Z 1 ekoinnowacje 171x247.indd

Transkrypt

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest agencją rządową podlegającą Ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Powstała na mocy ustawy
z 9 listopada 2000 roku. Zadaniem Agencji jest zarządzanie funduszami
z budżetu państwa i Unii Europejskiej, przeznaczonymi na wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności oraz rozwój zasobów ludzkich.
Celem działania Agencji, która w 2010 r. obchodzi dziesięciolecie istnienia,
jest realizacja programów rozwoju gospodarki wspierających działalność
innowacyjną i badawczą małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), rozwój
regionalny, wzrost eksportu, rozwój zasobów ludzkich oraz wykorzystywanie nowych technologii.
2010
Ekoinnowacje
W perspektywie finansowej obejmującej lata 2007–2013 Agencja jest odpowiedzialna za wdrażanie działań w ramach trzech programów operacyjnych
Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki i Rozwój Polski Wschodniej.
Jednym z priorytetów Agencji jest promowanie postaw innowacyjnych
oraz zachęcanie przedsiębiorców do stosowania nowoczesnych technologii
w swoich firmach. W tym celu Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości prowadzi portal internetowy poświęcony tematyce innowacyjnej www.pi.gov.pl,
a także corocznie organizuje konkurs Polski Produkt Przyszłości. Przedstawiciele
MŚP mogą w ramach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw uczestniczyć
w cyklicznych spotkaniach. Celem portalu edukacyjnego Akademia PARP
(www.akademiaparp.gov.pl) jest upowszechnienie wśród mikro-, małych
i średnich firm dostępu do wiedzy biznesowej w formie e-learningu. Za
pośrednictwem strony internetowej www.web.gov.pl PARP wspiera rozwój
e-biznesu. W Agencji działa ośrodek sieci Enterprise Europe Network, który
oferuje przedsiębiorcom informacje z zakresu prawa Unii Europejskiej oraz
zasad prowadzenia działalności gospodarczej na Wspólnym Rynku.
PARP jest inicjatorem utworzenia sieci regionalnych ośrodków wspierających MŚP tj. Krajowego Systemu Usług dla MŚP, Krajowej Sieci Innowacji i Punktów Konsultacyjnych. Instytucje te świadczą nieodpłatnie lub wg preferencyjnych stawek usługi z zakresu informacji, doradztwa, szkoleń oraz usługi
finansowe. Partnerami regionalnymi PARP we wdrażaniu wybranych działań
są Regionalne Instytucje Finansujące (RIF).
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
ul. Pańska 81/83, 00-834 Warszawa
tel. + 48 22 432 80 80, faks: + 48 22 432 86 20
[email protected], www.parp.gov.pl
Punkt informacyjny PARP
tel. + 48 22 432 89 91-93
0 801 332 202
[email protected]
UNIA EUROPEJSKA
EUROPEJSKI
FUNDUSZ SPOŁECZNY
Ekoinnowacje
Warszawa 2010
Publikacja powstała w ramach działania Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości
„Innowacje w Przedsiębiorstwach – Klub Innowacyjnych Przedsiębiorstw”.
Działanie realizowane w ramach projektu systemowego „Rozwój zasobów ludzkich poprzez
promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji” finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet II,
Działanie 2.1, Poddziałanie 2.1.3.
Opracowanie:
Marta Dąbrowska
Redakcja językowa:
Dorota Grzegorczyk
© Copyright by Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
Wydawca:
ul. Pańska 81-83
00-834 Warszawa
Publikacja bezpłatna
Publikacja dostępna jest także w wersji elektronicznej na Portalu Innowacji
http://www.pi.gov.pl
Poglądy i opinie wyrażone przez autorów publikacji nie muszą odzwierciedlać stanowiska
Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości
ISBN 978-83-7585-120-5
Nakład: 3000
Warszawa 2010
Przygotowanie do druku, druk i oprawa:
Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk
www.grzeg.com.pl
Spis treści
Od autora ..........................................................................................................................................................................
5
1. Wstęp ..............................................................................................................................................................................
1.1. Cel wydania publikacji ................................................................................................................................
7
7
2. Wprowadzenie do zagadnienia ekoinnowacji ...................................................................................... 8
2.1. Definicje i rodzaje ekoinnowacji ........................................................................................................... 8
2.2. Polityka związana z ekoinnowacjami ................................................................................................ 10
3. Firma ekoinnowacyjna, czyli… ....................................................................................................................... 13
4. Ekoinnowacje to szansa czy konieczność? ............................................................................................. 16
5. Od pomysłu do wdrożenia ................................................................................................................................ 19
6. Zarządzanie środowiskowe ............................................................................................................................... 26
7. Konkurencyjność czy nieopłacalność? ...................................................................................................... 38
8. Sytuacja w Polsce. Przykłady. ........................................................................................................................... 41
9. Instytucje wspierania ekoinnowacji ............................................................................................................ 47
10. Podsumowanie ...................................................................................................................................................... 49
Spis tabel ........................................................................................................................................................................... 50
Spis grafik .......................................................................................................................................................................... 50
Bibliografia ........................................................................................................................................................................ 51
3
Od autora
Niniejsza publikacja powstała w ramach realizacji działania Klub Innowacyjnych Przedsiębiorstw (KIP). Działania KIP są skierowane do grona innowacyjnych przedsiębiorców, instytucji otoczenia biznesu, a także środowisk akademickich. Głównym celem przedsięwzięcia
jest zachęcenie oraz wsparcie małych i średnich przedsiębiorców przy wdrażaniu i rozwoju
innowacyjnych rozwiązań. Klub za pomocą publikacji tematycznych, organizacji spotkań
przedsiębiorców z ekspertami oraz konkursu na najlepsze prace magisterskie na temat innowacji ma dostarczać praktycznych informacji związanych z rozwojem innowacyjności i je
promować.
Na podstawie informacji, doświadczeń i spostrzeżeń wyniesionych z pierwszej serii spotkań
KIP, które odbyły się w marcu 2010 roku w takich miastach jak: Białystok, Gdańsk, Poznań,
Warszawa postanowiono stworzyć ten Zeszyt poświęcony jednemu z tematów przewodnich spotkań, a mianowicie: ekoinnowacji.
Jednak aby po spotkaniach nie pozostały jedynie wspomnienia, postanowiono zebrać i spisać informacje, jakie zostały podczas nich wymienione właśnie w formie niniejszego Zeszytu. Utrwalenie na piśmie tych treści będzie też szansą dla osób, które nie były obecne na
spotkaniach na zapoznanie się z kwestiami poruszanymi w ich trakcie, a bezpłatny dostęp
do nich każe nam wierzyć, że przekaz ten trafi do jak najszerszej grupy odbiorców.
Prelegentami na wymienionych spotkaniach byli goście z Polski i Wielkiej Brytanii: Elżbieta
Wojnicka (Uniwersytet Gdański), Marzena Hajduk-Stelmachowicz (Politechnika Rzeszowska), Leszek Woźniak (Politechnika Rzeszowska), Bogdan Kępka (Eko Marketing), Bożydar
Ziółkowski (Politechnika Rzeszowska), Tim Fox (ECOTEC UK) oraz Robert Williams (ECOTEC
UK). Wśród gości przeważały osoby z MŚP, ale obecni byli również przedstawiciele agencji
rozwoju, środowisk naukowych, sektora publicznego, studenci i inni. Dla wszystkich była to
szansa na zdobycie nowych doświadczeń, wymianę spostrzeżeń, praktyk, czy nawet nawiązanie współpracy.
Zeszyt ten dedykujemy osobom, które wykazały żywe zainteresowanie działalnością KIP
i pragną, aby kontynuować, poszerzać, udoskonalać jego działania w celu stworzenia Klubu
w pełni tego słowa znaczeniu.
5
1. Wstęp
1.1 Cel wydania publikacji
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości jako agencja rządowa odpowiedzialna za
przedsięwzięcia związane ze wsparciem przedsiębiorczości w Polsce rozpoczęła długoterminowe działanie: Klub Innowacyjnych Przedsiębiorstw.
Działania Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw skierowane są do grona innowacyjnych
przedsiębiorców i instytucji otoczenia biznesu. Głównym celem Klubu jest wsparcie małych
i średnich przedsiębiorstw we wdrażaniu i rozwoju innowacyjnych rozwiązań. Klub ma za
zadanie dostarczać przedsiębiorcom praktycznych informacji na temat głównych trendów
związanych z rozwojem innowacyjnej przedsiębiorczości w Unii Europejskiej1
W ramach realizacji tego działania do udziału w spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw zaproszono kadrę zarządzającą i pracowników małych i średnich przedsiębiorstw
oraz instytucji otoczenia biznesu.
Działania w ramach Klubu mają za zadanie promowanie dobrych praktyk i rozwiązań w obszarze takich trendów, jak:
• ekoinnowacje,
• innowacje w sektorze usług,
• nowe podejście do zamówień publicznych, w tym rynków wiodących (lead markets),
• popytowe podejście do tworzenia innowacji (np. open-innovation, user-driven innovation).
Działanie to jest realizowane w ramach projektu systemowego „Rozwój zasobów ludzkich
poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji”, finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego ze środków Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
(poddziałanie 2.1.3).
W ramach KIP są m.in. organizowane spotkania, które mają charakter forum dyskusyjnego
i prowadzone są przez najlepszych polskich i zagranicznych ekspertów. W ich trakcie zaprezentowane są najlepsze praktyki i doświadczenia zarówno krajowe, jak i zagraniczne oraz
omawiane są propozycje ich zastosowania na gruncie polskim.
Niniejsza publikacja stanowi ważny element realizacji niniejszego przedsięwzięcia, w której
zebrane zostały aktualne informacje na temat problematyki ekoinnowacji.
1
Informacja o Klubie Innowacyjnych Przedsiębiorstw, Portal Innowacji – http://firma.pi.gov.pl/Firma/
chapter_86444.asp
7
2. Wprowadzenie do zagadnienia
ekoinnowacji
2.1. Definicje i rodzaje ekoinnowacji
Termin „ekoinnowacje”, podobnie jak wiele innych pojęć, ma różnorakie wytłumaczenia
i trudne byłoby podanie jednej uniwersalnej definicji.
Na początek warto przyjrzeć się częściom składowym tego słowa. Przedrostek „Eko” pochodzi od „ekologii”. Innowacja natomiast stała się synonimem nowości i to raczej o pozytywnym zabarwieniu. Innowacje „stanowią wszystko to, co generuje określone idee, pomysły,
projekty i może stać się przyczyną poszukiwania, czy wynajdywania rzeczy nowych, podejmowania przedsięwzięć, wprowadzania ich w życie i doskonalenia”2. Innowacja to wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (usługi lub wyrobu) lub procesu,
nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej,
organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem. Innowacja – zmiana technologiczna
– jest podstawowym wymogiem dla biznesu, żeby odnosić sukcesy. Tempo i zakres zmian
w otoczeniu wskazują, że nie ma alternatywy i wybór jest prosty: dostosować się lub zginąć.
W istocie, innowacja jest sposobem w jaki firmy dostosowują się, żeby przeżyć – niektóre
bardziej skutecznie, inne mniej.
„Ekoinnowacje” można więc rozbudować do nazwy „innowacje ekologiczne”. Niektórzy za
ojca tego pojęcia uznają Petera James, który użył w 1997 roku pojęcia ekoinnowacji i zdefiniował je jako: „Nowy produkt lub proces, który zapewnia wartość dla klienta oraz dla biznesu i jednocześnie znacząco obniża negatywny wpływ na środowisko”. Ujmując ten termin
metaforycznie można posłużyć się sformułowaniem M. Carley, P. Spapens: „Ekoinnowacje:
więcej pożytku z mniejszego użytku.”3
Dokładniejsze definicje wyjaśniają ekoinnowacje jako opracowanie produktów i procesów,
które przyczynią się do zrównoważonego rozwoju lub też mówiące, że ekoinnowacja to
komercyjne zastosowanie wiedzy, aby uzyskać bezpośrednie lub pośrednie usprawnienia
ekologiczne. Ekoinnowacje można zdefiniować jako zamierzone postępowanie cechujące
się przedsiębiorczością, obejmujące etap projektowania produktu i zintegrowane zarządzanie nim w ciągu jego cyklu życia, które przyczynia się do proekologicznego unowocześnienia społeczeństw epoki przemysłowej dzięki uwzględnieniu problemów ekologicznych
przy opracowywaniu produktów i związanych z nimi procesów. Ekoinnowacje prowadzą
do zintegrowanych rozwiązań mających na celu zmniejszenie nakładów, zasobów i energii,
jednocześnie podnosząc jakość produktu lub usługi.4
Ekoinnowacje oznaczają wszelkie formy działań innowacyjnych mające na celu znaczące
polepszenie ochrony środowiska. Ekoinnowacje obejmują nowe procesy produkcyjne,
nowe produkty lub usługi, nowe metody biznesowe i zarządcze, których implementacja
2
3
8
4
J. Penc, Strategie zarządzania. Strategie dziedzinowe i ich realizacja. Zintegrowane zarządzanie strategiczne, Placet, Warszawa 1995.
M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem. Instytut na rzecz Ekorozwoju, Białystok–Warszawa 2000,
s. 149.
Ibidem, s. 157.
będzie sprzyjać ochronie środowiska lub znacznie zmniejszy zagrożenia względem środowiska oraz zmniejszy negatywne skutki zużycia surowców.
W literaturze światowej w obrębie innowacji wyróżniono specjalną grupę określaną jako
ekoinnowacje. Można je podzielić na trzy typy środowiskowych inicjatyw:
• zmniejszające negatywny wpływ przedsiębiorstwa na środowisko;
• rozwiązujące środowiskowe problemy;
• rozwijające ekowydajne produkty/usługi.
Ekoinnowacje zmierzają do rozwoju nowych produktów i procesów, które dostarczą konsumentom i przedsiębiorcom pewnej wartości, przy równoczesnym istotnym zmniejszaniu
oddziaływania na środowisko5. Stąd zmniejszają obciążenie środowiska powodowane przez
działalność człowieka, przyczyniając się do osiągania następujących celów: zmniejszenia
wykorzystania energii i surowców, zmniejszenia wykorzystania gleby, zmniejszenia emisji
i odpadów, zachowania bioróżnorodności i krajobrazu6.
W kontekście spotkań KIP być może najtrafniejsze byłoby rozumienie ekoinnowacji jako:
wszelkie formy działań innowacyjnych, które przyczyniają się do ochrony środowiska. Ekoinnowacje obejmują nowe procesy produkcyjne, nowe produkty lub usługi, nowe metody
biznesowe i zarządcze, których implementacja będzie sprzyjać ochronie środowiska lub
znacznie zmniejszy zagrożenia względem środowiska oraz zmniejszy negatywne skutki zużycia surowców. Jest to tym trafniejsze, iż obecnie ekoinnowacje to nie tylko nowe produkty, czy procesy, ale cała koncepcja obejmująca:
• innowacje produktowe
• innowacje procesowe
• innowacje technologiczne
• innowacje organizacyjne
• innowacje marketingowe7.
Innowacja produktowa to wprowadzenie na rynek przez dane przedsiębiorstwo nowego
towaru lub usługi czy znaczące ulepszenie oferowanych uprzednio towarów lub usług
w odniesieniu do ich charakterystyk lub przeznaczenia. Są to np.: system lokalizacji GPS
w środkach transportu, system zapięć odzieży, energooszczędna lodówka, wideo na żądanie za pomocą szerokopasmowego Internetu, karta zbliżeniowa, samoobsługowy oddział
banku oraz wiele innych i różnorodnych inicjatyw.
Innowacja procesowa, czy też technologiczna oznacza wprowadzenie do praktyki w przedsiębiorstwie nowych lub znacząco ulepszonych, metod produkcji lub dostaw (kluczowych
dla działalności firmy), w tym zastosowane w przedsiębiorstwie nowe i ulepszone procesy
technologiczne, maszyny, urządzenia i narzędzia, oprogramowanie oraz sposób tworzenia
i świadczenia usług. Przykładami tego typu innowacji mogą być: system GPS w środkach
transportu (optymalizacja tras dostaw), automatyzacja procesów – czujniki czasu rzeczywistego umożliwiające lepsze sterowanie procesami, automatyzacja procesów pakowania,
cięcie laserowe, digitalizacja procesów drukarskich, elektroniczny system biletowania.
5
6
7
E. Jones, D. Harrison, J. McLaren, Managing Creative Eco-innovation, Structuring outputs from Eco-innovation projects, “The Journal of Sustainable Product Design” No. 1, 2001.
I. Freier, Environmental management from an ecological modernization and innovation perspective,
Chemnitz University of Technology, Chemnitz, 2003.
W. Pander Rodzaje i źródła innowacji. Zarządzanie procesem innowacyjnym – prezentacja wygłoszona
na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
9
Zastosowanie w przedsiębiorstwie nowej metody organizacji jego działalności biznesowej,
nowej organizacji miejsc pracy lub nowej organizacji relacji zewnętrznych i współpracy
z dostawcami, nowe metody rozdziału obowiązków i podejmowania decyzji przez pracowników, wprowadzenie nowych procedur funkcjonowania to innowacja organizacyjna. Za
przykłady tego rodzaju działalności mogą posłużyć: wprowadzenie po raz pierwszy systemu zarządzania produkcją lub dostawami, wprowadzenie “lean production”, wprowadzenie
po raz pierwszy standardów kontroli jakości dla dostawców i podwykonawców, zmiany
organizacyjne – np. decentralizacja zadań służbowych, powołanie zespołów wymiany wiedzy, rozpoczęcie po raz pierwszy współpracy z uczelniami i instytucjami sfery B+R.
Ostatni wymieniony powyżej rodzaj innowacji to innowacja marketingowa. Można ją definiować jako zastosowanie nowej metody marketingowej obejmującej znaczące zmiany
w wyglądzie produktu, jego opakowaniu, pozycjonowaniu, promocji, polityce cenowej lub
modelu biznesowym, wynikającej z nowej strategii marketingowej przedsiębiorstwa (np.
nowy projekt butelek, nowy wzór produktu, wprowadzenie nowej koncepcji prezentacji
produktu, personalizacja klienta w sklepie internetowym.
Wszystkie rodzaje innowacji przyczyniają się do rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska oraz budują podstawy zrównoważonego rozwoju, a także powinny przyczyniać się do
zmian społecznych i zachowań proekologicznych.
2.2. Polityka związana z ekoinnowacjami
10
Traktat lizboński porusza trzy główne tematy związane z ekoinnowacjami. Po pierwsze
w myśl dokumentu kraje Unii mają stać się atrakcyjniejsze zarówno dla inwestorów, jak i dla
pracowników. Po drugie drogą wiodącą państwa członkowskie do wzrostu ma być wiedza i
innowacja. Po trzecie w Unii ma powstawać coraz więcej miejsc pracy. Do tych trzech celów
UE ma dążyć mając na względzie założenie, iż środowisko jest podstawowym elementem
tego traktatu. Taka polityka ma przynosić praktyczne korzyści. Jako najważniejsze można tu
wymienić wykorzystanie potencjału tkwiącego w synergii gospodarki, środowiska i struktury zatrudnienia oraz liczby zatrudnionych. Kolejnym będzie wzrost konkurencyjności w skali
globalnej i co za tym idzie – duży i rosnący rynek, a także redukcja oddziaływań na środowisko.
Według badań OECD obecnie ekoprzedsiębiorstwa wytwarzają 2,5% PKB Unii Europejskiej.
Dlaczego nie więcej? Jakie są szanse biznesowe, a jakie przeszkody?
Dzisiaj bycie „eko” jest jeszcze czynnikiem wyróżniającym firmę. Liczba takich przedsiębiorstw jednak wzrasta, co przyczynia się do zróżnicowania rynku. Przewiduje się jednak,
że nowe przepisy prawne zmuszą przedsiębiorców do wprowadzenia „zielonych zmian”,
aby móc pozostać na rynku. Obserwuje się (szczególnie na Zachodzie) trend w zmianach upodobań i wymagań klientów, którzy chętniej sięgają po ekologiczną żywność, czy
oszczędne samochody, dzięki czemu „zielone produkty i usługi” mają coraz szerszy krąg odbiorców i większy zbyt, co niewątpliwie daje wymierne korzyści biznesowe producentom
tych dóbr i skłania innych do zmian.
Jeśli to takie dobre, to czemu wszyscy tego nie robią? Do kluczowych przeszkód należą:
brak znajomości rynku/ szans, niedostateczna znajomość wiedzy naukowej i możliwości,
brak dofinansowania i mimo wszystko jeszcze stosunkowo małe zapotrzebowanie na „zielone” produkty.
Brak wiedzy rynkowej może oznaczać nieznajomość nowych technik produkcji, materiałów,
podejść, a także nowych miejsc zbytu. Jednym ze sposobów likwidowania tego problemu jest projekt WindSupply realizowany w Wielkiej Brytanii. Ma on na celu identyfikowanie, kontaktowanie, ocenianie, zachęcanie, wspieranie i promowanie brytyjskich firm, aby
umożliwić im włączenie się w łańcuch dostaw turbin wietrznych dla komponentów energii
wietrznej poprzez innowację i rozwój projektów. W tym celu współpracuje się z krajowymi
i regionalnymi partnerami.
Możemy się posłużyć również przykładem firmy SL Engineering. Przedsiębiorstwo to zajmuje się wytwarzaniem części dla przemysłu samochodowego. Jednak ich produkty po
wprowadzeniu małych zmian można również wykorzystywać przy turbinach wietrznych,
co niewątpliwie dla obu zainteresowanych stron może przynieść korzyści. Jak jednak wprowadzić te zmiany, innowacje w produktach by spełniały oczekiwania nowych klientów?
Oraz jak nawiązać kontakt z takim klientem? Właśnie takie programy mają ułatwiać i pomagać firmom w rozwiązywaniu takich problemów i we wprowadzaniu zmian oraz nawiązywaniu kontaktów.
Kolejna przeszkoda jaką jest brak wiedzy, czy też możliwości co może być dla wielu barierą nie do pokonania. Badania i rozwój nie stanowią przecież kluczowych przedsięwzięć
dla większości MŚP. Większość nie posiada umiejętności badawczych lub nie ma czasu, lub
miejsca na taką działalność. W Wielkiej Brytanii jednym ze sposobów radzenia sobie z tą
przeszkodą są Vouchery innowacji. Jest to dofinansowanie dla firm, które mogą je wydać
u zatwierdzonych dostawców badań (np. uniwersytety). Dostępne są Vouchery o wartości
£3000 lub £7000, przy czym te w wysokości £7000 wymagają 30% finansowania ze strony
firm. W sumie do rozdysponowania przeznaczono 1150 voucherów. Program realizowano
na terenie West Midlands w Anglii w zakresie innowacji środowiskowej ze szczególnym
nastawieniem na technologię środowiskową i energię odnawialną. Skorzystała z nich np.
firma TK Fuels ltd. Opracowano tam dodatek do paliwa zmniejszający jego zużycie. Firma
wykorzystała voucher, aby sfinansować niezależne testy jej produktu oraz wspomóc marketing. Innym przykładem jest Malvern boilers, producent piecyków gazowych. Przedsiębiorstwo wykorzystało voucher, aby opracować wydajne piecyki kondensujące gaz połączone
z ogrzewaniem wody za pomocą energii słonecznej. Dzięki voucherom zapewniono wsparcie w zakresie doboru materiału i procesu produkcji.
Pieniądze, kapitał, sposób finansowania to klasyczna już można rzecz przeszkoda, a oczywistym jest, że badania i rozwój wymagają inwestycji, czasu i wysiłku. Dostępność pieniędzy
może być problemem, również w przypadku czerpania z „prywatnej kieszeni”, gdyż inwestorzy mogą wymagać przeniesienia na siebie niektórych Praw Własności Intelektualnej (PWI).
Na wsparcie B+R przeznaczono Granty Yorkhire Forward. Podzielono je na pięć typów, w zależności od tego jaki wnioskodawcy mają wkład w koszty. Granty Dowód Rynku pozwalały
na testowanie komercyjnego potencjału innowacyjnego pomysłu i wynosiły do £20 000,
przy czym liczna pracowników przedsiębiorstwa musiała być poniżej 250 osób. Drugim
były Mikroprojekty, czyli proste, nisko kosztowe projekty rozwojowe dla małych firm (do
10 pracowników) na maksymalnie 12 miesięcy i w wysokości nie przekraczającej £20 000.
Kolejnym były projekty badawcze na trwające od 6 do 18 miesięcy sprawdzenie wykonalności pod względem technicznym i komercyjnym. Granty te sięgały sum do £100 000 i były
skierowane do firm z maksymalnie 50 pracownikami. Innym przedsięwzięciem były projekty rozwojowe, w ramach których tworzono prototypy przedprodukcyjne. Projekty te mogły
być trwać od 6 do 36 miesięcy. Granty sięgały £250 tys. i mogły na nie liczyć przedsiębior-
11
stwa zatrudniające do 250 pracowników. Ostatnim typem są „wyjątkowe projekty rozwojowe”, które mają przynieść znaczący postęp techniczny o strategicznym znaczeniu, trwające
od 6 do 36 miesięcy. Granty te miały wysokość do £500 tys.
Jakie przyniosło to efekty? Przykładem może być firma SLIPSTREAM, która stworzyła turbiny wiatrowe o małej skali do wykorzystania w obszarach miejskich. Grant w wysokości
£100 tys. był przeznaczony na opracowanie i wyprodukowanie prototypu urządzenia. Dziś
produkt jest już w sprzedaży. Na kolejnych chętnych czekają granty w wysokości £500 000
(w sumie £22 mln), które można wykorzystać na Carbon Trust – badania stosowane, na
projekty które rozwijają nowe technologie niskowęglowe, co ma przynieść korzyść całemu
krajowi. Aplikować mogą wszystkie przedsiębiorstwa, uniwersytety, sektor publiczny czy
organizacje ochotnicze, jednak wymagane jest minimum 40% współfinansowania.
Ostatnią z wymienionych przeszkód jest brak zapotrzebowania. Każdy nowy produkt należy
przedstawić odbiorcy i wzbudzić w nim potrzebę posiadania go. Nowe produkty są nieznane, niejednokrotnie trzeba sztucznie stymulować potrzeby klientów, więc mogą oni wymagać przedstawienia argumentów mówiących o korzyściach płynących z nowego produktu
czy usługi. Rolą klasy sektora publicznego i polityki może być tu składanie „zielonych zamówień publicznych”. Wtedy istnieje szansa, że sektor prywatny również zainteresuje się
„sektorem zielonym” idąc za przykładem publicznego. Władze lokalne w Wielkiej Brytanii
wydają ok. £40 miliardów rocznie, a należy pamiętać, że władze muszą działać w zgodzie
z dyrektywami UE odnośnie zamówień publicznych – (2004/18/EC i 2004/17/EC). W Wielkiej Brytanii istnieje „Strategia Zrównoważonych Zamówień Władz Lokalnych”. Ważne jednak
jest by rosła umiejętność zawierania w dokumentach przetargowych kryteriów, które biorą
pod uwagę koszty całego życia.
Wyciągając wnioski z doświadczeń brytyjskich można nabrać przeświadczenia, że ekoinnowacje mogą okazać się czystym zyskiem (dosłownie i w przenośni), gdyż zapewniają wzrost
gospodarczy i poprawę wyników środowiskowych. Wszelkie przeszkody są do pokonania,
szczególnie dla MŚP, a polityka może pomóc w ich przezwyciężaniu. Każdy musi jednak sam
przemyśleć lub przedyskutować z partnerami jaki jest obecny poziom świadomości ekoinnowacji i czy „transfer wiedzy” może działać w Polsce, rozeznać się jakie są krajowe i Unijne
możliwości finansowanie B+R oraz jaki jest lub będzie potencjał dla „zielonych” zamówień
publicznych i odnieść te informacje do swojej indywidualnej sytuacji.
12
3. Firma ekoinnowacyjna, czyli…
Czy każda firma może być ekoinnowacyjna, a może proekologiczna? Czy przynosi to korzyści? Czy bycie firmą ekoinnowacyjną oznacza wygenerowanie usługi lub produktu ekoinnowacyjnego, który zostanie sprzedany klientom, czy może zakup i wprowadzenie nowego
rozwiązania we własnej firmie, czy też zastosowanie ekologicznych zachowań? Wobec sytuacji, gdy wiele firm nazywa się ekoinnowacyjnymi, jak wyróżnić branże proekologiczne,
ochrony środowiska?
Na potrzeby niniejszej publikacji można przyjąć, iż firma ekoinnowacyjna jest firmą proekologiczną, gdyż ekoinnowacje mają przyczyniać się do poprawy stanu ekologii. Nie każda
jednak firma proekologiczna jest ekoinnowacyjna, gdyż nie każde proekologiczne zachowanie jest innowacyjne lub też przestaje być innowacyjne po pewnym czasie w danej firmie. Jednak wprowadzanie ekologicznych rozwiązań w firmach nie wymaga dziś zastosowania technik typu high-tech. Rozwiązania te można raczej zakwalifikować do technologii
średniozaawansowanych. Dzięki temu większość przedsiębiorstw ma realną szansę na stanie się firmą proekologiczną. Jednym z instrumentów stosowanych w UE dla rozwoju branż
ekologicznych i promowania rozwoju ekoinnowacji są platformy technologiczne skupiające zainteresowane strony z poszczególnych branż, w celu określenia konkretnych celów
i planów dla prac badawczych i rozwoju technologii.
Być może przedsiębiorcy powinni zainteresować się innowacjami ekologicznymi, gdyż
pozwalają one na zwiększenie konkurencyjności firmy poprzez wygenerowanie oszczędności (mniejsze zużycie energii i innych zasobów). Ekoinnowacyjność może służyć eliminacji kosztów zewnętrznych i konkurencyjności w skali społecznej. Innowacyjność może
przyczynić się również do wzrostu konkurencyjności firm działających w obszarze ochrony
środowiska, a sama innowacyjność prośrodowiskowa może zaistnieć jako element konkurencyjności ogółu przedsiębiorstw.
Myślenie „eko” skłania do zwrócenia uwagi na alternatywne rozwiązania (np. źródła energii)
wobec ciągłego i prawdopodobnie nieprzerwanego wzrostu cen tradycyjnych źródeł, co
zabezpieczy funkcjonowanie firmy w przyszłości. Proekologiczne technologie są nie tylko
„modne” i informacja, że dana firma je stosuje może zachęcić i przyciągnąć nową grupę
klientów, ale również wpływają na lepsze warunki pracy oraz życia w przedsiębiorstwie
i jego otoczeniu, a to z kolei może skłonić lepszych fachowców do podjęcia pracy właśnie
w danym miejscu.
Ekoinnowacje generują oszczędności, które widać i które można policzyć. Np. władze Wiednia zaoszczędziły półtora miliona euro w skali roku dzięki instalacji oszczędnych zaworów
w szkołach oraz budynkach publicznych. IBM co roku oszczędza 36 milionów dolarów dzięki
dobremu zarządzaniu energią. Osiągnięto to między innymi dzięki przeorganizowaniu biur:
zastosowano otwartą przestrzeń bez nieruchomych biurek i scentralizowanych usług, co
pozwoliło zaoszczędzić na elektryczności, ogrzewaniu i obniżyło emisję CO2, mimo wzrostu
zatrudnienia.
13
14
Innowacje proekologiczne mają więc coraz większe uzasadnienie gospodarcze. Niektóre
z firm przewidują, że ich wstępne inwestycje proekologiczne będą miały prawie trzystuprocentową rentowność rocznie.
Konkurencja na rynku jest dziś niezwykle wyrównana, a często obniżenie kosztów lub
wzrost jakości trudne do poprawienia przy ciągle zmieniającej się rzeczywistości. Dlatego
każdy przedsiębiorca musi znaleźć swój sposób na uzyskanie przewagi nad konkurencją,
swój czynnik wygrywający. Być może dziś dla niektórych firm będą to właśnie ekoinnowacje. Trzeba się jednak pospieszyć póki i one nie staną się powszechne, a ich brak będzie
oznaczał zacofanie. Konieczność innowacyjności jest tym większa, im bardziej mamy do
czynienia ze zmieniającymi się uwarunkowaniami.
Zarówno w domu jak i w firmie możemy stosować te same sposoby na uzyskanie oszczędności. Gdy kupujemy sprzęt AGD, klimatyzator, czy żarówki warto zwrócić uwagę na tzw.
etykietę energetyczną, czyli informację o koszcie eksploatacji tych produktów.
Dobry wybór to pierwszy krok do oszczędności. Kolejnym jest wypracowanie dobrych nawyków użytkowania sprzętów wśród domowników i pracowników. Zaczynając od obleganego w każdej firmie ekspresu do kawy należy zwrócić uwagę, aby nie korzystać z funkcji
podgrzewania dzbanka. Lodówka nie powinna natomiast stać w pobliżu źródeł ciepła (kaloryfer, kuchenka, w miejscu nasłonecznionym), a temperatura w niej panująca powinna
wahać się od 5 do 7 stopni. Niższa temperatura nie zapewnia lepszych warunków przechowywania żywności, a jedynie zabiera nam więcej z kieszeni przez zwiększony pobór energii
(ok. 5% przypada na każdy stopień mniej). Tylko zadbany sprzęt będzie nam dobrze służył.
Dlatego lodówkę należy regularnie rozmrażać, czyścić spirale, kontrolować uszczelki.
Zakup zmywarki na pewno ucieszy wszystkich pracowników i domowników, a jednocześnie pozwoli oszczędzać wodę, jeśli oczywiście będziemy dostosowywać tryb prania do
ilości i stanu zabrudzenia naczyń włożonych do urządzenia.
Komputery, monitory, telewizory, skanery, drukarki – musimy nauczyć się wyłączania ich,
a nie zostawiania w trybie „standby” również podczas dłuższych przerw w pracy. Po naładowaniu telefonu komórkowego koniecznie wyjmijmy ładowarkę z kontaktu, gdyż mimo że
nie ładuje telefonu, pobiera prąd (to samo tyczy się laptopów!).
Odpowiedzmy sobie na pytanie czy konieczna nam jest klimatyzacja. Może wystarczą rolety
zamontowane na zewnątrz, które w lato nie wpuszczają ciepła słonecznego, a zimą zapewniają dodatkową izolację lub też markizy, czy żaluzje? Kolejnym tematem są oszczędności
związane z dwustronnym drukowaniem dokumentów oraz zbieraniem makulatury.
Przytoczone powyżej przykłady są zapewne dla sporej części osób oczywistością. Czy jednak każda osoba zdająca sobie sprawę z tego jak oszczędzać, robi to?
Koszty wewnętrzne możemy w sporej mierze kontrolować, inaczej jest z kosztami zewnętrznymi. Koszty zewnętrzne to negatywne skutki decyzji podmiotów gospodarczych w stosunku do
jednostek nie uczestniczących bezpośrednio w danym procesie produkcyjnym czy konsumpcyjnym: zanieczyszczenie środowiska przez niektóre fabryki, zanieczyszczenie łąk (ścieki), czyli
„antydobra”, plagi. Skażenie środowiska: powietrza, wody i gleby, szkodzi zdrowiu ludzkiemu
i podnosi koszty opieki zdrowotnej, ubezpieczeń oraz przyczynia się do strat ekonomicznych.
Instrumentem stosowanym w UE do zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń, który jednocześnie oznacza konieczność wdrożenia najlepszych dostępnych technologii, a więc cechuje się
wysokim poziomem innowacyjności procesowej, jest pozwolenie zintegrowane. Pozwolenie
zintegrowane zmusza np. inwestorów do zastosowania takiej technologii, która dawałaby
możliwie jak najmniejszą emisję szkodliwych czynników do powietrza, wody, ziemi, itd.
Branże ochrony środowiska to coraz szersza wiązka przemysłów, co wynika m.in. z opracowywania nowych ekologicznych rozwiązań. Należą do nich takie dziedziny działalności jak
oczyszczanie ścieków, ochrona przed hałasem i wibracjami, rekultywacja gleb, utylizacja,
unieszkodliwianie odpadów, niekonwencjonalne źródła energii, firmy dostarczające technologii na rzecz ochrony powietrza, firmy zajmujące się monitoringiem środowiska, m.in.
dostarczające aparatury pomiarowej, a także rzeczoznawcy i doradcy – firmy te zapewniają
technologie, urządzenia czy usługi proekologiczne, mogą prowadzić działalność badawczorozwojową nad nowymi technologiami prośrodowiskowymi, czy systemami zarządzania
uwzględniające efekty środowiskowe. Obszary ekoinnowacji tj.: energia i źródła odnawialne, powietrze i klimat, zarządzanie środowiskowe, ziemia i wody podziemne, woda i ścieki,
odpady i recykling skupiają się wokół zdrowia i bezpieczeństwa wszystkich.
Pewne jest, że wobec ciągle zmieniających się uwarunkowań istnieje konieczność generowania i stosowania innowacyjności. Czynniki, które są ważne dzisiaj, mogą być mniej istotne
jutro, kiedy pojawią się nowe. Dbanie o takie czynniki, jak jakość stało się tak powszechne,
że o ile dawniej był to tylko czynnik różnicujący, to obecnie jeśli nie osiąga się pewnego
poziomu jakości, to nie ma czego szukać na rynku.
W praktyce oznacza to, że firmy muszą mocno pracować nad tym, żeby możliwie precyzyjnie zrozumieć specyficzny zestaw potrzeb wychodzących z rynku. Pożytecznym mechanizmem podejścia do tego zagadnienia jest rozróżnienie między czynnikami kwalifikującymi
zamówienia, a czynnikami wygrywającymi zamówienia.
Czynniki kwalifikujące zamówienia to te, które mają zasadnicze znaczenie, żeby pozostać
w grze. Na przykład cena jest zwykle elementem kwalifikującym zamówienia, ponieważ
jeśli twoja cena różni się od innych, to klienci wybiorą innych dostawców. Obecnie takie
elementy, jak jakość i pewność dostaw, stają się czynnikami kwalifikującymi.
Natomiast czynniki wygrywające to takie, których oferowanie wyróżnia producenta i jego
produkty/usługi od konkurencji, które powodują, że ludzie kupują u niego a nie u kogoś
innego. Zrozumienie, jakie są dane czynniki wygrywające i jak duży dystans dzieli danego producenta od konkurencji, jest zasadniczym elementem rozpoczęcia procesu zmiany
technologicznej.
W tym zmieniającym się otoczeniu powoli wyrasta nowa funkcja, stanowisko w przedsiębiorstwach: Manager Ekoinnowacji. Do jego zadań należy promowanie zmian w firmie na
rzecz poprawy środowiska. Ma on być inspiratorem i motywatorem do zmian, kreatorem innowacyjnej kultury organizacyjnej. Osobie takiej inni pracownicy przekazywaliby wszelkie
pomysły. Manager ekoinnowacji kolekcjonowałby je i wstępnie oceniał, a w sytuacji sprzyjającej przedstawiał je innym pracownikom, managerom w których pracy miałyby one swoje
zastosowanie. Jednocześnie nie powinien on być związany z żadnym działem, a powinien
być osobą swobodnie działającą pomiędzy zespołami, w których zaszczepia ducha zmian
i innowacji.
By manager ekoinnowacji spełniał swą rolę musi się odznaczać takimi cechami charakteru jak charyzma, energia, otwartość, entuzjazm. Pomysłowość, kreatywność, umiejętność
analitycznego myślenia, dopasowywania potrzeb, zasobów i możliwości, analiza kosztów,
zysków i strat to nie mniej ważne cechy. Przy tym wszystkim osoba ta powinna odczuwać
ciągłą chęć doskonalenia i ulepszania oraz „zarażać” tym innych pracowników i managerów,
a tym samym tworzyć środowisko sprzyjające generowaniu pomysłów. Ekomanager nie
może jednak ograniczać swojego pola widzenia jedynie do firmy, w której pracuje, ale musi
śledzić i analizować zmieniające się trendy i potrzeby klientów.
15
4. Ekoinnowacje to szansa czy konieczność?
16
Tempo i zakres zmian w otoczeniu wskazują, iż nie ma alternatywy i wybór jest prosty: dostosować się lub zginąć. Innowacja, jako zmiana technologiczna jest podstawowym wymogiem dla biznesu, żeby odnosić sukcesy. W istocie, innowacja jest sposobem, w jaki firmy
dostosowują się żeby przeżyć – niektóre bardziej skutecznie, inne mniej. Przeżycie nie jest
obowiązkowe. Otrzeźwiające jest stwierdzenie, że z listy 500 czołowych firm magazynu Fortune z 1975 roku, przeszło jedna trzecia zniknęła do 1985 roku. Dla mniejszych firm szanse
są znacznie gorsze, mówiąc po prostu: zmiana jest koniecznością.
Nowa technologia może powalić całe gałęzie przemysłu: maszyny do pisania ustąpiły miejsca komputerom i procesorom tekstowym, elektroniczne zegarki cyfrowe zastąpiły zegarki
mechaniczne, samochody przejęły rynek wozów zaprzężonych w konie. Lista nie ma końca.
Sztuka polega na tym, żeby dostrzec, że dokonuje się zmiana technologiczna i raczej starać
się ją wykorzystać niż ją ignorować. Technologia też się zmienia, nie stoi w miejscu. W konsekwencji olbrzymich sum inwestowanych w badania i rozwój na całym świecie, zasadniczo
najczęściej mamy do czynienia z modelem szans poszukujących zastosowania. Tendencją
w technologii jest zjawisko, gdy inwestycje w budowanie wiedzy (poprzez badania i rozwój) w wielu firmach przekraczają wydatki na inwestycje fizyczne. Na przykład w Japonii
i Szwecji na badania i rozwój są wydawane dwa lub trzy razy większe sumy pieniędzy niż
na inwestycje w kapitał trwały. To stanowi problemy w stworzeniu wiarygodnego prognozowania i dokonywania ocen przyszłości. Istnieje wiele narzędzi sporządzania prognoz, od
prostej ekstrapolacji obecnych trendów, aż po skomplikowane symulacje matematyczne
oparte na użyciu komputerów. Np. Shell używał techniki znanej jako planowanie scenariusza do zbadania potencjalnej przyszłości przemysłu naftowego. Wprawdzie tylko hipotetycznie, ale rozważał możliwość dramatycznego spadku cen ropy naftowej na świecie i co
należałoby zrobić w takiej sytuacji. W efekcie, kiedy ceny ropy rzeczywiście spadły, znalazł
się w znacznie lepszej sytuacji niż większość pozostałych graczy w przemyśle naftowym.
Dlaczego więc zwrócić uwagę na ekoinnowacje? Pierwszym i być może wydawałoby się
dla wielu prozaicznym powodem jest pozytywny wizerunek jaki niosą za sobą ekoinnowacje. Innym, możliwe, że jedynym lub głównym powodem dla kolejnej grupy osób jest troska
o środowisko i społeczeństwo. Dzięki ekoinnowacjom możemy zdobyć status lidera, pioniera,
innowatora, a to dla licznych będzie bardzo istotnym powodem. Co za tym idzie firma będzie
konkurencyjna, a w konsekwencji będzie się to opłacać, a gospodarka będzie napędzana.
Powyższe powody możemy podzielić na trzy grupy czynników. Będą to czynniki: biznesowe,
społeczne i środowiskowe. Czynniki biznesowe można scharakteryzować dwoma pytaniami: jaki występuje problem? jaka jest potrzeba? I odpowiedzią: rozwiązanie jest pomysłem
na biznes. Czynniki społeczne można z kolei określić następującymi stwierdzeniami: chcę
być modny, chcę coś zrobić dla regionu (dla ludzi tu żyjących i dla środowiska, w którym
żyję), jest to moja pasja! Z czynnikami środowiskowymi mamy natomiast do czynienia, gdy
stwierdzamy, że istnieje chęć pomocy w rozwiązaniu problemów takich jak:
• niekorzystne zmiany klimatu
• zmniejszanie się zasobów naturalnych
• utrata różnorodności biologicznej
• zanieczyszczenie powietrza
• gospodarowanie odpadami i ściekami, recykling
• wysoki poziom CO2.
Aby osiągnąć sukces należy obudzić i połączyć potencjał tkwiący wśród polskich naukowców i przedsiębiorców. Naukowcy stanowią źródło wiedzy, śledzą zmiany i pojawiające się
nowe technologie, wyniki badań. Mogą być pomysłodawcami i motorami do wprowadzenia
innowacyjnych rozwiązań. Jednak bez przedsiębiorców teoria nigdy nie stanie się praktyką,
a naukowcy nie przekonają się, czy ich pomysły sprawdzą się w rzeczywistości, a także nie
zdobędą funduszy na kolejne badania, jeśli przedsiębiorcy nie umożliwią ich wdrożenia. Dlatego konieczne jest połączenie tych dwóch światów, gdzie przedsiębiorstwa będą miejscem
zastosowania innowacji, rynkiem zbytu wyposażonym w niezbędną infrastrukturę. Innowacje
te mają jednak odpowiadać ich potrzebom, a jak wiadomo potrzeba jest matką wynalazków.
W ten sposób koło zatacza swój krąg i możemy dojść do wniosku, że to właśnie przedsiębiorcy
są źródłem pomysłów, z którego czerpią naukowcy. Nie da się również ukryć, że firmy są z kolei
źródłem kapitału. Kryteria odznaczające naukowców i przedsiębiorców sumuje tabela 1.
Tab. 1. Cechy naukowców i przedsiębiorców
Naukowcy
– Wiedza
Przedsiębiorcy
– Miejsce wdrażania innowacji (rynek zbytu)
– Nowe technologie
– Źródło kapitału
– Badania
– Źródło pomysłów
– Innowacyjne rozwiązania
– Infrastruktura
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: B. Kępka Eko-innowacje dzisiaj i jutro – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
Należy stworzyć warunki skłaniające do zastosowania nowych technologii. Wysoce pożądane jest planowanie przy najniższych kosztach (szczególnie w sektorze energii) i reforma podatków ekologicznych. Oba te rozwiązania można opracować w taki sposób, aby
wzmacniały, a nie osłabiały, gospodarkę i wspomagały walkę z bezrobociem. W odniesieniu
do przepływów materialnych w produkcji i konsumpcji, w tym także do ich balastu ekologicznego i ich oddziaływań na naszą planetę, koncepcja przestrzeni ekologicznej ukazuje fakt, który jest zarówno zaskakujący, jak i nieprzyjemny dla Północy. Biorąc pod uwagę
obecne liczby, nie wydaje się, aby Chiny i Indie miały zbyto dużo ludności, co ma miejsce
w przypadku takich krajów, jak Stany Zjednoczone, Niemcy i Holandia. Jeśli dążymy do globalnej sprawiedliwości, to powinniśmy radykalnie ograniczyć balast ekologiczny. W tym zakresie istnieją dwie wspierające się nawzajem strategie: na rzecz efektywności i godziwego
poziomu konsumpcji. Już teraz możemy osiągnąć aż o cztery razy wyższą efektywność na
poziomie makroekonomicznym. Możemy czterokrotnie zwiększyć produktywność domów,
samochodów, urządzeń gospodarstwa domowego, żywności, wyrobów włókienniczych,
wyposażenia biurowego i procesów przemysłowych. Natomiast ta rewolucja w zakresie
efektywności nie dokona się sama. 8
8
M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem, op. cit., s. 155.
17
Należy podkreślić, że technologia nie jest ani neutralna pod względem wartości, niezależna
od kultury, czy innych czynników, ani też autonomiczna. Stale mamy do czynienia z wzajemnymi oddziaływaniami między technologią a strukturami gospodarczymi, jak i wartościami kulturowymi. Za pomocą mechanizmów cenowych, gospodarka odgrywa ważną
rolę, decydując o tym, które rodzaje technologii są opracowywane i wprowadzane na rynek,
natomiast wybór ich rodzaju całkowicie zależy od ludzi, ma więc charakter społeczny i polityczny, czy będzie to technologia masowego zniszczenia, technologia niszcząca atmosferę,
ale technologia przyjazna środowisku, pośrednia, korzystna dla gatunku ludzkiego. Wybór
ten nie jest z góry przesądzony, dlatego też żywotne znaczenie ma wpływanie na rozwój
technologiczny, tak aby przyczyniał się on do rozwoju społeczno-kulturowego, zamiast go
zdominować. W istocie bowiem nie tylko my wpływamy na technologię, lecz ona także
wywiera głęboki wpływ na nas9.
Reasumując można podać następujące argumenty przemawiające za ekoinnowacjami. Po
pierwsze oznaczają one mniej zanieczyszczeń i odpadów, gdyż bardziej efektywne rozwiązania zmniejszają zanieczyszczenia, gdyż zanieczyszczenia to nic innego, jak użyteczne zasoby w złym miejscu i w złym czasie. Co za tym idzie polepsza się jakość życia. Stąd ten drugi
powód, gdyż technologie ekoinnowacyjne nie tylko ograniczają zużycie zasobów, lecz także podnoszą jakość uzyskiwanych z nich korzyści. Kolejnym jest sprawiedliwość społeczna
i miejsca pracy, co oznacza, że zwiększa się udział „kapitału ludzkiego” w gospodarce, a jednocześnie zmniejsza się zużycie zasobów, umożliwiając uniknięcie bezrobocia. Bezrobocie
jest ważnym czynnikiem, który przyczynia się do społecznej destabilizacji jednostek i grup
w społeczeństwie. Innym powodem jest wzrost konkurencyjności, dzięki zastosowaniu nowych, lepszych technologii w procesach i produktach. Wiąże się z tym także powiększenie
atrakcyjności rynkowej i korzyści dla biznesu. Efektywne produkty i procesy łatwo wejdą
na rynek, gdyż są efektywne pod względem kosztów i nie wymagają wydania przez rząd
przepisów prawnych. Lepszy wizerunek publiczny jest korzystny dla biznesu.
Skoro mowa o biznesie to nie może zabraknąć powodów związanych z pieniędzmi, czyli
rentownością. Z finansowego punktu widzenia, oszczędności w zakresie zasobów wynikające z ograniczenia zużycia surowców i energii są bardziej atrakcyjne niż zakup i użycie
zasobów; zapobieganie zanieczyszczeniu jest tańsze niż działania „na końcu rury”. Kuszący
może być również fakt, iż do zbudowania ekoinnowacyjnej infrastruktury czasem wystarczy efektywne wykorzystanie ograniczonego kapitału rozwojowego (np. zamiast nowych
elektrowni, można zakupić zakłady produkcji energooszczędnych żarówek). Ekoinnowacje
oznaczają również mniejsze ryzyko, jeśli chodzi o zagospodarowanie, przechowywanie
i unieszkodliwianie odpadów toksycznych w miejscu ich wytworzenia i poza tym miejscem oraz poprawa warunków pracowników i konsumentów pod względem zdrowia
i bezpieczeństwa. Ostatnim argumentem, za to o znaczeniu globalnym, jest osiągnięcie
bezpieczeństwa międzynarodowego. Walką konkurencyjną o ograniczone zasoby możemy zaostrzyć konflikty międzynarodowe. Działania na rzecz efektywności mogą zapobiec
wzrostowi takich napięć. 10
9
18
10
Ibidem, s. 157.
Ibidem, s. 159–160.
5. Od pomysłu do wdrożenia
Myślenie strategiczne jest tym elementem zarządzenia, które ma umożliwić przedsiębiorstwom realizację ważnych zamierzeń w długookresowej perspektywie, szczególnie w sytuacji pojawiających się nieoczekiwanych ograniczeń. Jest ono nieodłączną cechą liderów,
którzy oprócz osobistych talentów i wartości powodujących nimi w działaniu, z reguły odpowiadają pewnym standardom.
Źródła pomysłów do stworzenia i wprowadzenia ekoinnowacji mogą być bardzo różnorodne. Mimo że były one wymieniane powyżej zostaną one powtórzone i podsumowane:
• potrzeby wyrażone przez konsumentów
• pracownicy – możliwości ulepszeń procesów produkcyjnych czy organizacyjnych
• problem – środowiskowy, społeczny…
• burza mózgów (pracowników, kadry zarządzającej)
• wynalazki i nowe technologie
• ciągła nauka i doskonalenie się
• obserwacja działań konkurencji.
Strategia jest podejmowaniem decyzji dotyczących zaangażowania środków. Każda firma
ma ograniczone zasoby i podjęcie decyzji o przyjęciu jednego kierunku działania oznacza,
że przedsiębiorstwo nie będzie mogło przyjąć innych kierunków.
Częściami składowymi strategii innowacji są:
• strategia marketingowa (produktowa i wizerunkowa)
• strategia zasobów ludzkich
• strategia technologiczna.
Badania wskazują, że te firmy, które prowadzą skoncentrowaną i spójną strategię w dziedzinie zmiany technologicznej, mają znacznie większe szanse powodzenia w uzyskaniu
i utrzymaniu przewagi konkurencyjnej. Natomiast te, którym brakuje strategii, mogą mieć
szczęście na krótką metę, ale nie będą w stanie utrzymać swoich sukcesów.
Co zatem przemawia za podejściem strategicznym:
• sukces nie jest ani przypadkowy, ani automatyczny
• potrzeba planu długoterminowego
• rosnące ryzyko i skala
• wzrost i zmiana rodzajów konkurencji
• rosnące tempo zmian technologicznych
• rosnące zagrożenia i szanse.
Innowacje są nie tylko niepewne, ale ryzyka stają się coraz większe. Wiele dzisiejszych projektów przekracza możliwości jednej firmy i angażuje całe sieci graczy, a nawet projekty
realizowane w ramach jednej firmy wiążą się z wielkimi kosztami i dużą skalą czasową.
Strategia firmy Intel jest przykładem podejścia do wzrostu zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Intel zajmuje się zrównoważoną produkcją w sektorze Consumer Electronics. Polega to w pierwszym rzędzie na zrozumieniu modelu biznesowego i analizie od-
19
działywania na środowisko. Następnie może nastąpić integracja zrównoważonego rozwoju
w całym modelu biznesowym, a aktorzy będą czuć spoczywającą na nich odpowiedzialność oraz będą zmuszeni do ciągłego doskonalenia się.
Strategia ekoinnowacji stanowi część strategii firmy. Dotyczy procesów, które zachodzą
w przedsiębiorstwie oraz w jego otoczeniu. Strategia np. technologiczna to ciągła odpowiedź na pytania dotyczące następujących aspektów:
• Analiza strategiczna – co moglibyśmy zrobić i dlaczego?
• Wybór strategiczny – co zrobimy i dlaczego?
• Planowanie strategiczne – jak zamierzamy z powodzeniem wdrożyć nasz wybór?
Po powyższych etapach przychodzi czas na wdrożenie, a następnie na przegląd.
Innymi słowy mamy do czynienia z audytem, prognozą, wdrożeniem i przeglądem.
Formułowanie strategii ekoinnowacji11 polega na analizie obecnej pozycji firmy. Ocenie
podlega pozycja firmy na rynku, posiadane zasoby i umiejętności, dokonywana jest analiza
SWOT. Mamy tu do czynienia z porównaniem z najlepszymi konkurentami, określeniem
wydajności wewnętrznej, identyfikacją wymagań rynku i elementów zdobywających zamówienia, koncentracją działalności gospodarczej, czyli kształtowaniem konkurencyjności.
Efektem tego będzie sformułowanie misji i celów strategicznych firmy.
Na jakie pytania należy sobie tutaj odpowiedzieć? Pierwszym będzie: Czego chce rynek?
Odpowiadając na nie należy wziąć pod uwagę następujące aspekty: cena, jakość, szybkość
dostawy, niezawodność dostawy, dostosowanie do klienta, konstrukcja/ wzornictwo, częste
zmiany produktu. Kwestie te należy ocenić pod względem tego, jak bardzo lub mało ważne
są te cechy dla rynku, a w efekcie osiągnąć odpowiedź na pytanie o oczekiwania rynkowe.
Następnie należy się zastanowić nad tym: Jakie wyniki osiąga najlepszy z naszych konkurentów? Oceny należy dokonać przy pomocy tych samych cech. Tak samo należy oszacować
wyniki własnego przedsiębiorstwa. Wyniki dla tych trzech ocen należy porównać i nałożyć
na siebie. Dzięki temu możemy zobaczyć na graficznym schemacie wygląda nasza pozycja
w stosunku z oczekiwaniami rynku i ofertą konkurencji.
Drugim etapem będzie wybór strategii (eko)innowacji. W tym celu musi najpierw nastąpić
sformułowanie różnych możliwych do realizowania strategii innowacji. Jedno z pierwszych
pytań, na które potrafimy wtedy odpowiedzieć, dotyczy naszego podejścia do zmiany technologicznej.
Jeżeli mamy do czynienia z dużą firmą, ponoszącą znaczne nakłady na badania i rozwój,
mającą dobry dział prawny do obrony swoich pomysłów i silny marketing do wykorzystania nowych rozwiązań, to możemy myśleć o tym, żeby stać się agresywnym prekursorem
w technologii.
W innym wypadku przedsiębiorstwo może woleć być szybkim naśladowcą, czekającym na
nowe produkty lub procesy stworzone prze innych, licząc na swą zdolność szybkiego reagowania i naśladowania. By to zrobić, firma musi bardzo dobrze wychwytywać wczesne
sygnały ostrzegawcze na temat zamiarów konkurencji oraz mieć dobrą organizację wewnętrzną i zasoby, żeby móc szybko nadążyć za innymi.
Dla małej firmy można wziąć po uwagę inne opcje, na przykład wyspecjalizowanie się
w określonej niszy albo związanie się z dużym klientem i wybranie ścieżki technologicznej,
którą będzie w znacznym stopniu dyktować strategia technologiczna klienta.
11
20
A. Sosnowska, S. Łobejko, A. Kłopotek, J. Brdulak, A. Rutkowska-Brdulak, K. Żbikowska, Jak wdrażać
innowacje technologiczne w firmie, Poradnik dla przedsiębiorców.
Niezależnie od tego, jakiego dokonamy wyboru, należy myśleć o zajęciu pozycji i dobrym
dopasowaniu między tym, co chcemy robić, a bazą zasobów, które posiadamy dla wsparcia
naszych zamierzeń. Należy przy tym pamiętać, jak pokazują badania, że jedną z najbardziej
powszechnych przyczyn niepowodzenia jest sięganie przez firmy za daleko, próby zrobienia rzeczy przekraczających ich możliwości.
Efektem tego etapu działań powinno być sformułowanie różnych możliwych do realizowania strategii innowacji.
Kolejnym, trzecim etapem jest wdrożenie strategii innowacji, które polega na zdobyciu
i opanowaniu nowych procesów oraz upowszechnieniu innowacji. W efekcie powinniśmy
móc monitorować realizację strategii innowacji.
Aby wesprzeć plan strategiczny należy pozyskać technologię. Źródła mogą być wewnętrzne (wiedza nieudokumentowana, wewnętrzne prace naukowo-badawcze), zewnętrzne
(zakupy, licencjonowanie) lub mieszane (odtwarzanie, partnerstwo strategiczne), co ilustruje tabela 2.
Tab. 2. Źródła wspierające plan strategiczny
Czysto
wewnętrzne
1. Sięgnięcie do wiedzy
nieudokumentowanej
X
2. Wewnętrzne badania i rozwój
X
Czysto
zewnętrzne
3. Wewnętrzne badania i rozwój
w sieci
X
4. Odtwarzanie
X
5. Potajemne przejęcie przez własne
B&R
X
6. Potajemne przejęcie
X
7. Transfer technologii i jej
przyswojenie
X
8. Badania i rozwój na zlecenie
9. Strategiczne partnerstwo
w dziedzinie badawczo-rozwojowej
X
x
10. Licencjonowanie
X
11. Zakup
X
12. Wspólne przedsięwzięcie
X
13. Przejęcie firmy z technologią
X
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Wojnicka Zarządzanie ekoinnowacjami i wdrażanie ekotechnologii – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec
2010 r.
Oczywiście firma nie posiadająca u siebie możliwości technicznych nie może pozyskać
technologii ze źródeł wewnętrznych. W wypadku firm, które posiadają wewnętrzne możliwości technologiczne, istnieje znacznie więcej opcji niż dla firm, które ich nie posiadają.
Przedsiębiorstwa muszą podejmować decyzje o przejęciu technologii z pełną świadomością swoich własnych możliwości (lub ich braku). Jednak pozyskiwanie technologii ze źró-
21
22
deł wewnętrznych zwykle trwa dłużej niż przejęcie już opracowanej technologii ze źródeł
zewnętrznych.
Zawsze trzeba brać pod uwagę ryzyko niepowodzenia. Ryzyka występują we wszystkich
metodach przejmowania technologii. Jednakże ryzyko zmienia się w zależności od metody.
Np. ryzyka niepowodzenia technologicznego są największe w przypadku korzystania ze
źródeł wewnętrznych lub zlecania prac naukowo-badawczych, gdyż częstym ryzykiem jest
nie tyle absolutne niepowodzenie, co znacznie dłuższy niż oczekiwano czas opracowania.
Jak więc wybrać najlepsze źródło technologii dla danej firmy? Należy ocenić zalety i wady
następujących aspektów:
• wzrost technologiczny firmy
• przewaga wyłączności/ konkurencyjności
• możliwości firmy
• termin wejścia na rynek
• ryzyko niepowodzenia
• koszt/ możliwości finansowe.
Innowacyjność daje przewagę konkurencyjną, jak więc ją wdrażać? Import (eko)innowacji
pozwala jedynie na dorównanie do poziomu rynków zachodnich. To transfer technologii
i rozwiązań z nauki do biznesu stwarza podstawę do budowania przewagi konkurencyjnej,
a eksport rozwiązań i myśli technologicznej oraz sprzedaż licencji staje się źródłem środków
finansowych na kolejne badania i napędza gospodarkę.
Wdrażanie technologii to projekt mający początek i zakończenie. Do realizacji projektów
potrzebne są wielofunkcyjne zespoły podstawowe. Dla ukierunkowania i nadania pełnomocnictw zespołom potrzebne są zorientowane na działanie przeglądy etapów. Zwięźle
udokumentowany i uporządkowany proces rozwoju potrzebny jest do wyposażenia zespołów w ogólną mapę przewodnią. Zintegrowany zestaw narzędzi i technik realizacji poprawia sprawność i efektywność projektu. Przy wdrażaniu projektów rozwoju technologii
należy stosować siedmiostopniowy proces, na który składają się:
• idea
• wstępna ocena
• koncepcja
• rozwój
• testowanie
• próby
• uruchomienie.
Ten proces służy do tego, aby wyeliminować niepewność oraz podejmować świadome decyzje. Trzeba jednak pamiętać, że na każdym etapie należy podejmować niezbędne wybory, które w efekcie dadzą odpowiedź, czy przejść do kolejnego etapu procesu czy też nie.
We wdrażaniu gotowych projektów technologii należy po pierwsze opisać cele i zadania.
Następnie określić uczestników, ich cele i zadania oraz zaprojektować metody zajmujące
się oddziaływaniami. Należy zidentyfikować dostępne zasoby i skonfrontować je z potrzebami i ograniczeniami oraz określić pożądany termin zakończenia projektu. Kolejnym punktem jest podzielenie projektu na etapy i określenie „Kamieni milowych” (punkty decyzyjne)
(obok wykresu Gantta jest to jedno z narzędzi wdrażania technologii i realizacji projektów
innowacyjnych). Potem można zaprojektować ścieżki projektu i metody nadzoru, a także
wyznaczyć osoby odpowiedzialne. Ważne jest również zadbanie i zaprojektowanie metod
porozumiewania się.
Wracając do narzędzi wdrażania technologii trzeba podkreślić, jak istotne w każdym procesie są kamienie milowe. Raport zaawansowania kamieni milowych projektu podaje termin
rozpoczęcia i zakończenia każdego kroku, jak również odnotowuje rzeczywiste terminy
zakończenia, które informują, jak przebiega realizacja projektu w stosunku do harmonogramu.
Wykres Gantta ilustruje graficznie informacje z raportu o zaawansowaniu kamieni milowych
projektu. Składa się z listy etapów projektu na osi pionowej i czasu na osi poziomej. Pokazuje planowane i rzeczywiste rozpoczęcie i zakończenie każdego etapu. Niektóre wykresy
Gantta zawierają również kolumnę, która wskazuje jakie nakłady są potrzebne na każdy
etap w porównaniu do innych, jak również może być rozbudowany przez wprowadzenia
krzywej S, która ilustruje planowane wydatki w trakcie realizacji projektu w procentach, zaczynając od 0% a kończąc na 100%.
Podstawowym instrumentem powodzenia projektu innowacyjnego są spotkania zespołu
zajmującego się projektem. Powinien to być zespół interdyscyplinarny, który uzupełnia się
i łącznie posiada umiejętności oraz wiedzę potrzebne do prawidłowego wprowadzenia nowej technologii. Powinien obejmować osoby zajmujące się tworzeniem technologii, czy też
opracowywaniem innowacji, osoby odpowiedzialne za wdrożenie innowacji na rynek, użycie technologii po jej zainstalowaniu oraz przedstawicieli zarządu firmy. Głównym celem
spotkań jest upewnienie się, że wszystko przebiega zgodnie z planem.
Komunikacja z resztą organizacji ma również zasadnicze znaczenie. Podstawową przeszkodą do pokonania przy każdej nowej technologii, czy innowacji jest potrzeba akceptacji
i pozyskania ogólnego entuzjazmu dla tej technologii. Należy to osiągnąć na długo przed
rzeczywistym rozpoczęciem prac, gdyż nowa technologia nie powinna być dla nikogo
w firmie zaskoczeniem. Pracownicy muszą przekonać się, jak nowa technologia pomoże
firmie przetrwać i dalej prosperować, przez co raczej ocali ich miejsca pracy, niż stworzy dla
nich zagrożenie. A nawet jeśli nowa technologia spowoduje pewne redukcje zatrudnienia,
to trzeba podkreślić, że gdyby tego nie zrobiono, a zrobiłaby to konkurencja, to wszystkie
miejsca pracy byłyby zagrożone.
Przy wyborze kierownika projektu należy brać pod uwagę następujące kryteria:
• zdolności kierownicze (kluczowy czynnik)
• talent techniczny
• dar przekonywania i negocjacji.
Rolą kierownika jest:
• wpływ na dobór członków zespołów
• nadzór nad budżetem projektu
• rozwinięcie części planu projektu
• nadzór przebiegu prac
• ocena wykonania.
W przeciętnej firmie z zespołem projektowym panuje struktura nieformalna, liczni członkowie działają w wielu obszarach funkcjonalnych, przez co mają niewystarczającą ilość czasu na realizację projektu, a skład zespołu zmienia się w trakcie projektu. Kierownik w takiej
firmie skupia się na części projektu leżącej w jego zakresie funkcjonalnym. W firmie takiej
brakuje często informacji, więc decyzje podejmuje się w trakcie przeglądu.
Natomiast firmy najlepsze w swojej klasie składają się z zespołu projektowego, gdzie istnieje
mały, prężny zespół przypisany do danego projektu na cały czas jego realizacji. Projekt ma
tam najwyższy priorytet, każdy członek zna się na kilku obszarach funkcjonalnych.
23
Kierownik w takiej firmie skupia się na szkoleniu członków zespołu podstawowego i budowaniu fachowości. Informacje w takim przedsiębiorstwie są zbierane wcześniej, przed
przeglądem, w formie zwięzłych dokumentów, aby wyższe kierownictwo mogło podjąć
decyzję.
Przy porozumiewaniu się z wyższym kierownictwem należy stosować się do następujących
zasad: przekazywać tylko niezbędne szczegóły techniczne, ale nie pomijać niezbędnych;
stosować wykresy i tabele oraz podsumowania dla przekazania kluczowych wiadomości,
a do opisania postępu porównania lub propozycje; rozmawiać o osiągnięciach oraz o bieżących i przyszłych wyzwaniach; mówić językiem słuchających; być zorientowanym na
klienta traktując kierownictwo jak klienta.
Przy wdrażaniu projektu i wprowadzaniu produktu na rynek różne nakłady i punkty, którym poświęci się więcej lub mniej uwagi przyniosą później różne efekty. Im więcej pracy
włoży się na początku, tym mniej czasu straci się ogółem. Lepiej przygotowany produkt
do produkcji odpłaci niższymi kosztami samej produkcji, a doskonała jakość procesu i produktu da oszczędności przy naprawach gwarancyjnych. Najlepiej, aby wszyscy kluczowi
pracownicy byli zaangażowani w projekt od początku i ich praca była wspólna i dobrze
skoordynowana.
Jak podejść do realizacji projektu? Proponuje się podejście liniowe lub równoległe.
Podejście liniowe do wprowadzania nowych produktów na rynek, czyli tradycyjne, znane
także jako „przez płot” oraz „przekaż pałeczkę” niesie za sobą następujące problemy:
• czas trwania
• konstruktorski ping pong
• wskazywanie palcem
• rywalizacja, brak zaufania.
Schemat podejścia liniowego prezentuje się następująco:
1. Pomysł
2. Projekt
3. Produkcja
4. Dystrybucja
5. Sprzedaż.
Natomiast podejście równoległe do wprowadzania nowych produktów na rynek pokazuje
ryc. 1. Nazwa tego sposobu pochodzi od faktu, iż w tym samym czasie, gdy projektujemy
produkt i technikę procesu, badany jest rynek. Natomiast na etapie przygotowania produkcji pozyskujemy technologię. Potem zostaje nam kwestia marketingu, sprzedaży i dystrybucji. Cały ten proces prowadzi nas do klienta. Istotne korzyści z inżynierii równoległej
można policzyć:
• o 30–70% krótszy czas rozwoju
• 65–90% mniej zmian technicznych
• 20–90% krótszy czas wejścia na rynek
• 200–600% wyższa jakość ogólna
• 20–110% wydajniejsza praca pracowników umysłowych
• 5–50% większa wartość sprzedaży
• 20–120% większy zwrot z aktywów.
24
PROJEKT PRODUKTU
BADANIE RYNKU
TECHNIKA PROCESU
KLIENT
PRZYGOTOWANIE PRODUKCJI
POZYSKANIE
TECHNOLOGII
MARKETING,
SPRZEDAŻ I DYSTRYBUCJA
Ryc. 1. Podejście równoległe do wprowadzania nowych produktów na rynek
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: E. Wojnicka Zarządzanie ekoinnowacjami i wdrażanie ekotechnologii – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec
2010 r.
25
6. Zarządzanie środowiskowe
Według 5-letnich celów środowiskowych zakłada się do 2012 roku obniżenie bezwzględnego wskaźnika globalnego ocieplenia o 20%, zmniejszenie zużycia energii na chip o 15%
rocznie, osiągnięcie inżynieryjnych i projektowych kroków milowych, by utrzymać lidera
rynku produktów efektywnych energetycznie dla następnych dwóch generacji produktów,
obniżenie zużycia wody na chip, zmniejszenie produkcji odpadów chemicznych na chip
o 10%, odzyskanie 80% chemicznych i stałych odpadów generowanych rocznie. Warto
więc zwrócić uwagę na systemy zarządzania środowiskowego.
Wśród typologii systemów zarządzania środowiskowego możemy wyróżnić systemy niesformalizowane:
• Program Koalicji Przedsiębiorstw Odpowiedzialnych za Środowisko (CERES),
• Program Instytutu Faktor 10 (Deklaracja Carnoules),
• Program Międzynarodowej Inicjatywy Zarządzania Środowiskowego (GEMI),
• System Zarządzania Środowiskowego Zorientowany Produktowo,
• Program „Odpowiedzialność i Troska”, Program Czystszej Produkcji,
• Eko-mapowanie, Eko-profit, Eko-Latarnia,
• Zielony smok,
oraz systemy sformalizowane:
• Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu (EMAS),
• System zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001.
Zakres norm z grupy ISO 14000 jest bardzo szeroki i obejmuje kilka grup tematycznych, jak
normy dotyczące audytów środowiskowych, ekoetykietowania, efektywności działań środowiskowych, analizy cyklu życia, dotyczące terminologii oraz właśnie normę ISO 14001
dotyczącą systemu zarządzania środowiskowego. Wśród wymienionych norm jedynie ta
ostatnia stanowi podstawę certyfikacji systemu zarządzania środowiskowego. Pozostałe są
zbiorem wytycznych, wskazówek oraz narzędzi wykorzystywanych przez organizacje do ich
użytku wewnętrznego i doskonalenia.
Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu (EMAS), podobnie jak ISO 14001 jest systemem dobrowolnym. Celem tego rozporządzenia jest także ciągłe dosknalenie działania
organizacji w dziedzinie środowiska oraz dostarczenie odpowiednich informacji opinii
publicznej i innym zainteresowanym stronom. Aby ułatwić identyfikację produktów przyjaznych środowisku opracowano kryteria służące do przyznawania im etykiet ekologicznych tj.:
• Ecolabel. Program Ecolabel uregulowany został w Rozporządzeniu 1980/200/ WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 lipca 2000 r. w sprawie zrewidowanego
programu przyznawania wspólnotowego oznakowania ekologicznego. Jego celem
jest promowanie produktów, które mają potencjalnie ograniczony szkodliwy wpływ
na środowisko w porównaniu z innymi produktami z tej samej grupy w całym cyklu
26
życia i przyczyniają się w ten sposób do efektywnego wykorzystania zasobów naturalnych oraz wysokiego poziomu ochrony środowiska.
• Ekoprojekt. Przedsiębiorca już na etapie projektowania danego produktu wykorzystującego energię musi uwzględnić aspekty środowiskowe, celem poprawy środowiskowej charakterystyki produktów wykorzystujących energię podczas całego cyklu
życia (ekoprojekt). Ramy ustalania wymogów UE w zakresie ekoprojektu ustanawia
dyrektywa dotycząca ekoprojektu, przy czym dyrektywy nie stosuje się do środków
przewozu osób lub rzeczy.
• Energy Star. Program znakowania efektywności energetycznej urządzeń biurowych
został uregulowany Rozporządzeniem nr 106/2008/WE60. Ustanowienie tego rozporządzenia służyć ma również wykonaniu umowy z dnia 20.12.2006 r. zawartej między
Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki i Wspólnotą Europejską w sprawie koordynacji programów znakowania efektywności energetycznej urządzeń biurowych. Ten
program ma także zastosowanie do urządzeń gospodarstwa domowego, sprzętu
komputerowego i audiowizualnego.
• EU Energy. Etykiety energetyczne EU Energy to etykiety tzw. pojedynczej serii, polegające na klasyfikowaniu produktów według ich sprawności energetycznej. Ramy
systemu etykietowania energetycznego tworzy dyrektywa EU Energy. Celem tej
dyrektywy jest umożliwienie harmonizacji krajowych przepisów dotyczących publikowania, w szczególności w formie etykiet oraz informacji o produkcie, informacji
o zużyciu energii i innych podstawowych zasobów oraz informacji dodatkowych
o niektórych typach urządzeń gospodarstwa domowego, umożliwiając tym samym
konsumentom wybór urządzeń energooszczędnych.
Podczas spotkań najwięcej miejsca poświęcono programowi EMAS porównując go z ISO
14001. EMAS jest usankcjonowanym prawnie Programem Wspólnot Europejskich, propagującym ideę dobrowolnego podejmowania zobowiązań w dziedzinie ochrony środowiska przez organizacje (mogą to być przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe oraz inne instytucje, placówki naukowe, szkoły, czy też urzędy administracji publicznej), które wdrożyły
i utrzymują system zarządzania środowiskowego zgodny z wytycznymi normy ISO 14001,
ciągle identyfikują aspekty środowiskowe i swoje znaczące oddziaływanie na środowisko
oraz opracowują i realizują plany działań pozwalające sukcesywnie ograniczać to oddziaływanie w sposób i w zakresie większym, niż wymaga tego prawo.
Celem EMAS jest wspieranie ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej organizacji poprzez (R I, art. 1):
1. ustanowienie i wdrażanie przez organizacje systemów zarządzania środowiskowego,
2. systematyczną, obiektywną i okresową ocenę efektywności takich systemów,
3. dostarczanie informacji o efektach działalności środowiskowej,
4. prowadzenie otwartego dialogu ze społeczeństwem i innymi zainteresowanymi
stronami,
5. aktywne zaangażowanie pracowników organizacji,
6. odpowiednie szkolenia.
Po opublikowaniu EMAS 2001 wydawało się, że dwie normy systemów zarządzania środowiskowego zostały zharmonizowane. Jednak przed większością firm staje pytanie: Czy
mamy przejść od certyfikacji ISO 14001 do rejestracji w systemie EMAS? Dylemat ten został
przedstawiony w tabeli 3 zestawiając cechy ISO 14001 oraz EMAS.
27
Tab. 3. Cechy ISO 14001 i EMAS
ISO 14001
EMAS
Wstępny przegląd
środowiskowy
Polityka środowiskowa
Aspekty środowiskowe
Odniesienie Polityka środowiskowa
do wyników
Aspekty środowiskowe
Wymagania prawne i inne
Wymagania prawne i inne
Cele, zadania i programy
Cele, zadania i programy
Zasoby, role, odpowiedzialność
i uprawnienia
Zasoby, role, odpowiedzialność Zaangażowanie
pracowników
i uprawnienia
Kompetencje, szkolenie
i świadomość
Kompetencje, szkolenie
i świadomość
Komunikacja
Komunikacja
Dekomunikacja
Dekomunikacja
Nadzór nad dokumentami
Nadzór nad dokumentami
Sterowanie operacyjne
Sterowanie operacyjne
Gotowość i reagowanie
na awarię
Gotowość i reagowanie
na awarię
Monitorowanie i pomiar
Monitorowanie i pomiary
Ocena zgodności
Ocena zgodności
Niezgodność, działania
korygujące i zapobiegawcze
Niezgodność, działania
korygujące i zapobiegawcze
Nadzór nad zapisami
Nadzór nad zapisami
Audyt wewnętrzny
Audyt wewnętrzny
Przegląd zarządzania
Przegląd zarządzania
Otwarty dialog
Zgodność
z prawem
Deklaracja środowiskowa
Audyt certyfikacyjny
Weryfikacja + rejestracja
(udział organów administracji)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Systemy zarządzania środowiskowego. Główne elementy
i zasady, Program Phare 2002/000-605.05.01 – Wdrażanie EMAS w Polsce [w:] B. Ziółkowski Ekoinnowacje
w strategii konkurencyjnej przedsiębiorstwa – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
28
Wymagania prawne dotyczące EMAS określają następujące przepisy:
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), uchylające rozporządzenie (WE) nr 761/2001
oraz decyzje Komisji 2001/681/WE i 2006/193/WE,
• Regulation (EC) No 1221/2009 of the European Parliament and of the Council of
25 November 2009 on the voluntary participation by organisations in a Community
eco-management and audit scheme (EMAS), repealing Regulation (EC) No 761/2001
and Commission Decisions 2001/681/EC and 2006/193/EC.
Rozporządzenie ewaluowało:
1. Rozporządzenie Rady (EWG) 1836/93 z dnia 23 czerwca 1993 roku w sprawie dobrowolnego uczestnictwa przedsiębiorstw przemysłowych we wspólnotowym Programie
Eko-Zarządzania i Audytowania (nazywane też rozporządzeniem EMAS I).
2. Rozporządzenie (WE) NR 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczające dobrowolny udział organizacji w systemie ekozarządzania
i audytu we Wspólnocie (EMAS) (tzw. EMAS II).
Do korzyści z uczestnictwa w EMAS można zaliczyć:
• kontrolę regulacyjną,
• redukcję kosztów,
• poprawę wizerunku publicznego (oczywiste korzyści marketingowe, wynikające ze
zwiększonej wiarygodności biznesowej i środowiskowej),
• niekiedy nawet przepustkę do świata biznesu (ang. “ticket to trade”).
Redukcja kosztów po wdrożeniu EMAS wynika z optymalizacji procesów produkcyjnych
dzięki:
• zmniejszeniu wpływu na środowisko,
• bardziej wydajnemu wykorzystaniu zasobów.
Aby wprowadzić EMAS organizacje zamierzające zarejestrować się po raz pierwszy (R II,
art. 4, ust. 1) muszą spełnić następujące warunki:
• przeprowadzić przegląd środowiskowy wszystkich aspektów środowiskowych organizacji,
• w świetle wyników przeglądu środowiskowego opracowują i wdrażają system zarządzania środowiskowego,
• przeprowadzają audyt wewnętrzny,
• przygotowują deklarację środowiskową.
Proces rozpoczynający się od polityki środowiskowej przechodzi do planowania. Przy planowaniu należy wziąć pod uwagę:
• aspekty środowiskowe,
• wymagania prawne i inne,
• cele i zadania,
• programy zarządzania.
Następnym etapem będzie wdrażanie i funkcjonowanie, gdzie ważne są:
• struktura i odpowiedzialność,
• szkolenia i komunikacja,
• dokumentacja,
• sterowanie operacyjne,
• gotowość na wypadek awarii i reagowanie na awarie.
Kolejną fazą będzie oczywiście sprawdzanie, a co za tym idzie działania korygujące w których skład wchodzą:
• monitorowanie i pomiary,
• działania korygujące i zapobiegawcze,
• zapisy,
• audyty SZŚ.
Końcowym działaniem jest przegląd kierownictwa. Aby jednak móc osiągnąć zamierzony
cel, jakim jest ciągłe doskonalenie, należy całą tę procedurę rozpocząć od nowa i kontynuować ją cyklicznie.
29
Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego oraz dodatkowe zagadnienia,
które organizacje wdrażające EMAS mają uwzględnić „Wymogi dotyczące systemu zarządzania środowiskowego w ramach EMAS są określone w sekcji 4 normy EN ISO 14001:2004” oraz
przez „dodatkowe zagadnienia, które organizacje wdrażające EMAS mają uwzględnić” (zał. II).
Państwa członkowskie mogą przedłożyć Komisji pisemny wniosek o uznanie istniejących
systemów zarządzania środowiskowego lub ich części, certyfikowanych zgodnie ze stosownymi procedurami certyfikacji uznanymi na poziomie krajowym lub regionalnym za spełniające odpowiednie wymogi niniejszego rozporządzenia (R VIII, art. 45, ust. 1).
Jak powiedział Heinz-Werner Engel „Jeden mały obrazek mówi więcej niż długie przemówienie”. Logo EMAS używa się w czterech możliwych wersjach: w trzech kolorach lub w kolorze czarnym, lub w kolorze białym albo w odcieniach szarości.
Logo opatrzone jest zawsze numerem rejestracyjnym organizacji (R III, art. 10, ust. 1). Logo
EMAS bez numeru rejestracyjnego może być stosowane do celów marketingowych i promocyjnych związanych z EMAS przez organy właściwe, jednostki akredytujące, jednostki
licencjonujące, organy krajowe i inne zainteresowane strony. W takich przypadkach wykorzystanie logo EMAS określonego w załączniku V nie może sugerować, że użytkownik jest
zarejestrowany, jeżeli nie odpowiada to prawdzie (R VII, art. 35, ust. 2).
Logo EMAS nie stosuje się (R III, art. 10, ust. 4):
a) na produktach lub ich opakowaniach,
b) w połączeniu z twierdzeniami porównawczymi dotyczącymi innych działań i usług
lub w sposób, który mógłby doprowadzić do pomylenia z oznakowaniem ekologicznym dla produktów.
Każda informacja dotycząca środowiska, opublikowana przez zarejestrowaną organizację
może być opatrzona logo EMAS, pod warunkiem, że taka informacja zawiera odesłanie do
najnowszej deklaracji środowiskowej lub zaktualizowanej deklaracji środowiskowej organizacji, z której została ona zaczerpnięta, oraz jeżeli weryfikator środowiskowy dokona walidacji, z której wynika, że jest ona (R III, art. 10, ust. 5):
a) dokładna,
b) uzasadniona i możliwa do sprawdzenia,
c) właściwa i stosowana w odpowiednim kontekście lub okolicznościach,
d) reprezentatywna dla ogólnych efektów działalności środowiskowej organizacji,
e) o niskim prawdopodobieństwie błędnej interpretacji,
f ) znacząca w odniesieniu do ogólnego wpływu na środowisko.
Ryc. 2. Logo EMAS
Źródło: B. Ziółkowski Ekoinnowacje w strategii konkurencyjnej przedsiębiorstwa – prezentacja wygłoszona
30
Państwa członkowskie wyznaczają organy właściwe odpowiedzialne za rejestrację organizacji
znajdujących się we Wspólnocie (R IV, art. 11, ust. 1). W przypadku gdy organizacja składa
wniosek o rejestrację, organ właściwy dokonuje rejestracji tej organizacji i nadaje jej numer
rejestracyjny (R IV, art. 13, ust. 2). Organy właściwe informują organizację o dokonaniu jej rejestracji oraz dostarczają organizacji jej numer rejestracyjny i logo EMAS (R IV, art. 13, ust. 3).
„Weryfikator środowiskowy” oznacza (R I, art. 2, ust. 20):
a) jednostkę oceniającą zgodność, określoną w rozporządzeniu (WE) nr 765/2008 lub
dowolny związek, lub grupę takich jednostek, które uzyskały akredytację zgodnie
z przepisami niniejszego rozporządzenia,
b) każdą osobę fizyczną lub prawną albo każdy związek lub grupę takich osób, które
otrzymały licencję na dokonywanie weryfikacji i walidacji zgodnie z przepisami niniejszego rozporządzenia.
Weryfikator środowiskowy musi być zewnętrzną stroną trzecią, musi być niezależny,
w szczególności od audytora lub konsultanta organizacji, oraz wykonywać swoje zadania w sposób bezstronny i obiektywny (R V, art. 20, ust. 4). Weryfikatorzy środowiskowi
oceniają, czy przegląd środowiskowy, polityka środowiskowa, system zarządzania, procedury audytu organizacji oraz ich wdrażanie spełniają wymogi niniejszego rozporządzenia
(R V, art. 18, ust. 1). W odstępach czasu nieprzekraczających 12 miesięcy weryfikator środowiskowy waliduje wszelkie uaktualnione informacje zawarte w deklaracji środowiskowej
lub zaktualizowanej deklaracji środowiskowej (R V, art. 19, ust. 2). Powiadamia on również
jednostkę akredytującą lub jednostkę licencjonującą, odpowiedzialną za nadzór nad nim,
o szczegółach swojej akredytacji lub licencji oraz o dacie i miejscu przeprowadzenia weryfikacji przynajmniej cztery tygodnie przed każdą weryfikacją w państwie członkowskim
(R V, art. 23, ust. 2).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie współczynników
różnicujących wysokość opłaty rejestracyjnej w krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS). (Dz.U.04.94.932). Stawka podstawowa opłaty 1000 zł jest różnicowana w zależności od wielkości zatrudnienia:
• 0,005 stawki opłaty rejestracyjnej dla organizacji pożytku publicznego, placówek
oświatowo-wychowawczych, jednostek sektora finansów publicznych,
• 0,10 stawki opłaty rejestracyjnej dla podmiotów gospodarczych zatrudniających stale do 5 osób,
• 0,15 stawki opłaty rejestracyjnej dla podmiotów gospodarczych zatrudniających stale od 6 do 20 osób,
• 1,00 stawki opłaty rejestracyjnej dla podmiotów gospodarczych zatrudniających stale powyżej 500 osób.
Informacje wymagane do rejestracji (zał. VI) 1 i 2. dotyczące organizacji i obiektu to: nazwa,
adres, kraj/ kraj związkowy/ region/, wspólnota autonomiczna, osoba wyznaczona do kontaktów, telefon, fax, Email, strona internetowa, publiczny dostęp do deklaracji środowiskowej lub zaktualizowanej deklaracji środowiskowej (w formie wydrukowanego dokumentu
lub w formie elektronicznej), numer rejestracji, data rejestracji, data zawieszenia rejestracji,
data usunięcia rejestracji, termin następnej deklaracji środowiskowej, termin następnej zaktualizowanej deklaracji środowiskowej, wniosek o odstępstwo zgodnie z art. 7 TAK – NIE,
kod rodzaju działalności według NACE, liczba zatrudnionych, obrót lub roczny bilans.
Przykładowe oświadczenie weryfikatora środowiskowego zostało zamieszczone w tabeli 4.
31
Tab. 4. Oświadczenie weryfikatora środowiskowego w sprawie czynności weryfikacyjnych
i walidacyjnych
Oświadczenie weryfikatora środowiskowego w sprawie czynności weryfikacyjnych
i walidacyjnych (zał. VII)
.........................................................................................................................(nazwisko),
O numerze rejestracji weryfikatora środowiskowego EMAS. ...........................................
akredytowany(-a) lub licencjonowany(-a) w odniesieniu do zakresu............................ ..................... (kod NACE)
oświadcza, że przeprowadził (-a) weryfikację, czy obiekt (-y) lub cała organizacja, o których mowa
w deklaracji środowiskowej/ uaktualnionej deklaracji środowiskowej (*) organizacji............................................
(nazwa) o numerze rejestracji (jeśli jest dostępny)......................................................................................... spełnia
wszystkie wymogi rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia
25 listopada 2009 r. dotyczące dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu
we Wspólnocie (EMAS). Podpisując niniejszą deklarację oświadczam, że:
weryfikacja i walidacja zostały przeprowadzone w pełnej zgodności z wymogami rozporządzenia
(WE) nr 1221/2009, wyniki weryfikacji walidacji potwierdzają, że nie ma dowodów na brak zgodności
z mającymi zastosowanie wymaganiami prawnymi dotyczącymi środowiska,
dane i informacje zawarte w deklaracji środowiskowej/ zaktualizowanej deklaracji środowiskowej (*)
organizacji/ obiektu (*) dają rzetelny, wiarygodny i prawdziwy obraz całej działalności organizacji/
obiektu (*) w zakresie podanym w deklaracji środowiskowej.
Niniejszy dokument nie jest równoważny z rejestracją w EMAS. Rejestracja w EMAS może być
dokonana wyłącznie przez organ właściwy na mocy rozporządzenia (WE) nr 1221/2009.
Niniejszego dokumentu nie należy wykorzystywać jak o oddzielnej informacji udostępnianej do
wiadomości publicznej.
Sporządzono w… dnia…/…/20..r.
Podpis
32
Na początku 2010 r. organizacjami zarejestrowanymi w systemie EMAS w Polsce były:
1. PL 2.02-001-7 Bombardier Transportation Polska Spółka z o.o. (Wrocław)
2. PL 2.04-001-2 Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka (Bydgoszcz)
3. PL 2.14-001-4 Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów Sp. z o.o. (Mińsk Mazowiecki)
4. PL 2.16-001-1 PGE Elektrownia Opole SA Brzezie k. Opola
5. PL 2.22-001-3 Spółka Handlowo-Usługowa KAZ K.A.Z. Dawiccy Sp.J (Skarszewy)
6. PL 2.24-001-5 Fabryka Kotłów RAFAKO S.A. (Racibórz)
7. PL 2.24-002-6 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w Katowicach
8. PL 2.26-001-8 Nowa Dolina Nidy Sp. z o.o.
9. PL 2.12-001-9 Urząd Miasta w Trzebini
10. PL 2.24-003-10 Południowy Koncern Energetyczny S.A. Elektrownia Łaziska
11. PL 2.22-002-11 Elektrociepłownie Wybrzeże S.A. (Gdańsk)
12. PL 2.24-004-12 Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Częstochowskiego S.A. w Częstochowie
13. PL 2.08-001-13 Arctic Paper Kostrzyn S.A. (Kostrzyn nad Odrą)
14. PL 2.24-005-14 Międzygminne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami i Energetyki Odnawialnej „MASTER” Sp. z o.o. (Tychy)
15. PL-2.02-002-16 EKO-CYKL Organizacja odzysku S.A. (Wrocław)
16. PL-2.04-002-18 INTEMO (Piotrków Kujawski)
17. PL-2.12-002-15 Przedsiębiorstwo Zagraniczne „ALPHA” (Kraków)
18. PL-2.32-001-17 PGE Zespół Elektrowni Dolna Odra S.A. (Nowe Czarnowo)
19. PL-2.24-006-19 Częstochowskie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o.o.
W porównaniu z takimi krajami jak Niemcy, Austria czy Wielka Brytania w Polsce EMAS jest
bardzo rzadko stosowany. Ogólnie zarejestrowanych obiektów EMAS jest 7586 (stan z lutego
2010 r.), z czego w Polsce było ich 26. Rozkład na poszczególne kraje Europy ilustruje ryc. 3.
Ryc. 3 Liczba obiektów zarejestrowanych w EMAS
Rejestracje w EMAS posiadają liczne firmy, rozpoznawalne na całym świecie tj.: Honda, Simens, Nestle. MAN, Volkswagen, Shell, Osram. Vodafone, T Mobile i in.
Porównując liczbę certyfikatów EMAS w Polsce i na świecie z liczbą ISO 14001, wynika, że
certyfikat ISO 14001 zdecydowanie częściej stosowany (w Polsce ponad 17 tys. certyfikatów
w 2008 roku) (patrz ryc. 4 i ryc. 5).
Ryc. 4. Liczba certyfikatów ISO 14001 w Polsce w latach 1998–2009
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zamieszczonych w serwisie dla specjalistów zajmujących się systemami zarządzania środowiskowego www.eko-net.pl [w:] M. Hajduk-Stelmachowicz System
zarządzania środowiskowego jako siła napędowa ekoinnowacyjnych rozwiązań dla przedsiębiorstw – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
33
Ryc. 5. Liczba certyfikatów ISO 14001 na świecie w 2008 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zamieszczonych w ISO Survey ISO Central Secretariat, ISO, Geneva 2009 [w:] M. Hajduk-Stelmachowicz System zarządzania środowiskowego jako siła napędowa ekoinnowacyjnych rozwiązań dla przedsiębiorstw – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu
Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
34
Do motywów wdrażania systemu zarządzania środowiskowego można zaliczyć:
• oczekiwania klientów i kontrahentów itp.
• założenia ciągłego doskonalenia się
• powiększenie udziału w rynku
• przyjęta strategia rozwoju organizacji
• zgodność z ustawodawstwem
• troska o środowisko
• zwiększenie możliwości eksportu
• rozwój systemu ISO 9001
• zwiększenie świadomości proekologicznej pracowników
• wzrost wiarygodności firmy
• zwiększenie przewagi konkurencyjnej
• oszczędność surowców i energii
• moda na nowe systemy kierowania i zarządzania
• inne.
Prośrodowiskowe podejście przedsiębiorstw jest w Europie Zachodniej oraz w Azji traktowane jako nowa możliwość rozwoju.
W postępowaniu stosowanym przez współczesne przedsiębiorstwa, w kontekście ochrony
środowiska, wyodrębnić można następujące typy strategii:
• ofensywną (aktywną, agresywną), polegającą na wykorzystaniu wszelkich środków,
w tym również kredytów bankowych, do poprawy procesów produkcyjnych pod
kątem ochrony środowiska,
• innowacyjną opierającą się na poszukiwaniu nowych technologii, konstrukcji i wyrobów dostosowanych do wymagań ochrony środowiska,
• defensywną polegającą na wycofywaniu z rynku wyrobów i częściowej rezygnacji
z technologii, niespełniających kryteriów ekologicznych,
• pasywną, opartą na przestrzeganiu tylko koniecznych przepisów o ochronie środowiska, aby nie narazić przedsiębiorstwa na sankcje karne i straty związane z utratą
dobrego wizerunku firmy w otoczeniu.12
Ciągłe doskonalenie SZŚ pozwala budować organizację bardziej kreatywną i innowacyjną
w kontekście poszukiwania efektywnych kosztowo rozwiązań problemów ekologicznych.
Jeśli chodzi o źródła finansowania wdrażania i doskonalenia formalnych systemów zarządzania środowiskowego to w kompetencjach Ministerstwa Środowiska leży wdrażanie
w latach 2007–2013 Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Przedsiębiorstwa małe, średnie i duże, mogą skorzystać z Priorytetu IV Programu POIiŚ – w szczególności z Działania 4.1. Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego. Umożliwia ono pozyskanie funduszy dla wdrażających SZŚ zgodnie z normą ISO 14001 lub rozporządzeniem
EMAS oraz na certyfikowanie ekoznaków, przyznawanych w oparciu o ekologiczne kryteria
atestacji. Instytucją odpowiedzialną za nabór wniosków jest Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej – Departament Przedsięwzięć Strukturalnych. Pozyskane
środki mogą być przeznaczane na pokrycie kosztów związanych z przedsięwzięciami nieinwestycyjnymi, obejmującymi w szczególności:
• przeprowadzenie niezbędnych do oceny funkcjonowania przedsiębiorstwa badań,
w celu określenia możliwości implementacji SZŚ,
• usługi doradcze, ekspertyzy, szkolenia związane z wdrożeniem SZŚ,
• opracowanie dokumentacji służącej wdrażaniu SZŚ w przedsiębiorstwie,
• przeprowadzenie audytów i weryfikacji związanych z procedurą przyznawania certyfikatu SZŚ,
• rejestrację przedsiębiorstwa w systemie ekozarządzania i audytu (EMAS),
• przygotowanie i publikację deklaracji środowiskowej oraz materiałów informacyjnych wymaganych od przedsiębiorstw zarejestrowanych w systemie EMAS,
• przeprowadzenie badań i audytów niezbędnych dla uzyskania certyfikowanych
oznakowań ekologicznych dla produktów przyjaznych środowisku,
• opracowanie dokumentacji, w tym raportów z badań oraz innych niezbędnych informacji składanych w jednostce przyznającej oznakowanie,
• opłaty związane z uzyskaniem certyfikowanych oznakowań ekologicznych uiszczanych na rzecz jednostki przyznającej oznakowanie,
• szkolenia i doradztwo w celu uzyskania certyfikatów/dokonania rejestracji oraz pokrycie kosztów samej certyfikacji/rejestracji.
Dofinansowywane będą projekty zakończone rzeczowo tj. projekty, w wyniku których
wnioskodawca uzyskał certyfikat/został zarejestrowany w systemie. Koszty związane z projektem kwalifikują się od 1 stycznia 2007 r.
W ramach doskonalenia SZŚ małe, średnie i duże przedsiębiorstwa mogą ubiegać się
o środki z działania:
– 4.2 „Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami”, np. na:
• zastępowanie surowców pierwotnych surowcami wtórnymi z odpadów,
• ograniczanie ilości wytwarzanych odpadów,
• ograniczenie energochłonności procesu produkcyjnego,
• ograniczenie wodochłonności procesu produkcyjnego.
12
J. Penc, Zarządzanie a ochrona środowiska, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, nr 7, Warszawa 1997.
35
36
– 4.3 „Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania najlepszych dostępnych technik
(BAT) np. na:
• zmiany technologii, służące eliminowaniu szkodliwych oddziaływań i uciążliwości
poprzez zapobieganie i ograniczanie ładunku zanieczyszczeń do środowiska przez
modernizację i/lub wymianę elektrofiltrów, układów i instalacji odpylania, i/lub odsiarczania,
• zmiany technologii, służące zmniejszeniu zapotrzebowania na energię, wodę oraz
surowce, ze szczególnym uwzględnieniem wtórnego wykorzystania ciepła odpadowego oraz eliminacji wytwarzania odpadów,
• zmiany technologii, ukierunkowane na ograniczenie wielkości emisji niektórych substancji i zużycia energii do poziomu określonego w przepisach krajowych i wspólnotowych oraz w dokumentach referencyjnych BAT (np. przebudowa instalacji ciepłowniczych w celu dostosowania do BAT),
• inwestycje w urządzenia ograniczające emisje do środowiska (tzw. urządzenia „końca rury”), których zastosowanie jest niezbędne dla spełnienia zaostrzających się standardów emisyjnych lub granicznych wielkości emisji,
• inwestycje w celu spełnienia wymogów pozwolenia zintegrowanego.
Więcej informacji na temat możliwości uzyskania środków można znaleźć na stronie polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych SA:
http://www.paiz.gov.pl/index/?id=250dd56814ad7c50971ee4020519c6f5
– 4.4 „Wsparcia dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno-ściekowej” np. na:
• inwestycje mające na celu zmniejszenie zużycia wody oraz ilości substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami, poprzez np. przebudowę ciągu
technologicznego ograniczającego ilość produkowanych ścieków i/lub ładunków
zanieczyszczeń odprowadzanych do zbiornika,
• budowę lub modernizację oczyszczalni lub podczyszczalni ścieków przemysłowych.
– 4.5 „Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie ochrony powietrza” np. na:
• modernizację lub rozbudowę instalacji spalania paliw i systemów ciepłowniczych,
• modernizację urządzeń lub wyposażenie instalacji spalania paliw w urządzenia lub
instalacje do ograniczenia emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych,
• konwersję instalacji spalania paliw na rozwiązania przyjazne środowisku.
– 4.6 „Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych, niż komunalne” np. na:
• budowę, rozbudowę lub modernizację instalacji do odzysku, w tym recyklingu lub
unieszkodliwiania odpadów poużytkowych lub niebezpiecznych, ze szczególnym
uwzględnieniem obiektów, które mogą pełnić funkcje usługowe, zgodnie z krajowym
i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami, dla położonych w pobliżu jednostek
gospodarczych, które nie mogą uniknąć wytwarzania podobnych typów odpadów,
• budowę, rozbudowę lub modernizację instalacji do przekształcania odpadów,
w celu ułatwienia magazynowania i transportu odpadów oraz przygotowania ich
do odzysku lub unieszkodliwiania,
• budowę, rozbudowę lub modernizację instalacji do zbierania lub magazynowania
odpadów, w szczególności odpadów niebezpiecznych.
Maksymalna wartość dofinansowania w ramach omawianych działań wynosi 20 mln zł, zaś
minimalna wartość projektu to 8 mln zł (w przypadku wsparcia MŚP).
Więcej informacji na temat możliwości uzyskania środków można znaleźć na stronie polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych SA:
http://www.paiz.gov.pl/index/?id=250dd56814ad7c50971ee4020519c6f5
Do najważniejszych trudności związanych z wdrażaniem Systemu Zarządzania Środowiskowego należy zaliczyć:
• generalną niechęć firm do ubiegania się o certyfikację wynikającą, z postrzegania
certyfikacji jako kolejnego rachunku do uregulowania,
• postrzeganie własnej firmy jako niegroźnej dla środowiska, bądź preferowanie mniej
restrykcyjnych, bardziej namacalnych i szybciej dostrzegalnych działań w zakresie
poprawy stanu środowiska,
• niezdolność kierownictwa do oszacowania różnych typów korzyści, płynących
z wdrożenia/certyfikacji SZŚ, bądź fakt, że korzyści nie są oczywiste,
• postrzeganie przez kierownictwo i pracowników kosztów związanych z wdrożeniem
i certyfikowaniem SZŚ jako bardzo wysokich,
• niezdolność do radzenia sobie ze zmianami, na skutek np. „zbyt małej” liczby pracowników, którzy nie potrafią sprostać stawianym im coraz to nowym wymaganiom,
• brak udokumentowania kwestii dotyczących ochrony środowiska w firmie i wynikające z tego problemy związane ze spełnianiem wymagań formalno-prawnych, czy
wymagań audytorów zewnętrznych,
• głębokie przeświadczenie, że dokumentacja systemowa jest skomplikowana, kłopotliwa i mało przystępna oraz, że czas niezbędny do uzyskania certyfikatu może być
zbyt długi,
• brak zewnętrznego wsparcia.
Potencjał ekoinnowacji jest ogromny. Dotychczas w Polsce nie było to widoczne, ale ostatnie działania promocyjne wielu państw dowodzą jak obiecująco może wyglądać sytuacja,
gdy zapanuje moda na EMAS. Wszystko wskazuje na to, że od upowszechnienia obowiązującego od początku 2010 r. rozporządzenia (tzw. EMAS III) zainteresowanie systemowym
podejściem do zarządzania środowiskowego poprzez EMAS gwałtownie wzrośnie. Oczywiście na początku wiele zależy od wsparcia publicznego, ale pionierzy przedsiębiorczości
przejmą największy kawałek tortu.
37
7. Konkurencyjność czy nieopłacalność?
Wśród organizacji działających na rynkach międzynarodowych, szczególnie w Stanach
Zjednoczonych i Europie, certyfikacja w ISO 14001 lub weryfikacja EMAS jest wyznacznikiem odpowiedzialności środowiskowej i często traktuje się ją jako sposób budowania
przewagi konkurencyjnej.
Do korzyści, wartości dodanych z posiadania EMAS można zaliczyć:
• kontrolę regulacyjną,
• redukcję kosztów,
• poprawę wizerunku publicznego (oczywiste korzyści marketingowe, wynikające ze
zwiększonej wiarygodności biznesowej i środowiskowej),
• niekiedy nawet przepustkę do świata biznesu (ang. „ticket to trade”).
Redukcja kosztów po wdrożeniu EMAS wynika z optymalizacji procesów produkcyjnych dzięki:
• zmniejszeniu wpływu na środowisko,
• bardziej wydajnemu wykorzystaniu zasobów.
O wiele szybciej wdraża się pomysły, których ludzie pragną, a o wiele wolniej te, których
się boją. Dlatego trzeba stworzyć modę na wdrażanie EMAS, aby ludzie poczuli potrzebę
posiadania lub robienia czegoś. Dopóki nie ma mody na nowy produkt, nie będzie on popularny i pożądany. Menadżer nieświadomy będzie „demotywatorem” przy wyborze EMAS.
Menadżer taki nigdy nie słyszał o systemie lub o nim słyszał, ale nie zrozumiał, dlatego będzie zdania, iż niewarto zaczynać, gdyż inni próbowali i im nie wyszło. Menadżer świadomy
będzie z kolei motywatorem uważającym, iż EMAS może być dobrym pomysłem na biznes
i sposobem ochrony środowiska. Taki menadżer będzie zdania, iż w jego firmie, system ten
uda się wprowadzić, dzięki temu, że nie popełni się błędów innych.
Wykreować modę oznacza wzbudzenie potrzeby, ukazanie braku czegoś, przedstawienie
korzyści i mówienie pozytywnie o czymś (roztaczanie pozytywnej aury). Przez szkolenia
kreuje się świadomość. Następnie zaczyna działać zasada (dobro)wolności, która sprawia,
że ludzie sami chcą działać.
Tab. 5. Przykłady korzyści wewnętrznych, jakie osiągają małe i średnie przedsiębiorstwa
w wyniku wdrożenia i doskonalenia SZŚ wg normy ISO 14001
Korzyści organizacyjne
• ogólna poprawa jakości,
• kompatybilność z innymi systemami zarządzania,
• poprawa jakości szkoleń,
• poprawa warunków i bezpieczeństwa pracy,
• większa jakość informacji środowiskowej,
• możliwość dokumentowania i udowadniania
zgodności z przepisami,
• możliwość demonstrowania odpowiedzialności
środowiskowej,
Korzyści finansowe
Korzyści dotyczące zasobów ludzkich
• oszczędność
• wzrost motywacji pracowników,
surowców, materiałów,
zwiększenie ich świadomości
energii,
ekologicznej i poszerzenie kwalifikacji,
• poprawa w zakresie
• uzyskanie nowych umiejętności
gospodarowania
i nowej wiedzy w zakresie
odpadami i wiążąca się
prawidłowego funkcjonowania
z tym eliminacja części
przedsiębiorstwa,
kosztów,
• poprawa morale pracowników,
• wsparcie innowacji,
• generalne
• lepszy wizerunek firmy wśród
• weryfikacja i doskonalenie procedur,
wzmocnienie
pracowników,
• pobudzanie procesów kreujących pozytywne zmiany efektywności procesów • zapewnienie lepszej komunikacji
w zakresie używanych surowców, wykorzystywanych
produkcyjnych,
wewnątrz firmy (szczególnie w relacji
kanałów dystrybucji, itp.
• poprawa ogólnych
pracownicy – kierownictwo).
• zapewnienie strategicznego spojrzenia na efekty
warunków
działalności środowiskowej.
ekonomicznych.
Źródło: R. Hillary, Environmental management systems and the smaller enterprise, “Journal of Cleaner Production”, Vol. 12, No. 6, 2004. [w:] M. Hajduk-Stelmachowicz System zarządzania środowiskowego jako siła
napędowa ekoinnowacyjnych rozwiązań dla przedsiębiorstw – prezentacja wygłoszona na spotkaniach
Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
Tab. 6. Przykłady korzyści zewnętrznych, jakie osiągają małe i średnie przedsiębiorstwa
w wyniku wdrożenia i doskonalenia SZŚ
Korzyści handlowe
• zadowolenie dotychczasowych i zdobycie
nowych klientów/kontrahentów,
• zdobycie przewagi konkurencyjnej
(zwłaszcza przewagi odnoszącej się
do dziedziny marketingu),
• uzyskanie zniżek przy płaceniu corocznych
składek ubezpieczeniowych,
• istnienie na rynku,
• rozwój produktów bardziej przyjaznych
środowisku.
Korzyści środowiskowe
• uzyskanie lepszych efektów
działalności środowiskowej,
• zapewnienie zgodności
z przepisami prawnymi i innymi,
• zwiększenie efektywności
wykorzystywanych materiałów
i energii,
• usprawnienie procesów
recyklingu,
• redukcja zanieczyszczeń.
Korzyści komunikacyjne
• kreowanie pozytywnego wizerunku,
• kształtowanie lepszych relacji
z klientami,
• nawiązanie lepszej współpracy
z instytucjami regulacyjnymi
i administracyjnymi,
• usprawnienie komunikacji z różnymi
grupami interesariuszy,
• uzyskanie pozycji lidera będącego
przykładem dla innych firm w sektorze.
Źródło: R. Hillary, Environmental management systems and the smaller enterprise, “Journal of Cleaner Production”, Vol. 12, No. 6, 2004. [w:] M. Hajduk-Stelmachowicz System zarządzania środowiskowego jako siła
napędowa ekoinnowacyjnych rozwiązań dla przedsiębiorstw – prezentacja wygłoszona na spotkaniach
Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
Tab. 7. Procentowe wskazania najbardziej kapitałochłonnych faz implementacji SZŚ
Faza implementacji SZŚ
Procent wskazań
faza przygotowawcza
25%
faza wdrożeniowa
45%
faza certyfikacji
30%
Źródło: J. Ejdys, Metoda oceny wyników działalności środowiskowej, Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok 2004 [w:] M. Hajduk-Stelmachowicz System zarządzania środowiskowego jako siła napędowa ekoinnowacyjnych rozwiązań dla przedsiębiorstw – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że koszty certyfikacji zależą od wielu czynników, między
innymi od wielkości przedsiębiorstwa (liczby zatrudnionych pracowników), jego struktury (liczby lokalizacji/oddziałów), specyfiki działalności przedsiębiorstwa (branży, substancji
używanych do produkcji wyrobów, liczby procesów, stopnia oddziaływania na środowisko,
wcześniej wdrożonych systemów). Koszty te są uzależnione od liczby audytorów uczestniczących w procesie certyfikacji oraz od czasu trwania audytu. Różnice w cenach są bardzo
duże. Koszty certyfikacji zależą od tego, na jaką jednostkę certyfikującą zdecyduje się przedsiębiorstwo. Jeżeli będzie to jednostka certyfikująca, która posiada akredytację Polskiego
Centrum Akredytacji, to koszt takiej certyfikacji będzie około 30% wyższy, niż gdyby wybrano jednostkę certyfikującą bez akredytacji.
39
Za ekoinnowacjami mogą przemawiać następujące argumenty:
• Mniej zanieczyszczeń i odpadów: efektywność zmniejsza zanieczyszczenia. Zanieczyszczenia to nic innego, jak użyteczne zasoby w złym miejscu i w złym czasie.
• Lepsza jakość życia: technologie ekoinnowacyjne nie tylko ograniczają zużycie zasobów, lecz także podnoszą jakość uzyskiwanych z nich korzyści.
• Sprawiedliwość społeczna i miejsca pracy: zwiększa się udział „kapitału ludzkiego”
w gospodarce, a jednocześnie zmniejsza się zużycie zasobów, umożliwiając uniknięcie bezrobocia. Bezrobocie jest ważnym czynnikiem, który przyczynia się do społecznej destabilizacji jednostek i grup w społeczeństwie.
• Konkurencyjność: dzięki zastosowaniu nowych, lepszych technologii w procesach
i produktach.
• Atrakcyjność rynkowa i korzyści dla biznesu: efektywne produkty i procesy łatwo
wejdą na rynek, gdyż są efektywne pod względem kosztów i nie wymagają wydania przez rząd przepisów prawnych. Lepszy wizerunek publiczny jest korzystny dla
biznesu.13
40
13
M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem. op. cit., s. 159–160.
8. Sytuacja w Polsce. Przykłady.
W statystykach obejmujących kraje Unii Europejskiej dotyczących innowacyjności Polska plasuje się w dolnych granicach zestawień (według indeksu innowacyjności Polska
osiągnęła wynik 0,3). Gorzej wypadają jedynie Litwa, Rumunia, Łotwa i Bułgaria. Czołówką europejską są kraje północnej Europy: Szwecja, Finlandia, Dania, Wielka Brytania oraz
Niemcy (wskaźnik między 0,55 a 0,65). Najbliżej średniej dla UE (poniżej 0,5) znalazł się
Cypr i Holandia.
W Polsce najwięcej przedsiębiorstw innowacyjnych jest skupionych wokół największych
miast: Warszawa, Kraków, Katowice, Wrocław, Poznań, Trójmiasto. W województwie mazowieckim w otoczeniu stolicy, na mapie innowacyjnych przedsiębiorstw są widoczne również miasta: Płock, Siedlce, Radom, Mińsk Mazowiecki. Oprócz Krakowa w województwie
małopolskim swą obecność zaznaczają: Tarnów, Nowy Sącz i Trzebnica. Obok Wrocławia
w województwie dolnośląskim wymienić można Polkowice, Jelenią Górę, Świdnicę oraz
Dzierżoniów jako skupiska przedsiębiorstw innowacyjnych.
Jednym z najlepiej widocznych przykładów ekoinnowacji są rozwiązania stosowane
w architekturze.14 Są to zarówno pionowe ogrody na elewacjach, systemy zbudowane
z paneli PCV, geowłókniny, (która zatrzymuje zanieczyszczenia), powietrza rur rozprowadzających wodę i substancje mineralne, jak i wykorzystanie deszczówki do spłukiwania
toalet.
Pesymistyczna wizja miast przyszłości jako miejsc przeludnionych, brudnych i zanieczyszczonych staje się coraz mniej realna wobec coraz powszechniej znanych ekotechnologii
tj.: zielone dachy, domy drewniane, eathship, areożel, hybrydowe światło słoneczne, inteligentne budynki.
Jednym z głównych problemów jest fakt, iż tereny miejskie są cieplejsze od obszarów wiejskich. Należy więc dokonać wszelkich starań by „schłodzić” miasta np. przy pomocy zielonych dachów. Takie rozwiązanie zastosowano w takich budynkach jak: Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, Sąd Najwyższy w Warszawie, Centrum Handlowe Złote Tarasy (Warszawa), Centrum Handlowe Arkadia (Warszawa) oraz zagranicą: Australia’s Parliament House,
Conserv. of Music (Sydney), Kingsway Condo (Vancouver), Scool of Art&Design (Singapur),
Fabryka Ford, (Richmond.USA), Hundertwasser.
Izolacja jaką daje zielony dach obniża zdecydowanie temperaturę w budynku pokrytym
nietradycyjnym dachem. Dach tradycyjny, gdy temperatura powietrza sięga ok. 13 stopni C,
może się nagrzać nawet do 45 stopni C, podczas gdy w tych samych warunkach temperatura na substracie dotrze do ok. 14 stopni, a pod substratem nawet spadnie poniżej 10
stopni.
Budynki na które składa się betonowa, miejska dżungla nie mają dobrej izolacji. W gorące
dni nagrzewają się zbytnio, a w chłodne tracą ciepło. Budynki emitują ciepło (marnują 13%
14
http://www.charleswindows.com/images/header/ecofriendly_img2.jpg
http://bryla.gazetadom.pl/bryla/1,85298,7085403,Ekobudynek_z_zyjaca_fasada.html
41
światowej produkcji energii, tyle co 4 miliardy baryłek ropy rocznie), tracąc je i ogrzewając
niebo zamiast pomieszczenia. Wobec problemu jakim jest marnotrawstwo energii i uchodzenie ciepła z budynków, należy opracować takie tworzywo, które zatrzyma ciepło wewnątrz budynku.
Innowacje ekologiczne polskich przedsiębiorców odznaczają się ogromnym potencjałem,
jednak potrzebują promocji. Właśnie taką promocję można było „wygrać” w programie Greenevo Akcelerator Zielonych Technologii15. W tym roku wyróżniono między innymi firmę
Piotra Napierały, która produkuje lampy uliczne nie wymagające podłączenia do sieci energetycznej. Nie jest to konieczne, gdyż latarnie te wykorzystują słońce i wiatr do pozyskania
energii. Latarnia przy naładowanych akumulatorach może działać nawet 3 dni. Wprawdzie
wydatek przy zakupie tego produktu jest większy o wydatku na tradycyjną latarnię, jednak
oszczędności, jakie to urządzenie daje w zakresie pracy (przy montażu – nie trzeba doprowadzać przewodów, kopać) i późniejszych wydatków (koszty energii) są znaczne.
Innym wyróżnionym polskim produktem była maszyna ślimakowa firmy Asket. Wynalazek
ten umożliwia brykietowanie siana i słomy oszczędzając jednocześnie ogromne ilości energii, gdyż proces odbywa się bez konieczności suszenia. Dzięki temu zużycie energii przy
tej pracy można porównać do ilości zużywanej przez czajnik elektryczny. Jest to ciekawa
propozycja dla rolników, którzy nadwyżkę siana i słomy mogliby wykorzystać jako opał.
Ogromne oszczędności energii i zmniejszenie wydatków nawet dziesięciokrotnie można
osiągnąć dzięki zastosowaniu metody Romana Sobczyka. Otóż wykorzystuje on słońce do
suszenia osadów pościekowych.
Finalistą konkursu była również firma Biogaz Zeneris, która zaproponowała budowę biogazowni przy gorzelni. Odpady z gorzelni zamiast trafiać na pola i zakwaszać glebę oraz emitować metan powodujący efekt cieplarniany są zbierane i zamykane w specjalnych zbiornikach. Do tego dodaje się odpady z przetwórni spożywczych, które wspólnie fermentują
i wydzielają ciepło oraz energię. Taka biogazownia mogłaby zaopatrzyć blisko 2 tys. domów
w energię elektryczną.
Przykładem ekoinnowacyjnej firmy jest przedsiębiorstwo Lediko16, które specjalizuje się
w oświetleniu LED. Firma jest laureatem konkursu „Czysty Biznes” w kategorii produkt (2009)
za ekologiczną uliczną lampę LED. Lampa ta daje więcej światła przy znacznie mniejszym
zużyciu energii elektrycznej. Konstrukcja lampy pozwala m.in. na skierowanie światła w taki
sposób, by padało dokładnie tam, gdzie jest potrzebne, co skutkuje zmniejszeniem kosztów
oświetlenia ulic co najmniej o połowę.
Działając zgodnie ze swoją misją:
Kierując się uczciwością i odpowiedzialnością,
Darząc szacunkiem człowieka i jego otoczenie,
Polegając na rzetelnej wiedzy i doświadczeniu,
Wspólnie tworzymy, doskonalimy i zapewniamy
Produkty nowoczesne, wydajne i ergonomiczne.
firma w ciągu pięciu lat doszła do następujących osiągnięć:
2004 – wprowadzanie innowacyjnych i niezawodnych rozwiązań technologicznych
w oświetleniu, z wykorzystaniem diod LED
15
42
16
J. Leśniewska Innowacje ekologiczne polskich przedsiębiorców [w:] http://wyborcza.biz/mojbiznes/
2029020,1016118,7737159.html
http://www.lediko.com/index.php
2004–2005 – reprezentant amerykańskiej firmy ETG, produkującej diody LED wysokiej jakości – dostęp do nowych technologii
2005–2007 – opracowanie własnej seria modułów z diodami Xlamp
2007 – kooperacja z Optical Research Associates specjalistyczne programy do trójwymiarowego projektowania zaawansowanych aplikacji optycznych i układów optycznych
2008 – uzyskuje prestiżowy status CREE LED SOLUTION PROVIDER w zakresie wykonywania:
modułów z diodami XLamp, opraw diodowych LED, projektów na zamówienie, doradztwa
w zakresie wykorzystania diod LED
2009 – Certyfikat „Zielona Marka”, główna nagroda w kategorii innowacyjny produkt konkursu „Czysty biznes”, laureat konkursu „Dolnośląskie Gryfy 2009” w kategorii „Przedsiębiorstwo – za najbardziej dynamiczny rozwój przedsiębiorstwa do 50 osób”.
Do niezwykłego osiągnięcia doszła inna firma: Tioxide, największy na świecie producent
bieli tytanowej. Otóż obecnie firma sprzedając materiały odzyskane z odpadów wytwarzanych w procesie produkcji uzyskuje większe zyski niż z wytwarzania jej podstawowego
produktu. W 1995 roku Tioxide odzyskał 0,77 mln ton gipsu, dwutlenku węgla i soli żelaza
na potrzeby rolnictwa, budownictwa i oczyszczania wody. Następnym perspektywicznym
celem jest podwojenie sprzedaży materiałów z odzysku do wartości 40 mln funtów szterlingów (60 mln USD). Większa część materiałów z odpadów, pochodząca z zakładów w Wielkiej Brytanii, Malezji i Ameryce Południowej, jest pakowana i sprzedawana na miejscu. Od jej
powołania w 1993 roku zatrudnienie w wydziale odzysku firmy Tioxide osiągnęło 250 osób
i jest on uważany za wiodący wydział zapewniający jej konkurencyjność. Procesy produkcyjne są zaprojektowane w taki sposób, aby uwzględnić potrzeby odzysku, także odpady
schodzą z linii w postaci wygodnej do pakowania.17
Dyrektor firmy Tioxide powiedział: Zajęliśmy się sprawą materiałów, gdy stanęliśmy wobec
coraz wyższych norm ekologicznych, coraz większych kosztów neutralizacji i składowania oraz
ponieważ pod względem odzysku wizerunek naszej branży był zły i wymagał poprawy. W rezultacie cała firma zaczęła patrzeć na środowisko pod innym kątem. Przedtem skupialiśmy się
na przestrzeganiu prawa, a teraz poszliśmy dalej i ściślej współpracujemy ze społecznościami
lokalnymi szukając sposobów przewidywania i najlepszego rozwiązywania problemów ekologicznych.18
Podobnie Izaak Van Melle dyrektor wykonawczy firmy cukierniczej Van Melle International,
posiadającej swe zakłady na całym świecie (w Holandii, Chinach, Brazylii, na Filipinach i innych krajach), stwierdził, że ekorozwój stał się największym wyzwaniem dla firmy. Świadomość konieczności zrównoważenia celów ekonomicznych przedsiębiorstwa z dostępnymi
zasobami naturalnymi i zdrowiem ekosystemu może postawić w sytuacji moralnego konfliktu, gdy chodzi o cele firmy. Zdaniem zarządzającego przedsiębiorstwem ma to miejsce
zwłaszcza, gdy możliwości rozwoju firmy są sprzeczne z jej celem, jakim jest dojście do
ekorozwoju. Zrównoważenie skutków zużycia przez firmę paliw kopalnych mogłoby zapewnić około 5000 hektarów nowo posadzonych lub chronionych drzewostanów, uważanych za zasoby pochłaniające emisje dwutlenku węgla. W normalnych warunkach handlu,
pod względem finansowym, firma Van Melle International jest w stanie pokryć koszty tego
zakresu zalesienia, podejmuje więc działania prowadzące do realizacji tego celu. Jak powiedział Izaak Van Melle: „Biorąc pod uwagę, że lasy spełniają wiele innych funkcji poza
17
18
M. Harison, The Independent, [za] M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem, op. cit., s. 165.
M. Carley, P. Spapens, Dzielenie się światem, op. cit., s. 165.
43
wiązaniem CO2, uważamy, że w ten sposób nasza firma będzie przynajmniej w stanie zrekompensować straty, jakie powodujemy w środowisku na całym świecie. Sadzenie drzew
nie jest być może ostatecznym rozwiązaniem problemu nadmiernej emisji CO2 w gospodarce światowej, lecz jest to tymczasem dobre podejście, biorąc pod uwagę fakt, że co
roku znika przerażająca powierzchnia lasów. Próbujemy także oszczędzać energię, gdy
budujemy nowe fabryki. Przykładowo, w naszym nowym zakładzie w Chinach dopilnowaliśmy, aby dach był skierowany ku słońcu po to, aby zapewnić maksymalne korzyści z nasłonecznienia i użycia płytek ogniw fotoelektrycznych. W zależności od umiejscowienia
obiektu energia wiatrowa także może być efektywna pod względem kosztów. Przy lokalizacji wszystkich zakładów staramy się określić optymalne rozwiązania zapewniające ich
zrównoważony charakter. Gama rozwiązań waha się od efektywnych kosztowo środków
do drogiej technologii, na przykład płytek ogniw fotoelektrycznych. Należy wykorzystać
wszystko to, co w danym miejscu przyczynia się do osiągnięcia naszych celów ekorozwojowych. Opracowujemy długofalowy program inwestycyjny prowadzący ku ekorozwojowi
i zmniejszonemu zużyciu energii i materiałów, w którym, na ogół, priorytetem są najbardziej efektywne ekologicznie inwestycje. Ten nowy proces wykorzystuje naturalną siłę powietrza jako jedyny czynnik rozpylający. Do tej puszki wpompowano powietrze w taki sam
sposób, jak pompuje się oponę. Zachowano taką samą sprawność i praktyczność działania
aerozolu. Ta nowa generacja aerozoli jest równie skuteczna, jak tradycyjne spryskiwacze,
jednocześnie chroniąc środowisko.” 19
W odróżnieniu od cząstkowych usprawnień, przemysł zdobył względnie niewielkie doświadczenie w zakresie opracowywania i wdrażania daleko idących, długofalowych
usprawnień ekologicznych w dziedzinie produktów. W przypadku tych innowacji wyboru
trzeba dokonywać we wczesnych fazach rozwoju produktu, planowania strategii i knowhow. Podobnie, horyzont czasowy planowania produktu rozciągnie się z trzech do piętnastu lat, a nawet poza ten okres. W rezultacie, usprawnienia ekologiczne tego rodzaju będą
wymagały podjęcia decyzji na strategicznym szczeblu firmy.20
Do zmniejszenia odpadów i przepływów materiałów na poziomie firmy mogą przyczynić
się działania ekologiczne podejmowane na terenie zakładu przemysłowego w celu podniesienia efektywności wykorzystania materiałów i energii. Podejście to jest dobrze znane z europejskich rozwiązań w zakresie skojarzonego wytwarzania ciepła i światła, w ramach którego nadwyżki ciepła powstającego w procesie przemysłowym, na przykład w elektrowni,
wykorzystuje się do ogrzewania biur lub budynków mieszkalnych. Elektrownia może także
spalać odpady, jeśli jest to bardziej efektywne niż odzysk surowców lub użycie paliwa pierwotnego. Bardziej kompleksowe rozwiązanie zastosowano w gminie Kalundborg w Danii,
która chciała stać się prototypową gminą w zakresie rozwoju przemysłu i współpracy z nim.
Tutaj, odpady z procesów przemysłowych, na przykład gorąca woda i nadwyżki energii,
wykorzystuje się jako czynniki innych procesów przemysłowych, w rolnictwie, w gospodarstwie rybnym i do zaspokojenia potrzeb gminy.
Obecna sytuacja w Kalundborgu ukształtowała się stopniowo. Następnym krokiem ma być
rozwój specjalnie zbudowanych osiedli przemysłowych, w których sąsiadujące ze sobą firmy będą wykorzystywać i wtórnie używać materiałów i nadwyżek energii pochodzących
od sąsiadów. Dobrym przykładem są nowo powstałe w Kanadzie parki ekoprzemysłowe.
19
44
20
Ibidem, s. 168.
Ibidem.
Tutaj, zlokalizowane centralnie „wyspy użyteczności publicznej” będą świadczyły podstawowe usługi, na przykład dostarczając parę, energię elektryczną, gorącą lub schłodzoną
wodę, gazy przemysłowe, sprężone powietrze, zapewniając wspólne oczyszczanie ścieków,
odzysk metali ciężkich za pomocą metody odwróconej osmozy, skojarzone wytwarzanie
ciepła i energii elektrycznej, energetyczne układy kaskadowe oraz odzysk ciepła, wody i innych produktów odpadowych. Dzięki wspólnemu zaopatrzeniu można uniknąć powielania
inwestycji w technologie i know-how w zakładach tworzących osiedle, uwalniając środki,
które można wtedy przeznaczyć na ekoinnowacje w podstawowej sferze działalności firm.
Sama eksploatacja „wysp użyteczności publicznej” stanowi dochodową działalność. Z kolei,
dzięki nim firmy mogą znacznie ograniczyć nakłady kapitałowe na budowę własnych zakładów wytwórczych lub przeróbczych. Parki ekoprzemysłowe są także dobrym sposobem
przyciągania nowego, czystego przemysłu do gmin poszukujących inwestycji zewnętrznych powodujących minimalne szkody w środowisku. 21
Przykładem koncepcji symbiozy przemysłowej w Polsce (opisywanej jako przykład ekologii przemysłowej) jest propozycja rozwiązania dla spółki akcyjnej Krakodlew. Wcześniej
odlewnia działała jako Wydział Wlewnic Huty im. Tadeusza Sendzimira. Firma podjęła program ciągłej modernizacji urządzeń i technologii, kładąc duży nacisk na to, aby działalność
nie wpływała negatywnie na środowisko. Krakodlew S.A. jest odlewnią ciężkiego osprzętu
hutniczego. Spółka prowadzi również sprzedaż złomu surówkowego. Na terenie odlewni
funkcjonuje zamknięty obieg wody. Woda wykorzystywana do czyszczenia skrzyń formierczych i odlewów kierowana jest do osadników. Tam w wyniku procesu sedymentacji od
wody oddzielają się resztki mas formierskich, po czym woda kierowana jest z powrotem do
czyszczenia; odzyskane masy formiercze po odwirowaniu są również zawracane do obiegu.
Nieudane produkty i resztki z obróbki są przetapiane ponownie. Olej maszynowy używany
w obrabiarkach krąży w obiegu zamkniętym, a po przepracowaniu służy do gruntowania
mas formierczych. W zakładzie wprowadzono liczne udoskonalenia prowadzące do zredukowania ilości wytwarzanych odpadów i ścieków.22
Istnieje kilka przykładów bardziej tradycyjnych parków przemysłowych, które ulegają
transformacji w kierunku parków ekoprzemysłowych. Jednym z nich jest ekoprzemysłowy park Fujisawa w Japonii. Przedsiębiorstwo EBARA z Japonii utworzone w 1912 r. jest
producentem maszyn przemysłowych, precyzyjnych urządzeń elektronicznych i wyposażenia środowiskowego. Produkty przedsiębiorstwa obejmują precyzyjne pompy, turbiny, urządzenia chłodnicze i próżniowe, wyposażenie klimatyzacyjne, systemy oczyszczania ścieków. W odpowiedzi na potrzebę zmiany i przejścia od koncepcji technologii
„końca rury” do podejścia skupionego na redukcji odpadów i koncepcji „dematerializacji”
przedsiębiorstwo podjęło decyzję o realizacji celu, którym jest osiągnięcie tzw. zerowej
emisji.23
Jedną z inicjatyw w ramach realizacji celu „zero emisji” było wdrażanie planu przekształcenia 35 ha działalności w miejscowości Fujisawa w kompletny park ekoprzemysłowy, który
stał się modelem demonstrującym wykonalność koncepcji zeroemisyjnej w wytwarzaniu
produktu i technologii. Początkowo stworzony park integrował 700 gospodarstw domowych, instytucji komercyjnych i instalacji przemysłowych w strukturze zeroemisyjnego, samoutrzymującego się parku ekoprzemysłowego. Obejmował on wszystkie główne sfery
21
22
23
Ibidem, s. 171.
L. Woźniak, B. Ziółkowski, A. Warmińska, S. Dziedzic, Przewodnik ekoinnowacji, Rzeszów 2008, s. 14.
Ibidem.
45
zrównoważonego życia miejskiego, włączając w to zabudowę mieszkalną, przemysłową,
rolniczą, detaliczną związaną z usługami publicznymi i infrastrukturą badawczo-rozwojową,
sportową i rekreacyjną oraz obszary przyrodnicze. Postawiony cel „zero emisji” uwydatnia
różnorodność nowych technologii przekształcania odpadów w procesie rozwiniętym przez
przedsiębiorstwo.24
46
24
L. Woźniak, B. Ziółkowski, A. Warmińska, S. Dziedzic, op. cit., s. 14.
9. Instytucje wspierania ekoinnowacji
Nie każda firma może prowadzić samodzielnie badania. Wielu brakuje również kontaktów
ze światem nauki, by móc wprowadzać w życie pomysły innych. Nierzadko łatwiej jest więc
zwrócić się do instytucji lub firm pośredniczących w kontaktach między biznesem a nauką.
Ośrodki transferu technologii to instytucje, które dostarczają usług dla założonych ze środków publicznych lub współfinansowanych ze środków publicznych instytucji badawczych
w celu komercjalizacji ich wyników badań. Instytucje te, działające na styku nauki i biznesu,
wspierają rozwój kontaktów instytucji naukowych i przedsiębiorstw (np. poprzez przygotowywanie baz danych) oraz zajmują się szeroko pojętą popularyzacją i promocją innowacyjności.
Inkubatory technologiczne i inkubatory przedsiębiorczości to kolejne instytucje proinnowacyjne. Inkubator technologiczny to inkubator przedsiębiorczości wyspecjalizowany we
wspieraniu nowych firm opartych na zaawansowanych technologiach. Zwykle jest to organizacja, która wspiera nowe przedsiębiorstwa (często typu spin-off ), stwarzając im przyjazne
warunki do rozwoju i sprawnego funkcjonowania na rynku. Głównym celem inkubatora
technologicznego jest pomoc nowopowstałej, innowacyjnej firmie w osiągnięciu dojrzałości i zdolności do samodzielnego funkcjonowania na rynku. Jego zadaniem jest doradztwo
i zapewnianie pomocy przy finansowaniu rozwojowych przedsięwzięć. Instytucje te powinny zachęcać do tworzenia firm wykorzystujących wyniki prac badawczych prowadzonych w publicznych jednostkach badawczych. Część inkubatorów dodatkowo świadczy
usługi konsultingowe dla założonych firm.
Inkubatory powstają przede wszystkim w dużych miastach, które są dogodnym miejscem
dla przedsiębiorców do lokowania swojej działalności. Z badań przeprowadzonych dla Komisji Europejskiej w 2002 r. wynika, że zdecydowana większość firm, które lokują się w inkubatorach przedsiębiorczości, to firmy typu start-up (ok. 70%). Pozostałe grupy to oddziały
firm istniejących oraz firmy typu spin-off wyodrębnione z uniwersytetów lub centrów badawczo-rozwojowych.
Kolejnym typem instytucji są parki naukowo-technologiczne. Zgodnie z definicją przyjętą przez zarząd Międzynarodowego Stowarzyszenia Parków Naukowych (ang. IASP), park
naukowy jest instytucją zarządzaną przez specjalistów, której głównym celem jest promowanie kultury innowacyjnej oraz konkurencyjności zrzeszonych w niej instytutów naukowo-badawczych i firm. Park zarządza procesem przepływu wiedzy i technologii między
uczelniami, instytucjami naukowo-badawczymi i przedsiębiorstwami. Sprzyja również powstawaniu i rozwojowi firm innowacyjnych, oferując możliwość inkubacji i wsparcie procesów tworzenia firm typu spin-off.
47
Ryc. 6. Parki naukowo-technologiczne w Polsce (badanie ECORYS – 2008)
Źródło: E. Wojnicka Zarządzanie ekoinnowacjami i wdrażanie ekotechnologii – prezentacja wygłoszona
48
10. Podsumowanie
Podążanie z duchem czasu jest konieczne by utrzymać firmę na rynku. Jednak tylko wyprzedzenie konkurencji, wprowadzenie innowacji da przedsiębiorstwu pozycję lidera. Ekoinnowacje mogą być więc dobrym wyborem, ale nie tylko pod kątem biznesowym, niosą
one bowiem za sobą pozytywne czynniki środowiskowe i społeczne.
Mimo wielu zalet, również w przypadku ekoinnowacji nie brakuje przeszkód i barier przy
ich wdrażaniu. Jednak liczne przykłady dobrych i mnożących się praktyk, a także pomoc
różnego typu instytucji oraz organizacji powinny zachęcać i skłaniać do stosowania ekoinnowacji.
49
Spis tabel
Tab. 1. Cechy naukowców i przedsiębiorców
Tab. 2. Źródła wspierające plan strategiczny
Tab. 3. Cechy ISO 14001 i EMAS
Tab. 4. Oświadczenie weryfikatora środowiskowego w sprawie czynności weryfikacyjnych i walidacyjnych
Tab. 5. Przykłady korzyści wewnętrznych, jakie osiągają małe i średnie przedsiębiorstwa w wyniku
wdrożenia i doskonalenia SZŚ wg normy ISO 14001
Tab. 6. Przykłady korzyści zewnętrznych, jakie osiągają małe i średnie przedsiębiorstwa w wyniku wdrożenia i doskonalenia SZŚ
Tab. 7. Procentowe wskazania najbardziej kapitałochłonnych faz implementacji SZŚ
Spis grafik
Ryc. 1. Podejście równoległe do wprowadzania nowych produktów na rynek
Ryc. 2. Logo EMAS
Ryc. 3. Liczba obiektów zarejestrowanych w EMAS
Ryc. 4. Liczba certyfikatów ISO 14001 w Polsce w latach 1998–2009
Ryc. 5. Liczba certyfikatów ISO 14001 na świecie w 2008 r.
Ryc. 6. Parki naukowo-technologiczne w Polsce (badanie ECORYS – 2008)
50
Bibliografia
1. Bryła – architektura, projekty, wieżowce, Gazeta.pl http://bryla.gazetadom.pl/bryla/1,85298,7085403,Ekobudynek_z_zyjaca_fasada.html
2. Carley M., Spapens P., Dzielenie się światem, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Białystok–Warszawa 2000.
3. Charles Window & Door Company http://www.charleswindows.com/images/header/ecofriendly_
img2.jpg
4. Fox T., Williams R. Ekoinnowacja. Przeszkody do pokonania i brytyjskie odpowiedzi polityk. – prezentacja
wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
5. Freier I., Environmental management from an ecological modernization and innovation perspective,
Chemnitz University of Technology, Chemnitz, 2003.
6. Hajduk-Stelmachowicz M. System zarządzania środowiskowego jako siła napędowa ekoinnowacyjnych rozwiązań dla przedsiębiorstw – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych
Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
7. Jones E., Harrison D., McLaren J., Managing Creative Eco-innovation, Structuring outputs from Eco-innovation projects, “The Journal of Sustainable Product Design” No. 1, 2001.
8. Kępka B. Eko-innowacje dzisiaj i jutro – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
9. Laboratorium Dachów Zielonych http://www.dachyzielone.pl/index.php?option=com_wrapper&Itemid=234
10. Lediko http://www.lediko.com/index.php
11. Leśniewska J. Innowacje ekologiczne polskich przedsiębiorców [w:] http://wyborcza.biz/mojbiznes/
2029020,1016118,7737159.html
12. MLM Business-Opportunities http://mlm.business-opportunities.biz/wp-content/uploads/2008/01/
data_juggler.gif
13. Pander W. Rodzaje i źródła innowacji. Zarządzanie procesem innowacyjnym – prezentacja wygłoszona
14. Penc J., Strategie zarządzania. Strategie dziedzinowe i ich realizacja. Zintegrowane zarządzanie strategiczne, Placet, Warszawa 1995.
15. Penc J., Zarządzanie a ochrona środowiska, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa”, nr 7, Warszawa 1997.
16. Wojnicka E. Zarządzanie ekoinnowacjami i wdrażanie ekotechnologii – prezentacja wygłoszona na
spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
17. Woźniak L. Ekoinnowacje drogą firmy do sukcesu – prezentacja wygłoszona na spotkaniach Klubu
Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
18. Woźniak L., Ziółkowski B., Warmińska A., Dziedzic S., Przewodnik ekoinnowacji, Rzeszów 2008.
19. Ziółkowski B. Ekoinnowacje w strategii konkurencyjnej przedsiębiorstwa? – prezentacja wygłoszona na
spotkaniach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw, marzec 2010 r.
51
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) jest agencją rządową podlegającą Ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Powstała na mocy ustawy
z 9 listopada 2000 roku. Zadaniem Agencji jest zarządzanie funduszami
z budżetu państwa i Unii Europejskiej, przeznaczonymi na wspieranie przedsiębiorczości i innowacyjności oraz rozwój zasobów ludzkich.
Celem działania Agencji, która w 2010 r. obchodzi dziesięciolecie istnienia,
jest realizacja programów rozwoju gospodarki wspierających działalność
innowacyjną i badawczą małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), rozwój
regionalny, wzrost eksportu, rozwój zasobów ludzkich oraz wykorzystywanie nowych technologii.
2010
Ekoinnowacje
W perspektywie finansowej obejmującej lata 2007–2013 Agencja jest odpowiedzialna za wdrażanie działań w ramach trzech programów operacyjnych
Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki i Rozwój Polski Wschodniej.
Jednym z priorytetów Agencji jest promowanie postaw innowacyjnych
oraz zachęcanie przedsiębiorców do stosowania nowoczesnych technologii
w swoich firmach. W tym celu Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości prowadzi portal internetowy poświęcony tematyce innowacyjnej www.pi.gov.pl,
a także corocznie organizuje konkurs Polski Produkt Przyszłości. Przedstawiciele
MŚP mogą w ramach Klubu Innowacyjnych Przedsiębiorstw uczestniczyć
w cyklicznych spotkaniach. Celem portalu edukacyjnego Akademia PARP
(www.akademiaparp.gov.pl) jest upowszechnienie wśród mikro-, małych
i średnich firm dostępu do wiedzy biznesowej w formie e-learningu. Za
pośrednictwem strony internetowej www.web.gov.pl PARP wspiera rozwój
e-biznesu. W Agencji działa ośrodek sieci Enterprise Europe Network, który
oferuje przedsiębiorcom informacje z zakresu prawa Unii Europejskiej oraz
zasad prowadzenia działalności gospodarczej na Wspólnym Rynku.
PARP jest inicjatorem utworzenia sieci regionalnych ośrodków wspierających MŚP tj. Krajowego Systemu Usług dla MŚP, Krajowej Sieci Innowacji i Punktów Konsultacyjnych. Instytucje te świadczą nieodpłatnie lub wg preferencyjnych stawek usługi z zakresu informacji, doradztwa, szkoleń oraz usługi
finansowe. Partnerami regionalnymi PARP we wdrażaniu wybranych działań
są Regionalne Instytucje Finansujące (RIF).
ul. Pańska 81/83, 00-834 Warszawa
tel. + 48 22 432 80 80, faks: + 48 22 432 86 20
[email protected], www.parp.gov.pl
Punkt informacyjny PARP
tel. + 48 22 432 89 91-93
0 801 332 202
[email protected]
UNIA EUROPEJSKA
EUROPEJSKI
FUNDUSZ SPOŁECZNY

Z 1 ekoinnowacje 171x247.indd

Transkrypt

Podobne dokumenty

PROGRAM RAMOWY SPOTKANIE REGIONALNE dla menedżerów

Zaproszenie na seminarium

Audyty zewnętrzne EMAS w branży elektroodpadów Galeria zdjęć

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Łodzi zarejestrowana

System zarządzania środowiskowego jako narzędzie - Eko

Wręczenie certyfikatów EMAS podczas otwarcia POL-ECO

Osłonka tekstylna żołądek

Maciej Krzyczkowski, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska

EMAS w Polsce - Eko

LIŚĆ LAUROWY