z utworów czwartorzędowych w Glince Górnej posiada
zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wód podziemnych decyzją Prezesa Centralnego Urzędu
Geologii nr KDH/013/3144/B/70 z dnia 11 czerwca 1970 roku w ilości 350 m3/h przy depresji 3.0
m. Ujęcie składa się z 7 studni wierconych o głębokości od 33.5 do 40 m, eksploatowanych
naprzemiennie. Użytkownikiem ujęcia jest Urząd Miasta i Gminy Lubsko.
Pozwolenie wodnoprawne BO. II.6223/9/06 wydane przez Starostę Powiatu Żarskiego
określa korzystanie z wód podziemnych w ilości Qśr=4 900 m3/24h dla całego ujęcia. Pozwolenie
obowiązuje do 01.04.2016 r. Pobór wody z tego ujęcia w 2008 roku wyniósł 833 700 m3.
3. „Jasień” – ujęcie komunalne dla miasta Jasień
Ujęcie wód podziemnych z utworów czwartorzędowych w Jasieniu składa się z pięciu studni
wierconych o głębokości od 22.5 do 30 m pracujących naprzemiennie o ustalonych zasobach
eksploatacyjnych w wysokości Qe=133.0 m3/h przy depresji s = 4.5-4,7 m - decyzja BUA-VI423/50/73 wydana przez PWRN w Zielonej Górze z dnia 12 czerwca 1973 r. Użytkownikiem ujęcia
jest Urząd Miasta Jasień.
Ujęcie
posiada
pozwolenie
wodnoprawne
na
korzystanie
z
wód
podziemnych
BO.II.6223/19/04 w ilości Qśr= 1 300 m3/24h wydane przez Starostę Powiatu Żarskiego.
Pozwolenie obowiązuje do dnia 31.12.2015. W ostatnich latach eksploatacja prowadzona na ujęciu
wynosiła średnio 794 m3/24h.
4. „Sieniawa - Miłowice” – ujęcie komunalne dla miast Żary
Ujęcie zlokalizowane w Sieniawie Żarskiej pierwotnie składało się z 6 studni wierconych.
Aktualnie do ujęcia należą 4 studnie ujmujące neogeński poziom wodonośny o głębokości od 47 do
57 m. Dwie pozostałe studnie eksploatujące wody w utworach czwartorzędu zostały odsprzedane
Spółce Kronopol. Użytkownikiem ujęcia jest PK „PEKOM” w Żarach. Ujęcie ma zatwierdzone
zasoby eksploatacyjne, wspólne dla sześciu studni, w wysokości Qe=386 m3/h przy depresji s=1.615.7 m. - decyzja KDH/013/4748/B/82 wydana przez Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z dnia
11 lutego 1982 r.
17
Pozwolenie wodnoprawne WBO.II.6223/7/09 wydane przez Starostę Powiatu Żarskiego
określa korzystanie z wód podziemnych w ilości Qśr=6 600 m3/24h. W roku 2008 eksploatacja
prowadzona na ujęciu wynosiła średnio 1 191 m3/24h. Aktualne pozwolenie wodnoprawne
obowiązuje do dnia 25.02.2019 r.
5. „Kronopol 1” – ujęcie zakładowe dla Kronopol Sp. z o.o.
Ujęcie wód podziemnych „Kronopol 1” eksploatuje wody czwartorzędowego poziomu
wodonośnego na potrzeby socjalne oraz produkcji wyrobów drewnopodobnych dla zakładu
przemysłowego Kronopol Sp. z o.o. w Żarach. Zasoby eksploatacyjne zatwierdzone decyzją Urzędu
Wojewódzkiego w Zielonej Górze z dnia 22.11.1974 r. nr GPO-IV-423/93/74 wynoszą Qe=56 m3/h.
Ujęcie składa się z czterech studni o głębokości 44-45 m, pracujących naprzemiennie.
Pozwolenie wodnoprawne OS.II.Hpat. 6811/14/01 wydane przez Lubuski Urząd
Wojewódzki określa korzystanie z wód podziemnych w ilości Qśr=1 344 m3/24h dla całego ujęcia.
Pozwolenie obowiązuje do 31.12.2010 roku. Pobór wody z tego ujęcia w roku 2008 roku wyniósł
402 500 m3.
6. „Kronopol 2” - ujęcie przemysłowe dla Kronopol Sp. z o.o.
Ujęcie wód podziemnych „Kronopol 2”, podobnie jak ujęcie „Kronopol 1”, jest
eksploatowane w związku z produkcją wyrobów drewnopodobnych przez Kronopol Sp. z o.o.
w Żarach. Ujęcie to składa się z dwóch studni ujmujących wody z utworów czwartorzędowych,
o głębokości 22 i 23 m, pracujących naprzemiennie. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne (wspólne
dla ujęcia Kronopol 2 i ujęcia Sieniawa-Miłowice) wynoszą Qe=386 m3/h przy depresji s=1.6-15.7
m - decyzja KDH/013/4748/B/82 wydana przez Prezesa Centralnego Urzędu Geologii z dnia 11
lutego 1982 r.
Eksploatacja ujęcia odbywa się na podstawie pozwolenia wodnoprawnego na korzystanie
z wód podziemnych w ilości Qśr.d.= 1 088 m3/24h wydane przez Lubuski Urząd Wojewódzki –
decyzja nr RŚ.III.Hpat.6811-17/01/04. Decyzja traci ważność z dniem 01.01.2015. W roku 2008
pobór wód z tego ujęcia wyniósł 312 700 m3.
7. „Rytwiny – Chudzowice” – ujęcie komunalne dla gminy Tuplice
Ujęcie komunalne „Rytwiny-Chudzowice” zaopatruje w wodę pitną większość miejscowości
w gminie Tuplice, użytkownikiem ujęcia jest Urząd Gminy w Tuplicach. Ujęcie składa się
18
z 5 studni wierconych, aktualnie na ujęciu pracują cztery studnie. Studnie o głębokości od 12 do
16 m ujmują wody poziomu czwartorzędowego zalegającego bezpośrednio na utworach neogenu.
Ujęcie posiada zatwierdzone zasoby eksploatacyjne w wysokości Qe=87 m3/h przy depresji
s=1.4-2.7 m – decyzja nr OS-gg_8530-B/35/86 z dnia 24.11.1986 wydana przez Urząd Wojewódzki
w Zielonej Górze.
Pozwolenie wodnoprawne nr BO.II.6223/25/06 wydane przez Starostę Powiatu Żarskiego
określa pobór wód z ujęcia w wysokości Qśr.d= 810 m3/24h. Pozwolenie traci ważność z dniem
30.12.2016 roku.
8. „Łęknica” – ujęcie komunalne dla miasta Łęknica
Ujęcie wodociągu miejskiego w Łęknicy zarządzane przez Miejski Zakład Komunalny
w Łęknicy, eksploatowane jest z wydajnością średnią 461 m3/24h na potrzeby mieszkańców miasta.
Składa się ono z pięciu studni o głębokości od 75 do 132.5 m, które zależnie od potrzeb włączane są
do eksploatacji zespołowej. Woda pobierana jest z utworów neogenu. Dla ujęcia zatwierdzono
zasoby eksploatacyjne w ilości Qe=80 m3/h – decyzja OŚ.IV.TMiK/7523/10/B/99 wydana przez
Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wlkp.
Ujęcie to posiada pozwolenie wodnoprawne BO.II.6223/24/05 na korzystanie z wód
podziemnych w ilości Qśr.d.=1 200 m3/24h wydane przez Starostę Powiatu Żarskiego i obowiązuje
do 31.12.2015 r.
9. „Pieńsk” – ujęcie komunalne dla miasta Pieńsk
Opisywane ujęcie, zarządzane przez ZUK w Pieńsku, składa się z trzech studni (1, 2, 2A),
z czego jedna (2A) nie jest eksploatowana. Studnie o głębokości od 29 do 34.5 m ujmują wody
poziomu neogeńskiego. Studnie 1 i 2 posiadają zatwierdzone zasoby eksploatacyjne kat. „B”
w wysokości Qe=200 m3/h – decyzja PWRN we Wrocławiu nr 252/71 z dnia 31.12.1971 r. Dla
studni nr 2A zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wynoszą Qe=154.7 m3/h – decyzja Urzędu
Wojewódzkiego nr 8/84 z dnia 30.03.1984 r.
Pozwolenie wodnoprawne określające pobór wód w wysokości Qśr.d = 2 400 m3/24h wydane
przez Starostę Zgorzeleckiego obowiązuje do 31.12.2027 roku. W roku 2008 pobór wód z tego
ujęcia wyniósł 365 000 m3. W pozwoleniu określone zostały strefy ochrony ujęcia.
10. „Zgorzelec I” – ujęcie komunalne dla miasta Zgorzelec
19
Ujęcie „Zgorzelec I” położone jest ok. 2 km na północ od centrum Zgorzelca, przy
ul. Henrykowskiej. Aktualnie istnieje tu pięć studni o głębokości od 18 do 20 m, eksploatowanych
naprzemiennie
oraz
osiem
otworów
obserwacyjnych.
Studnie
ujmują
wody
poziomu
czwartorzędowego, zalegającego bezpośrednio na podłożu prekambryjskim. Użytkownikiem ujęcia
jest PWiK „Nysa” Sp. z o.o. w Zgorzelcu.
Ujęcie wód posiada zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wód podziemnych decyzją Prezesa
Centralnego Urzędu Geologii nr KDH/13/5458/89 w ilości Qe=167 m3/h.
Pozwolenie wodnoprawne dla ujęcia określa pobór wód w wysokości Qmax.h.=167 m3/h –
decyzja nr II.BS.6223-38/06/364/07 wydana przez Starostę Powiatu Zgorzeleckiego. Pozwolenie
traci ważność z dniem 01.02.2017 r. Aktualny pobór wód na ujęciu wynosi 2 625 m3/24h.
W pozwoleniu określone zostały strefy ochrony ujęcia. Strefa ochrony pośredniej wewnętrznej
obejmuje rzekę Nysę Łużycką na odcinku 12 godzinnego przepływu przy stanach średnich to jest na
długości około 24 km z pasem przybrzeżnym o szerokości 300-400 m oraz teren otaczający studnie
o czasie dopływu poniżej 30 dni. Promień strefy ochronnej pośredniej dla studni wynosi 60 m.
Promień strefy ochrony pośredniej zewnętrznej – przy czasie dopływu poniżej 25 lat – 901 m.
4.2.3 Weryfikacja danych Banku Hydro
Podstawą weryfikacji były wizje terenowe, w czasie których sprawdzono: lokalizację studni
w terenie i położenie ich na mapie, stan techniczny otworów oraz ich stan własnościowy i prawny
(zasoby, akty zatwierdzenia, pozwolenia wodnoprawne). Współrzędne studni określono na
podstawie pomiarów GPS w układzie WGS 84. Sprawdzono i uzupełniono dane dotyczące 191
otworów hydrogeologicznych mieszczących się na dokumentowanym obszarze. Dla wszystkich
zweryfikowanych otworów wypełniono karty weryfikacyjne. Lokalizację punktów przedstawiono
na mapie dokumentacyjnej w skali 1:50 000 w układzie 1942.
4.3 Badania hydrologiczne
Obserwacje hydrologiczne są niezbędne do oceny odpływu podziemnego do rzek metodą
hydrologiczną. Podstawą opracowania były obserwacje z wielolecia 1965-1999 dla 3 posterunków
wodowskazowych obserwowanych przez IMGW, znajdujących się w granicach dokumentowanego
obszaru.
W ramach uzupełniających badań hydrologicznych w roku 2009 przeprowadzono pomiary
objętości przepływów w ciekach na dokumentowanym obszarze. Pomiary wykonano w dwóch
seriach pomiarowych, w 29 wytypowanych przekrojach hydrometrycznych. Do obserwacji
wykorzystano okresy bezopadowe, w czasie niżówek hydrologicznych. Pierwsza seria pomiarowa
20
została przeprowadzona w okresie 24.06-03.07, natomiast druga w dniach 23-28.09.2009 r.
Lokalizację punktów pomiarowych przedstawiono na mapie dokumentacyjnej i hydrologicznej –
zał. nr I/3a,b i I/5. Zestawienie tabelaryczne przekrojów hydrometrycznych wraz z wynikami
pomiarów przedstawia Tab. nr 11 (rozdz. 10.2).
4.4 Badania laboratoryjne
W celu uaktualnienia danych dotyczących jakości wód podziemnych w okresie 26-28
sierpnia 2009 r. wykonano na terenie objętym badaniami, uzupełniające analizy wody
czwartorzędowego i neogeńskiego poziomu wodonośnego.
Po przeanalizowaniu materiałów RBDH oraz wizji lokalnej wytypowanych w „Projekcie…”
[22] punktów okazało się, że pobór prób wody nie jest możliwy we wszystkich punktach, ponieważ
część z nich została zlikwidowana. W związku z tym do badań wytypowano trzy inne punkty. Nie
udało się opróbować wód piętra kredowego, gdyż nielicznie występujące na dokumentowanym
obszarze otwory ujmujące opisywane piętro wodonośne zostały zlikwidowane. W związku z tym
zdecydowano się wykonać dodatkową analizę dla wód piętra czwartorzędowego, które na
dokumentowanym obszarze ma największe rozprzestrzenienie. Punkty poboru próbek wody
zestawiono w tabeli nr 1, a wyniki wykonanych analiz stanowi zał. nr I/15.1. Lokalizację punktów
przedstawiono na mapie dokumentacyjnej - zał. nr I/3a-c - oraz mapie chemizmu - zał. nr I/10.
Tab. 1. Zestawienie punktów poboru próbek wody do analiz fizyko-chemicznych
Nr otworu
wg RBDH
Miejscowość
5710020
5710027*
6080011
6460013
5720029
5720048
6080006
7190019
5710025
Gubin
Gubin
Brożek
Mieszków
Jałowice
Koło
Marianka
Pieńsk
Sękowice
Użytkownik
Badany
poziom
wodonośny
P.O.D. "Carina"
Ng
P.O.D. "Żwirek"
Ng
odlewnia żeliwa
Q
wodociąg wiejski
Q
posesja prywatna
Q
wodociąg wiejski
Q
wodociąg wiejski
Q
wodociąg Pieńska
Ng
wodociąg wiejski
Q
użytkownik
5720020
Kaniów
prywatny -hodowla
Q
inwentarza
6090066*
Lubsko
ZOZ ul. Poznańska
Ng
6090027
Brody
wodociąg wiejski
Q
*- otwory, w których wykonano jednocześnie analizy fizyko-chemiczne i izotopowe
21
Spośród ośmiu punktów przewidzianych do poboru próbek wody celem badań na zawartość
trytu, tylko dwa punkty (nr 5720027 i 6090066) były czynne. W trakcie prac terenowych
(12-14.05.2009) okazało się, że pozostałe otwory są zlikwidowane bądź nieczynne. W związku
z tym do pomiarów wytypowano 6 innych punktów. Wody piętra czwartorzędowego oznaczono
w trzech otworach, wody piętra neogeńskiego – w pięciu. Tak jak w przypadku poboru wód do
analiz fizyko-chemicznych również nie udało się opróbować wód piętra kredowego. Punkty poboru
prób wody do badań trytowych zestawiono w tabeli nr 2, a wyniki wykonanych analiz stanowi zał.
nr I/15.2. Lokalizację punktów przedstawiono na mapie dokumentacyjnej - zał. nr I/3a-c - oraz
mapie chemizmu - zał. nr I/10.
Tab. 2. Zestawienie punktów poboru próbek wody do badań izotopowych
Nr wg RBDH
Miejscowość
Użytkownik
Ujęty poziom
wodonośny
5720027*
Gubin
P.O.D. „Żwirek”
Ng
5720047
Gubin
wodociąg miejski
Ng
5720048
Koło
dawny PGR
Q
6090066*
Lubsko
ZOZ ul.
Ng
Poznańska
6090017
Glinka Górna
wodociąg miejski
Q
6460007
Dąbrowa Łużycka
wodociąg wiejski
Ng
6460055
Czaple
wodociąg wiejski
Q
6470122
Mielno
użytkownik
Ng
prywatny
*- otwory, w których wykonano jednocześnie analizy fizyko-chemiczne i izotopowe
4.5 Badania geoelektryczne
Zgodnie z zatwierdzonym projektem i harmonogramem robót, badania geoelektryczne
zostały wykonane w rejonach przebiegu pradoliny barycko – głogowskiej oraz styczności pradoliny
wrocławsko – magdeburskiej z kopalną doliną pra-Nysy Łużyckiej, na kierunkach:

Brody – Grodziszcze - Przyborowice

Biecz - Tuplice

Piotrów – Przewóz - Sanice

Sobolów – Lipa Łużycka
22
Sondowania geoelektryczne (SGE) stanowiły bazę wyjściową do dokładniejszego
rozpoznania obszarów, mających bardzo słabe rozpoznanie otworami hydrogeologicznymi.
Wykonanie 150 sondowań w czterech ciągach (A-A’, B-B’, C-C’, D-D’) pozwoliło na określenie
głębokości zalegania i morfologii stropu utworów neogenu oraz charakteru, i miąższości utworów
czwartorzędowych, a także ustalenie przebiegu wgłębnych form o charakterze pradolin i struktur
kopalnych. Wyniki badań geoelektrycznych przedstawiono w formie odrębnego opracowania
stanowiącego część niniejszej dokumentacji - zał. I/16.
4.6 Badania modelowe
Modelowanie matematyczne wykonano w celu określenia zasobów odnawialnych
i dyspozycyjnych wód podziemnych systemu wodonośnego zlewni Nysy Łużyckiej (od granicy
Państwa do ujścia do Odry). Model wykonano dla obszaru filtracji o powierzchni około 2 858 km²
dla stanu quasi ustalonego na rok 2009 – zał. I/17.2-3.
Istniejący układ hydrostrukturalny i hydrodynamiczny zlewni Nysy Łużyckiej sprowadzono
do układu pięciu warstw wodonośnych rozdzielonych czteroma warstwami słabo przepuszczalnymi.
Modelowane warstwy stanowią kolejno:
I warstwa poziom czwartorzędowy nadglinowy,
II warstwa poziom czwartorzędowy międzyglinowy,
III warstwa poziom czwartorzędowy podglinowy,
IV warstwa poziom neogeński nadwęglony,
V warstwa poziom neogeński międzywęglowy
Obszar filtracji zdyskretyzowano siatką kwadratową o kroku ∆x=∆y=250 m. W rejonach
o dużej koncentracji otworów, siatką modelu zagęszczono. Model zbudowano przy pomocy
programu Groundwater Vistas 5.0.
W odniesieniu do obszaru bilansowego zlewni Nysy Łużyckiej, wydzielonych obszarów
bilansowych bilans krążenia wód został szczegółowo przedstawiony w badaniach modelowych – zał.
I/17. Na bazie tego odwzorowania modelowego dla przedmiotowego obszaru sporządzono bilans i
obliczono wielkość zasobów odnawialnych i dyspozycyjnych systemu wodonośnego kenozoiku.
4.7 Konstrukcja opracowania w systemie informacji przestrzennej GIS
System informacji przestrzennej GIS dla obszaru bilansowego zlewni Nysy Łużyckiej,
opracowany został przez mgr Rafała Serafina, mgr Krzysztofa Horbowego i Andrzeja Biela.
Składają się na niego dane dotyczące hydrogeologii , hydrologii, chemii oraz prac modelowych.
23
Do końcowego opracowania systemu GIS wykorzystano oprogramowanie Arc Gis wersja
9.3, MapInfo i Geomedia Professional 6.0. Dodatkowo w czasie realizacji projektu GIS
wykorzystano bazy danych w formacie ESRI shape file. Całość wykonano w układzie PUWG 1992.
Na system GIS składają się informacje o charakterze punktowym (np. lokalizacja otworów,
ujęć, obiektów uciążliwych), liniowym (np. hydroizohipsy, przekroje, granice) oraz przestrzenne
(obszary wydzieleń, zasięgów). W ten sposób utworzono około 100 niezależnych warstw
informacyjnych. Do każdego obiektu, niezależnie od jego charakteru, dołączono relatywną bazę
danych. Jej wielkość jest zróżnicowana i uzależniona od charakteru samej warstwy informacyjnej.
Poniżej zestawiono tematycznie warstwy informacyjne, które posłużyły do utworzenia systemu
GIS dla obszaru bilansowego zlewni Nysy Łużyckiej.
Hydrologia: izohiety, obszar zlewni bilansowej, stacje opadowe, przekroje hydrometryczne,
wodowskazy, zlewnie, rzeki.
Elementy ochrony: monitoring, obszary ochrony Natura 2000, parki krajobrazowe, strefy
ochrony pośredniej ujęć, obszar ochrony GZWP.
Elementy strukturalne: izolinie głębokości spągu poziomu nadglinowego, izolinie miąższości
poziomów wodonośnych, stopień izolacji poziomów wodonośnych, topografia,
linie przekrojów,
Hydrodynamika:
hydroizohipsy
poziomów
wodonośnych,
kierunki
przepływu,
wodoprzewodność poziomów wodonośnych, współczynniki filtracji,
Administracja i inne: gminy, powiaty, województwa jednolite części wód
podziemnych,
otwory, punkty monitoringu, punkty opróbowania i pomiarów wód podziemnych,
Zasięgi i granice: obszary pozbawione
poziomów wodonośnych, zasięgi występowania
poziomów wodonośnych, zasięg GZWP, obszar badań modelowych, granice
arkuszy, wododziały wód podziemnych, granice opracowań regionalnych, strefy
przepływów transgranicznych,
Ogniska zanieczyszczeń: punktowe, liniowe
Chemia: wykresy Udlufta,
Model: elementy struktury, warunki brzegowe, parametry, hydrodynamika,
5. CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ
5.1. Położenie, morfologia i geomorfologia
Omawiany obszar rozciąga się południkowo wzdłuż granicy polsko-niemieckiej, od ujścia
Nysy Łuźyckiej do Odry (w rejonie Kosarzyna) na północy, do Zgorzelca na południu. Pod
względem administracyjnym położony jest w obrębie województw: lubuskiego (w powiatach:
24
krośnieńskim, żarskim, zielonogórskim i żagańskim) i dolnośląskiego (w powiatach: zgorzeleckim i
częściowo lubańskim) – ryc. 1
Według podziału geograficznego Polski J. Kondrackiego [30] leży on w granicach prowincji
Niżu Środkowoeuropejskiego, w podprowincjach Nizin Sasko-Łużyckich i Środkowopolskich
(w ich wielkopolsko-śląskiej części), w makroregionach: Obniżenia Dolnołużyckiego, Wzniesień
Łużyckich, Niziny Śląsko-Łużyckiej, Wału Trzebnickiego (mezoregiony: Wału Mużakowskiego,
Borów Dolnośląskich i Wzniesień Żarskich) i Pogórza Zachodniosudeckiego (mezoregion Pogórze
Izerskie).
Granica
tych
makroregionów
jest
jednocześnie
granicą
prowincji:
Niżu
Środkowoeuropejskiego i Masywu Czeskiego, zaś w części południowej należy do makroregionu
Pogórze Zachodniosudeckie. Jest on położony w strefie przejściowej pomiędzy Masywem
Łużyckim i Sudetami – ryc. 2.
Obszar ten charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą powierzchni terenu. Znajdują się tu
pasma wzgórz polodowcowych, wąskie doliny rzeczne oraz równinne obszary wysoczyznowe,
pradolinne i nizinne, urozmaicone pagórkami wydm. Najwyższe wzniesienia znajdują się w obrębie
Wału Mużakowskiego (130-180,5 m n.p.m.) oraz w rejonie Wzniesień Żarskich (140-173,7
m n.p.m.) natomiast dna dolin położone są na poziomie 97-63 m n.p.m. Najniżej położony obszar
pomiędzy pasmami wzgórz polodowcowych Wału Mużakowskiego i Wzgórz Żarskich stanowi
równina sandrowa Wysoczyzny Żarskiej i pradolinne obniżenie Równiny Gozdnickiej. Wysokości
bezwzględne w obrębie wysoczyzny wynoszą 135-167 m n.p.m., a w obrębie obniżenia 125-141
m n.p.m.
Najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu w omawianym rejonie jest pas
wzgórz i pagórków Wału Mużakowskiego, wypiętrzony w wyniku działalności lodowca,
charakteryzujący się znacznym zróżnicowaniem hipsometrycznym. Polska część Wału, o długości
20 i szerokości 3-6 km, rozciąga się z południowego-zachodu ku północy, pomiędzy
przygranicznym miastem Łęknicą a Tuplicami. Najbardziej urozmaicona morfologicznie jest
północna i centralna część tej formacji. W tym rejonie wzgórza porozcinane są suchymi dolinami
i parowami o głęboko wciętych, stromych zboczach. Licznie występują bagniste lub wypełnione
wodą, naturalne zagłębienia. Pierwotną morfologię urozmaicają liczne formy antropogeniczne:
hałdy, wyrobiska poeksploatacyjne i pogórnicze zapadliska, powstałe w wyniku wieloletniej
eksploatacji węgla brunatnego. Przeważająca część Wału (również obszary szkód górniczych)
porośnięta jest lasem liściastym i mieszanym.
Wysoczyzna Żarska jest równiną morenową i sandrową położoną na wysokości 130 – 170
m n.p.m. Występują tu rozległe pola sandrowe, urozmaicone pojedynczymi kemami i ozami.
Wzgórza Żarskie ciągną się dwoma równoległymi pasmami, z północnego-wschodu na południowy25
zachód. Północne, wyższe pasmo, o kulminacjach 227 m n.p.m. i 203 m n.p.m., zbudowane jest
głównie z utworów morenowych. Południowe, niższe i bardziej płaskie pasmo wzgórz,
rozdzielające Wysoczyznę Żarską i Kotlinę Żagańską, budują utwory serii Gozdnicy oraz
wyciśnięte osady mioceńskie.
Dalej na południe występuje rozległe obniżenie zwane Równiną Węgliniecką będące dawną
pradoliną, w obrębie której występują formy wydmowe, sandrowe, o wysokościach bezwzględnych
130-140 m n.p.m. Równina ta przechodzi poniżej Węglińca w obszar pagórkowaty, podkreślony
przez liczne wzniesienia, o wysokościach bezwzględnych terenu wzrastających z północy na
południe i z zachodu na wschód od 165 do 240 m n. p. m. W południowo-wschodniej części
pogórza, w rejonie Wzgórz Gronowskich i Sławnikowickich, rzędne terenu osiągają wartość 300
m n. p. m. Na wysokości Zgorzelca teren pagórkowaty przechodzi w Równinę Zgorzelecką, która
otoczona jest przez wyniesienia morfologiczne: Wysoczyznę Siekierczyńską, Wzgórza Zalipiańskie
i Przedgórze Izerskie, należące do mezoregionu Pogórze Izerskie.
W obrębie dokumentowanego obszaru zlewni Nysy Łużyckiej (ryc. 3) zlokalizowane są trzy
główne zbiorniki wód podziemnych - GZWP [29]. Dla GZWP nr 149 sandr Krosno Odrzańskie –
Gubin leżącego fragmentarycznie w północnej części zlewni Nysy Łużyckiej, opracowana została
dokumentacja hydrogeologiczna dla ustalenia stref ochronnych [4].
Położenie obszaru badań na tle podziału arkuszowego Mapy hydrogeologicznej Polski
w skali 1:50 000 w układzie 42 przedstawia ryc. 4.
5.2. Warunki klimatyczne
Zlewnia Nysy Łużyckiej zlokalizowana jest w całości w obrębie Dolnośląskiego
Zachodniego regionu klimatycznego [33]. Jej północna część położona jest w strefie klimatu
umiarkowanego, z przewagą cech oceanicznych nad kontynentalnymi i należy do lubuskiej
dzielnicy klimatycznej. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,2oC, a okres wegetacyjny
trwa od 210 do 220 dni. W lipcu średnia temperatura osiąga wartość 18,1oC, a w styczniu -1,3oC.
Z reguły na większości obszaru roczna suma opadów waha się w granicach 570-650 mm,
z wyjątkiem strefy Wału Mużakowskiego, gdzie dochodzić może do 718 mm. Wyjątkiem stanowi
rejon wyznaczony orientacyjnie przez miejscowości Zasieki-Lubsko-Krzystkowice. Charakteryzuje
się on najmniejszymi w Polsce opadami atmosferycznymi - rocznie wynoszą poniżej 500 mm.
Wielkość parowania z powierzchni terenu wynosi około 70-80% opadów. Pokrywa śnieżna zalega
40 do 80 dni, a liczba dni z przymrozkami waha się od 100 do 110. Zdecydowanie przeważa
cyrkulacja zachodnia i północno-zachodnia mas powierza. W ciągu roku udział wiatrów wiejących
z tych kierunków stanowi około 60%. W kształtowaniu się topoklimatu ważną rolę odgrywa
26
ekspozycja terenu jak również duży stopień zalesienia. Bardzo istotnym czynnikiem klimatycznym,
decydującym o stosunkach wodnych jest wielkość zasilania meteorycznego.
Część południowa zlewni należy do dzielnicy klimatycznej zachodniej. Znaczną część
obszaru pokrywają Bory Dolnośląskie. Panuje tu również klimat umiarkowany, wilgotny,
kształtowany masami powietrznymi znad Atlantyku. Wieją tu stosunkowo silne wiatry z kierunków
przeważnie zachodnich i południowo-zachodnich. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi
7-8,3oC, a średnia suma opadów z wielolecia to 650 – 750 mm. Okres wegetacyjny trwa 220 dni,
a ilość dni z pokrywą śnieżną waha się od 40 do 60. Ilość dni z przymrozkami nie przekracza 100.
5.3 Podział hydrograficzny
Nysa Łużycka jest drugim co do wielkości lewobrzeżnym dopływem II rzędu Odry. Jej źródła
leżą w Górach Izerskich na terenie Republiki Czeskiej. Całkowita długość rzeki wynosi 251,8 km,
w tym 197,6 km na obszarze Polski. Rzeka Nysa Łużycka stanowi naturalną granicę polsko –
niemiecką. Rzeka płynie z reguły w wąskiej, obwałowanej dolinie, zaś jej brzegi porastają głównie
zarośla wierzbowe i często piękne okazy drzew liściastych. Posiada ona bardzo małą ilość odnóg.
Szerokość koryta na omawianym odcinku wynosi ok. 15 – 20 m. Dno doliny Nysy Łużyckiej na
odcinku około 135 km (od Zgorzelca do Gubina) obniża się od rzędnej około 180 m n.p.m. do
rzędnej około 60 m n.p.m., tj. prawie o 120 m. Głębokość rzeki jest bardzo zmienna i waha się od
kilkudziesięciu centymetrów do kilku metrów w podmyciach i przy stopniach wodnych. Dno doliny
Nysy Łużyckiej na odcinku około 135 km (od Zgorzelca do Gubina) obniża się od rzędnej około
180 m n.p.m. do rzędnej około 60 m n.p.m., tj. prawie o 120 m. Z powodu znacznego spadku Nysy
Łużyckiej, tylko na odcinku lubuskim znajduje się 13 spiętrzeń wykorzystywanych do celów
energetycznych. Rzeka ta zaliczana jest pod względem reżimu hydrologicznego do cieków
o charakterze górskim i podgórskim, cechującym się gwałtownymi przyborami wód wskutek
wysokich opady, czy szybkiego topnienia pokrywy śnieżnej w zlewni. W obrębie zlewni Nysy
Łużyckiej wydzielono zlewnie hydrograficzne III rzędu prawobrzeżnych dopływów Nysy
Łużyckiej, z których najważniejszymi (w zasięgu opracowania) są: Lubsza, Wodra (Werdawa),
Mała Struga, Ładzica, Skroda, Trzebna, Żółta Woda, Bielawka, Jędrzychowicki i Żarecki Potok.
Uzupełnieniem tej sieci rzecznej są liczne drobniejsze dopływy boczne wymienionych rzek (ryc.5).
W celu określenia aktualnych zasobów odnawialnych w zasięgu dokumentowanej części zlewni
prawobrzeżnej Nysy Łużyckiej od wodowskazu Zgorzelec do ujścia do Odry o powierzchni łącznej
- A=1 870,55 km² wydzielono 10 zlewni bilansowych – ryc. 13. Są to:
1. zlewnia Lubszy – 11 przekrojów pomiarowych (nr 1-6, 7a, 8-11)
2. zlewnia Wodry (Werdawy) – 2 przekroje pomiarowe (nr 12 i 13)
27
3. zlewnia Ładzicy – 1 przekrój pomiarowy (nr 14)
4. zlewnia Małej Strugi (Młynówki) – 1 przekrój pomiarowy (nr 16)
5. zlewnia Trzebnej – 1 przekrój pomiarowy (nr 17)
6. zlewnia Skrody – 2 przekroje pomiarowe (nr 18 i 19)
7. zlewnia Żółtej Wody – 3 przekroje pomiarowe (nr 20, 21, 22)
8. zlewnia Bielawki – 3 przekroje pomiarowe (nr 23, 24, 25)
9. zlewnia Żareckiego Potoku – 2 przekroje pomiarowe (nr 26 i 27)
10. zlewnia Jędrzychowickiego Potoku – 3 przekroje pomiarowe (nr 28, 29, 30)
Numeracje i lokalizację przekrojów przedstawiono w tab. 11 oraz na mapach – zał. nr 3a,b,c
oraz 4 i 5.
5.4 Jeziora i ich znaczenie w systemie krążenia wód
Na obszarze zlewni Nysy Łużyckiej występują jeziora genetycznie związane z epoką
lodowcową oraz jeziora pochodzenia antropogenicznego. Zgrupowania jezior występują w obrębie
południowego skłonu Wzniesień Gubińskich do Kotliny Zasieckiej oraz Wysoczyzny Żarskiej.
W obrębie Wysoczyzny Żarskiej jeziora występują w obniżeniach wytopiskowych.
Ogólna powierzchnia jezior i stawów wynosi około 125 ha, co stanowi znikomy procent
obszaru badań. Do największych jezior należą – Jańsko (117 ha), Brodzkie (50 ha), Laski (38 ha).
Są to jeziora bardzo płytkie, o głębokościach do 4,0 m.
Zbiorniki antropogeniczne pogrupować można w typy związane z rodzajami działalności
gospodarczej. Są to:
•
stawy rybne
•
jeziora i stawy w wyrobiskach po eksploatacji kruszyw, kredy jeziornej, węgla brunatnego.
W systemie krążenia wód i stabilizacji retencji wód podziemnych rejonu badań zbiorniki te
z uwagi na małą powierzchnię oraz znikomą głębokość nie odgrywają znaczącej roli w bilansie
wodnym.
5.5 Zagospodarowanie terenu
Większa część obszaru znajdująca się w obrębie granic zlewni Nysy Łużyckiej jest regionem
słabo uprzemysłowionym i stosunkowo rzadko zaludnionym. Część północna i w znacznym stopniu
część południowa pokryte są obszarami leśnymi, głównie sosnowymi. Na północy są to Bory
Zielonogórskie, a na południu Bory Dolnośląskie (ciągną się one aż do Pieńska). Zajmują one
łącznie około 58% powierzchni omawianego obszaru, natomiast pozostała część obszaru to użytki
28
rolne, tereny zabudowane, rzeki i lokalnie jeziora oraz łąki związane z dolinami cieków. Występują
tu gleby klas I-IV. Duży stopień zalesienia powoduje, że poziom produkcji rolniczej jest w wielu
okolicach w znacznym stopniu ograniczony. Znaczne obszary pokrywają łąki, powstałe na glebach
pochodzenia organicznego, głównie w dolinach rzek i obniżeniach przy jeziorach. Obszary leśne
wchodzące w skład Borów Zielonogórskich dostarczają surowca dla potrzeb przemysłu drzewnego
i pełnią funkcję rekreacyjno-turystyczną. Cenne przyrodniczo obszary objęte są ochroną w formie
obszarów chronionego krajobrazu i rezerwatów.
Omawiany obszar przecinają liczne drogi, z których większość ma charakter krajowy
i lokalny oraz trzy drogi międzynarodowe E-12, E-36 i E-40. Wzdłuż nich zlokalizowanych jest
duża liczba stacji benzynowych.
Do największych ośrodków miejskich należą: Gubin, Lubsko, Jasień, Żary.
Liczący około 20 tysięcy mieszkańców Gubin, zlokalizowany jest nad Nysą Łużycką, przy
ujściu do niej Lubszy. Gubin pełni funkcję administracyjno-usługową (siedziba urzędu miejskiego
i gminy). W Gubinie i położonych na południe od niego Sękowicach czynne są przejścia graniczne
co powoduje zwiększenie w tym rejonie ruchu drogowego. Największym zakładem przemysłowym
w Gubinie jest Zakład Przemysłu Odzieżowego „Goflan”. Na Nysie Łużyckiej w Gubinie działa
hydroelektrownia. W rejonie miasta znajduje się złoże węgla brunatnego „Gubin” udokumentowane
w czterech polach: „Sadzarzewice”, „Węgliny”, „Mielno-Brzozów” i „Strzegów”. Złoże jest
konfliktowe ze względu na występowanie w jego granicach lasów, gleb wysokiej klasy i obszaru
chronionego krajobrazu. Bardziej na wschód występują złoża gazu ziemnego - „Czeklin” oraz złoża
kruszywa naturalnego: „Czarnowice”, „Bieżyce” i „Pole”. Eksploatowane jest złoże piasków
„Bieżyce”, którego obszar górniczy ma powierzchnię 8,04 ha. Na złożu piasków i żwirów
„Czarnowice” do eksploatacji wyznaczone są dwa pola o obszarze górniczym 14,98 ha i 11,29 ha.
W obrębie doliny Nysy Łużyckiej, na odcinku od Gubinka do Zasieków wyznaczony został obszar
chronionego krajobrazu.
W Luboszycach znajduje się duże gospodarstwo rolne (o powierzchni 1 200 ha) należące do
prywatnego właściciela. Ponadto dobrze jest rozwinięta sieć placówek handlowo-usługowych.
Istnieją małe firmy handlowe i usługowe, w tym zakłady rzemieślnicze, świadczące usługi
w zakresie: mechaniki pojazdowej, blacharstwa, budownictwa, transportu i stolarstwa. Spora część
ludności znajduje zajęcie w usługach związanych z rozwijającą się turystyką i rekreacją. Obecność
naturalnych i sztucznych akwenów wodnych (Janiszowice i Strużka) sprzyja rozwojowi ośrodków
wypoczynkowych i działalności agroturystycznej.
29
Poza obszarem miejskim ludność skupiona jest w niewielkich miejscowościach i osadach
leśnych. Do największych należą: Gubinek, Luboszyce, Grabice, Markosice i Wielotów, Kaniów,
Wełmice, Stargard Gubiński, Starosiedle, Koło, Grabków Janiszowice, Strużka, Chocicz.
Lubsko, liczące 15,6 tysięcy mieszkańców, położone jest na południowy wschód od Gubina.
Jest to siedziba Urzędu Miasta i Gminy. Miasto pełni podstawową funkcję administracyjnousługową i gospodarczą. W jego obrębie znajdują się zakłady przemysłowe takie jak: Zakłady
Przemysłu Cukrowniczego „Magnolia”, Zakłady Przemysłu Skórzanego „Helix”, placówki
handlowo-usługowe, zakłady rzemieślnicze. Czynne są tu przejścia graniczne w Zasiekach
i Olszynie. Na południe od Lubska, w okolicy położonego niedaleko Jasienia, prowadzi się
eksploatację iłów. Złoże ma wyznaczony obszar górniczy. W samym Jasieniu do większych
zakładów przemysłowych należą: Fabryka Maszyn Budowlanych „Felgenhauer & Steinbach
Sp. z o.o.”, Fabryka Mebli i Zakłady Przemysłu Drzewnego w Jasieniu.
Rozwija się tu również rolnictwo czemu sprzyjają dobre warunki agroklimatyczne.
Niekorzystnie przedstawia się natomiast jakość gleb - są to przeważnie gleby rozwinięte na
utworach lodowcowych, głównie bielicowe powstałe z różnego rodzaju piasków, glin i iłów.
W dolinach rzek zalegają mady wykorzystywane najczęściej jako łąki i pastwiska. W produkcji
rolnej największe znaczenie mają uprawy żyta, jęczmienia i ziemniaków. Dobrze rozwinięta jest
działalność hodowlana: trzody chlewnej (ferma rozrodowa trzody chlewnej w Lutolu) oraz bydła
mięsnego i mlecznego (fermy w Tucholi, Mirkowicach, Lisiej Górze, Łukawach, Trzebielu
i Surowej).
Poza Lubskiem i Jasieniem, ludność jest skupiona w niewielkich miejscowościach i osadach
leśnych. Do największych należą: Brody i Tuplice, które są siedzibami Urzędów Gmin oraz
Bierków, Raszyn, Górzyn, Dłużek, Biecz, Gręzawa, Biedrzychowice Dolne, Drożków, Bieniów
i Włostów. Na zachód i na wschód od Lubska znajdują się dwa rozległe obszary chronionego
krajobrazu
Kolejnym ośrodkiem miejskim jest przygraniczne miasto Łęknica (2,7 tys. stałych
mieszkańców),
położone
nad
Nysą
Łużycką,
w
południowo-zachodniej
części
Wału
Mużakowskiego, sąsiadujące z niemieckim uzdrowiskiem Bad Muskau. Łęknica jest lokalnym
ośrodkiem usługowo-turystycznym, obsługującym ruch przygraniczny między Polską a Niemcami.
Znajduje się tu czynne przejście graniczne, przeznaczone dla samochodów osobowych i dla ruchu
pieszego. Funkcjonują tu niewielkie zakłady usługowo-handlowe i produkcyjno-techniczne (bazy,
składy), stacje benzynowe oraz duży kompleks handlowy ukierunkowany na handel z Niemcami
(bazar).
30
W Żarkach Wielkich i Siedlcu funkcjonują dwie elektrownie wodne, a w Przewoźnikach duża
kopalnia żwiru.
W strefie przygranicznej od Tuplic poprzez Trzebiel, Łęknicę aż po Przewóz rozciąga się
objęty podwójną ochroną prawną (zabytkowo - konserwatorską i przyrodniczą) Rezerwat
Kulturowy Parku Mużakowskiego. Na wschód od granic rezerwatu, w kierunku miejscowości Żary
(poza granicą opracowania) rozciąga się obszar chronionego krajobrazu. Działalność rolnicza
prowadzona jest poza granicami rezerwatu w okolicach rozproszonych siedlisk wiejskich
z niewielkimi gospodarstwami rolnymi, dysponującymi rozdrobnionym areałem ziemi. Ponadto
w okolicznych stawach prowadzona jest hodowla ryb. Na gruntach dawnych PGR-ów i SKR-ów
powstały małe zakłady rolne i przedsiębiorstwa usługowo-handlowe. Część zakładowych
dystrybutorów oleju przekształcono w ogólnodostępne stacje paliw płynnych. Lokalnie działają też
niewielkie zakłady: stolarskie, włókiennicze i przetwórstwa rolno-spożywczego.
Na omówionym powyżej obszarze Bory Zielonogórskie przechodzą w kompleks sosnowych
lasów Borów Dolnośląskich. W ich obrębie zlokalizowane są nieliczne, małe osady położone
w obrębie polan leśnych. Dominuje tu gospodarka leśna będąca podstawą eksploatacji i transportu
drewna. Grunty orne występują sporadycznie na małych obszarach. Główne skupiska ludzkie
występują wzdłuż doliny Nysy Łużyckiej. Największym z nich jest Przewóz, pozostałe to małe
osady wiejskie: Przysieka, Sobolice, Sanice, Dobrzyń, Bucze, Potok - z drogą publiczną o małej
koncentracji ruchu. Przemysłu na tym obszarze brak. Niewielkie miasteczko Przewóz jest siedzibą
urzędu gminy. Na jego terenie działa przejście graniczne. Na południe od niego, na Nysie
Łużyckiej, działają dwie elektrownie wodne - w Przysiece i Sobolicach. Na wschód od Przewozu
oraz między Sobolicami i Lipną wydzielone zostały dwie strefy chronionego krajobrazu.
Poza południową granicą Borów Dolnośląskich położone są Pieńsk oraz Zgorzelec.
W Pieńsku zlokalizowany jest przemysł hutniczy i papierniczy. Znaczącymi zakładami są tu Huta
Szkła: Łużyce”, Fabryka Form Szklarskich oraz Papiernia. Gospodarka w tym rejonie nastawiona
jest na turystykę, rolnictwo i przetwórstwo oraz pozyskiwanie drewna.
Zgorzelec zamieszkuje ok. 33 tys. mieszkańców. 39,5 % powierzchni miasta zajmują użytki
rolne, a 3,3 %- lasy. Jest tu 58 ha terenów rekreacyjnych, w tym m.in. 6 parków miejskich, skwery
a także 15 pomników przyrody. Na terenie miasta działają liczne zakłady usługowe działające
w branżach m.in. spożywczej, budowlanej, chemicznej, elektromechanicznej, drzewnej. Miasto
Zgorzelec to duży węzeł komunikacyjny. Znajdują się tu 3 przejścia graniczne do Görlitz: drogowe
o ruchu osobowym, drogowe o ruchu pieszym i rowerowym, kolejowe o ruchu osobowym
i towarowym, oraz przejście drogowe o ruchu osobowym i towarowym do Ludwigsdorfu. Przez
miasto przebiega międzynarodowa trasa E-40 (A-4) oraz drogi krajowe nr 351, 352 i 356.
31
5.6 Charakterystyka wpływu odwodnienia kopalni węgla brunatnego Jänschwalde
Kopalnia odkrywkowa Jänschwalde zlokalizowana jest na terytorium Niemiec, na
południowy-zachód od miejscowości Gubin. Odwadnianie obszaru przyszłego wydobycia
rozpoczęto w 1970 roku, zdejmowanie nadkładu w 1974 r., natomiast eksploatację węgla
brunatnego w 1976 r.
Odkrywka przesuwała się początkowo w kierunku południowym, a od początku lat
osiemdziesiątych front robót zmienił kierunek i zaczął się przemieszczać na południowy-wschód, ku
Nysie Łużyckiej. W roku 1993 odkrywka dotarła do rzeki koło miejscowości Briesnig. Od tego
czasu eksploatacja jest prowadzona w kierunku północnym, równolegle do Nysy Łużyckiej. Etapem
końcowym będzie osiągnięcie miejscowości Taubendorf.
System krążenia wód podziemnych w bezpośrednim sąsiedztwie kopalni węgla brunatnego
Jänschwalde uległ zasadniczym zmianom od 1970 r., czyli od rozpoczęcia odwadniania kopalni.
W 1979 r. wzdłuż Nysy Łużyckiej zbudowany został ekran przeciwfiltracyjny, który miał
stanowić
barierę
rozprzestrzeniania
się
leja
depresji
i
ograniczenia
infiltracji
wód
powierzchniowych z Nysy Łużyckiej. Bariera przeciwfiltracyjna zabezpiecza przed dopływem wód
do wyrobiska z nadwęglowego poziomu wodonośnego.
W 1993 r. eksploatacja węgla brunatnego sięgała do miejscowości Briesing, tuż nad Nysą
Łużycką. W tym czasie mioceński poziom nadwęglowy rejonu kopalni Jänschwalde został
całkowicie odwodniony – zwierciadło wód podziemnych zostało obniżone o 40-50 m. Wskutek
eksploatacji węgla niezbędne było obniżenie ciśnienia hydrostatycznego w poziomie podwęglowym
– tu również wytworzony został regionalny lej depresji sięgający również na terytorium Polski. Po
stronie polskiej nastąpiło wyraźne obniżenie poziomu wody w piętrze neogeńskim:
•
w poziomie podwęglowym o około 20 m,
•
w poziomie międzywęglowym o około 35 m,
•
w poziomie nadwęglowym 1 m.
Oddziaływanie odwodnienia kopalni obserwuje się również w pierwszym poziomie
wodonośnym,
przy
czym
tutaj
wielkość
obniżenia
redukowana
jest
infiltracją
wód
powierzchniowych z Nysy Łużyckiej.
Zmiany warunków krążenia wód nie wpłynęły dotychczas na warunki ujmowania wód
podziemnych czwartorzędowych poziomów wodonośnych.
Zagadnienie wpływu kopalni węgla brunatnego Jänschwalde na warunki hydrogeologiczne po
polskiej stronie zlewni Nysy Łużyckiej zostało szerzej opisane w części II (modelowej)
przedmiotowej dokumentacji.
32
5.7 Monitoring wód podziemnych
Monitoring wód podziemnych realizowany przez Państwowy Instytut Geologiczny –
Państwowy Instytut Badawczy obejmuje monitorowanie ilościowego stanu wód podziemnych oraz
stanu chemicznego tych wód. Na obszarze objętym opracowaniem czynnych jest obecnie 32 punkty
sieci obserwacyjno-badawczej wód podziemnych.
Przedmiotem badań monitoringu ilościowego są przede wszystkim wody zwykłe
o zwierciadle swobodnym lub napiętym użytkowych poziomów wodonośnych. Zakres pomiarów
obejmuje pomiar głębokości położenia zwierciadła wody w otworach badawczych, prowadzony raz
w tygodniu.
Monitoring stanu chemicznego wód podziemnych prowadzony jest w odniesieniu do
jednolitych części wód podziemnych (JCWPd). W ramach badań stanu chemicznego JCWPd
wyróżnia się dwa rodzaje monitoringu: diagnostyczny i operacyjny. Zakres pomiarów obejmuje
opróbowanie wybranych punktów badawczych w celu oznaczenia składu chemicznego wód, raz
w roku (dla monitoringu diagnostycznego) lub dwa razy w roku (dla monitoringu operacyjnego).
Oznaczenia składników chemicznych i parametrów fizykochemicznych ulegających szybkim
przemianom są wykonywane bezpośrednio w terenie. Pozostałe oznaczenia są wykonywane przez
Centralne Laboratorium Chemiczne PIG.
Podstawowe informacje o obserwowanych punktach zestawiono w zestawieniu tabelarycznym
I/14.3, a ich lokalizację przedstawia mapa dokumentacyjna (zał. nr I/3a-c).
6. BUDOWA GEOLOGICZNA
6.1 Utwory podkenozoiczne
Do najstarszych utworów występujących w granicach opracowania należą krystaliczne skały
zaliczane do proterozoiku. Zalegają na nich utwory pokrywowe wieku górnopaleozoicznego
i kenozoicznego. Przykryte są one osadami kenozoicznymi paleogenu, neogenu i czwartorzędu.
Krystaliczne podłoże (ryc. 6) związane jest z dwoma strukturami: metamorfikiem środkowej
Odry w części północnej obszaru i metamorfikiem kaczawskim w części południowej. Metamorfik
środkowej Odry, należący do piętra staroasyntyjskiego na północy sięga dyslokacji śląsko-lubuskiej,
natomiast jego granicę południową wyznacza północna granica bloku przedsudeckiego. Tworzą go
proterozoiczne skały metamorficzne typu łupków łyszczykowych, przechodzących w różne
odmiany gnejsów, granitognejsów i paragnejsów. W strefie metamorfiku środkowej Odry wydziela
się ponadto eokambr Brzozowa, przylegający bezpośrednio do granicy bloku przedsudeckiego.
Tworzą go osady mułowcowe z wkładkami szarogłazów. Metamorfik kaczawski, wieku
33
waryscyjskigo, to rozległe synklinorium zbudowane ze skał kambryjsko-karbońskich. Są to łupki,
fyllity, wapienie, mułowce, szarogłazy i zlepieńce.
Krystaliczne podłoże przykryte jest paleozoiczno–mezozoicznymi utworami perykliny Żar,
stanowiącej północno- zachodnie skrzydło bloku przedsudeckiego – ryc. 7. Jej południową granicę
wyznacza uskok Dobern – Bolesławiec, o przebiegu NW–SE. Granicę północną perykliny
wyznacza dyslokacja śląsko – lubuska [7, 65b].
Peryklina Żar jest jednostką tektoniczną zbudowaną z łagodnie sfałdowanych i blokowo
wypiętrzonych permo-mezozoicznych skał osadowych (poprzecinanych systemem uskoków
o kilkudziesięciometrowych zrzutach), które zalegają na starszych, wspomnianych wczęśniej,
utworach wieku proterozoicznego i paleozoicznego, zaburzonych w wyniku ruchów waryscyjskich.
Utwory zaliczane do paleozoiku to głównie ordowickie i sylurskie kwarcytowe łupki metamorficzne
oraz karbońskie piaskowce i melafiry, a także permskie skały osadowe (piaskowce i zlepieńce)
i wylewne zaliczane do czerwonego spągowca oraz cechsztyńskie utwory węglanowe - anhydryty
i
gipsy.
Na
nich
wykształciły
się
utwory
mezozoiczne
zaliczane
do
triasu
i kredy. Trias reprezentują osadowce pstrego piaskowca, wapienia muszlowego i kajpru. Pstry
piaskowiec wykształcony jest w postaci osadów iłowcowo-piaszczystych i wapiennodolomitycznych (w jego stropie napotkać można wapienie i margle retu). Wapień muszlowy to
głównie wapienie z wkładkami iłołupków, margli i gipsów oraz dolomity. Utwory kajpru to z kolei
margle, iłowce, piaskowce i gipsy. Łączna miąższość pokrywy permo-triasowej przekracza 2 100
m.
W rejonie Markosice-Zasieki oraz Żarki Wielkie-Pieńsk występują utwory górnej kredy
wykształcone w postaci cenomańskich piaskowców, margli ilastych zaliczanych do turonu i koniaku
oraz santońskich iłowców i iłołupków. Miąższość serii kredowej wynosi około 525 m.
Od strony południowej peryklina Żar graniczy z synklinorium północnosudeckim (należącym
do Sudetów), ze strefą uskoków tektonicznych sudeckiego uskoku brzeżnego w centralnej części
obszaru. Obniżenie niecki północnosudeckiej
powstało w karbonie górnym i wypełniane jest
utworami permu, triasu i kredy, na których niezgodnie zalegają osady paleogenu, neogenu
i czwartorzędu. Niecka ta ulegała wielokrotnej przebudowie tektonicznej, ale ostateczny kształt
zawdzięcza poleogeńsko-neogeńskim ruchom tektonicznym. Podłoże niecki stanowią skały
metamorfiku
kaczawskiego,
które
na
powierzchni
odsłaniają
się
między
Zgorzelcem
i Jędrzychowicami, tworząc jej południową granicę. Są to szarogłazy z lepiszczem ilastym,
przemieszanym z materiałem kwarcowym. Ich wychodnie znajdują się w okolicach Zgorzelca.
Osady permu, reprezentowane są przez piaskowce, zlepieńce, mułowce i iłowce czerwonego
spągowca oraz wapienie, dolomity i anhydryty cechsztynu. Utwory triasu dolnego (pstrego
piaskowca) to głównie piaskowce o spoiwie kaolinowym. Sedymentację utworów górnokredowych,
34
w obrębie niecki północnosudeckiej, rozpoczynają gruboziarniste piaskowce cenomanu, margle
ilaste z wkładkami wapieni turonu oraz piaskowce kwarcowe koniaku. Najmłodszymi osadami
kredowymi wypełniającymi nieckę północnosudecką są osady santonu wykształcone jako seria
piaskowcowo-ilasta z wkładkami węgli brunatnych. Utwory ilaste tworzą soczewy lub warstwy o
miąższości do kilku metrów w obrębie kilkunasto metrowych ławic piaskowców. Skały podłoża
kenozoicznego zostały pocięte przez liczne uskoki [9, 27, 39, 65b, 71].
6.2 Kenozoik
6.2.1 Paleogen i neogen
Na tak wykształconym podłożu zalegają niezgodnie, w formie ciągłej pokrywy, osady
górnego paleogenu i neogenu (oligocen, miocen, pliocen). Pokrywają one niemal cały obszar,
odsłaniając się miejscami na powierzchni terenu (Wał Mużakowa, Wzniesienia Żarskie
i Gubińskie). Miąższość tych utworów jest bardzo zróżnicowana i zależy od morfologii podłoża –
może się wahać od kilkudziesięciu do około 400 metrów. Jedynie w obrębie głębokich rozcięć
erozyjnych brak jest osadów trzeciorzędowych lub ich miąższość jest niewielka – przekrój I-I’.
Niemal wszystkie serie trzeciorzędowe uległy w plejstocenie intensywnym deformacjom
glacitektonicznym (Wał Mużakowski, Wzgórza Żarskie) co powoduje, że ukazują się one lokalnie
na powierzchni terenu. Ponadto w rejonie Wału Mużakowskiego i jego południowo-wschodniego
przedpola, w osadach kenozoicznych zaznaczają się zjawiska tektoniki glacjalnej, zaburzające
sekwencję chronologiczną skał neogenu i starszego czwartorzędu – przekrój V-V’. W obrębie Wału
strefa intensywnych zafałdowań osiąga miąższości co najmniej 150 m. Przeważają fałdy obalone ku
wschodowi
i
południowemu-wschodowi.
Najbardziej
intensywne
zaburzenia
występują
w południowej części Wału, na wschód od Łęknicy. W kierunku północnym intensywność zaburzeń
maleje [27, 65a, 65b].
Wszystkie ogniwa paleogenu i neogenu, z wyjątkiem pliocenu, są węglonośne. Występuje tu
łużycko-lubuski kompleks złóż węgla brunatnego leżący po obu stronach granicy polskoniemieckiej. Dużą miąższością i ciągłym rozprzestrzenieniem charakteryzują się serie oligoceńskie
(miąższość do 150 metrów). Są to osady serii lubuskiej składające się z piasków i mułków,
z zalegającym w stropie głogowskim pokładem węgla brunatnego. Oligocen zbudowany jest
z osadów serii lubuskiej: piasków i mułków, z zalegającym w stropie głogowskim pokładem węgla
brunatnego. Powyżej zalegają utwory mioceńskie.
Miocen dolny, reprezentowany jest przez serię żarską, wykształconą w postaci piasków
z wkładkami żwirów, rzadziej glin kaolinowych oraz mułków, z zalegającym w stropie ścinawskim
pokładem węgla brunatnego. Utwory miocenu środkowego, tak jak oligoceńskie, mają ciągłe
35
rozprzestrzenienie i jeszcze większą miąższość dochodzącą do 200 metrów. Reprezentują je osady
dwóch serii: śląsko-łużyckiej wykształconej w postaci piasków ze żwirami, mułków, glin
kaolinowych i iłów, rzadziej kwarcytów, z łużyckim pokładem węgla brunatnego w stropie, oraz
zalegającej powyżej serii Mużakowa, wykształconej w postaci kompleksu mułkowo-piaszczystego
z przewarstwieniami iłów i soczewkami białych kwarcowych piasków z pokładem węgla
brunatnego „Henryk”. Osady tej ostatniej serii występują na powierzchni terenu w siodłach antyklin
glacitektonicznych. Miocen górny reprezentowany jest przez serię poznańską zbudowaną z iłów
szarych, zielonych i płomienistych, lokalnie piasków i żwirów, zalegających bezpośrednio na
środkowomioceńskim pokładzie węgla brunatnego „Henryk”. Pliocen budują żwiry, piaski i gliny
kaolinowe serii Gozdnicy. Osady tego wieku występują zazwyczaj w formie izolowanych płatów,
ale lokalnie tworzą warstwy o bardziej ciągłym rozprzestrzenieniu. Utwory pliocenu odsłaniają się
na powierzchni terenu w obrębie synklin glacitektonicznych [6, 7, 14, 39, 65b].
6.2.2. Czwartorzęd
Czwartorzęd zalega na ogół bezpośrednio na utworach neogenu, choć lokalnie w obrębie
głębokich rozcięć erozyjnych, gdzie brak jest utworów trzeciorzędowych graniczyć może z triasem.
Ukształtowanie podłoża czwartorzędu jest efektem wielu procesów, przede wszystkim erozji
podlodowcowej, które doprowadziły do rozczłonkowania jego powierzchni na szereg kopalnych
wysoczyzn poprzecinanych głębokimi rynnami subglacjalnymi. Najczęściej spotykane są rynny
o kierunku południkowym, rzadziej zaznaczają się struktury równoleżnikowe.
Czwartorzęd
budują
utwory
plejstoceńskie
zlodowaceń
południowopolskich,
środkowopolskich i zlodowacenia północnopolskiego, dwóch interglacjałów: wielkiego i eemskiego
oraz holoceńskie, powstałe w wyniku działalności wód cieków powierzchniowych. Największe
rozprzestrzenienie mają osady zlodowaceń środkowopolskich, które poza Wałem Mużakowa
i Wzgórzami Żarskimi tworzą zwartą i ciągłą pokrywę. Utwory zlodowaceń południowopolskich
i północnopolskich, a także holoceńskie mają ograniczony zasięg – napotkać je można lokalnie, na
małych obszarach. Miąższość osadów czwartorzędowych jest zmienna – oscyluje ona w granicach
od kilku do 200 metrów. Charakterystyczna jest duża zmienność litologiczna utworów
występujących na obszarach obniżeń i wyniesień terenowych.
Do najstarszych utworów należą powstałe w czasie zlodowaceń południowopolskich
ciemnoszare gliny zwałowe i piaski wodnolodowcowe z okresu zlodowacenia Nidy oraz gliny
zwałowe, iły, mułki oraz piaski i żwiry wodnolodowcowe zlodowacenia Sanu. Wypełniają one dna
dolin kopalnych i głęboko wcięte rynny subglacjalne wyerodowane na obszarach pradolinnych.
W obrębie dolin kopalnych występują osady rzeczne interglacjału mazowieckiego o barwie szarej
36
i szarobrunatnej. Są to piaski różnoziarniste lub drobnoziarniste, z domieszką żwirów i mułków oraz
torfy. Miąższość tego kompleksu zwykle wynosi od kilku do kilkunastu metrów. Po
zlodowaceniach środkowopolskich pozostały osady zalegające bądź to bezpośrednio na powierzchni
terenu lub pod cienką pokrywą osadów młodszych. Reprezentują je utwory zastoiskowe,
wodnolodowcowe oraz morenowe, nagromadzone w czasie zlodowacenia Odry oraz należące do
zlodowacenia Warty iły mułki, gliny zwałowe, piaski zastoiskowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe.
Z okresu interglacjału eemskiego pochodzą piaski i mułki rzeczne i torfy należące prawdopodobnie
do serii rzecznej (rejon Wełmic, Dąbrowy i Dzikowa). W czasie zlodowaceń północnopolskich
(bałtyckich) po zajęciu obszaru przez lądolód zlodowaceń Wisły (fazy leszczyńskiej i poznańskiej)
osadziły się piaski i mułki zastoiskowe, gliny zwałowe, pradolinne piaski rzecznowodnolodowcowe, piaski i żwiry stożków sandrowych, piaski, mułki i żwiry kemów moren
czołowych, piaski i żwiry wodnolodowcowe, piaski i żwiry moren martwego lodu.
Zasięg utworów holocenu ogranicza się do dolin rzecznych (Nysy Łużyckiej i jej dopływów)
oraz zróżnicowanych genetycznie zagłębień podłoża, w których osadziły się piaski, żwiry, namuły
piaszczyste, gytie i torfy [6, 7, 26, 27, 39, 65a, 65b].
7. WARUNKI HYDROGEOLOGICZNE
Według
regionalnej
systematyki
hydrogeologicznej
zwykłych
wód
podziemnych
B. Paczyńskiego [51a] dokumentowany obszar należy do makroregionu północno-zachodniego oraz
południowego, w zasięgu następujących jednostek hydrogeologicznych:
¾ region wielkopolski (VI):
-
pradolina warszawsko-berlińska (VI4)
-
subregion zielonogórsko-leszczyński (VI5)
-
pradolina barycko-głogowska (VI6)
-
subregion trzebnicki (VI7)
¾ region wrocławski (XV)
¾ region sudecki (XVI)
-
subregion żytawsko-węgliniecki (XVI1)
Zgodnie z nowym Podziałem regionalnym zwykłych wód podziemnych z 2007 roku [51b]
obszar badań znajduje się w granicach Regionu wielkopolskiego (IV), w tym subregionu
pojeziernego (IV1), Regionu dolnośląskiego (V), oraz Regionu sudeckiego (XIV) (ryc. 8).
37
W obrębie wyżej wymienionych jednostek hydrogeologicznych wydziela się piętra
wodonośne w utworach czwartorzędu, neogenu, mezozoiku, paleozoiku i proterozoiku. W granicach
opracowania występuje piętro czwartorzędowe, neogeńskie oraz lokalnie kredowe.
Wody podziemne czwartorzędu i neogenu podlegające analizie w niniejszym opracowaniu
nie tworzą jednolitych struktur wodonośnych lecz skomplikowany układ wielowarstwowy,
z licznymi strefami wzajemnych kontaktów hydraulicznych – ryc. 9. Poszczególne warstwy
i horyzonty wodonośne wykazują więź hydrauliczną, co wyraża się w podobnych ciśnieniach
i
zbliżonych
powierzchniach
piezometrycznych.
Kopalne
doliny
wypełnione
osadami
czwartorzędowymi rozcinają całe piętro neogeńskie miejscami aż do spągu piasków oligoceńskich.
W północnej części obszaru (rejon Gubina) występuje strefa silnych zaburzeń glacitektonicznych.
Większość nawierconych warstw wodonośnych, za wyjątkiem nadglinowej, prowadzi wody
subartezyjskie lub artezyjskie.
7.1. Czwartorzędowe piętro wodonośne
Czwartorzędowe piętro wodonośne jest użytkowym piętrem wodonośnym na większości
dokumentowanego obszaru. W obrębie tego piętra można wydzielić od jednego do trzech poziomów
wodonośnych, pozostających ze sobą w łączności hydraulicznej. Są to:
¾ poziom nadglinowy (przypowierzchniowy)
¾ poziom międzyglinowy
¾ poziom podglinowy
Największe
rozprzestrzenienie
posiada
poziom nadglinowy
(przypowierzchniowy).
Natomiast pozostałe poziomy: międzyglinowy i podglinowy nie tworzą ciągłych horyzontów
i występują w formie przewarstwień. Zasięg poziomu podglinowego ogranicza się do spągowych
partii głębokich rynien subglacjalnych. Ze względu na szerokie rozprzestrzenienie, dobre parametry
hydrogeologiczne i dużą zasobność poziomu przypowierzchniowego, rozpoznanie niżej leżących
poziomów czwartorzędowych jest niewielkie.
Wyróżnić można trzy rodzaje struktur, w których występuje wodonośny czwartorzęd. Są to
doliny kopalne i pradoliny, doliny rzeczne oraz obszary wysoczyznowe z pokrywowymi lub
międzymorenowymi
wodonośnymi
utworami
fluwioglacjalnymi.
Różnorodność
struktur
czwartorzędowych jest spowodowana bogatą morfologią powierzchni podczwartorzędowej.
Morfologia podłoża czwartorzędu jest efektem procesów erozji podlodowcowej, które doprowadziły
do rozczłonkowania powierzchni podłoża na szereg kopalnych wysoczyzn, poprzecinanych
głębokimi rynnami subglacjalnymi.
38
Ze względu na wielkość obszaru objętego opracowaniem charakterystykę warunków
hydrogeologicznych
przedstawiono
przestrzennie
rozpoczynając
od
północnej
części
dokumentowanego obszaru, kończąc w części południowej.
Północna część dokumentowanego obszaru (Wzgórza Gubińskie) znajduje się w strefie
rozdziału wód do dwóch ważnych pradolin: Warszawsko-Berlińskiej i Barycko-Głogowskiej.
Występowanie wody w tym rejonie związane jest ze strefami dolinnymi i pradolinami, obszarami
wysoczyznowymi i zaburzonymi glacitektonicznie. Czwartorzędowe piętro wodonośne tworzy
zazwyczaj jeden poziom wodonośny (nadglinowy). Lokalnie, występują również poziomy
międzyglinowy i podglinowy pozostające w kontakcie hydraulicznym z wodami poziomu
nadglinowego (zał. I/6). Osady w których występują wody piętra czwartorzędowego to piaski
i żwiry pochodzenia lodowcowego, wodnolodowcowego i rzecznego. Wody czwartorzędowego
piętra wodonośnego przeważnie występują na głębokości do 5 m, lokalnie głębiej (w obrębie
obszarów wysoczyznowych poniżej 15 m) i tworzą ciągły horyzont wodonośny [5, 12, 61].
Miąższość piasków holoceńskich dochodzi do 5 m, zwierciadło wody ma charakter swobodny. W
strefie zaburzeń glacitektonicznych (rejon Gubina) brak jest czwartorzędowych horyzontów
wodonośnych.
Na wschód od Gubina, czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest z utworami sandru
Krosno Odrzańskie - Gubin. Wodonosiec charakteryzuje się złożoną budową warstwy
wodonośnej, zmiennością litofacjalną jak również różnorodnymi parametrami hydrogeologicznymi
[6, 25]. Zróżnicowanie czwartorzędowych poziomów wodonośnych spowodowane jest różną
genezą osadów i rzeźbą powierzchni terenu. Wydzielić można wody występujące na obszarach
wyniesionych oraz wody związane ze strefami dolinnymi i pradolinami.
Osady sandru gubińskiego występujące na wschód od Gubina maskują starsze - zaburzone
glacitektonicznie - podłoże plejstoceńskie. W podłożu występuje strefa rowów tektonicznych,
w których wykształciły się staroplejstoceńskie doliny rozszerzające się miejscami znacznie poza
pierwotne linie uskokowe. Układ kopalnych dolin jest związany z lokalnymi rowami tektonicznymi.
Generalnie mają one kierunek N-S lub NW-SE.
Wszystkie elementy morfologii są porozcinane przez struktury rynnowe. Stosunkowo gęsta
sieć rynien subglacjalnych rozcina głęboko (do 206 m p.p.m.) osady neogenu, a nawet triasu –
przekrój I-I’- zał. I/13.b. Struktury rynnowe wypełnione są osadami piaszczysto żwirowymi,
torfowymi, namułami piaszczystymi bądź utworami pylastymi w związku z czym stanowią ważny
kolektor wód podziemnych.
39
Osady sandrowe o miąższości 13-45 m najczęściej jednak nie przekraczającej 30 m,
wykształcone są w postaci żwirów, pospółek i piasków gruboziarnistych z domieszką żwiru.
Zwierciadło wody ma charakter swobodny.
W strefach rozcięć erozyjnych miąższość utworów piaszczystych miejscami przekracza
nawet 100 m. Poziomy wodonośne rozdzielone są miejscami mułkami lub glinami o niewielkiej
miąższości i nieciągłym rozprzestrzenieniu, kontaktując się ze sobą tworzą jeden wspólny poziom
wodonośny zasilany naturalną infiltracją opadów oraz dopływem z kierunku SW przy rzędnej
zwierciadła wody 80-40 m n.p.m. Zwierciadło wody ma charakter swobodny, lokalnie napięty.
W stropie osadów czwartorzędowych z reguły brak jest warstwy izolującej poziom
wodonośny od powierzchni ziemi.
Współczynnik filtracji przepuszczalnych utworów czwartorzędowych waha się od 0,06 do
5,7 m/h – a wydatek jednostkowy mieści się w granicach 3,6–46 m³/h/mS. Największe i najbardziej
zasobne ujęcie znajduje się w rejonie Komorowa, koło Gubina, gdzie wydatek jednostkowy studni
wynosi od 23-46 m³/h/mS. Z uwagi na bardzo duże zróżnicowanie miąższości, najczęściej od
kilkunastu do 90 m oraz wykształcenie litologiczne warstw wodonośnych, przewodność wodna
wykazuje bardzo duże rozbieżności na małej przestrzeni od kilkudziesięciu do 2 000 m2/h.
Opisywany obszar znajduje się w zasięgu czwartorzędowego głównego zbiornika wód
podziemnych GZWP 149 Sandr Krosno Odrzańskie – Gubin [4]. Zbiornik o powierzchni 339 km²
usytuowany jest w międzyrzeczu Nysy Łużyckiej od zachodu, Odry od północy i Bobru od
wschodu. Jego granice na tych kierunkach w dużej części wyznaczają zasięgi dolin rzecznych.
Południowa granica zbiornika jest limitowana częściowo zasięgiem osadów wodonośnych, ich
miąższością oraz wielkością parametrów hydraulicznych warstwy.
W dolinie Lubszy, wykorzystującej rozległe obniżenie pradolinne wykształcone przez
płynące w plejstocenie ku zachodowi wody Odry i Bobru, czwartorzędowe piętro wodonośne
tworzą wody nadglinowego poziomu wodonośnego, pod którym lokalnie występują wody poziomu
podglinowego. Przebieg hydroizohips wskazuje, że wody tych poziomów pozostają w kontakcie
hydraulicznym Miąższość poziomów wodonośnych w obniżeniu wynosi generalnie ponad 40 m,
podczas gdy w samej dolinie Lubszy jest to około 3 m [7, 8]. Poziomy wodonośne zbudowane są
głównie z piasków różnoziarnistych i pylastych. Kierunek spływu wód jest zgodny z kierunkiem
SE-NW.
W rejonie Dąbrowa-Chocicz wody piętra czwartorzędowego występują w piaszczystożwirowych utworach wodnolodowcowych wysoczyzny sandrowej. Na tym obszarze zaznacza się
występowanie od dwóch do trzech poziomów wodonośnych.
40
Wodonosiec charakteryzuje się dużą zmiennością litologiczną poszczególnych poziomów
wodonośnych, jak również różnorodnością parametrów hydrogeologicznych. Nadglinowy poziom
wodonośny pozbawiony jest izolacji. Zwierciadło wody ma tu charakter swobodny, a lokalnie,
poniżej płatów glin zwałowych może być lekko napięte [26]. Poziom ten występuje najczęściej na
głębokościach 5-15 m. Parametry hydrogeologiczne nadglinowego poziomu są następujące:
miąższość do 40 m, wodoprzewodność: od 60-2 908 m2/24h. Międzyglinowy poziom wodonośny
jest zazwyczaj izolowany warstwą glin zwałowych, iłów zastoiskowych, mułków lub wyciśniętych
iłów neogeńskich. Występuje na głębokościach 15-50 m. Zwierciadło wody ma charakter
naporowy. Parametry hydrogeologiczne kształtują się odpowiednio w zakresach: miąższość: 10-20
m, wodoprzewodność 37-696 m2/24h. Podglinowy poziom wodonośny o najbardziej ograniczonym
zasięgu występowania, występuje w strefach głębokich rozcięć erozyjnych. Głębokość jego
występowania jest większa od 50 m. ppt. Parametry hydrogeologiczne są dużo słabsze od
wyżejległych poziomów. Miąższość wynosi od 5 do 10 m, obliczona wodoprzewodność wynosi do
240 m2/24h.
Wody czwartorzędowego piętra wodonośnego znajdują się w łączności hydraulicznej
z piętrem neogeńskim występującym w podłożu, w obrębie rynny erozyjnej rozcinającej osady
neogenu. Zwierciadło wody występuje z uwagi na rzeźbę terenu, na większych głębokościach (ok.
15 m i poniżej) niż na obszarach sąsiednich. Odpływ wód podziemnych jest wymuszony
drenującym reżimem Lubszy na zachodzie. Generalnie spływ w tym rejonie, odbywa się na
kierunku SE-NW, przy rzędnej zwierciadła wody 90-60 m n.p.m. i jest uwarunkowany naturalnym
układem
wododziałów
hydrogeologicznych.
Powierzchnie
zwierciadła
wyznaczone
dla
poszczególnych poziomów wodonośnych wskazują, że istnieje kontakt hydrauliczny pomiędzy
nimi. Zasilanie zachodzi głównie poprzez bezpośrednią infiltrację wód opadowych do warstwy
wodonośnej oraz miejscami, w strefach kontaktów hydraulicznych w strukturach rynnowych,
z poziomu neogeńskiego.
W centralnej części dokumentowanego obszaru czwartorzędowe osady wodonośne
o ciągłym rozprzestrzenieniu tworzą poligenetyczny wysoczyznowo-pradolinny zbiornik wód
podziemnych obejmujący swoim zasięgiem obszar pradoliny barucko-głogowskiej, pradoliny
wrocławsko - magdeburskiej oraz obszary wysoczyznowe pomiędzy Wałem Mużakowa
i Wzniesieniami Żarskimi. Pradolinne utwory piaszczysto-żwirowe łączą się tu w sposób ciągły
z podobnymi osadami doliny Nysy Łużyckiej i Wysoczyzny Żarskiej tworząc w tym rejonie
wspólny, trudny do rozdzielenia system hydrostrukturalny i hydrodynamiczny. Ciągłość
rozprzestrzenienia osadów wodonośnych oraz brak wyraźnych krawędzi morfologicznych na
powierzchni terenu, są przyczyną trudności w wyznaczeniu granicy rozdzielającej poziomy
41
wodonośne o różnej genezie. Dobre warunki do retencji wód występują w południowej i zachodniej
części zbiornika (w pradolinie wrocławsko-magdeburskiej i na wschodnim przedpolu Wału
Mużakowskiego), nieco gorsze – w części centralnej, północnej i wschodniej. Generalnie warunki te
ulegają pogorszeniu z południa i zachodu na wschód i północny-wschód.
Pradolina barucko-głogowska została rozpoznana przede wszystkim licznymi otworami
złożowymi, wierconymi za węglem brunatnym. Jest to struktura obejmująca strefę głębokich wcięć
erozyjnych wypełnionych serią osadów wodnolodowcowych i zastoiskowych. Najczęściej
spotykane są rynny o kierunkach południkowych, rzadziej zaznaczają się struktury równoleżnikowe.
W ich stropie miejscami występuje glina morenowa, a na niej zalegają osady wodnolodowcowe,
pokryte kilkumetrowej miąższości piaskami rzecznymi holocenu. Najmłodszymi osadami pradoliny
są torfy oraz piaski wydmowe. Oś tej struktury przebiega na odcinku Zasieki – Lubsko i kontunuuje
się poza wschodnią granicę obszaru badań. Miąższość czwartorzędowego poziomu wodonośnego
dochodzi do ok. 80 m. Lokalnie, w strukturach erozyjnych, nawet do ponad 100 m.
W tym obszarze wyznaczony został czwartorzędowy główny zbiornik wód podziemnych
Pradolina Zasieki-Nowa Sól GZWP nr 301, stanowiący przedłużenie pradoliny barucko głogowskiej w kierunku zachodnim [4].
Mniejsze miąższości czwartorzędowych poziomów wodonośnych (od kilkunastu do 40 m)
występują w obrębie Wału Brodzkiego i północnego odcinka doliny Nysy Łużyckiej. Ze studni
ujmującej wody czwartorzędowego piętra wodonośnego uzyskano tutaj tylko 1,3 m3/h przy 4,6 m
depresji. Parametry hydrogeologiczne są następujące: współczynnik filtracji wodonośnych osadów
czwartorzędowych wynosi od 1,5 do 95 m/24h (średnio 25 m/24h), a przewodność wodna kształtuje
się w granicach od 14 do 2 555 m2/24h (średnia 427 m2/24h). Średni wydatek jednostkowy studni
ujmujących czwartorzędowy poziom wodonośny wynosi 15,2 m3/24/1mS, przy wydajnościach od
kilku do 155 m3/h.
Zwierciadło wody ma zazwyczaj charakter swobodny i występuje kilka metrów poniżej
powierzchni terenu, lokalnie głębiej (między 5-15 m p.p.t.). Spływ wód odbywa się w kierunku
N i NW, przy rzędnych zwierciadła wody od 150 do 60 m n.p.m. i jest wymuszony drenującym
reżimem Nysy Łużyckiej, w kierunku północno-wschodnim oraz Lubszy na północy.
Powierzchnia występowania zwierciadła wyznaczona dla międzyglinowego poziomu
wodonośnego przyjmuje bardzo zbliżone wartości do wyżejległego poziomu co może sugerować
istnienie kontaktu hydraulicznego pomiędzy poziomami.
Decydującym czynnikiem w zasilaniu piętra czwartorzędowego jest, bezpośrednia lub przez
nadkład utworów półprzepuszczalnych, infiltracja opadów atmosferycznych. Podrzędne znaczenie
ma zasilanie z głębszych poziomów wodonośnych, głównie w obrębie głęboko wciętych dolin
42
kopalnych, gdzie istnieją strefy kontaktów z neogeńskimi poziomami wodonośnymi. Zbiornik
pradoliny alimentowany jest dodatkowo wodami spływającymi z rejonów wysoczyznowych –
Wzniesień Żarskich i Wału Brodzkiego.
W obrębie Wału Mużakowskiego i Wzniesień Żarskich, regionów sąsiadujących od
południa z pradoliną barucko-głogowską piętro czwartorzędowe nie tworzy ciągłego horyzontu
wodonośnego. Jest to obszar w którym bardzo silnemu zaburzeniu uległy utwory czwartorzędu oraz
stropowa część utworów neogenu (miocen środkowy – seria Mużakowa). Najbardziej intensywne
zaburzenia występują w południowej części Wału, pomiędzy Łęknicą, Żarkami Wielkimi
i Chwaliszowicami. W kierunku północnym intensywność zaburzeń maleje. W rejonie tym możliwe
jest mieszanie się wód różnych poziomów.
Największe zawodnienie utworów czwartorzędowych na tym obszarze wykazują osady
czwartorzędowe współczesnej doliny Nysy Łużyckiej w rejonie Łęknicy [65a]. Wodonosiec
charakteryzuje się tu płytkim zaleganiem oraz brakiem izolacji. Parametry hydrogeologiczne są
następujące: miąższość 4-12 m (średnio 7,3), współczynnik filtracji 19,9-112,3 m/24h (średnio 35
m/24h) i przewodność 138-764 m2/24h (średnio 310 m2/24h). Wydajność pojedynczego otworu
studziennego waha się tu od 7 do 39 m3/h, średnio wynosi 30 m3/h. Swobodne zwierciadło wody
zalega na głębokości 0,1-4,2 m. Lokalnie wody tego piętra kontaktują się z wodami piętra
neogeńskiego.
W zasięgu Wału Mużakowskiego czwartorzędowe poziomy wodonośne nie tworzą zwartej
pokrywy. Występują głównie w centralnej i wschodniej części Wału. Pozbawiony izolacji,
nadglinowy
poziom
wodonośny
charakteryzuje
się
następującymi
parametrami
hydrogeologicznymi: miąższością 1-33,6 m (średnio 8 m), współczynnikiem filtracji 5-134 m/24h
(średnio 23 m/h), przewodnością 10-1 225 m2/24h (średnio 284 m2/24) i wydajnością pojedynczego
otworu: 1,5-60 m3/h (średnio 20 m3/h). Jest to obszar występowania licznych kontaktów
hydraulicznych obu kenozoicznych pięter wodonośnych.
Osady piaszczysto-żwirowe Wysoczyzny Żarskiej tworzą od jednego do dwóch poziomów
wodonośnych [65b]. Warstwy piaszczyste leżą na zróżnicowanych głębokościach, od 0 do 123 m,
pozbawione są izolacji lub są słabo izolowane od powierzchni terenu (serią gliniasto-pylastą
o miąższości 15-50 m). Zwierciadło wody płytko zalegającego poziomu nadglinowego ma charakter
swobodny, a poziomu międzyglinowego - charakter subartezyjski, lokalnie artezyjski. Swobodne
zwierciadło wody znajduje się na głębokości 0,2-15,5 m. Napięte zwierciadło wody stabilizuje się
na głębokości 0,5-10 m, a lokalnie, w rejonie Trzebiela, na wysokości 0,3 m ponad powierzchnią
terenu. Przebieg hydroizohips wskazuje na łączność hydrauliczną obu poziomów.
43
Miąższość zawodnionej serii piaszczysto-żwirowej waha się od 5 do 73 m (średnio wynosi
14 m), ale na przeważającym obszarze zbiornika czwartorzędowego nie przekracza ona 10 m.
Współczynnik filtracji warstw wodonośnych zawiera się w przedziale wartości 1,8-185 m/24h
(średnio wynosi 19,3 m/24h) a przewodność wodna w przedziale 21-2 450 m2/24h, rzadko jednak
przekraczając wartość 150 m2/24h. Średnia wartość przewodności wodnej wynosi 210 m2/24h.
Wydajność pojedynczego otworu studziennego waha się od 1,5 do ponad 70 m3/h (średnio wynosi
21 m3/h).
W rejonie Wzgórz Żarskich wody czwartorzędowego piętra wodonośnego, związane
z utworami piaszczysto-żwirowymi zlodowaceń środkowopolskich i południowopolskich, tworzą od
jednego do trzech poziomów wodonośnych. Jest to rejon silnie zaburzony glacitektonicznie,
w związku z czym często problematyczne jest określenie stratygrafii ujętego poziomu
wodonośnego.
Czwartorzędowe poziomy wodonośne, występujące na głębokości 5-13,5 m, mają
przypuszczalnie charakter ograniczony (soczewki) [27]. Zwierciadło wody jest swobodne lub słabo
napięte i stabilizuje się po nawierceniu na głębokości 1,0 - 5,3 m. Odpływ wód ma generalny
kierunek SE-NW. Wartości hydroizohips poszczególnych poziomów wodonośnych wskazują na
więź hydrauliczną pomiędzy poziomami. Miąższość warstw wodonośnych jest rzędu od kilku do
30 m, lecz dominują niewielkie miąższości do 10,0 m. Wydajności ze studni są zróżnicowane,
wahają się od 7,0 do 50 m3/h przy depresjach 1,4 - 3,3 m. Na ujęciu w Grabiku otrzymano
wydajności rzędu 60 – 70 m3/h.
Dużą miąższość (powyżej 40 m) i największą przewodność (ponad 1 500 m2/24h) osiąga
poziom wodonośny w obrębie pradoliny wrocławsko-magdeburskiej, na południowo-wschodnim
przedpolu Wzniesień Mużakowskich. W tym rejonie piętro czwartorzędowe tworzy jeden poziom
wodonośny – nadglinowy, charakteryzujący się potencjalnie najwyższą wydajnością otworu
studziennego (70-120 m3/h).
Zasilanie piętra czwartorzędowego, podobnie jak w sąsiednich regionach, odbywa się przez
bezpośrednią infiltrację opadów atmosferycznych w osady piaszczysto-żwirowe lub poprzez
przesiąkanie
wód
przez
nadkład
utworów
półprzepuszczalnych.
Zbiornik
pradolinno-
wysoczyznowy alimentowany jest dodatkowo wodami spływającymi ze Wzgórz Mużakowskich
i Żarskich.
Decydujący wpływ na kierunki przepływu wód podziemnych zbiornika czwartorzędowego
mają największe rzeki tego obszaru: Nysa Łużycka i Skroda. Odpływ wód podziemnych
wymuszony jest drenującym reżimem tych rzek. Skroda na całej długości jest rzeką drenującą,
natomiast naturalny reżim Nysy Łużyckiej został prawdopodobnie zakłócony przez lokalne
44
podpiętrzanie wody rzecznej w pobliżu elektrowni wodnych. Na krótkich odcinkach wody tej rzeki
mogą infiltrować w aluwia. Przepływ wód podziemnych dodatkowo uwarunkowany jest naturalnym
układem wododziałów hydrogeologicznych, jaki tworzą: centralna i południowa część Masywu
Mużakowskiego oraz Wzniesienia Żarskie.
W
zasięgu
występowania
Pradoliny
Magdebursko-Wrocławskiej
wyznaczono
czwartorzędowy zbiornik wód podziemnych GZWP nr 315 Chocianów-Gozdnica o wysokiej
ochronie wód podziemnych [29].
W południowej części dokumentowanego obszaru czwartorzędowe poziomy wodonośne
związane są z obecnością współczesnej doliny Nysy Łużyckiej oraz obszarem wysoczyznowym.
W rejonie Przewóz – Sobolice, poziom wodonośny zalega pod powierzchnią terenu, bez
izolacji przed zanieczyszczeniami, ze swobodnie zalegającym zwierciadłem wody na głębokości
2,0-15,0 m p.p.t [70, 71]. Miąższość wodonośca kształtuje się w granicach 19,0-49,5 m, lokalnie w
strefach rynien subglacjalnych osiągają miąższości ponad 60 m. Wodonośne osady czwartorzędu,
stanowiące jeden ciągły poziom, wykształcone w postaci piasków różnoziarnistych i żwirów,
stanowią główny użytkowy poziom wodonośny. Lokalnie wody podziemne mogą występować
głębiej w izolowanych wystąpieniach między glinami, tworząc poziom międzyglinowy. Jednak
przebieg hydroizohips obu poziomów wskazują na istnienie kontaktu hydraulicznego między nimi
(zał. I/6). Zmienność litologiczno-genetyczna utworów wodonośnych, odzwierciedlająca się w ich
zróżnicowaniu
granulometrycznym,
rzutuje
na
duże
zróżnicowanie
parametrów
hydrogeologicznych w obrębie piętra czwartorzędowego. Współczynnik filtracji waha się
w przedziale 6,0-181,0 m/24h. Przewodności wodonośca są zróżnicowane. Najniższe przewodności
plasujące się znacznie poniżej 100 m2/24h mają utwory wodonośne w rejonie Dobrzynia, najwyższe
przekraczające wartości 1 500 m2/24h, stwierdzono w rejonie Przewozu i Przysieki. Podobnie
zróżnicowane są wydajności potencjalne studni, kształtujące się od 6,0 m3/h do 100,0 m3/h.
Alimentacja wód podziemnych następuje przez bezpośrednią infiltrację opadów oraz dopływ
z obszarów sąsiednich zlewni hydrologicznych. Naturalny spływ wód podziemnych odbywa się ze
wschodu ku zachodowi, a więc ku Nysie Łużyckiej, która drenuje omawiany obszar, przy rzędnych
zwierciadła wody od 160-120 m n.p.m.
W rejonie Gozdnicy poziom czwartorzędowy nie występuje. Jest to obszar elewacji
starszych skał podłoża o założeniach tektonicznych.
W dolinie Nysy Łużyckiej czwartorzędowy poziom wodonośny związany jest
z występowaniem kompleksu piaszczysto-żwirowego zalegającego w rejonie Zgorzelca na
proterozoicznych, ordowicko-kambryjskich łupkach, zlepieńcach z wkładkami piaskowców oraz na
pozostałym obszarze - na neogeńskich iłach lub glinach. Miąższość warstw wodonośnych waha się
45
tu od 4,3 do 22 m [66, 67]. Zwierciadło wody ma charakter swobodny, poza obszarem miejscowości
Bielawa Dolna, gdzie ma charakter subartezyjski. Poziom wodonośny występuje na głębokościach
od 2,4 do 5,8 m, lokalnie głębiej – do około 17 m. Współczynnik filtracji waha się od 3,0 do 78,6
m/24h, a przewodność warstw od 33 do 1 037 m2/24h. Potencjalne wydajności studni, na
omawianym obszarze, są zmienne od <10m/h w południowej części miejscowości Pieńsk i okolicy
Jędrzychowa, poprzez 10 – 30 m3/h w rejonie Lasowa, południowej części Zgorzelca oraz na północ
od Bielawy Dolnej, 30 – 50 m3/h w rejonie Bielawy Dolnej, oraz na zachód od Pieńska, by osiągnąć
wartość 50-70 m3/h w okolicy miejscowości Żarki nad Nysą oraz Zgorzelca i 70-120 m3/h
w okolicy Pieńska [39].
W części południowej wody czwartorzędowego piętra wodonośnego tworzą dwa poziomy
wodnośne. Miąższość piętra czwartorzędowego wynosi od 5 do ponad 40 m, zalega na
głębokościach od 1,2 do 61 m. Górny poziom wodonośny (nadglinowy) jest zmiennie izolowany –
od pozbawionego izolacji do słabo izolowanego, z przewagą utworów nieizolowanych. Dolny
poziom wodonośny (międzyglinowy) ma charakter subartezyjski. Kierunek przepływu wód ma
przebieg E-W, przy rzędnych zwierciadła 280-170 m n.p.m (zał. I/6).
Parametry hydrogeologiczne są następujące: współczynnik filtracji wynosi od 3,9 do 43,1
m/24h, przewodność kształtuje się w przedziale 33 - >991 m2/24h. Potencjalne wydajności studni
wynoszą <10m3/h w rejonie Gronowa, poprzez 10 – 30 m3/h na północ - od Gronowa, 30 –50 m3/h w rejonie Bielawy Górnej oraz zachodniej części 50 – 70 m3/h.
7.2 Neogeńskie piętro wodonośne
Rozprzestrzenienie i forma występowania wód piętra neogeńskiego na dokumentowanym
obszarze jest uzależnione od struktury neogenu. Generalnie wodonośne utwory neogenu występują
w postaci soczew i nieciągłych warstw wodonośnych, tylko miejscami - w północnej i środkowej
części obszaru - mogą tworzyć warstwy o ciągłym rozprzestrzenieniu.
Z analizy materiałów archiwalnych [14] wynika, że w utworach neogenu występują
następujące poziomy wodonośne:
-
górno-mioceńsko-plioceński
(nadwęglowy)
poziom
wodonośny
występujący
w stropowych partiach neogenu, zalegający nad pokładem węgla brunatnego (łużyckim).
Tworzą go warstwy piaszczysto-żwirowe o niewielkim rozprzestrzenieniu i miąższości,
w stropowych partiach zaliczane często do serii Gozdnicy,
-
środkowo-mioceński (międzywęglowy, miejscami nadwęglowy) poziom wodonośny
wykształcony w postaci piasków drobnoziarnistych i średniozianistych, z dużą domieszką
części pylastych,
46
-
mioceńsko – oligoceński (podwęglowy) poziom wodonośny wykształcony w postaci
piasków drobnoziarnistych i pylastych. Jest on w bardzo słabym stopniu rozpoznany. Nie ma
znaczenia użytkowego.
Ze względu na wielkość obszaru objętego opracowaniem charakterystykę warunków
hydrogeologicznych
przedstawiono
przestrzennie,
rozpoczynając
od
północnej
części
dokumentowanego obszaru, a kończąc w części południowej.
W północnej i centralnej części dokumentowanego obszaru utwory wodonośne neogenu
nie tworzą jednolitych struktur wodonośnych, lecz skomplikowany układ wielowarstwowy wyklinowujących się warstw i soczewek ze strefami kontaktów hydraulicznych wód
czwartorzędowych i neogeńskich. Liczne zawodnione warstwy i soczewki piaszczysto-żwirowe
charakteryzują się zmienną miąższością, rozprzestrzenieniem i słabą odnawialnością. Występują
one na różnych głębokościach wśród iłów, pyłów i węgli brunatnych. Kopalne doliny w rejonie
Wzniesień Gubińskich, wypełnione osadami czwartorzędu, miejscami rozcinają głęboko piętro
neogeńskie do piasków oligoceńskich, stanowiąc zasadnicze strefy kontaktów – zał. I/13b. W
północnej części zlewni Nysy Łużyckiej, w obszarach zaburzonych glacitektonicznie Wzgórz
Gubińskich, w rejonie Chocicza, Wysoczyzny Żarskiej wody neogenu stanowią główne użytkowe
piętro wodonośne.
Głębokość występowania warstw wodonośnych w neogenie dochodzi do 150 m.
Współczynnik filtracji oscyluje w szerokich granicach - od 0,6 do 34 m/24h. Przewodność wodna
również wykazuje znaczne zróżnicowane: od 15 do 340 m2/24h. Warstwą izolującą piętro
neogeńskie są łużyckie pokłady węgla brunatnego wraz z towarzyszącymi im mułkami ilastymi.
Rzędna zwierciadła wody nachylona jest ku N i NW w granicach 80-40 m n.p.m.
Przy granicy polsko-niemieckiej zaznacza się rozwój leja depresji systemu odwodnienia
niemieckiej kopalni Jänschwalde. Szczególnie w podwęglowej warstwie wodonośnej, obserwuje się
systematyczny przyrost depresji, do kilkunastu metrów, w granicach rzędnych 51-53 m n. p. m. na
linii Późna-Strzegów-Mielno.
Z analizy przekrojów hydrogeologicznych wynika, że sumaryczna miąższość warstw
wodonośnych w całym profilu neogenu może przekraczać 50 m. Na znaczną miąższość sumaryczną
tego piętra składają się piaszczysto-pylaste osady miocenu i oligocenu. Najczęściej ujmowane do
eksploatacji są tylko górne partie wodonośne w profilu osadów mioceńskich. Czynnikiem
utrudniającym ujęcie wód podziemnych z utworów neogenu jest zwykle duża głębokość
występowania horyzontów wodonośnych oraz drobnoziarnisty, na pograniczu pylastego, charakter
warstw wodonośnych zawierających często koloidalną zawiesinę węgla brunatnego, która niekiedy
zabarwia wody mioceńskie na brunatno. Słabe jest rozpoznanie głębszych poziomów wodonośnych
47
piętra neogenu. Zwierciadło wody piętra neogeńskiego ma charakter napięty, a tylko lokalnie,
w rejonach bezpośrednich kontaktów z przepuszczalnymi utworami czwartorzędu może mieć
charakter swobodny.
Zasilanie piętra neogeńskiego następuje drogą przesączania z wyżejległych poziomów
czwartorzędowych lub bezpośrednio na wychodniach neogenuu. Występowanie wysokich ciśnień
hydrostatycznych wskazuje na odległe obszary zasilania.
Na obszarze Wału Mużakowskiego wody piętra neogeńskiego stanowią główny użytkowy
poziom wodonośny. Kolektorem wód jest miąższy kompleks neogeńskich osadów piaszczystych,
piaszczysto-pylastych i piaszczysto-żwirowych wieku mioceńskiego (głównie miocenu środkowego
i dolnego) i oligoceńskiego, o maksymalnej miąższości dochodzącej do 200 m i średniej miąższości
ponad 40 m, przeławicony cienkimi wkładkami iłów, mułków i węgli brunatnych.
Największe miąższości tego piętra (80-200 m) zarejestrowano na obszarach zaburzonych,
a także na południowo-wschodnim przedpolu Wału Mużakowskiego, gdzie pierwotna miąższość
osadów została przypuszczalnie zwielokrotniona poprzez nałożenie się wielu fałdów i nasunięć
o genezie glacitektonicznej. Osady piaszczyste zostały przefałdowane i złuskowane do głębokości
co najmniej 150 m, co znacznie utrudnia graficzną interpretację warunków hydrogeologicznych
tego rejonu [65a, 65b].
Strop osadów zawodnionych zalega na zróżnicowanych głębokościach i generalnie (poza
obszarami dolin kopalnych) zapada z zachodu na wschód. Największe głębokości występowania
stropu tego piętra stwierdzono w rejonie pradoliny barucko-głogowskiej – zał. I/13d. Jest to
związane z lokalnym rozmyciem erozyjnym płytszych warstw neogeńskich.
Biorąc pod uwagę zmienność warunków hydrogeologicznych w pionowym przekroju
neogenu i znaczny udział osadów drobnoziarnistych i pylastych w jego budowie, dla całego
zbiornika neogeńskiego, w tym obszarze przyjęto średnią wartość współczynnika filtracji 2 m/24h
i średnią wartość przewodności wodnej poniżej 100 m2/24h. Wydajność uzyskana z pojedynczych
otworów studziennych waha się od 3 do 120 m3/h. Najwyższą wydajność (120 m3/h) zarejestrowano
w zachodniej części omawianego obszaru, w rejonie zaburzeń glacitektonicznych Wału
Mużakowskiego, koło Nowych Czapli. Wydajności uzyskane na obszarach niezaburzonych są
znacznie niższe i nie przekraczają wartości 30 m3/h.
Na zachodzie, w południowej i centralnej części Wału Mużakowskiego oraz na jego
południowo-wschodnim przedpolu, warstwy wodonośne są pozbawione izolacji lub słabo izolowane
od powierzchni terenu serią pylasto-gliniastą o miąższości 15-54 m. Lokalnie, w obrębie Wału
Mużakowskiego odsłaniają się one na powierzchni terenu. W centralnej, północnej i wschodniej
części omawianego obszaru piętro neogeńskie jest słabo i dobrze izolowane serią osadów słabo
48
przepuszczalnych o maksymalnej miąższości 66 m. W rejonach wychodni i zaburzeń
glacitektonicznych wody opadowe infiltrują bezpośrednio w odsłonięte neogeńskie osady
piaszczyste. W rejonach kontaktów hydraulicznych i głębokich rozmyć erozyjnych piętro to zasilają
także wody przesączające się z piętra czwartorzędowego.
Przepływ wód podziemnych odbywa się z północnego-wschodu i wschodu na południowyzachód i zachód oraz z południowego-wschodu na północny-zachód, ku Nysie Łużyckiej, przy
rzędnych zwierciadła 140-120 m n.p.m. Kierunki przepływów wód piętra neogeńskiego wskazują
na drenujący charakter Nysy Łużyckiej – zał. I/7.
Najczęściej wody podziemne znajdują się pod ciśnieniem subartezyjskim i artezyjskim,
miejscami szczególnie na południowo-wschodnim przedpolu Wału Mużakowskiego występuje
również swobodne zwierciadło wody. Napięte zwierciadło wody stabilizuje się na zróżnicowanym
poziomie: od 31,5 m p.p.t. do 12 m ponad powierzchnią terenu. Swobodne zwierciadło wody
znajduje się na głębokości 1,5-18 m. Samowypływy rejestrowane są wyłącznie na zachodzie,
w obrębie Wału Mużakowskiego i jego przedpola.
Na obszarze wysoczyzny Wzgórz Żarskich neogeńskie piętro wodonośne tworzy
wielowarstwowy system wodonośny, na który składają się poziomy: plioceński, mioceński
i oligoceński występujące w obrębie miąższego kompleksu ilastego.
Poziom
plioceński,
związany
jest
ze
żwirami
słabo
wysortowanymi,
piaskami
różnoziarnistymi niekiedy z domieszką kaolinu. Występuje w rejonie miejscowości Lipinki
Łużyckie, Grabik i Olbrachtów oraz w Żarach. Warstwa wodonośna jest lekko sfałdowana, lokalnie
ma charakter soczew, występuje na głębokości 30 - 80 m. Od powierzchni izolowana jest
nadkładem iłów, mułów oraz utworami czwartorzędowymi. Zwierciadło wody ma charakter
naporowy, a warstwa wodonośna ma niewielką miąższość rzędu 7,5 – 17,5 m, lokalnie >20 m – zał.
I/9. Współczynnik filtracji warstwy wodonośnej jest zróżnicowany, rzędu 1,0 – 73,4 m/d,
przewodność poziomu waha się w przedziale 10 – 750 m2/h. Utwory serii śląsko-łużyckiej i serii
Mużakowa w zasięgu których występuje środkowomioceński poziom wodonośny w rejonie Wzgórz
Żarskich są bardzo silnie zaburzone glacitektonicznie i nie tworzą ciągłego poziomu wodonośnego.
Przypuszczalnie mieszają się tu wody z różnych poziomów wodonośnych. Poziom wodonośny
występuje na głębokości 90 – 140 m p.p.t., ma on miąższość rzędu 10 – 33,0 m. Otrzymane
wydajności są niewielkie do 26,0 m3/h, przy s - 27,0 m (w Wymiarkach) [27].
Poziom dolnomioceński i oligoceński na tym obszarze badań nie został rozpoznany pod
względem hydrogeologicznym. Serie piasków różnoziarnistych (warstwy mosińskie) występują
poniżej rzędnych 40 m n.p.m. – 80 m p.p.m. i tworzą ją dwie, trzy warstwy wodonośne,
49
przeławicone mułkami. Sumaryczna miąższość warstw piaszczystych jest znaczna, rzędu 80 m.
Przypuszczalnie występują tu wody o podwyższonej mineralizacji.
Neogeńskie piętro wodonośne charakteryzuje się naporowym, subartezyjskim, zwierciadłem
wody. Zasilanie wielowarstwowego systemu wodonośnego następuje drogą przesączania poprzez
nadległe poziomy wodonośne. Odpływ wód podziemnych odbywa się przy rzędnych zwierciadła
160-140 m n.p.m ku północnemu-zachodowi i południowemu-wschodowi, co wskazuje, że
Wzgórza Żarskie stanowią wododział dla neogeńskiego poziomu wodonośnego.
W południowej części dokumentowanego obszaru neogeńskie piętro wodonośne tworzy typ
zbiornika o charakterze subartezyjskim. Zalega on na osadach permo-mezozoicznych,
o urozmaiconej rzeźbie podłoża. Wody podziemne gromadzą się w osadach piaszczystych miocenu
i pliocenu występujących, wśród iłów, pyłów i węgli brunatnych na różnych głębokościach - od 2
do 82 m oraz głębiej w utworach oligocenu.
Poziom górnomioceńsko-plioceński charakteryzuje się nieregularnym rozprzestrzenieniem
co związane jest z nieciągłością warstw górnego miocenu. Poziom środkowomioceński
wykształcony w formie piasków drobnych, często pylastych o miąższości do 20 m, charakteryzuje
się regionalną rozciągłością. Współczynnik filtracji tych warstw waha się w przedziale 1-26 m/24h
(0,04-1,08 m/h). Zasilanie poziomu zachodzi na drodze przesączania z nadległych poziomów.
Charakteryzuje się warunkami subartezyjskimi (lokalnie artezyjskimi +4,5 m p.p.t.).
Sumaryczna miąższość użytkowych poziomów wodonośnych jest zróżnicowana: od kilkudo 27 m i zmniejsza się w kierunku południowym. Warstwy wodonośne charakteryzują się
następującymi parametrami hydrogeologicznymi: współczynnik filtracji – 1,1-26,3 m/24h,
przewodność – 2,1–197 m2/24h.
Zasilanie tego piętra wodonośnego następuje drogą infiltracji poprzez nadkład piaszczystoilasty, z przesączania z nadległych warstw poziomu mioceńskiego w wielkości poniżej 0,1 m3/h
km2. W strefach zaangażowanych tektonicznie możliwe są kontakty z wodami górnej kredy. Oś
drenażu dla wód piętra neogeńskiego stanowi Nysa Łużycka. Przepływ wód kształtuje się przy
rzędnych 220-150 m n.p.m. - zał. I/7.
Poziom oligoceński jest praktycznie nierozpoznany pod względem hydrogeologicznym.
Występuje on w północnej części jednostki. Zalega na głębokościach powyżej 150 m i tworzą go
piaski drobnoziarniste pylaste, miąższości 18-25 m. Poziom ten jest zasilany z przesączania
z nadległych warstw poziomu mioceńskiego w wielkości poniżej 0,1 m3/h km2.
W strefie na południowy wschód od Gozdnicy oraz w okolicach Węglińca, brak jest piętra
neogeńskiego co wynika z silnego zaangażowania tektonicznego podłoża podkenozoicznego [39].
50
7.3 Kredowe piętro wodonośne
Wody utworów przedkenozoicznych są rozpoznane wierceniami w niewielkim stopniu,
przede wszystkim w południowej części dokumentowanego obszaru. Kredowe piętro wodonośne
budują luźne piaski drobnoziarniste i słabo zwięzłe piaskowce santonu. Wodonosiec prowadzi wody
szczelinowo-porowe z napiętym zwierciadłem wody o charakterze subartezyjskim. Strop poziomu
wodonośnego zalega na głębokości 28,5-34 m. Zwierciadło wody ma charakter słabo naporowy
i stabilizuje się na głębokości 10,7 - 19,6 m. Osady tego poziomu wodonośnego przykryte są
utworami czwartorzędowymi i poleogeńsko-neogeńskimi. Izolacja piętra jest zróżnicowana – od
słabej do dobrej. Wartość współczynnika filtracji waha się od 0,7 do 1,4 m/24h (średnio
1 m/24h).
Jako podrzędne piętro wodonośne nie jest eksploatowane na dokumentowanym obszarze:
nieczynne ujęcie w rejonie Bielawy Dolnej [39]. Na niewielkich obszarach pomiędzy Pieńskiem a
Węglińcem tworzy główne użytkowe piętro wodonośne. Zasilanie piętra kredowego odbywa się z
infiltracji wód opadowych poprzez nadkład piaszczysty osadów kenozoiku.
Od południowego wschodu po Gozdnicę sięga kredowy zbiornik wód podziemnych GZWP
nr 317 – Niecka zewnętrzna sudecka (Kredowy-Bolesławiec) [29] – ryc. 3.
8. CHEMIZM WÓD
8.1. Stan wód powierzchniowych
Stan chemiczny wód powierzchniowych dokumentowanego obszaru opisano na podstawie
danych z krajowej sieci monitoringu [32a, 57a]. Ocena stanu chemicznego dokonana została na
podstawie
analizy
wskaźników
charakteryzujących
występowanie
substancji
szczególnie
szkodliwych dla środowiska wodnego, w tym tzw. substancji priorytetowych (między innymi:
niektóre metale ciężkie, tj. kadm, nikiel, ołów, rtęć oraz wielopierścieniowe węglowodory
aromatyczne) wskazywała na dobry stan chemiczny Jednolitych Części Wód
Rzeka Nysa Łużycka w latach 2007-2008, w granicach dokumentowanego obszaru,
przebadana została w 9 punktach pomiarowo – kontrolnych. Ocena wyników badań monitoringu
diagnostycznego wykazała przewagę wód reprezentujących dobry stan chemiczny (6 punktów) nad
wodami reprezentującymi zły stan chemiczny (3 punkty). O niezadowalającej jakości wód
zadecydował poziom dwóch z pięciu oznaczanych wielopierścieniowych węglowodorów
aromatycznych (WWA) – benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu.
51
8.2 Stan wód podziemnych
Jakość i skład chemiczny wód podziemnych dokumentowanego terenu opisano na podstawie
analiz wykonanych w ramach prac dokumentacyjnych oraz wybranych analiz archiwalnych
i dostępnej literatury. Na potrzeby niniejszej dokumentacji, zgodnie z projektem prac, w dniach 2628.08.2009, pobrano do analizy składu chemicznego 12 próbek wód podziemnych. Wyniki analiz
składu chemicznego wód, wykonanych przez Centralne Laboratorium Chemiczne (CLCh)
Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, zostały zestawione
tabelarycznie – zał. nr I/14.4-9, natomiast sprawozdanie z badań stanowi zał. nr I/15.1. Dla
wszystkich z nich obliczony błąd analizy nie przekroczył +/- 5% i wyniki, bez żadnych restrykcji,
zostały wykorzystane do prac dokumentacyjnych [2].
Materiały archiwalne dotyczących chemizmu wód podziemnych, wykorzystane do
opracowania niniejszej dokumentacji hydrogeologicznej, dotyczą analiz składu chemicznego
i pomierzonych parametrów fizyko-chemicznych próbek wód podziemnych pobranych wyłącznie ze
studni wierconych i piezometrów. Część z nich pochodzi z Mapy hydrogeologicznej Polski (MhP)
w skali 1 : 50 000, a pozostałe to dane Inspekcji Ochrony Środowiska uzyskane w ramach
Państwowego Monitoringu Środowiska oraz dane Państwowego Instytutu Geologicznego –
Państwowego Instytutu Badawczego gromadzone w bazie danych Monitoring Wód Podziemnych.
Wyniki z bazy danych udostępnione zostały na podstawie zgody ich właściciela, jakim jest Główny
Inspektorat Ochrony Środowiska. Przed przystąpieniem do interpretacji powyższych danych dla
wszystkich analiz wykonany został bilans elektrolitów, na podstawie którego z dalszych prac
dokumentacyjnych wykluczone zostały wszystkie analizy, dla których błąd analizy przekroczył
+/- 5%.
Skład chemiczny próbek wód podziemnych pobranych w ramach prac dokumentacyjnych
przedstawiony został w postaci wykresów Udlufta na mapie chemizmu – zał. I/10. W celu jak
najczytelniejszej prezentacji chemizmu na w/w wykresach przedstawiono wyłącznie jony
występujące w ilości powyżej 0,20% mval/l, przy założeniu, że ∑A = 100% i ∑K = 100%. Wyniki
analiz chemicznych dla próbek wód podziemnych pochodzących z Mapy hydrogeologicznej Polski
i bazy danych Monitoringu Wód Podziemnych przedstawione są w zestawieniach tabelarycznych zał. nr I/14.6 do 14.9, osobno dla pięter czwartorzędowego i neogeńskiego.
Interpretację chemizmu wód podziemnych oparto na zbiorze danych wyników analiz
chemicznych wykonanych przez jedno laboratorium – CLCh, zapewniając w ten sposób ich wysoką
homogeniczność. Stosowane procedury i metody analityczne były identyczne dla wszystkich analiz,
a ich zakres był bardzo podobny. Zakres wykonanych analiz obejmował główne parametry fizykochemiczne wody oraz stężenia składników nieorganicznych: głównych anionów i kationów,
52
wybranych substancji śladowych oraz całkowitego węgla organicznego. Brak jest niestety analiz
stężeń związków organicznych. Dodatkową zaletą jest fakt, że wszystkie wykorzystane dane
dotyczą stosunkowo krótkiego okresu czasu – w latach 2001 – 2009. Ze względu na
niehomogeniczność danych do opracowania dokumentacji nie wykorzystano pozostałych
archiwalnych analiz chemicznych, np. zebranych na potrzeby opracowania MHP w skali 1 : 50 000,
czy też wykonanych na zlecenie wodociągów i innych właścicieli ujęć wód podziemnych.
W wyniku przygotowania wyników analiz chemicznych do dalszej interpretacji otrzymano
zbiór danych dotyczący w sumie 70 próbek wód podziemnych, pobranych z różnych studni
wierconych i piezometrów. Niska liczebność populacji danych dotyczących poszczególnych
poziomów wodonośnych uniemożliwiła ich osobną analizę i interpretację. Z tego powodu analiza
chemizmu
wód
podziemnych
została
wykonana
czwartorzędowego (n=49) i neogeńskiego (n=21).
dla
pięter
wodonośnych,
tj.
piętra
Informacje nt. zbioru danych wykorzystanych
w niniejszej dokumentacji przedstawia Tab. 3.
Tab. 3 Charakterystyka zbioru danych hydrogeochemicznych wykorzystanych do analizy.
Źródło
Piętro
danych
wodonośne
Niniejsza
dokumentacja
MhP 1 : 50 000
Monitoring wód
podziemnych PSH
Suma
Liczebność
próbek
Czas poboru
próbek
Q
8
2009
Ng
4
2009
suma
12
2009
Q
25
2001 - 03
Ng
8
2001 - 03
suma
33
2001 - 03
Q
16
2007 - 09
Ng
9
2007 – 09
suma
25
2007 - 09
Q
49
2001 - 09
Ng
21
2001 - 09
suma
70
2001 - 09
Dla dokumentowanego obszaru nie wykonano map izoliniowych stężeń wybranych jonów,
czy też właściwości fizyko-chemicznych, ze względu na fakt, iż populacja interpretowanych próbek
wód podziemnych jest niewielka w stosunku do powierzchni dokumentowanej zlewni.
53
Dodatkowym utrudnieniem jest nierównomierne rozmieszczenie przestrzenne opróbowanych
lokalizacji. Z powyższych względów uznano, że obraz przestrzenny uzyskany w wyniku interpolacji
dostępnych danych byłby nieadekwatny do rzeczywistych warunków hydrogeochemicznych
dokumentowanego terenu.
8.3 Wody piętra kenozoicznego
8.3.1 Chemizm wód piętra czwartorzędowego
Wody podziemne piętra czwartorzędowego charakteryzują się dużą zmiennością składu
chemicznego, co spowodowane jest takimi czynnikami jak: płytkie występowanie, niski stopień
izolacji, kontakt z wodami powierzchniowymi i wysoka wrażliwość na zanieczyszczenia
antropogeniczne. Typy chemiczne wód analizowanych próbek wód podziemnych zostały
przedstawione w Tab. 4., zgodnie z klasyfikacją Szczukariewa – Prikłońskiego, czyli przy
założeniu, że ∑A = 100% i ∑K = 100%, występujących w ilości co najmniej 20% mwal. Głównym
typem chemicznym występujących tu wód podziemnych jest HCO3- – SO42- – Ca2+. Poza typami
występującymi w naturalnych wodach podziemnych wykazano typ SO42- – HCO3- – Ca2+ – K+.
Tab. 4 Klasyfikacja wód podziemnych piętra czwartorzędowego wg. Szczukariewa –
Prikłońskiego
Cl-
SO42-
HCO3-
Cl- ,
Cl- ,
SO42- ,
Cl-
SO42-
CO3-
HCO3-
SO42
HCO3-
Na+
Mg2+
Ca2+
3
6
2
2
1
1
21
2
4
1
Na+ + Mg2+
Na+ + Ca2+
Mg2+ + Ca2+
2+
2+
Na + Mg + Ca
1
2+
Typ
niewystępujący
w naturalnych
wodach podziemnych
1
1
1
1
SO42- – HCO3- – Ca2+ – K+
Większość próbek wód podziemnych opisywanego piętra ma odczyn neutralny. Zanotowano
tylko jedną próbkę o odczynie silnie zasadowym, której pH wynosiło 11.13. Generalnie są to wody
54
słodkie, a tylko kilka próbek ma podwyższoną mineralizację, przewodność i wartość suchej
pozostałości. Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej
do spożycia przez ludzi (Dz. U. z dnia 6 kwietnia 2007 r.) najwyższe dopuszczalne stężenia lub
dopuszczalny zakres stężeń zostały przekroczone dla odczynu, azotanów, azotynów, magnezu,
żelaza i ołowiu. Jakość próbek wód podziemnych oceniono na podstawie Rozporządzenia Ministra
Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z dnia 6 sierpnia
2008 r.). Większość wartości badanych parametrów i stężeń odpowiada wymaganiom dobrego stanu
chemicznego. Na słaby oceniono stan chemiczny niewielkiej części populacji wyników: TOC, NO3-,
NO2-, NH4+, K+, Fe2+, Mn2+, Al, Cu, Pb i Zn. W przypadku pH i Co do słabego stanu
chemicznego dotyczył odpowiednio 22,45 i 36,36% populacji stężeń. Należy nadmienić, że zgodnie
z zarządzeniem, podwyższono klasę jakości o jeden stopień dla żelaza i manganu, ponieważ ich
wysokie stężenia spowodowane są naturalnymi procesami geochemicznymi.
Wyniki obliczeń statystycznych dla analizowanych próbek wód podziemnych piętra
czwartorzędowego zostały przedstawione w Tab. 5.
8.3.2 Chemizm wód piętra neogeńskiego
Wody podziemne piętra neogeńskiego charakteryzują się mniejszą zmiennością składu
chemicznego niż wody piętra czwartorzędowego. Klasyfikacja hydrogeochemiczna wód wg
Szczukariewa – Prikłońskiego przedstawiona jest w Tab. 6. Dwoma głównymi typami chemicznymi
występujących tu wód podziemnych są HCO3- – Ca2+ – Mg2+ i HCO3- – SO42- – Ca2+. Poza typami
występującymi w naturalnych wodach podziemnych wykazano dla jednej próbki typ HCO3- – Ca2+
– NH4+. Jego występowanie związane jest najprawdopodobniej z wpływem antropogenicznym.
Wody podziemne opisywanego piętra mają odczyn neutralny. Większość próbek to wody
słodkie, tylko kilka z nich wykazuje podwyższoną mineralizację, przewodność i wartość suchej
pozostałości. Zgodnie z Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej
do spożycia przez ludzi (Dz. U. z dnia 6 kwietnia 2007 r.) najwyższe dopuszczalne stężenia zostały
przekroczone dla żelaza i ołowiu. Jakość próbek wód podziemnych oceniono na podstawie
Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych
(Dz. U. z dnia 6 sierpnia 2008 r.). Większość wartości badanych parametrów i stężeń odpowiada
wymaganiom dobrego stanu chemicznego. Na słaby oceniono stan chemiczny niewielkiej części
populacji wyników: pH, TOC, NH4, Fe, Co. W przypadku NH4 i Co do słabego stanu chemicznego
zakwalifikowano, odpowiednio 17,65 i 42,86% populacji stężeń
55
Tab. 6 Klasyfikacja wód podziemnych piętra neogeńskiego wg Szczukariewa – Prikłońskiego
Cl-
SO42-
HCO3-
ClSO42-
ClHCO3-
SO42-
Cl-,
HCO3-
SO42-,
HCO3
-
Na+
Mg2+
Ca2+
2
4
Na+ + Mg2+
Na+ + Ca2+
Mg2+ + Ca2+
2
2
Na2+ + Mg2+ + Ca2+
Typ
niewystępujący
w naturalnych
wodach podziemnych
1
1
6
1
1
HCO3- – Ca2+ – NH4+
. Stwierdzone podwyższone stężenia kobaltu nie powinny jednak mieć efektu toksycznego
[36]. W przypadku żelaza i manganu podwyższono klasę jakości o jeden – zgodnie z procedurą
opisaną powyżej. Wykryte podwyższone wartości stężeń wskazują na antropogeniczny wpływ na
kształtowanie się chemizmu wód podziemnych piętra czwartorzędowego. Wyniki obliczeń
statystycznych dla analizowanych próbek wód podziemnych piętra neogeńskiego zostały
przedstawione w Tab. 7.
8.4 Jakość i wiek wód piętra kenozoicznego
Wykryte podwyższone wartości stężeń wskazują na antropogeniczny wpływ na kształtowanie
się chemizmu wód podziemnych obu pięter. Ze względu na wyższą wrażliwość piętra
czwartorzędowego w porównaniu z piętrem neogeńskim, jakość wód podziemnych tego pierwszego
jest stosunkowo niższa. Na podstawie analizy posiadanych danych można jedynie ogólnie
stwierdzić, że źródłem ww. zanieczyszczeń może być przede wszystkim intensywne rolnictwo,
nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa, wycieki węglowodorów i w stosunkowo niewielkim
stopniu przemysł. W celu dalszej kontroli zanieczyszczeń należy bezwzględnie kontynuować na
badanym obszarze monitoring wód podziemnych obu pięter wodonośnych. Ze względu na anomalie
hydrogeochemiczne stwierdzone w sąsiedztwie odkrywek i hałd górniczych powstałych w wyniku
56
eksploatacji węgla brunatnego [58], szczególną uwagę należy poświęcić monitoringowi
transgranicznemu.
Tło hydrogeochemiczne wód obu pięter zostało wyznaczone dla parametrów i stężeń jonów,
których część populacji przekroczyła wartości określone w zarządzeniu i/lub została
zakwalifikowana do słabego stanu chemicznego. Histogramy liczebności i krzywe częstości
kumulowanej dla wybranych parametrów fiyzko-chemicznych i stężeń jonów dla piętra
czwartorzędowego i neogeńskiego zostały przedstawione na Ryc. 10 i 11.
Wykryte przypadki zanieczyszczeń dotyczą niewielkiej liczby opróbowanych punktów i są
ograniczone do bardzo niewielkiej przestrzeni, w stosunku do dokumentowanego terenu.
Dodatkowo stwierdzone wysokie stężenia żelaza i manganu są wynikiem naturalnych procesów
geochemicznych.
Dlatego
stan
chemiczny
wód
podziemnych
pięter
czwartorzędowego
i neogeńskiego należy sklasyfikować jako dobry. Ocena ta znajduje poparcie w interpretacji
wyników przedstawionej w literaturze fachowej.
Na potrzeby niniejszej dokumentacji, w dniach 26-28.08.2009, pobrano 8 próbek wód
podziemnych do badań stężeń trytu. Analizy zostały wykonane przez Towarzystwo Badań Przemian
Środowiska „Geosfera” w Krakowie. Sprawozdanie z badań zostało przedstawione w zał. nr I/15.2,
a wyniki analiz stężeń trytu zestawiono w Tab.8.
Tab. 8 Wyniki analiz stężeń trytu w próbkach wód podziemnych
Nr
próbki
Nr otworu
Miejscowość
Stratygrafia piętra
wodonośnego
Data poboru
próbki
Tryt
T.U.
1
6460007
Ng
12.05.2009
0,1 +/- 0,3
2
6090017
Dąbrowa
Łużycka
Glinka Górna
Q
12.05.2009
11 +/- 0,6
3
6460055
Czaple
Q
13.05.2009
12 +/- 0,6
4
6090066*
Lubsko
Ng
13.05.2009
2,0 +/- 0,4
5
5720048
Koło
Q
13.05.2009
0,3 +/- 0,3
6
6470122
Mielno
Ng
13.05.2009
0,0 +/- 0,3
7
5720047
Gubin
Ng
14.05.2009
9,0 +/- 0,6
8
5710027*
Gubin
Ng
14.05.2009
0,3 +/- 0,3
* otwory, w których wykonano jednocześnie analizy fizyko-chemiczne i izotopowe
Próbki nr 1,5,6 i 8 można uważać za pozbawione trytu w granicach dokładności analizy.
Oznacza to, że opróbowane punkty zasilane są wodami, które w całości infiltrowały przed 1952 r.,
a ich średni wiek przypuszczalnie przekracza 100 lat. Próbka nr 4 ma podobny średni wiek, jednak
57
zawiera domieszkę wód, które infiltrowały po 1952 r. Próbka nr 7 została pobrana ze stosunkowo
dużej głębokości - 93 do 109 m ppt., co sugeruje długą drogę zasilania. Potwierdza to zmierzone
stężenie trytu sugerujące średni wiek wody nie niższy niż 50-100 lat. W przypadku próbek 2 i 3
opróbowane zostały ujęcia stosunkowo płytkie. Jednak zmierzone dla nich stężenia trytu
przekraczają średnie wartości mierzone w wodach opadowych w ostatnim dziesięcioleciu. Dlatego
można przypuszczać, że opróbowane wody podziemne infiltrowały stosunkowo daleko, przed
średnim okresem około kilkudziesięciu lat.
9. ZAGROŻENIE I OCHRONA WÓD PODZIEMNYCH
9.1 Zagrożenia wód podziemnych
Obecne zagospodarowanie terenu jest mało uciążliwe dla środowiska naturalnego. Jest to region
słabo uprzemysłowiony o rolniczo-leśnej, usługowo-handlowej i turystyczno-wypoczynkowej
strukturze gospodarki. Rozległe terenu leśne, niski stopień urbanizacji oraz niezbyt intensywna
gospodarka rolna, powodują, że środowisko wodne i przyrodnicze jest tu stosunkowo mało
zagrożone degradacją ze strony lokalnych czynników antropogenicznych. Coraz częściej ludność
znajduje zajęcie w usługach związanych z turystyką i rekreacją. Zagrożenie wód podziemnych na
omawianym obszarze związane jest z oddziaływaniem ognisk zanieczyszczeń, szczególnie przy
braku izolacji czwartorzędowego i trzeciorzędowego poziomu wodonośnego. Skutki tego
oddziaływania są uzależnione od możliwości przenikania szkodliwych substancji z infiltrującymi
wodami opadowymi do wód podziemnych. Decydujące znaczenie mają tu czynniki związane
z litologią utworów, głębokością zalegania poziomów wodonośnych i miąższością chroniących je
utworów izolujących oraz glacitektonika mogąca sprzyjać migracji zanieczyszczeń wgłąb
górotworu.
Zagrożenia jakości wód podziemnych w obrębie omawianego obszaru związane są najczęściej
z następującymi czynnikami antropogenicznymi i geologicznymi o oddziaływaniu lokalnym,
liniowym i obszarowym:
• przemysłem zlokalizowanym w większych miejscowościach, szczególnie w
Zgorzelcu, Gubinie, Lubsku, Pieńsku, Łęknicy i Tuplicach,
• rolnictwem i siedliskami wiejskimi,
• nieuregulowaną gospodarką ściekami bytowymi i rolniczymi,
• składowaniem odpadów komunalno-bytowych i rolniczych,
• złą jakością wód powierzchniowych Nysy Łużyckiej, wpływajacą na pogorszenie
chemizmu wód podziemnych jej doliny - możliwa jest infiltracja wód
58
powierzchniowych w aluwia, szczególnie w miejscach gdzie następuje sztuczne
spiętrzenie wody dla celów energetycznych oraz podczas okresowych podtapiań i
powodziowego zalania doliny wodami rzecznymi,
• emisją
do
atmosfery
zanieczyszczeń
pyłowych
i
gazowych:
przy
drogach
międzynarodowych o dużym natężeniu ruchu (A4 w kierunku Zgorzelca i A18 w kierunku
Olszyny - od Golnic droga ekspresowa E36), przy wybranych zakładach przemysłowych
oraz w rejonie ośrodków przemysłowych i wydobywczych południowo-wschodnich
Niemiec (przy częstych wiatrach zachodnich emitowane w Niemczech zanieczyszczenia
przemieszczają się szybko na terytorium naszego państwa),
• przechowywaniem i dystrybucją paliw płynnych,
• występowaniem pokładów węgla brunatnego na różnych głębokościach, w obrębie
zawodnionych trzeciorzędowych warstw piaszczystych (zabarwienie wody, wzrost
zakwaszenia wody i duża zawartość żelaza),
• obszarami górniczymi, w obrębie których prowadzona jest eksploatacja kopalin,
• wyrobiskami zaniechanej eksploatacji, które są często wykorzystane jako „dzikie
wysypiska",
• niewielką głębokością występowania poziomu wodonośnego oraz małą miąższością
warstw izolujących te poziomy (ochrony wymagają płytkie, pozbawione izolacji lub słabo
izolowane od powierzchni terenu poziomy wodonośne czwartorzędowe, trzeciorzędowe
oraz lokalnie kredy górnej),
• występowaniem kontaktów hydraulicznych, spowodowanych m.in. glacitektoniką,
pomiędzy piętrami wodonośnymi różnego wieku.
Potencjalne ogniska zanieczyszczeń zarejestrowane na omawianym obszarze zestawiono
tabelarycznie – zał. I/14.10-16, a ich lokalizację przedstawiono na mapie zagrożeń i ochrony wód
podziemnych - zał. I/11
Ogólna ilość odprowadzanych zanieczyszczeń stałych, ciekłych i gazowych nie jest duża,
a istniejące tu potencjalne ogniska zanieczyszczeń mają niewielki zasięg oddziaływania.
Najpoważniejszymi potencjalnymi zagrożeniami dla wód podziemnych są punktowe
i małopowierzchniowe ogniska zanieczyszczeń.
Powszechny brak kanalizacji na obszarach wiejskich powoduje często bezpośrednie
odprowadzania ścieków do gruntów, rowów melioracyjnych i cieków powierzchniowych. Także
nieszczelne szamba mogą spowodować przedostanie się nieoczyszczonych ścieków do płytkich wód
podziemnych, powodując skażenia fizyko-chemiczne i bakteriologiczne wody, szczególnie
w studniach kopanych.
59
Ważnym elementem ochrony staje się zatem wodociągowanie wsi, za którym następuje
budowa kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Na omawianym terenie zlokalizowanych jest 14
oczyszczalni ścieków (13 komunalnych i 1 przemysłowa), którym towarzyszą zrzuty oczyszczonych
ścieków do cieków powierzchniowych lub rowów. Skupiają się one w okolicach większych
ośrodków miejskich takich jak: Sękowice, Jeziory Dolne (oczyszczalnia gminna Brody), Lubsko,
Jasień, Tuplice, Żary, Lipinki Łużyckie, Łęknica, Przewóz, Pieńsk, Zgorzelec. W Gubinie, w dolinie
Nysy Łużyckiej, zlokalizowana jest nowoczesna oczyszczalnia odpowiadająca najwyższym
standardom technicznym i technologicznym. Obsługuje ona oba miasta leżące nad granicą: polski Gubin i niemiecki - Guben.
Dotkliwym ogniskiem zanieczyszczenia wód są lokalne oraz dzikie wysypiska śmieci, na
których gromadzone są odpady o różnej zawartości niebezpiecznych dla środowiska związków
chemicznych.
W wyniku
wypłukiwania
i
wywiewania
przedostają
się
one do wód
powierzchniowych. Zagrożenie dla wód podziemnych ze strony składowisk zależy od ilości, rodzaju
i techniki składowania odpadów, oraz warunków gruntowo-wodnych.
Działalność rolnicza wiąże się z powszechnym stosowaniem chemicznych środków ochrony
roślin i nawozów sztucznych, co może prowadzić do skażenia pierwszego poziomu wód
gruntowych, szczególnie związkami azotowymi. W skali kraju zużycie nawozów sztucznych i
środków chemicznych jest na przeważającej części badanego obszaru stosunkowo niskie, co
świadczy
o jego słabym rozwoju, jednocześnie sprzyja jednak prowadzeniu tzw. ekologicznie czystej
gospodarki rolnej.
Specyficzny problem ochrony środowiska stanowi eksploatacja węgla brunatnego w kopalni
Jänschwalde, znajdującej się w Niemczech, ale oddziaływującej również na stronę polską.
W rejonie Strzegowa zaobserwowano obniżenie zwierciadła wody w podwęglowym poziomie
neogenu, spowodowane odwadnianiem kopalni i powstaniem rozległego leja depresji. Obniżenie
zwierciadła wody w poziomie czwartorzędowym oraz w neogeńskim poziomie nadwęglowym
ograniczone jest wyłącznie do obszaru Niemiec, dzięki ekranowi przeciwfiltracyjnemu wykonanemu
wzdłuż Nysy Łużyckiej. Udokumentowały to pomiary zwierciadła wody w specjalnie wykonanych
otworach obserwacyjnych, w których prowadzone są obserwacje stacjonarne wód podziemnych
rejonów przygranicznych. Przewiduje się możliwość powiększenia leja depresji w kierunku
północnym w miarę wzrostu eksploatacji w kopalni Jänschwalde. Zmierzone i stwierdzone
w badaniach modelowych obniżenie ciśnienia wód podziemnych, nie powinno jednak wywierać
wpływu na gospodarkę wodną, rolnictwo i leśnictwo, ani też na biotopy i krajobrazy chronione.
60
Występujący powszechnie na omawianym obszarze czwartorzędowy poziom wodonośny
o swobodnym zwierciadle wody z uwagi na brak izolacji od powierzchni terenu, jest szczególnie
narażony na zanieczyszczenia i wymaga najwyższej ochrony. Zasilanie tego poziomu odbywa się
głównie przez bezpośrednią infiltrację wód opadowych w warstwę wodonośną. Nieznacznie lepszą
odpornością mogą cechować się głębsze partie zbiorników czwartorzędowych zalegające pod
izolującą warstwą glin zwałowych, która jednak najczęściej jest małej miąższości i ma nieciągły
charakter z licznymi oknami hydraulicznymi. W związku z tym, w granicach opisywanej zlewni
występują obszary o różnym stopniu odporności na zanieczyszczenia. Zależne jest to od rodzaju
występujących
ognisk
zanieczyszczeń,
naturalnych
uwarunkowań
geologicznych
i
hydrogeologicznych (litologia nadkładu, łączność hydrauliczna wód podziemnych pomiędzy
poziomami wodonośnymi oraz wodami powierzchniowymi, strefy alimentacji i drenażu), a także od
elementów
ograniczających
potencjalne
zagrożenia
(odporność
nadkładu
na
migracje
zanieczyszczeń, działania proekologiczne, strefy prawnie chronione). Wszystkie te uwarunkowania
spowodowały wydzielenie w obrębie omawianego obszaru wszystkich 5 stopni zagrożenia od
bardzo niskiego do bardzo wysokiego, jednakże z dominującym stopniem średnim.
Obszary o bardzo wysokim stopniu zagrożenia charakteryzuje brak izolacji głównego
poziomu wodonośnego i związana z tym bardzo mała odporność tego poziomu na zanieczyszczenia.
Taki stopień zagrożenia występuje marginalnie i obejmuje wąski pas doliny Nysy Łużyckiej na całej
długości w obrębie omawianej zlewni. Pozbawione izolacji czwartorzędowe warstwy wodonośne
występują w tym rejonie na głębokości kilku do kilkunastu metrów poniżej terenu. Są one
wykształcone w postaci piasków oraz żwirów i są szczególnie narażone na zanieczyszczenia.
Ponadto wody Nysy Łużyckiej, charakteryzują się pozaklasową jakością, a w związku z tym, że
wody tej rzeki mogą okresowo infiltrować w aluwia, istnieje niebezpieczeństwo zanieczyszczenia
płytkich wód podziemnych w bezpośrednim jej sąsiedztwie.
Obszary o wysokim stopniu zagrożenia to rejony o niskiej odporności poziomu głównego
wód podziemnych. Takie warunki występują powszechnie w środkowej części omawianej zlewni.
Dotyczy to płytko zalegających, czwartorzędowych i neogeńskich poziomów wodonośnych znaczna część Wału Mużakowskiego wraz z obszarem miejskim i terenami pogórniczymi oraz
tereny
wykorzystywane rolniczo. Strefa ta związana jest z występowaniem intensywnych
zafałdowań, uskoków i kontaktów hydraulicznych (na zachodzie) ułatwiających przenikanie
zanieczyszczeń do wodonośca. Wysoki stopień zagrożenia dotyczy również rejonu Sanice - Lipna
w centralno-południowej części zlewni, obszarów położonych pomiędzy Brodami a Gubinem,
fragmentarycznie okolic Lubska i Jasienia oraz
niewielkich obszarów na południu - doliny
61
pra-Nysy Łużyckiej, jak również odkrytego neogeńskiego poziomu wodonośnego w okolicy
Żarskiej Wsi.
Obszary o średnim stopniu zagrożenia obejmują rejony o niskiej odporności głównego
użytkowego poziomu wodonośnego, ale ograniczonej dostępności w związku z występowaniem na
nim masywów leśnych. Taki stopień odporności charakteryzuje czwartorzędowe i neogeńskie
poziomy wodonośne w północnej (od Tuplic do Przychowa) i środkowo-południowej części zlewni
(od okolic Łęknicy do rejonu Bielawy Dolnej), oraz lokalnie w okolicy Dłużyny Górnej (masywy
leśne, brak dróg publicznych, pojedyncze zabudowania wiejskie).
Obszar o niskim stopniu zagrożenia charakteryzuje dość słaba izolacja głównego poziomu
wodonośnego od powierzchni oraz brak ognisk zanieczyszczeń. Takie warunki panują w północnozachodniej części zlewni (na północ od Brodów), na terenie masywów leśnych o utrudnionej
dostępności, na zachód od Drożkowa oraz w rejonie Dłużyny Górnej, gdzie poziom wodonośny jest
izolowany iłami.
Obszary o bardzo niskim stopniu zagrożenia charakteryzuje dobra izolacja głównego
użytkowego poziomu wodonośnego a przez to wysoki stopień odporności na zanieczyszczenia.
Warunki takie cechują północno-wschodnią (okolice Jasienia) i centralno-wschodnią część zlewni,
w obszarze pomiędzy Olbrachtowem i Piotrowem (głównym poziomem użytkowym jest tu głęboko
zalegający poziom mioceński) oraz obszary na NE i SE od Pieńska, gdzie występuje wysoka
odporność piętra wodonośnego, dzięki zwartym kompleksom iłów.
9.2 Ochrona wód podziemnych
Na opisywanym terenie występują trzy typy ochrony wód podziemnych, związane
z: obszarami ochronnymi głównych zbiorników wód podziemnych GZWP, strefami pośrednimi ujęć
wód podziemnych oraz obszarami ochrony krajobrazu, w tym obszary Natura 2000 – ryc. 12.
Obszary ochrony wód podziemnych przedstawione zostały również na mapie zagrożeń i ochrony
wód –zał. I/11.
Teren objęty opracowaniem obejmuje swym zasięgiem fragmenty 3 Głównych Zbiorników
Wód Podziemnych (nr: 149 – udokumentowany oraz 315 i 317 – nieudokumentowane), jednakże
tylko pierwszy z nich podlega ochronie prawnej. Wydzielony w północnej części zlewni,
czwartorzędowy GZWP nr 149 sandr Krosno-Gubin, zajmuje jej niewielką część. Zbiornik ten
związany jest z osadami dolin kopalnych i sandrów.
Dwa pozostałe GZWP nr 315 Chocianów-Gozdnica (Q) - związany z utworami dolin
kopalnych i sandrów oraz GZWP nr 317 niecka zewnętrzna sudecka Bolesławiec (Cr3) - związany z
piaskowcami kredowymi, fragmentarycznie obejmują południowo-centralną część zlewni. Brak jest
62
dla nich jeszcze odpowiedniego umocowania prawnego dla obligatoryjnego uwzględniania
określonych
wymogów
ich
ochrony.
Planowane
jest
opracowanie
dokumentacji
hydrogeologicznych określających warunki hydrogeologiczne w związku z ustanowieniem ich
obszarów ochronnych, dla potrzeb planowania i gospodarowania wodami dorzecza.
W zakresie formalno-prawnej ochrony wód podziemnych, zgodnie z obowiązującą ustawą
Prawo Wodne (2001 r.), tylko pojedyncze ujęcia na terenie omawianej jednostki posiadają
ustanowione strefy ochronne. Wyznaczono tu 7 stref pośredniej ochrony ujęć wód podziemnych.
Największą strefę posiadają ujęcia dla miasta Żary i Zgorzelec, a mniejsze ujęcia w: Budziechowie
(dla Jasienia), Komorowie (dla Gubina), Sękowicach, Żarskiej Wsi oraz ujęcie Huty Szkła
w Pieńsku.
Ochronie wód podziemnych sprzyja także ochrona innych elementów środowiska
przyrodniczego, jak i występowanie zwartych kompleksów leśnych. Rozległe tereny leśne
występują w północnej części zlewni, natomiast w środkowej powierzchnie kompleksów leśnych
zajmują aż około 85-90 % obszaru, które w znacznej mierze zostały objęte ochroną prawną. Do
najważniejszych form ochrony przyrody, należą Krzesiński Park Krajobrazowy i Park
Krajobrazowy Łuk Mużakowa.
Krzesiński Park Krajobrazowy utworzony w lipcu 1998 roku, położony jest na terenie
gmin: Gubin, Cybinka i Maszewo. Zlokalizowany jest w północnej części opisywanego obszaru,
w widłach Nysy Łużyckiej i Odry. Zajmuje powierzchnię 8 546 ha, jednakże w granicach badanej
zlewni znajduje się jego niewielka południowa część. Ze względu na dolinny charakter, cechą parku
jest duży udział często zalewanych łąk i pastwisk. Stwierdzono tu występowanie wielu gatunków
ptaków, w tym wiele rzadkich i narażonych na wyginięcie.
Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa utworzony został 27.09.2001 r., w celu ochrony
szczególnego tworu geologicznego - moreny czołowej mającej kształt podkowy otwartej ku
północy, o długości 40 km i szerokości 3-5 km, powstałej podczas zlodowacenia
środkowopolskiego (Odry). Morena stanowi część transgranicznego polsko-niemieckiego geoparku
o tej samej nazwie, który w dniu 2 lipca 2004 roku został wpisany na Listę Światowego
Dziedzictwa UNESCO. Rozciąga się on po obu stronach doliny Nysy Łużyckiej, zarówno po
stronie polskiej, jak i niemieckiej. Jego powierzchnia wynosi 18 200 ha i obejmuje swym zasięgiem
części gmin: Brody, Tuplice, Trzebiel, Łęknica i Przewóz. Mimo, iż jest to obszar staroglacjalny,
występuje silne zróżnicowanie urzeźbienia terenu. Widoczne są m.in. wąskie (10-200 m), o różnej
głębokości (2-20 m) dolinki, bardzo często ułożone równolegle wobec siebie. Na obszarze Parku
występuje znaczna ilość stawów w wyrobiskach po odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego
63
i żwiru. Stwierdzono tu występowanie licznych, cennych gatunków roślin i zwierząt, wyróżniono 12
pomników przyrody.
Na omawianym terenie występują również projektowane obszary Natura 2000, w ramach
których wydzielono Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) oraz Specjalne Obszary Ochronne (SOO):
• Obszary Specjalnej Ochrony (dyrektywa ptasia): Bory Dolnośląskie,
• Specjalne Obszary Ochronne (dyrektywa siedliskowa): Mierkowskie Wydmy,
Jezioro Janiszowice, Mopkowy tunel koło Krzystkowic, Uroczyska Borów
Dolnośląskich, Wilki nad Nysą Łużycką oraz Pieńska Dolina nad Nysą Łużycką
Ponadto w obrębie zlewni wyznaczone zostały cztery rezerwaty: Uroczysko Węglińskie,
Wrzosiec, Nad Młyńską Strugą oraz Torfowisko Bucze (projektowany).
Innymi występującymi tu formami ochrony przyrody, są obszary chronionego krajobrazu:
Gubińskie Mokradła, Bronków-Janiszowice, Dolina Nysy, Zachodnie Okolice Lubska, Wschodnie
Okolice Lubska, Bory Bogumiłowskie, Las Żarski i Bory Dolnośląskie. Północno-centralną część
opisywanego obszaru zajmuje Leśny Kompleks Promocyjny "Bory Lubuskie", gdzie zastosowane
zostały innowacyjne praktyki leśne chroniące przyrodę.
10. OBLICZENIA BILANSU WODNEGO I ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH
Obszar badań hydrologicznych o powierzchni A=1 870 km2 obejmuje 10 zlewni bezpośrednich
Nysy Łużyckiej, na których wyznaczono 30 przekrojów pomiarowych. Podstawowym kryterium
wydzielenia
w
tych
Projekcie…[22],
zlewni
była
koncepcja
zweryfikowana
z
hydrologicznej
wykorzystaniem
sieci
pomiarowej
Komputerowej
Mapy
zawarta
Podziału
Hydrograficznego Polski (MPHP) opracowanej przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
w Warszawie. Posiłkowano się również wynikami prac hydrologicznych przedstawionych
w bilansie wodnogospodarczym zlewni Nysy Łużyckiej [56] oraz międzyrzecza Odry i Bobru [4].
Bezpośredni okres pomiarowy i obliczeniowy dotyczył roku hydrologicznego 2009. Do
ustalenia bilansu wodnego zlewni Nysy Łużyckiej wykorzystano podstawowe czynniki kształtujące
warunki zasilania i retencji wód - opad atmosferyczny oraz odpływ z wielolecia. Do obliczeń
bilansowych przyjęto 10-28 letnie ciągi obserwacyjne (1956-1983), wspomagając się dwoma
seriami bezpośrednich pomiarów przepływów na 28-30 przekrojach zlewni cieków nie objętych
siecią obserwacji IMGW. Bezpośrednie pomiary przepływów rzek wykonane były przy
zastosowaniu atestowanego młynka hydrometrycznego OTT. Pomiary przepływu rzek wykonywane
były w różnych sytuacjach hydrometeorologicznych I seria wykonana w dniach 24-28.VI.2009 r.
zarejestrowała w większości średnie przepływy minimalne (nieco poniżej przepływów SNQm
64
z wielolecia), II seria została wykonana w dniach 23-29.IX.2009 r. przypadła w okresie głębokiej
niżówki hydrologicznej odpowiadającej minimum rocznym (SNQr).
10.1 Metodyka i obliczenie hydrologicznego bilansu wodnego
Obliczenia zasobów wód podziemnych omawianego rejonu dokonano metodą analizy bilansu
wodnego, na bazie podstawowego równania bilansowego Pencka – Brücknera uwzględniającego
podział zasilania (opadu) na odpływ całkowity oraz podziemny, parowanie i retencję wód.
W bilansie hydrologicznym z wielolecia > 10 lat wykonywanym dla potrzeb ustalenia zasobów
dyspozycyjnych wód podziemnych pomija się zmianę retencji dQ i nie uwzględnia się jej
w ostatecznych obliczeniach. Cały proces obliczeń bilansowych sprowadza się do łącznego
wyznaczania wskaźników opadu, odpływu, parowania i retencji, co ilustruje poniższe równanie:
P=H-S
gdzie:
P - średnia roczna z wielolecia wysokość opadów atmosferycznych (mm)
H - średnia roczna z wielolecia wysokość odpływu całkowitego (mm)
S - średnia roczna z wielolecia wysokość strat bilansowych zwana deficytem odpływu (mm).
Punktem wyjścia dla analizy bilansowej było określenie obszaru bilansowego. Zamknięty on
został konturem granic zlewni Nysy Łużyckiej od profilu Zgorzelec po ujście Nysy Łużyckiej do
Odry. W celu określenia aktualnych zasobów odnawialnych w zasięgu dokumentowanej części
zlewni prawobrzeżnej Nysy Łużyckiej od wodowskazu Zgorzelec do ujścia do Odry o powierzchni
łącznej - A=1 870,55 km² wydzielono 10 zlewni bilansowych – ryc. 13. W przekrojach
zamykających zlewnie i przekrojach pośrednich wykonano 2 serie pomiarowe przepływów cieków.
Są to:
11. zlewnia Lubszy – 11 przekrojów pomiarowych (nr 1-6, 7a, 8-11)
12. zlewnia Wodry (Werdawy) – 2 przekroje pomiarowe (nr 12 i 13)
13. zlewnia Ładzicy – 1 przekrój pomiarowy (nr 14)
14. zlewnia Małej Strugi (Młynówki) – 1 przekrój pomiarowy (nr 16)
15. zlewnia Trzebnej – 1 przekrój pomiarowy (nr 17)
16. zlewnia Skrody – 2 przekroje pomiarowe (nr 18 i 19)
17. zlewnia Żółtej Wody – 3 przekroje pomiarowe (nr 20, 21, 22)
18. zlewnia Bielawki – 3 przekroje pomiarowe (nr 23, 24, 25)
19. zlewnia Żareckiego Potoku – 2 przekroje pomiarowe (nr 26 i 27)
20. zlewnia Jędrzychowickiego Potoku – 3 przekroje pomiarowe (nr 28, 29, 30)
65
Numeracje i lokalizację przekrojów przedstawiono w tab. 11 oraz na mapach – zał. nr 3a,b,c
oraz 4 i 5.
Zasoby odnawialne dla dolnego przyrzecza Nysy Łużyckiej - od ujścia Skrody do ujścia do
Odry - ekstrapolowano z danych ze zlewni 1-4 dla górnego przyrzecza Nysy Łużyckiej od przekroju
wodowskazowego w Zgorzelcu do ujścia Skrody z danych ze zlewni 5-7. Dodatkowo wykorzystano
dane ze zlewni Budorądzanki (przynależnej do dolnego przyrzecza Nysy Łużyckiej) z opracowania
międzyrzecza Odry i Bobru [4].
W sumie hydrograficzny obszar badań do koryta Nysy Łużyckiej wynosi 1870,55 km².
Obszar bilansowy jest mniejszy i wynosi około 1458,77 km², z uwagi na zamknięcie przekrojami
pomiarowymi cieków nieco powyżej ich ujścia do Nysy Łużyckiej, objęcie pomiarami tylko części
rzeki Skrody (114 km²) oraz pominięciem cieków płynących w obrębie jej przyrzecza. Omawiany
teren jest typowym przykładem zamkniętego obszaru bilansowego, w obrębie którego występuje
dość wysoka zbieżność zlewni hydrograficznej i hydrogeologicznej. Przedstawiona procedura
spełnia wymogi kilku metod obliczania wielkości przepływów średnich niskich (SNQ) z minimów
miesięcznych i rocznych w układzie wieloletnim.
Do oceny wielkości opadów atmosferycznych zastosowano metodę izohiet. Obliczeń
wskaźnika opadów dokonano przez wykorzystanie danych z 16 stacji opadowych rozmieszczonych
w miarę równomiernie w dokumentowanym obszarze, a także poza jego granicami – mapa
hydrograficzna zał. nr 4. W wyniku obliczeń otrzymano średnią z wielolecia 1954-81 wielkość
opadów atmosferycznych P dla poszczególnych zlewni dokumentowanego obszaru, tj. zlewni
różnicowej Nysy Łużyckiej od profilu Zgorzelec po ujście Nysy Łużyckiej do Odry.
Bardzo ważnym elementem równania bilansowego w aspekcie obliczeń zasobowych jest
odpływ H. Obliczony wieloletni (1961-1983) odpływ i inne składniki bilansu hydrologicznego ze
zlewni różnicowej Nysy Łużyckiej od profilu Zgorzelec po ujście Nysy Łużyckiej do Odry są
niemiarodajne. Dlatego w rozważaniach bilansowych i zasobowych za podstawę przyjęto odpływy
charakterystyczne Lubszy w profilu Pleśno, Skrody w Przewożnikach i Czerwonej Wody (spoza
obszaru opracowania) w Zgorzelcu, jako zlewni reprezentatywnych: Lubsza dla północnej
i środkowej części dokumentowanego obszaru, Skroda dla części środkowej i przyrzecza Nysy
Łużyckiej, a zlewnia Czerwonej Wody reprezentuje bilans zlewni Żółtej Wody, Bielawki,
Żareckiego i Jędrzychowickiego Potoku. Charakterystykę całkowitych odpływów bilansowanych
rzek, tj. Lubszy, Skrody i Czerwonej Wody
przeprowadzono wykorzystując wartości ich
przepływów w kontrolowanych przez IMGW posterunkach.
1. Dla zlewni Lubszy, zamkniętej przekrojem w Pleśnie o powierzchni F=814 km2,
obliczony na podstawie minimalnych przepływów miesięcznych średni niski przepływ (SNQ)
66
odpowiadający
średniemu odpływowi podziemnemu Hg wynosił 2,00 m3/s (2,46 l/s*km2;
78 mm/a).
Przepływ średni (SSQ) utożsamiany ze średnim odpływem całkowitym H, osiągał wartość
4,27 m3/s (5,24 l/s* km2; 166 mm/a). Z powyższych obliczeń wynika, że suma średniego spływu
powierzchniowego Hp i odpływu przypowierzchniowego Hh równa jest różnicy (H - Hg) i wynosi
88 mm/a (2,77 m3/s).
Opad P obliczony metodą izohiet dla zlewni Lubszy wynosi 641 mm.
Najtrudniejszym do ilościowej oceny elementem bilansu wodnego jest ewapotranspiracja S.
Określenie najczęściej utożsamianego z nią deficytu odpływu przeprowadzono przekształcając
równanie bilansowe i obliczając deficyt z różnicy P-H. Obliczona w ten sposób wartość S wynosi
499 mm/a. Zastosowanie wzoru empirycznego Turca do obliczenia strat bilansowych dało wartość
niższą - 430 mm.
Reasumując, uproszczony bilans wodny zlewni Lubszy dla okresu 1956-83 przedstawia się
następująco:
P = [(Hp + Hh) + Hg] + S
641 mm = [(88 mm) + 78 mm] + 475 mm
(100%) = [14% + 12 %] + 74%
2. Dla zlewni Skrody, o powierzchni A=219 km2, zamkniętej przekrojem w Przewoźnikach,
obliczony na podstawie minimalnych przepływów miesięcznych średni niski przepływ (SNQ)
odpowiadający
średniemu odpływowi podziemnemu Hg wynosił 0,522 m3/s (2,38 l/s*km2;
76 mm/a). Przepływ średni (SSQ) utożsamiany ze średnim odpływem całkowitym H, osiągał
wartość 1,34 m3/s (6,13 l/s*km2; 194 mm/a). Suma średniego spływu powierzchniowego Hp
i odpływu przypowierzchniowego Hh równa jest różnicy (H - Hg) i wynosi 118 mm/a (2,77 m3/s).
Opad P obliczony metodą izohiet dla zlewni Skrody wynosi 698 mm.
Obliczona z różnicy H-P wartość S wynosi 504 mm/a.
Ostatecznie - uproszczony bilans wodny zlewni Skrody dla okresu 1974-83 przedstawia się
następująco:
P = [(Hp + Hh) + Hg] + S
698 mm = [(118 mm) + 76 mm] + 504 mm
(100%) = [17% + 11 %] + 72%
3. Dla zlewni Czerwonej Wody, o powierzchni F=130 km2, zamkniętej przekrojem
w Zgorzelcu, obliczony na podstawie minimalnych przepływów miesięcznych średni niski przepływ
(SNQ) odpowiadający średniemu odpływowi podziemnemu Hg wynosił 0,542 m3/s (4,17 l/s*km2;
132 mm/a). Przepływ średni (SSQ) utożsamiany ze średnim odpływem całkowitym H, osiągał
67
wartość 0,754 m3/s (5,80 l/s*km2; 184 mm/a). Suma średniego spływu powierzchniowego Hp
i odpływu przypowierzchniowego Hh równa jest różnicy (H - Hg) i wynosi 52 mm/a (1,63 l/s*km2;
0,212 m3/s).
Opad P obliczony metodą izohiet dla zlewni Czerwonej Wody wynosi 730 mm.
Obliczona z różnicy H-P wartość S wynosi 536 mm/a.
Ostatecznie - uproszczony bilans wodny zlewni Czerwonej Wody dla okresu 1961-83
przedstawia się następująco:
P = [(Hp + Hh) + Hg] + S
730 mm = [(52 mm) + 132 mm] + 536 mm
(100%) = [7% + 18 %] + 75%
Tab. 9. Elementy bilansu wydzielonych zlewni bilansowych
Lp. Nazwa cieku/obszaru
Powierzchnia Powierzchnia
zlewni
całkowita
Opad
bilansowej
obszaru
średni
[km2]
bilansowego
[mm]
[km2]
Odpływ
SSQ
[mm]
Straty
[mm]
1
Lubsza
907,94
910,35
641
168
475
2
Wodra (Werdawa)
103,58
104,11
613
166
447
3
Ładzica
16,93
17,76
575
166
409
4
Mała Struga
46,22
48,88
592
166
426
5
Trzebna
18,76
18,16
700
194
506
6
Skroda
114,77
226,49
698
194
504
7
Żółta Woda
76,98
77,39
682
185
497
8
Bielawka
66,56
67,77
688
183
505
9
Żarecki Potok
43,87
43,96
709
183
526
10
Jędrzychowicki Potok
63,11
63,31
717
183
534
11
Północne przyrzecze
-
118,82
658
185
473
-
173,55
708
185
523
1 458,72
1 870,55
665
180
485
Nysy Łużyckiej
12
Południowe przyrzecze
Nysy Łużyckiej
Razem
68
Na podstawie ustalonych bilansów z wieloleci dla w/w cieków, obliczono składniki bilansu
(Tab. 9) dla wydzielonych zlewni bilansowych - ryc.13.
Ostatecznie - uproszczony bilans wodny zlewni różnicowej Nysy Łużyckiej od profilu
Zgorzelec po ujście Nysy Łużyckiej do Odry dla wielolecia przedstawia się następująco:
P =H+S
665 mm = 180 mm + 485 mm
(100%) = 27% + 73%
10.2 Ustalenie zasobów odnawialnych wód podziemnych
Podstawowymi składowymi zasobów odnawialnych wód podziemnych zlewni względnie
obszaru (rejonu) bilansowego są:
•
odpływ podziemny ze zlewni,
•
pobór wód podziemnych na obszarze zlewni,
•
infiltracja wód opadowych w podłoże,
a ponadto dopływ wód podziemnych spoza zlewni i odpływ wód podziemnych poza zlewnię
badaną, przy czym te składowe określane są metodą modelowania matematycznego.
Wielkość odpływu podziemnego z poszczególnych zlewni określona została na podstawie
zmodyfikowanej metody Wundta. Polega ona na statystycznym wydzieleniu odpływu podziemnego
z całkowitej wartości odpływu. Odpływ podziemny charakteryzuje średnia arytmetyczna
minimalnych przepływów miesięcznych (SNQm). Zestawienia wyników pomiarów objętości
przepływu zestawione zostały w Tab.10, natomiast dane dotyczące wielkości odpływu podziemnego
z poszczególnych zlewni bilansowych zamieszczone zostały w Tab. 11
W sumie hydrograficzny obszar badań do koryta Nysy wynosi 1 870 km². Obszar bilansowy
jest mniejszy i wynosi około 1 460 km², z uwagi na zamknięcie przekrojami pomiarowymi cieków
nieco powyżej ich ujścia do Nysy Łużyckiej, objęcie pomiarami tylko części rzeki Skrody (114
km²) oraz pominięciem cieków płynących w obrębie jej przyrzecza.
10.2.1 Wyniki pomiarów i obliczeń hydrologicznych
Procedurę ustalenia zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Nysy Łużyckiej
oparto na wynikach bezpośrednich obserwacji i pomiarów, wykonanych w 2009 r., przez zespół
pracowników OD PIG-PIB. Lokalizację punktów obserwacji i pomiarów oraz zasięgi zlewni
cząstkowych, wyznaczanych przez poszczególne przekroje pomiarowe, przedstawiono na mapie
hydrograficznej - zał. I/4.
69
Dane podstawowe dotyczące struktury odpływu całkowitego oraz podziemnego z rozbiciem
na długofalowy (NQ) i podstawowy (NQm) w poszczególnych zlewniach cząstkowych uzyskano na
podstawie porównania wyników bezpośrednich pomiarów wielkości przepływu - wykonanych
w ramach opracowania - transponowanych i porównanych z odpływami z wielolecia dla zlewni
Lubszy w profilu Pleśno dla części północnej i środkowej dokumentowanego obszaru (do zlewni
Żółtej Wody) i Czerwonej Wody w profilu Zgorzelec dla jego części południowej. Porównanie
bezpośrednich wyników pomiarów wykazało, że dane z I serii pomiarowej odpowiadają odpływom
- średniej z minimów rocznych (SNQm) z wielolecia. Charakteryzują więc one wielkość zasobów
odnawialnych w poszczególnych zlewniach/obszarach bilansowych. Wartości przepływów II serii
wykonanej w warunkach głębokiej niżówki (IX.2009) odpowiadają odpływowi długofalowemu średniej z minimów rocznych (SNQr).
Dla północnego przyrzecza Nysy Łużyckiej przyjęto
przeliczone dane z pomiarów na Werdawie, Ładzicy, Małej Młynówce, Trzebnej, a dla
południowego przyrzecza Nysy Łużyckiej przyjęto przeliczone dane z pomiarów na Żółtej Wodzie,
Żareckim Potoku i Jędrzychowickim Potoku. Zestawienia wielkości odpływów charakterystycznych
rzek i cieków badanego obszaru w roku hydrologicznym 2009 przedstawiono w Tab. 11.
10.2.2 Zasoby odnawialne
Wstępną analizę obszaru bilansowego przedstawiono w rozdziałach:
•
podział hydrograficzny – roz. 5.3
•
zakres wykonanych prac hydrologicznych i metodyka obliczeń – roz. 10.1
Obszar badań określony granicami hydrograficznymi - zał. nr I/4 i I/5 wynosi 1 870,55 km².
Obszar szczegółowego bilansowania hydrologicznego jest mniejszy, wynosząc 1 578,18 km².
Różnica wynika z założonej w projekcie prac geologicznych [22] rezygnacji ze szczegółowych
badań obszaru przyrzecza i doliny Nysy Łużyckiej oraz ujściowych obszarów mierzonych cieków
(poniżej przekrojów pomiarowych).
Obszar szczegółowego bilansowania hydrologicznego podzielony został na 12 obszarów
bilansowych. Zestawienia wielkości odpływów charakterystycznych cieków badanego obszaru
w roku 2009 przedstawiono w tab. 10 i 11. Lokalizację omawianych jednostek bilansowych
przedstawiono na mapie hydrologicznej - zał. nr I/5.
70
Tab. 10 Wyniki pomiarów przepływów w zlewni Nysy Łużyckiej wykonane w 2009
L.p.
Nr przekroju Współrzędne GPS**
pomiarowego*
λ
φ
Nazwa cieku
1
2
1
2
14:43:51.9 51:56:53.7 Lubsza
14:45:05.3 51:55:55.8 Wełnica
3
4
3
4
5
6
Lokalizacja
Powierzchnia
[km2]
Przepływ Przepływ
I seria
II seria
[m3/s]
[m3/s]
1,123
0,455
0,004
0,001
907,94
57,04
14:46:35.7 51:54:36.9 Golca
14:47:52.4 51:53:11.5 Lubsza
Gubin
Żenichów
DobrzyńCzarnowice
Stargard Gubiński
103,83
685,07
0,193
-
0,016
0,223
8
6
14:51:40.5 51:47:11.8 Tymnica
14:57:58.3 51:48:23.1 Kurka
Brody_Lubsko
Raszyn-Lubsko
105,89
94,60
0,343
0,044
0,056
0
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
7a
5
9
10
11
12
13
14
15
16
17
14:58:30.9
15:01:18.8
15:05:55.1
15:01:26.7
15:00:55.2
14:41:59.9
14:45:43.6
14:39:45.3
14:43:09.9
14:36:16.4
14:46:15.4
51:47:12.4
51:46:30.7
51:45:06.6
51:41:33.4
51:38:49.9
51:53:54.1
51:50:43.6
51:53:06.2
51:49:18.8
51:48:43.2
51:37:34.5
Lubsza
Ług
Lubsza
Lubsza
Lubsza
Wodra
Wodra
Ładzica
Ładzica
Mała Struga
Trzebna
Lubsko
Biecz
Jasień
Lipsk Żarski
Lipinki Łużyckie
Polanowice
Wielotów-Wierzbno
Sadzarzewice
Strzegów
Siedlec
163,75
93,92
136,54
90,32
54,01
103,59
80,51
16,93
46,22
18,76
0,476
0,397
0,216
0,123
0,097
0,039
0,018
0,016
0,046
0,142
0,0103
0,149
0,096
0,081
0,094
0,023
0,012
0,002
0,015
18
19
20
21
22
18a
19
20
21
22
14:52:50.8
14:52:57.2
14:58:31.8
15:01:58.1
15:03:19.3
51:34:36.0
51:34:43.3
51:25:00.6
51:22:15.2
51:20:48.3
Skroda
Skrodzica
Złota Woda
Złota Woda
Złota Woda
Łuków Żarski
Łuków Żarski
Sanice
na S od Polany
na S od Polany
114,77
40,12
76,98
37,36
24,58
0,098
0,037
0,521
0,503
0,096
0,006
0,001
0,042
0,001
0,001
Uwagi
brak możliwości pomiaru
przekrój pomiarowy
przeniesiony
ekstrapolacja
przekrój pomiarowy
przeniesiony
przekrój pomiarowy
przeniesiony
71
L.p.
Nr przekroju Współrzędne GPS**
pomiarowego*
λ
φ
Nazwa cieku
Lokalizacja
Powierzchnia
[km2]
Przepływ Przepływ
I seria
II seria
[m3/s]
[m3/s]
23
23a
15:02:45.7 51:17:32.5 Bielawka
Stojanów
66,56
-
0,136
24
25
26
27
24a
25
26
27
15:06:31.8
15:10:54.9
15:01:44.5
15:05:29.8
Dłużyna Dolna
Strzelno
Lasów
Żarska Wieś
28,41
10,99
43,87
27,65
0,263
0,083
0,138
0,128
0,083
0,063
0,086
0,056
28
29
28
29
Jędrzychowice
63,11
22,64
0,167
0,024
0,09
0,008
30
31
30a
IMGW*
Jerzmanki
Pleśno
16,30
814,00
0,029
1,31
0,022
0,55
51:14:24.0
51:12:52.3
51:13:38.6
51:11:36.9
Bielawka
Bielawka
Żarecki Potok
Żarecki Potok
Jędrzychowicki
15:00:50.6 51:11:14.7 Potok
15:03:56.3 51:09:23.5 Trojnica
Jędrzychowicki
15:02:48.3 51:09:09.2 Potok
Lubsza
Uwagi
przekrój pomiarowy
przeniesiony, brak
możliwości pomiaru
przekrój pomiarowy
przeniesiony
przekrój pomiarowy
przeniesiony
Objaśnienia znaków:
* 1 – nr przekrojów wg „Projektu…”, 5a – nr przekrojów zastępczych
** - współrzędne w układzie WGS 84
72
10.2.3 Określenie wielkości zasobów nienaruszalnych
Pojęcie „przepływu nienaruszalnego” wprowadzono dla potrzeb bilansowania zasobów wód
powierzchniowych i oznacza on wielkość graniczną, poniżej której przepływy w ciekach nie powinny
być zmniejszane na skutek działalności gospodarczej. Problem przepływu nienaruszalnego jest istotnym
w przypadku ustalenia zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni. Pozwala określić graniczne
wartości poboru wody w zlewni, nie naruszające odpływu podziemnego, kwalifikowanego jako
przepływ nienaruszalny.
Podstawę metodyczną do określenia przepływu nienaruszalnego stanowiła praca H. Kostrzewy z
1997 r. pt. ”Weryfikacja kryteriów i wielkości przepływu nienaruszalnego dla rzek Polski”. Przepływ
nienaruszalny był tam określany jako średnia wieloletnia z minimów rocznych z dopuszczeniem 0,8 tej
wartości. W praktyce proces sprowadza się do stosowania metodyki z lat 70-tych i to w uproszczonej
wersji (metoda parametryczna) wyrażającej się wzorem: Qnh=k * SNQ
W rozważaniach bilansowych dotyczących zlewni Nysy Łużyckiej przyjęto wartość k=0,8 NQr z
2009 r. (tab. 12).
10.2.4 Ustalenie wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych
W celu oszacowania zasobów dyspozycyjnych na obszarze badań uwzględniono współczynniki i
wartości korygujące w zakresie:
•
ustalenia wielkości przepływu nienaruszalnego,
•
ustalenia wielkości infiltracji wód podziemnych w podłoże (poniżej bazy drenażu)
w obszarach bilansowych.
Wyniki przedstawione zostały w tabeli nr 12.
73
Tab. 11 Zestawienie wielkości modułów odpływów podziemnych zlewni bilansowych Nysy Łużyckiej
Lp
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Nazwa cieku
Lubsza
Wodra
(Werdawa)
Ładzica
Mała Struga
Trzebna
Skroda
Żółta Woda
Bielawka
Żarecki Potok
Powierzchnia zlewni PowierzModuł
Przepływ Przepływ
do
chnia
odpływu
NQm
NQr
przekroju całkowita
NQm q
pomiarowego
A=km²
A=km²
Q [m3/s]
Q [m3/s] dm3/s*km2
Moduł
odpływu
NQr q
Wskaźnik Wskaźnik Moduł
odpływu
odpływu odpływu
NQm
NQr
NQm
dm3/s*km2
mm
mm
Moduł
odpływu
NQr
m3/d*km2 m3/d*km2
Zasoby
NQm
Zasoby
NQr
m3/d
m3/d
907,94
910,35
1,123
0,455
1,24
0,50
39
16
107
43
9 7285
39 416
103,58
104,11
0,097
0,094
0,94
0,91
30
29
81
78
8 423
8 163
16,93
46,22
18,76
114,773
76,98
66,56
43,87
17,76
48,88
18,16
226,49
77,39
67,77
43,96
0,018
0,016
0,046
0,098
0,176
0,196
0,138
0,012
0,002
0,015
0,006
0,042
0,136
0,086
1,06
0,35
2,45
0,85
2,45
2,94
3,15
0,71
0,04
0,80
0,05
0,55
2,04
1,96
34
11
78
27
78
93
100
22
1
25
2
17
65
62
92
30
212
74
212
254
272
61
4
69
5
47
177
169
1 631
1 462
3 847
16 709
16 395
17 242
11 947
1 088
183
1 255
1 023
3 648
11 964
7 445
10
Jędrzychowicki
Potok
63,11
63,31
0,167
0,09
2,65
1,43
84
45
229
123
14 474
7 801
11
N przyrzecze
Nysy Łużyckiej
-
118,82
-
-
0,99
0,55
31
17
86
48
10 163
5 646
12
S przyrzecze
Nysy Łużyckiej
-
173,55
-
-
2,45
1,81
78
57
212
156
36 737
27 125
Razem
1 458,723
1 870,55
236 317
114 757
74
Tab. 12. Zestawienie wielkości zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni
bilansowych Nysy Łużyckiej
Lp
Nazwa cieku
Powierzchnia
całkowita
[km2]
Zasoby
odnawialne
NQm
[m3/d]
Infiltracja
wód
w podłoże
[m3/d]
Zasoby
nienaruszalne
0,8*NQr
[m3/d]
Zasoby
dysprozycyjne
[m3/d]
605
31533
65147
1
Lubsza
910,35
97 285
2
Wodra (Werdawa)
104,11
8 423
6530
1893
3
Ładzica
17,76
1 631
870
761
4
Mała Młynówka
48,88
1 462
146
1316
5
Trzebna
18,16
3 847
1004
2844
6
Skroda
226,49
16 709
818
15718
7
Żółta Woda
77,39
16 395
2918
13477
8
Bielawka
67,77
17 242
9571
7671
9
Żarecki Potok
43,96
11 947
5956
5991
63,31
14 474
6240
8234
118,82
10 163
4517
5646
173,55
36 737
21700
15037
91806
143734
10 Jędrzychowicki Potok
11
Północne przyrzecze
Nysy Łużyckiej
173
Południowe
12 przyrzecze
Nysy Łużyckiej
Razem
1 870,55
236 317
778
Zasoby odnawialne wód podziemnych zlewni Nysy Łużyckiej od profilu Zgorzelec po ujście
Nysy Łużyckiej do Odry (A=1 870,55 km²) wynoszą:
QO = 2,73 m³/s=9847 m³/h=236 317 m³/d
Moduł jednostkowy zasobów odnawialnych wód podziemnych wynosi:
MO = 1,46 dm3/s*km²=5,25 m³/h*km²=126,1 m³/d*km²
75
Zasoby dyspozycyjne wód podziemnych zlewni Nysy Łużyckiej od profilu Zgorzelec po
ujście Nysy Łużyckiej do Odry (A=1 870,55 km²) z uwzględnieniem przepływów nienaruszalnych
wynoszą:
QD = 1,66 m³/s=5989 m³/h=143 734 m³/d
Moduł jednostkowy zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych wynosi:
MD = 0,89 dm3/s*km²=3,2 m³/h*km²=76,8 m³/d*km²
11. OCENA ZASOBÓW DYSPOZYCYJNYCH OBSZARU ZASOBOWEGO
ZLEWNI NYSY ŁUŻYCKIEJ
Zasoby odnawialne i dyspozycyjne dokumentowanego systemu wodonośnego zlewni Nysy
Łużyckiej (F=1 870 km²) ustalono w oparciu o wyniki badań modelowych – zał. nr I/17 (cz. II
dokumentacji), w nawiązaniu do wyników badań hydrologicznych bilansu wodnego zlewni. Podstawę
stanowiły wyniki bilansu krążenia wód, uzyskane w trakcie symulacji na modelu stacjonarnym, wg
odwzorowania stanu hydrodynamicznego i poboru wody z ujęć, według stanu na 2009 r.
Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne ujęć wód podziemnych dokumentowanego obszaru
wynoszą QE=170 632 m³/24h, w tym czwartorzędowych 128 011 m³/24h i neogeńskich 42 621
m³/24h. Pobór wody wg stanu na 2009 r wynosił (zał. I/21) Qe=17 561 m³/24h, w tym z ujęć
czwartorzędowych 13 464 m³/24h i neogeńskich 4 097 m³/24h. Wielkość eksploatacji obu poziomów
wodonośnych stanowi zaledwie 10,3% sumy zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych, przy czym
w odniesieniu do poziomu czwartorzędowego relacja ta sięga 10,5%, a w przypadku poziomu
neogeńskiego 9,6%.
W analizie zasobowej nie uwzględniono poziomu kredowego, który jest praktycznie
nierozpoznany i nieeksploatowany na analizowanym obszarze. Nie został również uwzględniony i
przewidziany do udokumentowania w zatwierdzonym „Projekcie…” [22].
11.1
Zasoby odnawialne
Dla systemu wodonośnego zlewni Nysy Łużyckiej, o powierzchni F=1 870,55 km² (zał. I/12)
sumaryczne zasoby odnawialne i moduł zasobowy wodonośnych pięter czwartorzędowego
i neogeńskiego wg badań modelowych ustalono w wysokości:
Qo= 431 257 m³/24h=17 969 m³/h=4,99 m³/s
Mo=230,5 m³/24h*km²=9,6 m³/h*km²=2,66 l/s*km²
76
w tym dla piętra czwartorzędowego:
Qo= 197 389 m³/24h
Mo=105,5 m³/24h*km²
i neogeńskiego
Qo= 237 517 m³/24h
Mo=126,9 m³/24h*km²
Wielkość zasobów odnawialnych w 4-ch podobszarach bilansowych (A, B, C i D), wg badań
modelowych oraz granice podobszarów bilansowych przedstawione są na mapie (zał. I/12). Moduły
zasobów odnawialnych w poszczególnych podobszarach bilansowych zmieniają się w granicach
Mo=53,1-254,0 m³/24h*km² dla piętra czwartorzędowego i Mo=106,8-146,6 m³/24h*km² dla piętra
neogeńskiego.
Obliczone metodą hydrologiczną zasoby odnawialne obszaru bilansowego
o powierzchni
F=1 870,55km² (zał. I/4) i moduł zasobowy wynoszą:
Qo= 236 317 m³/24h=9 846 m³/h=2,73 m³/s
Mo=126,3 m³/24h*km²=5,26 m³/h*km²=1,46 l/s*km²
Wielkość zasobów odnawialnych w 12-u rejonach bilansowych, wg badań hydrologicznych
oraz granice rejonów bilansowych przedstawione są na mapie (zał. I/4).
Wielkość zasobów odnawialnych ustalona metodą modelowania matematycznego Qo=431 257
m³/24h jest o 82% większa od zasobów ustalonych metodą hydrologiczną Qo=236 317 m³/24h.
Wynika to z uwarunkowań hydrostrukturalnych i składowych alimentacji dokumentowanych pięter
wodonośnych. Neogeńskie piętro wodonośne – w odróżnieniu od czwartorzędowego – cechuje się
regionalnym rozprzestrzenieniem i korzystniejszymi parametrami wodoprzewodności. Wyjątkiem są
tu obszary przegłębień o charakterze pradolinnym i dolin kopalnych, będące strefami kontaktów
hydraulicznych obu horyzontów. Dopływy boczne piętra neogeńskiego ponad 3-krotnie przewyższają
dopływy do czwartorzędu, a strefy kontaktów hydraulicznych przebiegające wzdłuż całego
dokumentowanego obszaru, stanowią o dodatkowym zasilaniu piętra neogeńskiego.
Dla obszaru dokumentowanego zlewni Nysy Łużyckiej, o powierzchni F=1 870,55 km² (zał.
I/12) zasoby odnawialne wodonośnych pięter czwartorzędowego i neogeńskiego wynoszą (Qo=F*Mo):

piętro czwartorzędowe:
Qo= 197 389 m³/24h=8 224 m³/h=2,28 m³/s
Mo=105,5 m³/24h*km²=4,39 m³/h*km²=1,22 l/s*km²
77

piętro neogeńskie:
Qo= 233 868 m³/24h=9 744 m³/h=2,71 m³/s
Mo=125,0 m³/24h*km²=5,21 m³/h*km²=1,44 l/s*km²
11.2
Zasoby dyspozycyjne
Zasoby dyspozycyjne systemu wodonośnego ustalono przyjmując wielkości odnawialności,
określone w wyniku modelowania matematycznego, pomniejszone wskaźnikiem możliwości odbioru
wód, którego wartość ustalono 0,54 w całym systemie wodonośnym. Wielkość wskaźnika
współczynnika odbioru wód zmienia się w obszarach bilansowych, w zależności od warunków
hydrogeologicznych:
głębokości
występowania
warstw
wodonośnych
i
parametrów
hydrogeologicznych, obszarów ochrony Natura 2000 oraz eksploatacji ujęć, z zachowaniem
przepływów nienaruszalnych w ciekach.
Zasoby dyspozycyjne i moduł zasobowy systemu wodonośnego zlewni Nysy Łużyckiej,
o powierzchni F=1 870,55 km², ustalone metodą modelowania matematycznego wynoszą:
Qd=165 250 m³/24h=6 885 m³/h=1,91 m³/s
Md=88,3 m³/24h*km²=3,68 m³/h*km²=1,02 l/s*km²
Wielkość zasobów dyspozycyjnych w 4-ch podobszarach bilansowych (A, B, C, D), wg badań
modelowych oraz granice podobszarów przedstawiono na mapie (zał. I/12).
Obliczone metodą hydrologiczną zasoby dyspozycyjne obszaru bilansowego o powierzchni
F=1 870,55 km² (zał. I/4) i moduł zasobowy wynoszą:
Qd=143 734 m³/24h=5 989 m³/h=1,66 m³/s
Md=76,8 m³/24h*km²=3,2 m³/h*km²=0,88 l/s*km²
Wielkość zasobów dyspozycyjnych w 12-u rejonach bilansowych, wg badań hydrologicznych
oraz granice rejonów bilansowych przedstawiono na mapie (zał. I/4). Wielkość zasobów
dyspozycyjnych ustalona metodą modelowania matematycznego Qd=165 250 m³/24h jest o 15%
większa od zasobów ustalonych metodą hydrologiczną Qd=143 734 m³/24h.
78
Dla obszaru dokumentowanego zlewni Nysy Łużyckiej, o powierzchni F=1 870,55 km² (zał.
I/12) zasoby dyspozycyjne wodonośnych pięter czwartorzędowego i neogeńskiego wynoszą
(Qo=F*Mo):

piętro czwartorzędowe:
Qo= 71 700 m³/24h=2 987 m³/h=0,82 m³/s
Mo=39,0 m³/24h*km²=1,62 m³/h*km²=0,45 l/s*km²

piętro neogeńskie:
Qo= 93 550 m³/24h=9 896 m³/h=2,74 m³/s
Mo=50,0 m³/24h*km²=2,08 m³/h*km²=0,57 l/s*km²
11.3
Eksploatacja i gospodarowanie zasobami
Sumaryczna ilość zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych wód podziemnych na obszarze
dokumentowanym wynosi ∑Qe=170 632 m³/24h, z czego w wodonośnych piętrach:

czwartorzędowym Qe=128 011 m³/24h,

neogeńskim Qe=42 621 m³/24h.
Z porównania wielkości zasobów obszaru dokumentowanego:

odnawialnych Qo=431 257 m³/24h,

dyspozycyjnych Qd=165 250 m³/24h,

eksploatacyjnych Qe=170 632 m³/24h,
wynika, że zatwierdzone zasoby eksploatacyjne nieznacznie (3%) przewyższają zasoby
dyspozycyjne. Natomiast pobór wody wg stanu eksploatacji wynosił Qe=17 561 m³/24h, co stanowi
zaledwie
10,6%
zasobów
dyspozycyjnych
i
30%
wielkości
zasobów
według
pozwoleń
wodnoprawnych wynoszących Qp=58 524 m3/24h. Te z kolei stanowią 35,4% zasobów
dyspozycyjnych.
11.4
Wniosek zasobowy
Do zatwierdzenia przedstawia się ustalone metodą modelowania matematycznego zasoby
dyspozycyjne piętra czwartorzędowego i neogeńskiego – z zachowaniem warunku przepływu
nienaruszalnego - systemu wodonośnego zlewni Nysy Łużyckiej, dla obszaru zasobowego o
powierzchni F = 1 870 km2, oznaczonego na zał. I/12, wg stanu na 2009 rok w wysokości:
79
Qd = 165 250 m3/24 h
Qd = 71 700 m3/24 h
w tym: dla piętra czwartorzędowego
Qd = 93 550 m3/24 h
dla piętra neogeńskiego
W powyższych wielkościach zasobów nie mieszczą się zasoby dyspozycyjne piętra
czwartorzędowego, ocenione metodą modelowania matematycznego, dla obszaru F=33,8 km2
utożsamianego z udokumentowanym rejonem międzyrzecza Odry i Bobru [4].
12. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
1. W dokumentowanym rejonie zlewni Nysy Łużyckiej o powierzchni F=1870 km², wodonośne
poziomy
użytkowe
występują
w
utworach
czwartorzędowych
(poziom
nadglinowy,
międzyglinowy i podglinowy) oraz neogeńskich (poziom nadwęglony i międzywęglowy).
2. Stan chemiczny wód podziemnych obu pięter wodonośnych jest dobry. Główny typ chemiczny
wód podziemnych piętra czwartorzędowego to HCO3 – SO4 – Ca. W piętrze neogeńskim
występują dwa główne typy: HCO3 – Ca – Mg i HCO3 – SO4 – Ca. Występujące podwyższone
stężenia niektórych jonów spowodowane wpływami antropogenicznymi są mocno ograniczone
przestrzennie.
3. Ocenę zasobów wód podziemnych ustalono metodą hydrologiczną i modelowania
matematycznego. W rozważaniach bilansowych i zasobowych za podstawę przyjęto odpływy
charakterystyczne Lubszy w profilu Pleśno, Skrody w Przewoźnikach i Czerwonej Wody (spoza
obszaru opracowania) w Zgorzelcu jako zlewni reprezentatywnych: Lubsza dla północnej i
środkowej części dokumentowanego obszaru Skroda dla części środkowej i przyrzecza Nysy
Łużyckiej, a zlewnia Czerwonej Wody reprezentuje bilans zlewni żółtej wody, Bielawki,
Żareckiego i Jędrzychowickiego Potoku.
4. Zasoby odnawialne obliczono na podstawie bezpośrednich pomiarów hydrometrycznych I i II
serii oraz przeliczeń w zlewniach i obszarach bilansowych wytypowanych w projekcie. W
porównaniu z przepływami z wielolecia dla zlewni Lubszy profil Pleśno Skrody Przewodniki i
Czerwonej Wody w Zgorzelcu stanowią one od 61 do 76 % wielkości przepływów SNQm
(średnich minimalnych miesięcznych) i SNQr (średnich z minimów rocznych) z wielolecia.
Przepływom SNQm z wielolecia odpowiadają w tej proporcji wielkości przepływów
obliczonych na podstawie pomiarów z I serii (czerwiec 2009), a przepływom minimalnym z
wielolecia wielkości przepływów obliczonych na podstawie pomiarów z II serii (wrzesień
2009). Określone na tych podstawach zasoby odnawialne wynoszą 236 317 m3/d.
80
5. Dla obliczenia zasobów nienaruszalnych dla zlewni bilansowych Nysy Łużyckiej przyjęto wartość
k=0,8 NQr z 2009 r. Określona w ten sposób wielkość wynosi 91 806 m3/d, natomiast zasoby
dyspozycyjne obliczone jako różnica pomiędzy zasobami odnawialnymi a nienaruszalnymi
(uwzględniając wielkość infiltracji wód w podłoże) wynoszą 143 734 m3/d tj. 61% zasobów
odnawialnych.
6. W obszarze zlewni Nysy Łużyckiej wielkość eksploatacji ujęć w 2009 r. wynosi Qe=17 561
m³/24h. w tym w piętrze czwartorzędowym QE= m³/24h i QE= m³/24h w piętrze neogeńskim.
Stanowią one zaledwie 10,3% zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych całego systemu
wodonośnego wynoszących QZ=170 632 m³/24h oraz 30% wielkości zasobów wg pozwoleń
wodnoprawnych sięgających QP=58 524 m³/24h.
7. Uzyskane wyniki badań modelowych odbiegają od określonych metodą hydrologiczną, wyraźnie
je przewyższając. Odnosi się to szczególnie do odnawialności systemu wodonośnego, a głównie
do jej składowej dopływu spoza systemu w piętrze neogeńskimi, jak również wielkości
przesączania z czwartorzędu. Wielkość zasobów odnawialnych określona metodą modelowania
wynosi Qo= 431 257 m³/24h, natomiast zasobów dyspozycyjnych Qd= 165 250 m3/24 h.
8. Do zatwierdzenia przedstawiono zasoby dyspozycyjne piętra czwartorzędowego QD=71 700
m³/24h i neogeńskiego QD=93 550 m³/24h.
81
13. LITERATURA I WYKORZYSTANE MATERIAŁY
1. Anderson M., Woessner W., 1992. Applied Groundwater Modeling, Academic
Press, Inc.,
London.
2. Appelo C.A.J., Postma D., 1996. Geochemistry groundwater and pollution.
Balkema
Rotterdam.
3. Bear J., Verruijt A., 1994. Modeling Groundwater Flow And Pollution. D. Reidel
Publishing Co., Dordrecht.
4. Bielecka H., Jędrusiak M., Kieńć D., Nowacki F., Kuzynków H., 2001. Dokumentacja zasobów
dyspozycyjnych międzyrzecza Odry i Bobru, w tym GZWP nr 149 i 301. PG Proxima
S.A. Wrocław.
5. Bielecka H., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami,
arkusz Gubin (571). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
arkusz Kaniów (572). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
arkusz Lubsko (609). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
8. Bielecka H., Wojciechowska R., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z
objaśnieniami, arkusz Zasieki (608). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
9. Dadlez R., Marek S., Pokorski J., 2000. Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku w
skali 1:1 000 000. PIG warszawa
10.Darr R.E., 1979. Ground-Water Computer Models - Practical Tools. Ground Water 17 (2),
s. 174-176.
11. Fiszer J., 2001. Gospodarka wodami podziemnymi w dorzeczu Nysy Łużyckiej HYDROS
Wrocław.
12. Gad. A., 2000. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami, arkusz
Chlebowo (535). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
13. Grzegorczyk. K., 1997. Projekt prac geologicznych na wykonanie sieci piezometrów do
monitoringu lokalnego – rejon Radomierzyce-Zgorzelec. PG Proxima Wrocław.
14. Grzegorczyk K., Kiełczawa J., Nowacki F., Wojtkowiak A., Serafin R., 2008. Oszacowanie
kierunku i wielkości przepływów oraz określenie chemizmu wód podziemnych w profilu
granicy Państwa z Republiką Czeską i Niemcami wzdłuż granicy JCWPd nr 67,68,88,89
(zlewnia Nysy Łużyckiej). OD PIG-PIB Wrocław.
15. Hamilton D.A., 1982. Groundwater Modeling: Selection, Testing and Use.
Vol. 1,
Michigan Dept. of National Resources.
82
16. Jaworowski A., 1986. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000, ark. Słubice.
Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
17. Jaworowski A., 1989. Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000, ark.
Słubice. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
18. Jaworowski A., Kuzynków H., Bol Z., 1985. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000,
ark. Gubin. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa..
19. Jaworowski A., Kuzynków H., Bol Z., 1985. Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski w
skali 1:200 000, ark. Gubin. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
20. Jaworowski A., Kuzynków H., Morasiewicz J., 1984. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali
1:200 000, ark. Zielona Góra. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
21. Jaworowski A., Kuzynków H., Morasiewicz J., 1987. Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej
Polski w skali 1:200 000, ark. Zielona Góra. Państwowy Instytut Geologiczny.
Warszawa.
22. Józefko I., Operacz T., 2005. Projekt prac geologicznych dla ustalenia zasobów
dyspozycyjnych wód podziemnych zlewni Nysy Łużyckiej (od granicy Państwa do
Odry). Geoprofil Sp. z o.o. Kraków.
23. Kazimierski B., 1985. Zasady przygotowania i opracowania danych oraz organizacji
obliczeń modelowych dla dużych jednostek hydrogeologicznych. Mat. Sesji Nauk.
"Modelowanie dużych regionalnych systemów hydrogeologicznych", Warszawa.
24. Kazimierski B., Kłonowski M., Michniewicz M., Wojtkowiak A., 2004. Monitoring
jednolitych części wód podziemnych (JCWP) w polskiej części pilotowej zlewni
transgranicznej Nysy Łużyckiej. Arch. OD PIG Wrocław.
25. Kiełczawa J., 2005. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami, ark.
Bobrowice (573). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
26. Kiełczawa J., 2005. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami, ark.
Krzystkowice (610). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
27. Kieńć D., Kuzynków H., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z
objaśnieniami, arkusz Żary (647). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
28. Kleczkowski A.S., 1979. Hydrogeologia ziem wokół Polski. Wydawnictwa Geologiczne.
Warszawa.
29. Kleczkowski A.S. (red.), 1990. Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych
(GZWP) w Polsce wymagających szczegółowej ochrony, AGH Kraków
30. Kondracki J., 2009. Geografia regionalna Polski, PWN Warszawa.
83
31. Konikow L.F., 1978: Calibration Of Ground-Water Models. In : Verification
of
Mathematical and Physical Models in Hydraulic Engineering. American Society of Civil
Engineers, N.Y., s. 87-93.
32a. Lewicki Z, (red.), 2009. Stan środowiska w województwie lubuskim. Biblioteka monitoringu
środowiska. Zielona Góra - Gorzów Wlkp.
32b. Lisowski J., Mańczyńska A., Mordalska H., 1996. Ilościowy bilans wodnogospodarczy rzeki
Nysy Łużyckiej. IMGW. Wrocław.
33. Lorenc H. (red.), 2005 . Atlas Klimatyczny Polski. IMGW Warszawa
34. Macioszczyk T., 1993. Oczekiwania a praktyka modelowania bilansów i zasobów wód
podziemnych. ref. z Komisji Dok. Hydrogeol.
35. Macioszczyk T., 1997. Rola przypowierzchniowych poziomów wodonośnych w formowaniu i
modelowaniu zasobów wielowarstwowych systemów hydrogeologicznych.
[w:]
Współczesne problemy hydrogeologii. T. VIII, Kiekrz k/Poznania, Wyd. WINDWrocław, s. 91-94
36. Macioszczyk A., Dobrzyński D., 2007. Strefy aktywnej wymiany wód podziemnych.
Hydrogeochemia. PWN Warszawa.
37.Macioszczyk T., Kazimierski B., 1989. Kryteria stopnia sczerpania zasobów wód
podziemnych jako podstawa syntetycznego uwzględniania ograniczeń przyrodniczych w
modelach systemów regionalnych. Zakł. Poligrafii Uniw. War., Warszawa.
38.Macioszczyk T., Kazimierski B., 1990. Zasady symulacji zagospodarowania zasobów
wód podziemnych w warunkach optymalizowania zakresu zmian składników
bilansowych . Zakł. Poligrafii Uniw. War., Warszawa.
39. Malinowska-Pisz A., Kuzynków H., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000
wraz z objaśnieniami, arkusz Węgliniec (719). Państwowy Instytut Geologiczny.
Warszawa.
40.Margat J., 1976. Analyse des systemes aquiferes et evaluation des resources en eau
souterraine. Rapp. BRGM 76 GN 532 AME, Orleans.
41. Materiały Banku HYDRO z następujących arkuszy map MhP i PPW w skali 1:50 000 ark.
Rąpice (534), Chlebowo (535), Gubin (571), Kaniów (572), Zasieki (608), Lubsko (609),
Trzebiel (646), Żary (647), Przewóz (682), Ruszów (683), Węgliniec (719), Ręczyn
(755), Zgorzelec (756),
42. Materiały z arkuszy MhP i PPW 1:50 000 z arkuszy jak wyżej, w zakresie dostępnym –
wyników badań jakości wód.
43. Mądrala D., Russ D., Biel A., 2010. Model pojęciowy JCWPd nr 92. OD PIG-PIB Wrocław.
84
44.McDonald M.G., Harbaugh A.W.,
Dfference
1988. A Modular Three-Dimensional Finite-
Ground-Water Flow Model , U.S. Geological Survey Open-File Report ,
Washington.
45.McDonald M.G., Harbaugh A.W., Orr B.R., Ackerman D.J., 1991. A Method of
Converting No-Flow Cells to Variable-Head Cells for the U.S. Geological Survey
Modular Finite-Difference Ground-Water Flow Model. U.S. Geol. Survey Open-File
Report, Reston.
46. Michniewicz M., Mroczkowska B., Wojtkowiak A., 1980. Mapa hydrogeologiczna Polski w
skali 1:200 000, ark. Jelenia Góra. Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
47. Michniewicz M., Mroczkowska B., Wojtkowiak A., 1983. Objaśnienia do Mapy
hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Jelenia Góra. Państwowy Instytut
Geologiczny. Warszawa.
48. Michniewicz M., Wojtkowiak A., 2004. Ocena stanu ilościowego wód podziemnych w
wybranych obszarach regionu wodnego środkowej Odry na podstawie danych z ujęć
komunalnych. Materiały z X konferencji RZGW w Jugowicach.
49. Mizerski W., 2002. Geologia dla geografów. PWN S.A. Warszawa.
50. Nowacki F., Krawczyk J., Grzegorczyk K., Śliwka R., 2003. Organizacja sieci obserwacyjnej
wód podziemnych w strefie przygranicznej państwa z republiką Federalną Niemiec i
Republiką Czeską w granicach woj. dolnośląskiego. PG Proxima S.A. Wrocław
51a. Paczyński B. (red.), 1994/95. Atlas zasobów zwykłych wód podziemnych w Polsce.
Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
51b. Paczyński B. Sadurski A., (red.), 2007. Hydrogeologia regionalna Polski. Państwowy Instytut
Geologiczny. Warszawa.
52. Paczyński B., Macioszczyk T., Kazimierski B., Mitręga J., 1996. Ustalanie dyspozycyjnych
zasobów wód podziemnych – poradnik metodyczny. MOŚZNi L Warszawa
53. Pazdro Z., 1983. Hydrogeologia Ogólna PWN Warszawa
54. Praca zbiorowa. 1994. Identyfikacja głównych problemów gospodarki wodnej dorzecza Nysy
Łużyckie. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.
55. Praca zbiorowa. 2010. Ocena stanu chemicznego i ilościowego Jednolitych Części wód
Podziemnych w 2007 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Główny Inspektorat
Środowiska. Warszawa.
56. Poprawski L., Biniak G., Jasiak T., Kilar K., Krzempek J., Kus S., Limisiwicz P., Marszałek
H., Wąsik M., 1997. Bilans wodnogospodarczy wód podziemnych zlewni Nysy
85
Łużyckiej wraz z wytycznymi dla warunków korzystania z wód dorzecza. Hydrogeo Ltd.,
Wrocław
57a. Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 2009 roku. 2010. Biblioteka
monitoringu środowiska. Wrocław.
57b. Roczniki hydrologiczne wód powierzchniowych Odry. IMGW Warszawa.
58. Rolland W., Wagner H., Chmielewski R., Grünewald U., 2001. Evaluation of the long term
groundwater pollution by the cast lignite mine Jänschwalde (Germany). W: Journal of
Geochemical Exploration 73, ss. 97 – 111
59. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z dnia 6 kwietnia 2007 r. z póź.
zmianami).
60. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu
oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z dnia 6 sierpnia 2008 r.)
61. Sokolińska Z., 2000. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami,
arkusz Rąpice (534). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
62. Szymanko J., 1980. Koncepcje systemu wodonośnego. Wyd. Geol., Warszawa.
63. Tomaszewski J. T., 1990. Charakter wahań zwierciadła górnego poziomu wód podziemnych.
Studia Geograficzne No XLIX. Wyd. Uniw. Wrocł. Wrocław.
64. Wang H.F., Anderson M.P., 1982: Introduction to Groundwater Modeling.
W.H.
Freeman and Co., San Francisco.
65a. Wojciechowska R., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z
objaśnieniami, arkusz Łęknica (645). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
65b. Wojciechowska R., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z
objaśnieniami, arkusz Trzebiel (646). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
66. Woźniak M., Dziedziak J., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z
objaśnieniami, arkusz Ręczyn (755). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
67. Woźniak M., Dziedziak J., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z
objaśnieniami, arkusz Zgorzelec (756). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
68. Zaleska M., Śliwka R., Kudłacik J., Haładaj J., 1999. Dokumentacja hydrogeologiczna regionu
sudeckiego – zlewnie górnych biegów Nysy Łużyckiej i Bobru wraz z oceną zasobów
poziomów użytkowych. Arcadis Ekokonrem Sp. z o.o.
69. Zawistowski K., Horbowy K., Biel A., 2010. Model pojęciowy JCWPd nr 76. OD PIG-PIB
Wrocław.
86
70. Żuk U., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami, arkusz
Przewóz (682). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
71. Żuk U., 2002. Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z objaśnieniami, arkusz
Ruszów (683). Państwowy Instytut Geologiczny. Warszawa.
87

warunki hydrogeologiczne - Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

Transkrypt

Podobne dokumenty

151 Zbiornik Turek - Konin - Koło Legenda

Hasło zanieczyszczenia-wod-podziemnych

Szalony naukowiec - Szkoła Podstawowa w Łęknicy