peryskop - eksperci.kj.org.pl

PERYSKOP
Wpływ kryzysu gospodarczego na handel i BIZ państw Grupy
Wyszehradzkiej
W maju 2012 roku ukazał się interesujący raport „V4 Trade and FDI Observer” dotyczący handlu i
bezpośrednich zagranicznych inwestycji w państwach należących do Grupy Wyszehradzkiej. Badania
zostały przeprowadzone przez ICEG European Center (Budapeszt, koordynator projektu), EUROPEUM
Institute for European Policy (Praga), Institute of Economic Research of the Slovak Academy of
Sciences (Bratysława) oraz Polski Instytut Spraw Międzynarodowych (Warszawa).
Kamil Wlazło
„V4 Trade and FDI Observer” koncentruje się na
wartość eksportu w IV kwartale 2011 roku wyniosła
rozwoju w latach 2008-2011 i prezentuje analizy
prawie 30 mld euro, zaś wartość importowanych
dotyczące zmian krótko- i średnioterminowych w
dóbr w tym okresie – 27,4 mld euro. Warto
handlu oraz FDI/OFDI . Autorzy raportu
podkreślić, że w 2009, a więc w okresie recesji,
wskazują, że celem pracy było ukazanie wpływu
Czechy eksportowały towary i usługi o średniej
kryzysu
się
wartości zaledwie 20 mld euro z czterech
wymienionych wskaźników oraz odpowiedź na
kwartałów, zaś import kształtował się na poziomie
pytanie jak poszczególne państwa V4 poradziły
18,5 mld euro. Wzrost tych wskaźników w ostatnich
sobie z kryzysem. Analiza potwierdza, że mimo
dwóch latach jest więc znaczny.
finansowego
na
kształtowanie
niesprzyjających warunków na rynkach światowych
współpraca
gospodarcza
państw
Grupy
Wyszehradzkiej jest coraz większa.
Najważniejszym partnerem handlowym Republiki
Czeskiej są Niemcy, do których trafia ponad 30%
eksportu (w 2011 roku 32%). 18% czeskiego
Czechy
eksportu wędruje do państw V3 , spośród których
Słowacja jest drugim największym importerem
Import i eksport
Czeska
gospodarka
(prawie 9%), a Polska trzecim (6,2%). Ciekawe
boleśnie
odczuła
kryzys
zmiany zachodzą w strukturze czeskiego importu.
finansowy, aczkolwiek długoterminowe prognozy
Okres 2008-2011 można nazwać „China time”.
dotyczące eksportu są optymistyczne. Całkowita
Wartość importu z Państwa Środka w tym czasie
1
PERYSKOP
prawie się podwoiła. Z 4,7 mld euro w 2008 roku
do FDI. W 2011 roku kształtowały się na poziomie
wzrosła do poziomu 8,3 mld w 2011. Największa
11 mld euro, zaś w 2008 roku około 10 mld euro.
część czeskiego importu pochodzi z Niemiec
Co ciekawe, 50% udziału w czeskim OFDI należy
(29%), na kolejnych miejscach są wspomniane
do Holandii.
Chiny (7,6%) oraz Polska i Słowacja (po 7%).
Autorzy raportu podkreślają, że tradycyjny model
Obecna sytuacja polityczna w Czechach nie sprzyja
partnerstwa gospodarczego, oparty na położeniu
wzrostowi inwestycji. Rządząca koalicja nie ma
geograficznym i bliskości granic, jest powoli
stabilnej większości, fiskalne restrykcje idą w parze
zastępowany przez mechanizmy światowego rynku.
ze
wzrostem
podatków.
Ponadto
nadal
nie
poradzono sobie ze wzrastającym deficytem. Mimo
Na
bilans
handlowy
Republiki
Czeskiej
w
to, w porównaniu do innych państw europejskich,
najbliższym czasie będzie miało wpływ kilka
sytuacja w Republice Czeskiej jest stabilna i
czynników. Wiele zależy od sytuacji na rynku
powinna skłonić inwestorów to lokowania kapitału
motoryzacyjnym, ponieważ (czeski eksport silnie
nad Wełtawą.
opiera się na sprzedaży samochodów i części do
nich),
dywersyfikacji
dostaw
surowców
Węgry
energetycznych (nowa umowa z Rosją dot. eksportu
gazu i ropy) oraz planowanym podniesieniu
Import i eksport
podatków.
Kryzys finansowy sprawił, że węgierski eksport
zwiększył relację do PKB. W 2008 roku wyniósł on
FDI i OFDI
ok. 70% PKB, zaś w 2011 niemal 80%. W pierwszej
Zagraniczne inwestycje w Czechach (FDI) są na
połowie 2008 roku wzrost eksportu i importu
wysokim poziomie, aczkolwiek ostatnio ich wzrost
zaczął zwalniać, a w drugiej połowie tego roku
ten nie jest już tak szybki i brakuje dużych
doszło
projektów inwestycyjnych. W 2008 roku wartość
handlowego. 2009 rok był fatalny dla węgierskiej
inwestycji w Czechach wynosiła ponad 81 mld
gospodarki, w pewnym momencie PKB obniżyło
euro, a w 2011 już ponad 96 mld euro. 35%
się nawet o 30% w stosunku do poprzedniego roku.
wszystkich
firm
Dopiero od grudnia 2009 udało się zaobserwować
zarejestrowanych w Holandii, 16% z Niemiec i 15%
wzrost gospodarczy. Autorzy raportu podkreślają
ze Słowacji. To kolejny dowód na współzależność
jednak, że dopiero w drugiej połowie 2011 roku
gospodarek Czech i Słowacji. Czeskie inwestycje
Węgry osiągnęły poziom eksportu z 2008 roku, a
inwestycji
pochodzi
z
już
gwałtownego
spadku
zagraniczne (OFDI) są bardzo niskie w porównaniu
2
obrotu
PERYSKOP
import dopiero w 2012 roku przekroczył poziom
25% z Niemiec. Udział krajów V3 w węgierskim
sprzed kryzysu.
FDI to zaledwie 0,3%. Autorzy podkreślają
zaskakujący wzrost liczby inwestycji węgierskich
Najważniejszym partnerem handlowym Węgier są
firm za granicą. OFDI w 2011 roku przekroczyło
kraje UE. Do państw wspólnoty trafia 76,1%
wartość 3 mld euro, a w porównaniu z rokiem
towarów wytworzonych na Węgrzech, z czego
poprzednim wzrosło trzykrotnie. Państwami do
ponad 25% do Niemiec, 5,8% do Rumunii i Włoch,
których trafiło najwięcej węgierskiego kapitału są:
5,4%
Chorwacja (14%), Słowacja (8%) i Bułgaria (5%).
do
Austrii
oraz
3,3%
na
Słowację.
Zauważalny w latach 2008-2011 jest również wzrost
udziału V3 w strukturze węgierskiego eksportu. W
Prognozy dla Węgier są niejednoznaczne. Z jednej
strukturze importu również największy jest udział
strony analitycy wskazują na powolny wzrost
Niemiec (ok. 25%). Drugie miejsce przypada Rosji,
inwestycji zagranicznych w tym kraju, co związane
która ma kluczowe znaczenie dla węgierskiej
jest chociażby z planami podwyższenia podatków i
energetyki. Warto podkreślić, że piątym państwem
wsparciu lokalnych przedsiębiorców. Z drugiej
pod względem importu jest Polska, która w 2011
strony przewidywany jest ciągły wzrost węgierskich
wyprzedziła Francję.
inwestycji za granicą. Rząd Wiktora Orbana
wzmacnia sektor publiczny i traktuje wymianę
Autorzy publikacji przewidują, że w 2012 roku
gospodarczą jako jeden z instrumentów polityki
węgierski eksport ponownie zacznie spadać, co jest
zagranicznej.
związane
z
przeciągającymi
się
problemami
finansowymi większości państw UE. Mimo to,
Polska
przewidywany jest dodatni bilans handlowy w tym
roku, który ma wynieść nawet 8 mld euro.
Import i eksport
Od momentu wstąpienia Polski do UE w 2004 roku
FDI i OFDI
zauważalny jest wzrost współpracy gospodarczej z
Ilość zagranicznych inwestycji na Węgrzech w 2011
krajami V3, co związane jest z rozwojem całego
była już wyraźnie większa niż w roku 2008 i 2009.
regionu. Kryzys gospodarczy i finansowy, który tak
FDI zbliżyło się do poziomu sprzed kryzysu, ale
mocno zaznaczył się w 2008 roku znacząco
nadal było niższe niż w 2008 roku. Inwestycje w
wpłynął na polski handel. W 2009 roku import
2011 przekroczyły wartość 3 mld euro (w 2008
skurczył się nawet o 35 mld euro w porównaniu do
roku - 4,2 mld euro). W 2010 roku ponad 2/3
danych z poprzedniego roku, dopiero w 2011 roku
wpływów pochodziło z państw UE, z czego ponad
osiągając, podobnie jak w przypadku eksportu,
3
PERYSKOP
poziom
sprzed
czwartego
kryzysu.
kwartału
Według
2011
wartość
danych
z
FDI i OFDI
polskiego
Zagraniczne inwestycje odgrywają ważną rolę w
eksportu to około 34 mld euro, zaś importu 36,5
polskiej gospodarce, aczkolwiek w porównaniu do
mld (w drugim kwartale dane były o kilka mld
gospodarek V3 ich wpływ nie jest kluczowy. W
lepsze). Należy podkreślić, że Polska, jako jedyny
2007 roku poziom zagranicznych inwestycji był
członek Grupy Wyszehradzkiej, posiada ujemny
rekordowo wysoki, wyniósł bowiem aż 17,2 mld
bilans handlowy.
euro. W 2010 roku FDI było natomiast wyjątkowo
niskie. Zainwestowano w Polsce jedynie 6 mld euro,
Najważniejszymi partnerami handlowymi Polski są
co potwierdza że klimat inwestycyjny w Europie był
kraje UE, do których trafia prawie 69% całego
niekorzystny. Najwięcej inwestowanego kapitału
eksportu. Wartym odnotowania jest fakt, że Polska
pochodzi z państw UE (do 2010 roku suma ta
eksportowała do V3 10,9% w 2008 roku, zaś w
wynosi już 128,5 mld euro, 85% wszystkich
2011 trafiało tam już 11,2%. Podobnie kształtuje
inwestycji), a kryzys nie zmienił geograficznej
się geograficzna struktura importu. Autorzy raportu
struktury FDI. Mniej niż 1% kapitału pochodzi z
podkreślają ponadto, że polski handel jest zależny w
Czech, Słowacji i Węgier. Aktywność inwestycyjna
dużej
polskich
mierze
Niemczech,
od
kraju,
sytuacji
który
gospodarczej
jest
w
zdecydowanie
pierwszym partnerem handlowym.
przedsiębiorców
za
granicą
jest
zdecydowanie niższa niż aktywność zagranicznych
inwestorów w Polsce. Pomimo kryzysu roczny
wskaźnik OFDI był stosunkowo stabilny, choć
Polska jako jeden z nielicznych krajów UE
inwestycje w 2010 były zauważalnie wyższe niż w
stosunkowo dobrze radzi sobie z globalnym
roku poprzednim, a w czwartym kwartale 2010 roku
kryzysem gospodarczym. Mimo to, prognozy
wyniosły aż 1,8 mld euro. Autorzy publikacji
handlowe na 2012 rok nie są zbyt optymistyczne.
zaznaczają, że Polska coraz więcej inwestuje w
Możliwe, że import będzie mniejszy niż w roku
krajach V3, podkreślając szczególną atrakcyjność
poprzednim. Wiele zależy przede wszystkim od
Czech.
kondycji niemieckiej gospodarki. Raport podkreśla,
Polska przestaje powoli być krajem o taniej sile
2012 rok może okazać się mniej udany pod
roboczej, towary produkowane w kraju są coraz
względem wielkości przepływu kapitału. Mniejsza
droższe i mniej konkurencyjne w stosunku do
ilość inwestycji zagranicznych będzie związana z
ekspansywnych
rosnącymi kosztami produkcji w Polsce. Ponadto
gospodarek
azjatyckich
gospodarek wschodnioeuropejskich.
czy
dochodzą do tego problemy w strefie euro, a to
właśnie państwa należące do strefy są głównymi
4
PERYSKOP
inwestorami. Prognozowany jest za to wzrost
zwiększał, aczkolwiek wiele zależy od sytuacji
OFDI, a V3 może być głównym beneficjentem
gospodarczej największych partnerów.
inwestycji.
FDI i OFDI
Słowacja
Kryzys finansowy zmniejszył zarówno poziom FDI
jak i OFDI. Szczególnie widoczne było to w 2009
Import i eksport
Kryzys
roku, kiedy to wartość zagranicznych inwestycji
ekonomiczny
wpłynął
znacząco
na
wyniosła zaledwie 243 mln euro, a rok wcześniej
słowacką gospodarkę. W 2009 roku doszło do
było to 7,2 mld euro. Jednakże w 2010 roku wzrost
obniżenia
wskaźników
był już większy, kształtując się na poziomie 1,2 mld
ekonomicznych w tym kraju. Z racji swojego
euro. Podobne dane dotyczą 2011 roku. Najwięcej
geograficznego i terytorialnego położenia handel
inwestycji pochodzi z Holandii (25%), Austrii
odgrywa
(16%), Niemiec (12,1%) oraz Włoch (7,9%). W
najważniejszych
bardzo
ważną
rolę
w
słowackiej
gospodarce. Od połowy 2008 roku eksport oraz
okresie
2007-2011
zwiększył
się
wskaźnik
import dób zaczął powoli się zmniejszać, a spadek
słowackich inwestycji za granicą. W 2008 roku
był jeszcze bardziej widoczny w pierwszym
OFDI zanotowało wzrost o ponad 66%, w 2009
kwartale 2009 roku. Wartość eksportu w 2009
roku tylko 3,5%, a w 2010 14%. Łączna wartość
wyniosła 39,7 mld euro, co oznacza, że była o
inwestycji słowackich za granicą wyniosła w 2010
19,8% niższa niż w roku poprzednim (podobnie
roku 2,5 mld euro. Najwięcej zainwestowano w
było z importem, spadek o ponad 22%). Dopiero w
Czechach, Cyprze, Austrii i Holandii.
drugim kwartale 2011 roku słowacki handel
zagraniczny osiągnął poziom sprzed kryzysu. Pod
Komentarz
koniec 2011 roku Słowacja miała dodatni bilans
handlowy – 931 mln euro. Według danych z 2010
Dokładne przestudiowanie dokumentu „V4 Trade
roku
and
najważniejszymi
partnerami
handlowymi
FDI
Observer”
pozwala
gospodarcza
zauważyć,
Słowacji są: Niemcy (20,4% eksportu, 16,4%
współpraca
importu), Czechy (14,2% eksportu, 10,6% importu),
Wyszehradzkiej powoli, ale systematycznie się
Polska (7,3% eksportu, 4,1% importu) i Austria (7,0
zwiększa. Kryzys gospodarczy i finansowy odcisnął
% eksportu, 2,1% importu). Widoczne jest więc
wyraźne
silne powiązanie słowackiej gospodarki z V3.
zagranicznych inwestycjach w V4, jednak od roku
Analitycy wskazują ponadto, że w 2012 roku
2011 sytuacja ulega już poprawie. Raport ponadto
słowacki handel zagraniczny stabilnie będzie się
wyraźnie
piętno
na
ukazuje,
handlu
że
nadal
państw
że
i
Grupy
bezpośrednich
najważniejszym
5
PERYSKOP
partnerem gospodarczym państw są Niemcy. Nadal
„V4 Trade and FDI Observer” pozwala lepiej
więc dla poszczególnych państw ważniejsze są
zrozumieć relacje gospodarcze, a co za tym idzie,
dobre stosunki z Berlinem od relacji z V3. Autorzy
relacje polityczne w ramach Grupy Wyszehradzkiej.
raportu uważają, że w następnych latach należy się
Przyszłość współpracy multilateralnej w ramach
spodziewać wzrostu wymiany handlowej pomiędzy
Grupy w dużej mierze zależy właśnie od tego, jak
Polską, Czechami, Słowacją i Czechami. Oprócz
państwa UE poradzą sobie z kryzysem finansowym
tego warto zwrócić uwagę na to, że coraz bardziej
aktywne w Europie Środkowo-Wschodniej są
podmioty gospodarcze spoza Europy, a szczególnie
Chiny.
Państwo
Środka
liczy
na
ekspansję
gospodarczą w tej części Starego Kontynentu.
Klub Jagielloński to jedna z najstarszych w Polsce organizacji pozarządowych. Stowarzyszenie od ponad 20 lat aktywne
działa w przestrzeni publicznej zarówno na szczeblu lokalnym, jak i ogólnopolskim. Ambicją Klubu jest m.in.
merytoryczny wkład do debaty publicznej i tym samym profesjonalizacja polityki poprzez dostarczanie idei i wiedzy.
Dlatego jednym z trzech filarów aktywności naszego stowarzyszenia jest działalność ekspercka, która koncentruje się na
badanich naukowych w ważnych obszarach życia publicznego. Mamy w swoim dorobku znaczące raporty, analizy oraz
projekty badawcze w obszarze stosunków międzynarodowych, polityki zagranicznej, samorządu terytorialnego, rozwoju
regionalnego, ekonomii oraz zagadnień ustrojowych.
Zespół Ekspertów Klubu Jagiellońskiego powstał w 2012 roku jako eksperckie zaplecze stowarzyszenia. Jest to instytucja
typu think-tank, która prowadzi działalność badawczą i naukową. W jej skład wchodzą przede wszystkim pracownicy
naukowi Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, a także pracownicy administracji
publicznej, mający doświadczenie w realizacji projektów badawczych. Eksperci są jednocześnie szefami katedr
tematycznych w Klubie Jagiellońskim, które mają charakter edukacyjno-formacyjny. Pełnią więc funkcję dydaktyczną
stanowiąc bezpośrednie wsparcie dla członków Klubu Jagiellońskiego – głównie studentów i doktorantów.
6