Narodowy Bank Polski

Transkrypt

Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego
NBP
Ryzyko operacji
walutowych
Podręcznik inspekcji na miejscu
Warszawa, kwiecień 2007
WSTĘP................................................................................................................................................................... 2
1. POZIOM RYZYKA OPERACJI WALUTOWYCH..................................................................................... 4
1.1 APETYT NA RYZYKO OPERACJI WALUTOWYCH ............................................................................................... 4
1.2 WYMOGI KAPITAŁOWE Z TYTUŁU RYZYKA WALUTOWEGO ............................................................................ 5
1.3 STABILNOŚĆ WYNIKU ..................................................................................................................................... 6
2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM OPERACJI WALUTOWYCH................................................................... 6
2.1 REGULACJE WEWNĘTRZNE ORAZ PRZEPISY PRAWA I REKOMENDACJE OSTROŻNOŚCIOWE.............................. 8
2.1.1 Strategia i polityka banku w zakresie zarządzania ryzykiem.................................................................. 8
2.1.2 Regulacje wewnętrzne, procedury i metodyki ........................................................................................ 9
2.1.3 Przepisy prawa i rekomendacje ostrożnościowe .................................................................................. 11
2.2 PRACOWNICY ............................................................................................................................................... 11
2.3 PROCESY ...................................................................................................................................................... 14
2.3.1 Identyfikowanie ryzyka......................................................................................................................... 14
2.3.2 Pomiar ryzyka ...................................................................................................................................... 14
2.3.3 Monitorowanie ryzyka.......................................................................................................................... 18
2.3.4 Wsparcie przez systemy informatyczne ................................................................................................ 24
2.4 SYSTEM KONTROLI RYZYKA ......................................................................................................................... 25
2.4.1 Nadzór ze strony rady nadzorczej oraz zarządu................................................................................... 25
2.4.2 Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami ....................................................................................... 27
2.4.3 Limity ryzyka ........................................................................................................................................ 28
2.4.4 System Informacji Zarządczej . ............................................................................................................ 29
2.4.5 System kontroli wewnętrznej ................................................................................................................ 33
3. CELE INSPEKCJI ......................................................................................................................................... 39
4. PROCEDURY INSPEKCJI........................................................................................................................... 41
WYMOGI PRAWNE ......................................................................................................................................... 55
RYZYKO OPERACJI WALUTOWYCH
WSTĘP
Podstawowym zadaniem inspektorów nadzoru badających ryzyko operacji walutowych
jest ocena ryzyka podejmowanego przez bank w efekcie zawierania transakcji wyrażonych
w walutach obcych lub uzależniających cenę transakcji od kursów walut obcych
oraz upewnienie się, że jest ono rozważnie zarządzane przez kierownictwo banku. Ryzyko
operacji walutowych obejmuje, zarówno ryzyko kursowe związane ze zmianą kursów,
jak również ryzyko operacyjne związane z przeprowadzaniem, potwierdzaniem,
księgowaniem i rozliczaniem transakcji związanych z wymianą walut.
Celem niniejszego podręcznika jest przedstawienie elementów branych pod uwagę przez
inspektora nadzoru w trakcie prowadzonych w na miejscu w banku badań w obszarze ryzyka
operacji walutowych oraz wskazanie procedur postępowania i kluczowych tematów będących
przedmiotem zainteresowania w procesie inspekcji.
W części pierwszej podręcznika skoncentrowano się na zaprezentowaniu elementów
składających się na ocenę poziomu ryzyka walutowego banku tj.:
−
deklarowanego i zrealizowanego przez bank stopnia narażenia funduszy i wyników
finansowych na ryzyko wynikające ze zmiany kursów walut i związanego z tym zmiany
wartości zajmowanych pozycji walutowych, zwanych dalej apetytem na ryzyko,
−
posiadanego zabezpieczenia kapitałowego prowadzonej działalności w zakresie
transakcji walutowych,
−
stabilności wypracowanych wyników z transakcji walutowych.
W części drugiej podręcznika wymieniono te składowe procesu zarządzania ryzykiem
operacji walutowych, które determinują poprawne i sprawne kontrolowanie podejmowanego
przez bank ryzyka operacji walutowych. Omówiono w szczególności:
−
zgodność działania banku z regulacjami prawnymi, rekomendacjami ostrożnościowymi
i regulacjami wewnętrznymi,
−
strukturę organizacyjną procesu zarządzania,
−
składowe procesu zarządzania,
−
elementy systemu kontroli ryzyka.
W części trzeciej podręcznika przedstawiono cele, które realizowane są przez inspektora
nadzoru bankowego w trakcie prowadzonych badań. Przedstawiono również procedury, które
trzeba wykonać podczas inspekcji obszaru ryzyka operacji walutowych.
Istotnym aspektem badania operacji walutowych jest ustalenie przez inspektorów nadzoru,
czy posiadane przez bank zasoby (w tym systemy informatyczne umożliwiające
przekazywanie informacji o wielkości pozycji walutowych1, systemu pomiaru ryzyka
1
Pozycja netto i pozycja całkowita zostały zdefiniowane w Uchwale nr 1/2007 Komisji Nadzoru Bankowego
z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu
poszczególnych rodzajów ryzyka, w tym zakresu i warunków stosowania metod statystycznych oraz zakresu
informacji załączanych do wniosków o wydanie zgody na ich stosowanie, zasad i warunków uwzględniania
umów przelewu wierzytelności, umów o subpartycypację, umów o kredytowy instrument pochodny oraz innych
umów niż umowy przelewu wierzytelności i umowy o subpartycypację, na potrzeby wyznaczania wymogów
kapitałowych, warunków, zakresu i sposobu korzystania z ocen, nadawanych przez zewnętrzne instytucje oceny
wiarygodności kredytowej oraz agencje kredytów eksportowych, sposobu i szczegółowych zasad obliczania
2
kursowego i jego limitowania, pracownicy banku posiadający odpowiednią wiedzę
i doświadczenie praktyczne) pozwalają na sprawne zarządzanie ryzykiem, odpowiednio
do indywidualnego profilu ryzyka2 banku. Ocena taka jest z konieczności subiektywna,
tym niemniej musi ona uwzględniać wielkość sumy bilansowej i skalę transakcji
pozabilansowych badanego banku, jego bazę kapitałową, wynik finansowy, ilość klientów na
rzecz których prowadzone są operacje walutowe, przygotowanie i doświadczenie dealerów
i pracowników zaplecza, a także zaangażowanie kierownictwa banku w ten rodzaj
działalności.
Należy również mieć na uwadze, że na poziom ryzyka operacji walutowych wpływa
też poziom tego ryzyka w podmiotach zależnych oraz skuteczność nadzoru i kontroli
sprawowanej przez bank nad ryzykiem występującym w tych podmiotach3.
Rozdział ten nie stanowi kompendium wiedzy na temat operacji walutowych. Podstawową
funkcją, jaką ma on wypełniać, jest prezentacja procedur, które trzeba wykonać podczas
inspekcji działalności walutowej danego banku.
współczynnika wypłacalności banku, zakresu i sposobu uwzględniania działania banków w holdingach
w obliczaniu wymogów kapitałowych i współczynnika wypłacalności oraz określenia dodatkowych pozycji
bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami własnymi w rachunku adekwatności kapitałowej oraz zakresu,
sposobu i warunków ich wyznaczania, zwanej dalej Uchwałą ws. adekwatności kapitałowej banków.
2
Charakter i złożoność działalności banku oraz całkowity poziom ryzyka powinny determinować poziom
zaawansowania i wyrafinowania procesu zarządzania ryzykiem operacji walutowych.
3
Kwestie dotyczące nadzoru skonsolidowanego zostały uwzględnione w „Procedurze przeprowadzania inspekcji
w ramach nadzoru skonsolidowanego nad bankami”.
3
1. POZIOM RYZYKA OPERACJI WALUTOWYCH
Decyzje kierownictwa dotyczące podejmowania ryzyka operacji walutowych powinny brać
pod uwagę relację ryzyko – zysk, związaną z pozycjami w zakresie ryzyka operacji walutowych.
Kierownictwo powinno porównać potencjalne ryzyko (wpływ niekorzystnych ruchów kursów
walut) związane z zajętą pozycją lub przyjętą strategią w zakresie operacji walutowych
z potencjalnym zyskiem (wpływ korzystnych zmian kursów walut).
1.1 Apetyt na ryzyko operacji walutowych
Każda operacja finansowa wykonywana przez bank może mieć wpływ na zmianę profilu
ryzyka kursowego tego banku, począwszy od tradycyjnych produktów bilansowych (kredyty,
depozyty), aż do bardziej zaawansowanych produktów finansowych, jak np. walutowe
instrumenty pochodne.
Odzwierciedleniem apetytu na ryzyko operacji walutowych banku jest m.in., będący
konsekwencją przyjętej strategii działania:
−
budżet przyznany jednostkom organizacyjnym banku przeprowadzającym transakcje
związane z ryzykiem kursowym (przede wszystkim departamentowi skarbu)
oraz stopień wykonania planowanych wyników,
−
poziom limitów dopuszczalnej ekspozycji na ryzyko wynikające z operacji walutowych,
a także stopień ich wykorzystania.
Analiza wielkości i struktury przychodów zaplanowanych do realizacji przez departament
skarbu oraz stopień wykonania planowanych wyników wskazuje, jakie jest znaczenie tego
typu transakcji w całokształcie działalności banku4, jaki jest charakter działalności banku5
oraz dostarcza informacji na temat stabilności osiąganych wyników6. Natomiast stosowany
system limitów pozwala ocenić w stosunku, do jakich produktów, walut i krajów bank
podejmuje ryzyko kursowe, a w stosunku, do których je ogranicza.
Poziom, akceptowalnego przez poszczególne banki, ryzyka kursowego jest zróżnicowany.
Niektóre z nich dążą do minimalizacji narażenia na ryzyko i zazwyczaj nie pozostawiają celowo
otwartej pozycji walutowej, w oczekiwaniu, że odniosą korzyść, gdy kursy walut zmienią się
w określony sposób. Starają się raczej domykać pozycje walutowe wynikające ze struktury
bilansu i pozycji pozabilansowych. Najczęściej banki takie oferują proste produkty bilansowe,
a skala działalności na własny rachunek jest nieznacząca. Kierownictwo banku minimalizuje
apetyt na ryzyko poprzez określenie limitów na poziomie ograniczającym możliwość
podejmowania działalności generującej ryzyko, a bużet departamentu skarbu jest niewielki
lub zakłada osiąganie wyników w większości z operacji wykonywanych na rzecz klientów
banku.
4
Duży udział wyników z transakcji walutowych w wyniku z działalności bankowej może wskazywać, że bank
w znacznej mierze opiera swoją działalność na przeprowadzaniu operacji wymiany walutowej oraz transakcji
pochodnych.
5
Banki przeprowadzające operacje na własny rachunek o charakterze spekulacyjnym mogą zakładać większy
udział wyników z tej działalności niż z tytułu operacji wykonywanych na zlecenie klientów. Niemniej jednak nie
zawsze jest to regułą. Banki o znaczącej skali działalności na własny rachunek mogą ustalać relatywnie niskie
budżety dla tego rodzaju działalności w porównaniu do całości wyniku. Zdarza się też, że wynik realizowany
na operacjach klientowskich, zawieranych przez departament skarbu, jest przypisywany do konkretnych pionów
biznesowych a nie do departamentu skarbu.
6
Za bardziej stabilne uważa się wyniki z działalności prowadzonej na zlecenie klientów. Wyniki z działalności
na własny rachunek są bardziej wrażliwe na zmiany wynikające z wahań parametrów rynkowych.
4
Banki, które są gotowe podjąć większe ryzyko, mogą w tym celu otworzyć pozycję walutową
(w jednej lub kilku walutach) lub celowo nie domykać otwartych pozycji walutowych
wynikających np. z przeprowadzanych transakcji z klientami. Z reguły w takich bankach,
zarówno poziom ustalonych limitów, jak i ich wykorzystanie (zwłaszcza w zakresie działalności
na własny rachunek) jest wysoki, oferowane produkty mają bardziej wyrafinowany charakter,
a skala działalności spekulacyjnej oraz zmienność wyników z tego tytułu są znaczące.
Banki różnią się, co do tego, w zakresie jakich produktów lub rodzajów działalności dopuszczają
zajmowanie otwartej pozycji. Najczęściej banki centralizują zarządzanie ryzykiem kursowym
i ograniczają zajmowanie pozycji do pewnych wybranych produktów, portfeli i/lub walut.
Sporadycznie mogą wystąpić przypadki zezwalania poszczególnym centrom zysku
oraz jednostkom organizacyjnym na otwieranie pozycji w ramach określonych limitów.
Niemniej jednak, bank powinien posiadać taki system zarządzania ryzykiem, który pozwala
mu na zarządzanie ryzykiem w skali całego banku, a także z uwzględnieniem ryzyka
wynikającego z działalności podmiotów zależnych.
Aby osiągnąć pożądany profil ryzyka bank, może zmieniać swój apetyt na ryzyko operacji
walutowych za pomocą określonej strategii kredytowania i finansowania działalności. Wiele
banków wykorzystuje instrumenty pochodne, takie jak na przykład bieżące transakcje wymiany
walutowej (ang. FX spot), terminowe transakcje wymiany walutowej (ang. FX forward),
walutowe transakcje zamiany (ang. FX swap), w celu zmiany swojego profilu ryzyka.
Przed dopuszczeniem do wykorzystania tego typu instrumentów, kierownictwo banku powinno
rozumieć zasady ich działania i ryzyko z nimi związane. Kierownictwo powinno także zlecić
przygotowanie adekwatnych systemów pomiaru i monitorowania ryzyka w związku
z wykorzystaniem tych instrumentów w procesie zarządzania profilem ryzyka banku7.
1.2 Wymogi kapitałowe z tytułu ryzyka walutowego
Nadzór bankowy oczekuje, że bank będzie utrzymywał kapitał na poziomie odpowiednim
do złożoności i poziomu ryzyka, jakie podejmuje. Określając właściwy poziom kapitału,
kierownictwo banku powinno wziąć pod uwagę poziom aktualnego i potencjalnego ryzyka,
jakie wynika lub może wynikać z prowadzonej działalności oraz jakość procesu zarządzania
ryzykiem w banku.
Obliczając wymóg kapitałowy na pokrycie ryzyka walutowego8, bank może stosować metodę
podstawową, metodę wartości zagrożonej lub metodę mieszaną. Stosując metodę
podstawową, bank oblicza wymóg kapitałowy jako 8% pozycji walutowej całkowitej - jeżeli
pozycja walutowa całkowita przewyższa 2% funduszy własnych banku lub zero - jeżeli
pozycja walutowa całkowita nie przewyższa 2% funduszy własnych banku.
Metoda wartości zagrożonej opiera wyliczenie wymogu kapitałowego na rezultatach
uzyskiwanych za pośrednictwem modelu wartości zagrożonej. Stosowanie tej metody
wymaga od banku spełnienia warunków określonych przez nadzór bankowy.
Wykorzystując metodę mieszaną, w pierwszej kolejności bank określa zakres zastosowania
metody wartości zagrożonej, poprzez wyodrębnienie walutowych pozycji pierwotnych
7
Bardziej szczegółowe informacje na temat wykorzystania i ostrożnego zarządzania produktami pochodnymi
zostały zawarte w rozdziale Instrumenty pochodne. Ponadto pewne wskazówki w tym zakresie zawierają
Rekomendacje Generalnego Inspektora Nadzoru Bankowego A, B, C z 2002 r. Wskazówki dotyczące procesu
wprowadzania nowych produktów zawiera Rekomendacja G z 2002 r. dotycząca zarządzania ryzykiem stopy
procentowej w bankach.
8
Uchwała ws. adekwatności kapitałowej banków.
5
objętych tą metodą. Dla pozostałych pozycji, wymóg kapitałowy jest wyliczany
przy zastosowaniu metody podstawowej.
1.3 Stabilność wyniku
Inspektorzy nadzoru powinni zwrócić się do kierownictwa banku z prośbą o przedstawienie
przyjętych założeń dotyczących zysków z operacji wymiany walutowej oraz wyników
z walutowych instrumentów pochodnych. W trakcie badań należy przeanalizować i ocenić
poziom i źródła tych wyników, pod kątem ich stabilności, pamiętając o tym, iż wysoka
zmienność wyniku z operacjach walutowych świadczy o wysokim poziomie ryzyka
podejmowanego przez bank.
Inspektorzy nadzoru powinni ustalić jaka część wyników realizowanych na operacjach
walutowych jest efektem działalności handlowej (spekulacyjnej). Jeśli wynik ten stanowi
istotną część działalności banku9 (można porównać z wynikami osiąganymi w systemie
bankowym), to może się okazać, że poziom ryzyka jest wysoki. Inspektorzy powinni
pamiętać, że wysokie wyniki operacji obciążonych ryzykiem walutowym oznaczają
podejmowanie przez bank wysokiego ryzyka kursowego. Wysokość wynagrodzeń dealerów
nie powinna być nadmiernie uzależniona od wykonania indywidualnych zadań w zakresie
zysków. Zbyt ambitne zadania tego typu mogą wymusić na dealerach zbyt ryzykowne
operacje. Zarząd banku powinien przeprowadzać przynamniej roczne przeglądy swoich
założeń, procedur i zasad polityki, porównując je z działalnością prowadzoną przez bank
i warunkami na rynku.
Przy ocenie stabilności inspektorzy powinni również przeanalizować, czy bank nie jest
nadmiernie uzależniony od przychodów z transakcji zawieranych z niewielką liczbą "dużych"
klientów.
2. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM OPERACJI WALUTOWYCH
Skuteczny nadzór nad ryzykiem operacji walutowych wymaga sformalizowanego
całościowego procesu zarządzania, który zapewni zidentyfikowanie we właściwym czasie
ryzyka, jego pomiar, monitorowanie oraz kontrolę. Kierownictwo banku powinno opracować
pisemne zasady polityki w zakresie zarządzania ryzykiem, które zostaną przekazane
pracownikom. Takie zasady powinny w szczególności określać:
−
apetyt na ryzyko (np. poprzez ustalenie pułapu maksymalnych dziennych/miesięcznych
strat) oraz sposoby zabezpieczania ryzyka wynikającego z posiadanych instrumentów,
−
metody zarządzania pozycją walutową, uwzględniające
w przypadku zmian w otoczeniu zewnętrznym,
−
zasady przydzielania przez kierownictwo banku odpowiednich uprawnień
i pełnomocnictw dla osób uczestniczących w procesie zarządzania pozycją walutową,
−
zasady ewidencji księgowej, w tym zasady bieżącej wyceny pozycji walutowej.
zasady
postępowania
Proces zarządzania ryzykiem operacji walutowych powinien obejmować:
9
Sposób pomiaru poziomu ryzyka rynkowego z wykorzystaniem zmienności wyniku został opisany
w wewnętrznej metodyce GINB.
6
−
ustanowienie linii zależności służbowych oraz kompetencji decyzyjnych, dzięki którym
realizowane będą cele przyjętej strategii działania oraz zaistnieje proces ewentualnego
zezwalania na odstępstwa od zasad przyjętej polityki;
−
metody pomiaru ryzyka operacji walutowych wynikającego z prowadzonej działalności;
−
system niezależnego monitorowania ryzyka zapewniający zgodność działania banku
z określonym przez kierownictwo banku apetytem na ryzyko oraz ochronę wyniku;
−
wsparcie działalności operacyjnej i procesu zarządzania ryzykiem poprzez odpowiednią
technologią informatyczną;
−
system kontroli ryzyka, obejmujący nadzór kierownictwa banku, system limitów,
system sprawozdawczości zarządczej oraz system kontroli wewnętrznej.
Proces zarządzania ryzykiem powinien być zaprojektowany w sposób umożliwiający ocenę
i zarządzanie ryzykiem we wszystkich jednostkach organizacyjnych banku, których dotyczy
ryzyko operacji walutowych. Kierownictwo banku powinno również sprawować nadzór
nad ryzykiem występującym w podmiotach zależnych.
Zarządzanie ryzykiem operacji walutowych powinno być realizowane również w powiązaniu
z innymi rodzajami ryzyka10, takimi jak ryzyko kredytowe, ryzyko płynności, ryzyko stopy
procentowej, ryzyko operacyjne, ryzyko prawne, ryzyko utraty reputacji, ryzyko kraju, ryzyko
cyklu makroekonomicznego. Na przykład, w sytuacji dewaluacji PLN, kredytobiorcy mogą
nie być w stanie spłacać swoich zobowiązań walutowych z uwagi na fakt, iż wielkość spłat (w
przeliczeniu na PLN) wzrasta. Wynikiem takiej sytuacji może być wzrost poziomu kredytów
zagrożonych, a w konsekwencji znaczące zwiększenie ryzyka kredytowego w odniesieniu
do kredytów walutowych. W przypadku banku, który w przeważającej mierze finansuje
aktywa walutowe krótkoterminowymi zobowiązaniami, dewaluacja PLN może prowadzić
do znaczącego spadku wyniku.
Przygotowując oraz dokonując przeglądu profilu ryzyka kursowego banku oraz strategii w tym
zakresie, kierownictwo powinno wziąć pod uwagę płynność banku, dostęp do różnych źródeł
finansowania oraz możliwość korzystania z rynku instrumentów pochodnych. Bank posiadający
stabilne źródła finansowania może być lepiej przygotowany do wytrzymania krótkoterminowej
presji na wynik finansowy na skutek niekorzystnych zmian kursów walut niż bank w dużej
mierze uzależniony od hurtowych, krótkoterminowych źródeł finansowania (np. lokaty
międzybankowe), które mogą szybko zostać wycofane z banku, kiedy jego wynik finansowy
obniży się. Bank finansujący się wyłącznie na rynkach hurtowych (np. rynku międzybankowym)
może natrafić na trudności przy próbie zastąpienia istniejących źródeł finansowania
lub uzyskania nowych środków, gdy okaże się, że wzrasta wielkość jego kredytów zagrożonych.
Bank, który ma łatwy dostęp do rynków pieniężnych i instrumentów pochodnych, ma lepsze
możliwości szybkiej reakcji i modyfikacji swojej pozycji walutowej w sytuacji zmieniających
się warunków rynkowych niż banki, które polegają jedynie na portfelach uzależnionych od bazy
klientów. Wykorzystywanie instrumentów finansowych niewątpliwie pozwala na dokładniejsze
i szybsze zabezpieczenie ryzyka kursowego. Niemniej jednak, stosując takie rozwiązania, bank
powinien pamiętać o konieczności identyfikacji, pomiaru, monitorowania i kontroli wszystkich
rodzajów ryzyka wynikających z tego typu instrumentów.
10
Procedury analizy i oceny tych rodzajów ryzyka zostały opisane w odrębnych rozdziałach Podręcznika.
7
Inspektorzy powinni ocenić: adekwatność procesu zarządzania ryzykiem operacji walutowych
przez bank w stosunku do jego profilu ryzyka, efektywność procesu zarządzania ryzykiem,
poziom i trendy w zakresie poziomu ryzyka oraz adekwatność kapitału banku w stosunku
do wielkości ryzyka oraz procesu zarządzania ryzykiem. Inspektorzy nadzoru powinni
omówić z kierownictwem banku główne źródła ryzyka operacji walutowych, obciążającego
bank, oraz ocenić czy systemy pomiaru ryzyka stosowane przez bank dostarczają
wystarczających informacji do oceny ryzyka. Powinni także przeanalizować rzetelność
i efektywność procesu monitorowania oraz kontroli ryzyka tak, aby upewnić się czy praktyki
stosowane przez bank są zgodne z deklarowanymi przez radę nadzorczą i zarząd celami
oraz zaakceptowanym apetytem na ryzyko.
Formułując wnioski na temat wpływu ryzyka operacji walutowych na bezpieczeństwo
i stabilność banku, inspektorzy nadzoru powinni wziąć pod uwagę:
1.
profil ryzyka banku oraz jego adekwatność kapitałową,
2.
jakość procesu zarządzania ryzykiem operacji walutowych, na podstawie oceny:
a
adekwatności regulacji wewnętrznych oraz zgodności działania banku z przepisami
prawa i rekomendacjami ostrożnościowymi,
b
adekwatności funkcjonującej w banku struktury organizacyjnej oraz kwalifikacji
osób odpowiedzialnych za zarządzanie ryzykiem operacji walutowych,
c
adekwatności procesów identyfikacji, pomiaru i monitorowania ryzyka,
d
skuteczności nadzoru sprawowanego przez kierownictwo banku, systemu limitów,
systemu sprawozdawczości zarządczej i systemu kontroli wewnętrznej.
Czynniki wpływające na ocenę zarządzania ryzykiem operacji walutowych zostały podzielone
na cztery grupy:
1.
regulacje wewnętrzne,
2.
pracownicy,
3.
procesy,
4.
system kontroli,
tj. w taki sposób, aby umożliwić dokonanie oceny ryzyka operacyjnego, wynikającego
z obszaru ryzyka operacji walutowych. Syntetyczne ustalenia w tym zakresie wpływają
na cenę ryzyka operacyjnego.
2.1 Regulacje wewnętrzne oraz przepisy prawa i rekomendacje ostrożnościowe
2.1.1 Strategia i polityka banku w zakresie zarządzania ryzykiem
Zarząd banku i rada nadzorcza określają strategię banku oraz określają apetyt banku na ryzyko
operacji walutowych. Wskazane jest przy tym, aby kierownictwo banku w sposób jasny
nakreśliło profil ryzyka, określając podstawowe cele działalności banku w zakresie zarządzania
ryzykiem operacji walutowych. Cele strategiczne banku powinny być wyznaczone w taki
sposób, aby ich realizacja była dostosowana do możliwości banku w zakresie zarządzania
ryzykiem operacji walutowych. Skuteczne zarządzanie tym ryzykiem wymaga zarówno zasobów
8
technicznych jak i wyspecjalizowanego personelu, tak więc kierownictwo banku powinno
zapewnić odpowiednie środki na ten cel. Kierownictwo powinno dopilnować, aby bank
wprowadził zasady polityki i procedury, które zapewnią odpowiednią identyfikację, pomiar,
monitorowanie oraz kontrolę ryzyka operacji walutowych.
Inspektorzy powinni ocenić, czy przyjęta strategia została sformułowana z uwzględnieniem
m.in. oceny ryzyka obciążającego działalność banku i produktów wysokiego ryzyka, pozycji
na rynku, zdolności banku do dostosowania swojej działalności do zmieniających
się warunków rynkowych, fachowości kadry kierowniczej i jakości systemów informacji
zarządczej dla kierownictwa, a także zweryfikować, czy działania podejmowane
przez kierownictwo banku są zgodne z przyjętą strategią.
2.1.2 Regulacje wewnętrzne, procedury i metodyki
Zarząd banku jest odpowiedzialny za efektywne zarządzanie ryzykiem operacji walutowych
zarówno w zakresie nadzoru nad bieżącą działalnością, jak i w perspektywie
długoterminowej. Zarząd banku powinien przygotować i wprowadzić procedury
oraz instrukcje, które przekładają cele strategiczne oraz dopuszczalny apetyt na ryzyko
na standardy operacyjne, które są zrozumiałe dla pracowników banku.
Procedury zarządzania ryzykiem powinny mieć charakter całościowy, tj. powinny obejmować
wszystkie zaangażowane jednostki organizacyjne banku (departamenty, oddziały)
oraz podmioty zależne banku, w których występuje ryzyko operacji walutowych. Procedury
powinny uwzględniać co najmniej: zakres działalności walutowej (w tym dealerskiej oraz
na zlecenie klientów banku), rodzaje oferowanych produktów i usług, wytyczne dotyczące
stosowania transakcji zabezpieczających ryzyko kursowe, oczekiwany dochód i dopuszczalną
stratę z tytułu operacji walutowych, obowiązki dealerów i personelu zaangażowanego
w proces zarządzania ryzykiem oraz procedury operacyjne poszczególnych jednostek
zaangażowanych w zarządzanie ryzykiem operacji walutowych, operacyjne środki kontroli,
wymogi sprawozdawcze.
Departament skarbu powinien być wyposażony w kodeks postępowania pracowników (normy
etyki zawodowej) oraz procedury operacyjne określające zasady:
−
zawierania i anulowania transakcji, w tym transakcji: wewnętrznych, z podmiotami
powiązanymi z bankiem oraz z członkami rady nadzorczej, zarządu banku, z innymi
pracownikami banku, a także operacji prowadzonych na rachunek własny przez dealera,
−
wykonywania operacji dealerskich po godzinach pracy lub poza siedzibą banku,
−
wykorzystywania limitów przez dealerów i ich ewentualnego przekraczania,
−
klasyfikowania transakcji do poszczególnych portfeli i ustalania wyniku na transakcjach
/ portfelach,
−
dotyczące kontaktów osobistych ze współpracującymi z bankiem brokerami na rynkach
walutowo-pieniężnych,
Pozostałe jednostki uczestniczące w zarządzaniu ryzykiem operacji walutowych powinny
posiadać procedury określające m.in. zasady w zakresie:
−
monitorowania pracy dealerów (w tym sposobu potwierdzania i autoryzacji transakcji,
zasad weryfikowania cen transakcji zawieranych przez komórki operacyjne z cenami
rynkowymi),
9
−
procedur
księgowych
transakcji,
w
tym:
ewidencjonowania
transakcji
do poszczególnych portfeli księgowych (z ewentualnym rozwiązaniem kwestii
rachunkowości zabezpieczeń), ich rozliczania, ustalania wyniku / wyceny
poszczególnych transakcji / portfeli, zasad kalkulacji wymogów kapitałowych,
−
rozliczania kosztów brokerów,
−
rekoncyliacji rachunków nostro,
−
stosowanych metod pomiaru wraz z opisem przyjętych założeń, zasad kontroli ryzyka
z uwzględnieniem szczegółowych wytycznych w zakresie sporządzania i weryfikacji
raportów.
Ryzyko kursowe występuje w różnych obszarach działalności banku (np. w pionie
kredytowym czy inwestycyjnym) i z reguły jest przenoszone do zespołu dealerskiego, który
posiada doświadczenie w zarządzaniu tym ryzykiem. Takie przeniesienie ryzyka dokonywane
jest poprzez zawarcie wewnętrznej umowy pomiędzy dwoma departamentami (decyzje
o zabezpieczeniu ryzyka banku powinny być uzgadniane pomiędzy zarządem
a kierownictwem departamentu skarbu, a ustalenia winny być zawarte na piśmie). Załóżmy,
iż departament kredytowy udzielił klientowi pięcioletniego kredytu w USD. Ponieważ
departament kredytowy posiada doświadczenie w zarządzaniu ryzykiem kredytowym nie zaś
walutowym, dlatego też będzie chciał zabezpieczyć się przed ryzykiem, iż USD może stracić
na wartości. W tym celu zostanie zawarta wewnętrzna transakcja polegająca na terminowej
sprzedaży USD departamentowi skarbu przez departament kredytowy. Transakcja taka
powinna być zawarta po cenach rynkowych. Tak więc, zawierając wewnętrzną umowę,
departament kredytowy przeniósł swoje ryzyko kursowe na departament skarbu. Od tej pory
za zarządzanie zaangażowaniem banku w USD jest odpowiedzialny departament skarbu (a nie
kredytowy). Departament skarbu ma teraz długą pozycję w USD i - zależnie od strategii
banku, przewidywań w zakresie rozwoju sytuacji na rynku walutowym w przyszłości
i przyjętych limitów ryzyka - może zdecydować utrzymać tę długą pozycję lub też
zabezpieczyć ją poprzez sprzedaż USD kontrahentowi spoza banku.
Takie wewnętrzne umowy powinny być zawierane po to, aby można było właściwie
alokować zyski lub straty ponoszone z tytułu danej transakcji. Załóżmy, że w powyższym
przykładzie departament skarbu zdecydował utrzymywać długą pozycję w USD, przewidując
wzrost jego wartości w stosunku do złotego. Jeśli jednak wartość USD spadnie, bank poniesie
stratę z tytułu długiej pozycji w tej walucie. W takiej sytuacji, departament kredytowy
nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek straty spowodowane spadkiem wartości USD
w ciągu 5 lat, ponieważ zawierając wewnętrzną umowę, przeniósł swoje zaangażowanie
do departamentu skarbu. Straty będzie natomiast wykazywać departament skarbu. Podobnie,
jeśli klient nie spłaci kredytu, ryzyko nie będzie dotyczyć departamentu skarbu,
lecz departamentu kredytowego. Celem rozróżniania dochodów z tytułu udzielonego kredytu
od dochodów wynikających ze zmian kursowych jest prawidłowa alokacja zysków/ strat
według departamentów odpowiedzialnych za zarządzanie danym ryzykiem. Dzięki temu
poszczególne piony oceniane są adekwatnie do osiąganych wyników i sposobu zarządzania
ryzykiem, za które ponoszą odpowiedzialność.
Niezbędnym elementem w procesie zarządzania ryzykiem jest określenie trybu uzgadniania
pozycji walutowej banku i wyniku z pozycji wymiany ze wskazaniem sposobu postępowania
10
w przypadku wystąpienia znaczących różnic11. Bank powinien również posiadać procedurę
opisującą sposób postępowania przy wprowadzaniu nowych produktów, określającą
co najmniej takie elementy jak: analiza ryzyka, jakie generuje produkt, dopuszczalne formy
zabezpieczania ryzyka, sposób ustalania cen produktu, schematy księgowe.
Kierownictwo banku powinno także zapewnić wprowadzenie planu utrzymania ciągłości
działania, tj. sformalizowanych procedur postępowania w przypadku zaistnienia zdarzeń
mogących zakłócić funkcjonowanie banku w obszarze operacji walutowych (np. znacznego
wzrostu wolumenu operacji walutowych, awarii systemów informatycznych lub zasilania).
Inspektorzy nadzoru bankowego powinni ocenić, czy posiadane przez bank regulacje
są dostosowane do profilu ryzyka, a także zweryfikować, czy obowiązujące zasady
i procedury są realizowane w codziennej działalności banku, tj. czy pracownicy banku znają
regulacje banku i czy przyjęte procedury działania są przestrzegane. Istotne jest również
sprawdzenie, czy procedury banku są okresowo weryfikowane i uaktualniane pod kątem
zmian warunków otoczenia zewnętrznego (np. zmian legislacyjnych, czynników
ekonomicznych lub politycznych) oraz zmian zachodzących w banku (np. struktury
organizacyjnej, strategii działalności, profilu ryzyka).
2.1.3 Przepisy prawa i rekomendacje ostrożnościowe
Banki są zobowiązane dostosowywać zasady działania, a w konsekwencji i procedury,
do obowiązujących przepisów prawa i rekomendacji ostrożnościowych nadzoru bankowego12.
W trakcie inspekcji należy ocenić, czy wewnętrzne regulacje banku uwzględniają
uwarunkowania wynikające z przepisów prawa i rekomendacji nadzorczych. Inspektorzy
powinni również zweryfikować, czy działalność banku nie narusza obowiązujących
przepisów prawa i czy prowadzona jest zgodnie z zasadami dobrej praktyki bankowej.
2.2 Pracownicy
Kluczowym mechanizmem zarządzania ryzykiem jest rozdzielenie obowiązków pomiędzy
pracowników komórki dealerskiej (pracownicy utrzymują kontakt z klientami i zawierają
transakcje) a pracownikami zaplecza operacyjnego (pracownikami komórek ewidencji
i rozliczeń) oraz osobami monitorującymi i kontrolującymi ryzyko. Sprawne mechanizmy
kontroli operacyjnej pomagają bankowi wykryć i rozwiązać problemy, zanim te problemy
spowodują straty finansowe.
Do zadań zespołu dealerskego należy:
−
wykonywanie, w ramach przyznanych limitów, transakcji na zlecenie klientów
oraz transakcji na własny rachunek (domykających transakcje klientowskie
i/lub mających na celu realizację wyniku na otwartych pozycjach walutowych),
−
wypełnienie formularza transakcji (ang. deal ticket)13,
11
Uzgadniając pozycję walutową banku i wynik z pozycji wymiany bank może przyjąć założenie, że pozycja
raportowana przez departament skarbu musi być identyczna z pozycją i wynikiem, które są zaewidencjonowane
w księgach banku. Najczęściej jednak dopuszcza się możliwość wystąpienia pewnych różnic. Wówczas bank
powinien określić, jaka może być maksymalna (nie wpływająca istotnie na poziom ryzyka) wielkość
niezgodności pomiędzy systemem transakcyjnym a systemem księgowym.
12
Patrz: Wymogi prawne
11
−
uwzględnienie transakcji w pozycji walutowej,
−
uzgodnienie pozycji walutowej (a często również: pozycji w instrumentach pochodnych
lub na poszczególnych portfelach oraz wyniku z pozycji wymiany i wyniku
z instrumentów pochodnych/portfeli) z dziennym zestawieniem transakcji
przygotowanym przez komórkę kontroli ryzyka.
Komórka zaplecza przeprowadza:
−
weryfikację danych na formularzu transakcji,
−
potwierdzenie transakcji,
−
księgowanie transakcji,
−
zlecanie dokonywania płatności,
−
potwierdzenie płatności.
Komórki wsparcia i kontroli ryzyka realizują zadania w zakresie:
−
przygotowywania dziennych zestawień transakcji i wyników z tych transakcji,
−
uzgadnianie tych zestawień z pozycjami raportowanymi przez dealing room,
−
kontroli przestrzegania limitów ryzyka rynkowego i ryzyka kredytowego (kontrahenta,
rozliczeniowe, przedrozliczeniowe),
−
uzgadniania przychodzących potwierdzeń transakcji z wychodzącymi potwierdzeniami
transakcji,
−
uzgadniania otrzymanych płatności,
−
pomiaru ryzyka kursowego.
Struktura organizacyjna służąca zarządzaniu ryzykiem kursowym banku może
być zróżnicowana, w zależności od wielkości, zakresu oraz złożoności działania banku. W wielu
dużych bankach funkcja zarządzania ryzykiem operacji walutowych może być zcentralizowana
w wiodącym banku grupy lub też w banku „matce” grupy lub holdingu. Scentralizowane
struktury nie zwalniają jednak zarządów od odpowiedzialności za zapewnienie bezpieczeństwa
zarządzanych przez nich banków oraz spełnienia wymogów kapitałowych.
W zależności od skali i charakteru działalności banku, obsługa księgowa transakcji
oraz funkcje monitorowania i kontroli ryzyka są realizowane przez jedną lub więcej
niezależnych komórek/jednostek organizacyjnych. W bankach aktywnie działających
na rynku pieniężnym i kapitałowym, najczęściej zadania te wykonywane są przez trzy
komórki/jednostki: ewidencja i rozliczanie transakcji realizowane są w pionie księgowości
(Back Office), monitorowaniem ryzyka zajmuje się komórka wsparcia (Middle Office),
a kontrola ryzyka sprawowana jest przez jednostki usytuowane w pionie kontroli ryzyka (Risk
Manager). W bankach, które nie prowadzą rozbudowanej działalności na zlecenie klientów
i/lub działalności handlowej, struktura organizacyjna jest znacznie mniej rozbudowana.
W bankach tych najczęściej monitorowanie i kontrola ryzyka walutowego leży
w kompetencjach Komitetu/Zespołu Zarządzania Aktywami i Pasywami. Komitet ten –
na podstawie raportów przygotowywanych przez analityka (a w mniejszych bankach
13
Formularz transakcji ma na ogół tylko postać elektroniczną.
12
spółdzielczych - najczęściej pracownika księgowości) – dokonuje oceny ryzyka
i rekomenduje podjęcie odpowiednich działań przez zarząd banku.
Kierownictwo banku powinno zagwarantować dostępność właściwych zasobów celem
wsparcia procesu zarządzania ryzykiem. Polityka kadrowa banku powinna być realizowana
w taki sposób, aby zapewniać ciągłość obsady na kluczowych stanowiskach związanych
z zarządzaniem ryzykiem. Kierownictwo banku powinno również stworzyć i realizować
program szkoleń dla pracowników zajmujących się zarządzaniem ryzykiem walutowym.
Kierujący zespołem dealerskim powinien posiadać doświadczenie w zasadach
funkcjonowania międzynarodowych rynków finansowych oraz w bankowości, odznaczać się
umiejętnością szybkiej oceny sytuacji. Opis obowiązków na stanowisku dealera winien
precyzować
wymagane
doświadczenie,
zadania
i
obowiązki
służbowe,
oraz upoważnienia/pełnomocnictwa w zakresie podejmowania ryzyka. Dealerzy powinni
posiadać kwalifikacje odpowiednie do obsługi używanych systemów informatycznych
(transakcyjnych, oraz monitorowania ryzyka). Dealerzy oraz kierownictwo departamentu
skarbu powinni rozumieć wszystkie ryzyka związane z operacjami jakie zawierają.
Jeśli okaże się, iż praca departamentu skarbu jest nadmiernie uzależniona od jednego
lub kilku specjalistów, inspektorzy nadzoru powinni zwrócić uwagę bankowi na potencjalne
niebezpieczeństwo takiej sytuacji. System wynagrodzeń dealerów powinien
być tak skonstruowany, aby nie motywować pracowników do podejmowania nadmiernego
ryzyka.
Konieczność sprawowania należytej kontroli nad ewidencjonowaniem, monitorowaniem
i rozliczaniem transakcji walutowych wymaga, aby obowiązki zespołu zaplecza i dealerów
były rozdzielone i niezależnie nadzorowane. Zastosowane rozwiązania organizacyjne różnią
się w różnych bankach, niemniej, zespół zaplecza winien być podporządkowany członkom
kierownictwa wyższego szczebla, nie związanym z działalnością dealerską. Wyższe
kierownictwo będzie miało świadomość głównych rodzajów ryzyka operacyjnego, na które
narażony jest bank. Zważywszy na wysokość kwot typowych transakcji walutowych
i szybkość wykonania tych transakcji, inspektorzy nadzoru powinni upewnić się,
że organizacja pracy zespołu zaplecza umożliwia bezzwłoczne a zarazem rzetelne
ewidencjonowanie transakcji i przygotowanie instrukcji płatniczych. Zadania wykonywane
przez zespół zaplecza mają charakter wysoko techniczny; zazwyczaj wymagają większej
wiedzy fachowej, aniżeli tradycyjne czynności przetwarzania dokumentów w banku.
Inspektorzy nadzoru powinni upewnić się, czy zawierane są transakcje, w odniesieniu
do których komórki zaplecza nie posiadają wiedzy o ich ewidencjonowaniu i rozliczaniu.
Kadry zarządzające ryzykiem i sprawujące kontrolę wewnętrzną powinny cechować się
odpowiednio wysokimi kwalifikacjami. Pracownicy tych komórek powinni znać ryzyko
związane z istotą wszystkich transakcji i produktów walutowych. Komórka kontroli ryzyka
powinna być niezależna od zespołu dealerskiego, tj. powinna być umieszczona w innym
pionie, aby zapobiec, że ten sam dyrektor departamentu/członek zarządu odpowiada za zespół
dealerski i jednocześnie za komórkę kontroli ryzyka. Komórka kontroli ryzyka ma za zadanie
dokonywać pomiaru, monitorować i kontrolować ryzyko wynikające z działalności banku,
w tym z operacji wykonywanych przez zespół dealerski. Bank powinien posiadać systemy,
które mierzą każdy aspekt ryzyka kursowego związanego z działalnością banku. Bank
nie powinien się angażować w działalność, w odniesieniu do której nie jest w stanie
dokonywać pomiaru ryzyka. W bankach aktywnie działających na rynku pieniężnym
i walutowym zazwyczaj działa także zespół wsparcia (Middle Office), który odpowiada
np. za dostarczanie niezależnych cen rynkowych i kontrolę bieżącą. Wynagrodzenie
13
oferowane pracownikom tych komórek powinno być dostatecznie wysokie, aby przyciągnąć
i zatrzymać osoby kompetentne w ocenie ryzyka kursowego.
W trakcie inspekcji należy ustalić jaki jest podział uprawnień decyzyjnych dotyczących
zarządzania ryzykiem w ramach obowiązującej struktury organizacyjnej oraz sprawdzić,
czy pracownicy posiadają i mają aktualizowane zakresy swoich obowiązków.
Inspektorzy powinni również ocenić, czy kwalifikacje kierownictwa i pracowników banku
odpowiadają wymaganiom stanowisk związanych z zarządzaniem ryzykiem operacji
walutowych. W przypadku gdy operacje walutowe mają istotne znaczenie dla działalności
banku, należy również przeanalizować, czy rotacja pracowników związanych z zarządzaniem
tym ryzykiem nie powoduje zagrożenia dla zachowania ciągłości działania banku.
2.3 Procesy
2.3.1 Identyfikowanie ryzyka
Metody i systemy, za pomocą których bank identyfikuje oraz dokonuje pomiaru ryzyka
kursowego i ryzyka operacyjnego, wynikającego z działalności walutowej, powinny
odpowiadać charakterowi i złożoności operacji dokonywanych przez bank.
Aby identyfikować i kontrolować narażenie banku na ryzyko, metody i systemy pomiaru
powinny dostarczyć adekwatnej, dokładnej i podanej na czas informacji.
Ryzyko kursowe może wynikać z wielu źródeł i dlatego systemy jego pomiaru muszą być
zróżnicowane. Aby zastosować systemy pomiaru ryzyka, najbardziej odpowiednie
dla podejmowanego przez bank ryzyka, kierownictwo banku powinno przeanalizować
charakter działalności i produktów banku, a także strukturę portfela produktów i profil
działalności banku. Kierownictwo powinno rozumieć strukturę poszczególnych operacji
finansowych banku oraz profil ryzyka związanego z tymi operacjami, aby móc określić udział
każdego z tych źródeł w ogólnym profilu ryzyka banku. Następnie systemy pomiaru ryzyka
powinny być ocenione ze względu na trafność identyfikacji i pomiaru wielkości głównych
źródeł ryzyka banku.
2.3.2 Pomiar ryzyka
Dokładny i terminowy pomiar ryzyka kursowego jest niezbędny dla właściwego zarządzania
ryzykiem i jego kontroli.
Skala i charakter działalności banku determinuje rodzaj stosowanych metod pomiaru ryzyka
oraz częstotliwość jego oceny. Bank, który prowadzi działalność handlową, z uwagi na dużą
zmienność rynku, powinien dokonywać pomiaru w miarę na bieżąco. Natomiast bank
posiadający niski udział produktów walutowych, niską dynamikę przyrostu tego typu
transakcji i domykający pozycje walutowe może przeprowadzać analizy ryzyka z niższą
częstotliwości. Niemniej jednak, na potrzeby bieżącego zarządzania ryzykiem, bank powinien
posiadać codzienną informację co najmniej na temat kształtowania się swojej pozycji
walutowej i wyniku z tej pozycji.
Najprostszą i najczęściej stosowaną metodą oceny poziomu ryzyka kursowego jest analiza
otwartych pozycji walutowych, tj. pozycji całkowitej oraz pozycji indywidualnych
w walutach, które stanowią istotny udział w działalności banku. Aby uzyskać pełną
informację na temat poziomu ryzyka w skali całego banku, bank powinien zapewnić
odpowiedni sposób pozyskiwania, ze wszystkich swoich jednostek organizacyjnych, danych
dotyczących walutowych produktów bilansowych i pozabilansowych.
14
Do pozycji walutowej banku wchodzą bilansowe salda walutowe, pozabilansowe salda
walutowe, transakcje złotowe indeksowane, natomiast wyłączone są salda o charakterze
strukturalnym14. W sprawozdaniach dla kierownictwa strukturalna pozycja wymiany,
nie powinna być wykazywana razem z wynikami i ocenami departamentu skarbu. Innymi
słowy, dochody z pozycji strukturalnej nie powinny być mieszane z wynikami z operacyjnej
pozycji walutowej. Ważne jest, aby kierownictwo banku mogło łatwo identyfikować wyniki
banku z poszczególnych pozycji, aby dokładnie znać źródła zysków i źródła strat banku,
a także by móc przypisać zyski/ straty odpowiedzialnym komórkom.
Na podstawie pozycji walutowych bank może dokonywać symulacji mających na celu analizę
kształtowania się wyniku na skutek zmian wielkości kursów i/lub zmiany pozycji
walutowych.
Banki prowadzące działalność handlową powinny stosować bardziej zaawansowane metody
pomaru. Jedną z popularnie stosowanych metod pomiaru ryzyka w tego typu bankach jest
wykorzystanie metody wartości zagrożonej (VaR). VaR mierzy ryzyko kursowe na jakie
narażony jest bank w wyniku posiadania otwartych pozycji w walutach, odzwierciedlając
potencjalną stratę na pozycji, przy określonym (wysokim) poziomie prawdopodobieństwa
i założonym okresie utrzymywania pozycji. Metoda ta wyraża ryzyko w postaci jednej liczby,
ujmującej zarówno strukturę produktową banku (pozycje otwarte w różnych walutach),
jak i zachowanie rynku (np. zmiany kursów walutowych w przeszłości, jeśli bank używa
w modelu zmienności historycznej). Wyliczona za pomocą modelu wartości zagrożonej liczba
jest łatwa w interpretacji. Modele mierzące wartość zagrożoną pozwalają na wyliczenie
wielkości straty jaką bank może ponieść wskutek zmian cen rynkowych i jaka nie zostanie
przekroczona z pewnym prawdopodobieństwem (lub inaczej pokazują stratę jaką bank może
ponieść z pewnym małym określonym prawdopodobieństwem). Sposób liczenia VaR,
przyjmowane założenia oraz dokładność szacowanych wyników są uzależnione
m.in. od rodzaju przyjętego modelu (np. wariancji – kowariancji, symulacji historycznej,
symulacji Monte Carlo). W odniesieniu do ryzyka kursowego zmiany cen rynkowych dotyczą
zmian kursów walut. Istnieje kilka rodzajów metody mierzącej wartość zagrożoną. Jedną
z nich jest model "VAR variance-covariance" (wariancja-kowariancja). Model ten używając
metod statystycznych i bazując na danych historycznych oblicza wartość zagrożoną.
Model wykorzystuje wariancję, która mierzy niestabilność zmian parametru rynkowego
oraz współczynniki korelacji uzależniające zmiany jednego kursu od zmian drugiego kursu.
VaR może być stosowany do pomiaru ryzyka na poziomie zagregowanym (np. łącznego
ryzyka rynkowego, z uwzględnieniem korelacji pomiędzy różnymi czynnikami ryzyka),
jak również do kalkulacji wymogu kapitałowego15.
Bank stosujący modele do pomiaru ryzyka powinien określić, zakres oraz źródła danych,
które będą zasilały model. System księgi głównej najczęściej nie jest w stanie dostarczyć
pełnych danych na temat charakterystyki wszystkich produktów/portfeli (np. danych na temat
opcji wpisanych w produkty, wyceny instrumentów finansowych oraz innych charakterystyk,
istotnych dla ryzyka banku). Aby otrzymać bardziej szczegółową informację, niezbędną
do pomiaru ryzyka, banki muszą być w stanie uzyskać dane z funkcjonujących systemów
transakcyjnych. Oznacza to, że bank musi zapewnić sobie dostęp do informacji pochodzących
z wielu systemów i/lub aplikacji. Księga główna banku może być wykorzystywana,
14
Pozycje strukturalne zostały zdefiniowane w Uchwale ws. adekwatności kapitałowej.
W przypadku wykorzystywania VaR do obliczania wymogu kapitałowego na pokrycie ryzyka stopy
procentowej, stosowany przez bank model musi spełnić wymogi określone w Uchwale ws. adekwatności
kapitałowej banków.
15
15
aby sprawdzić rzetelność/poprawność danych bilansowych uzyskanych z tych systemów
transakcyjnych lub z hurtowni danych.
Bank powinien posiadać pełną dokumentację dotyczącą używanych modeli pomiaru ryzyka.
Okresowo powinna być przeprowadzana niezależna weryfikacja założeń używanych
w modelach pomiaru ryzyka. Powinna zostać także określona częstotliwość weryfikacji
założeń modelu pomiaru ryzyka i przeglądu modelu oraz sposób i częstotliwość weryfikacji
wyników uzyskiwanych przy zastosowaniu modelu.
Niektóre banki napotykają następujące problemy podczas używania systemów pomiaru
ryzyka:
−
model nie jest w stanie objąć wszystkich istotnych źródeł narażenia banku na ryzyko
kursowe. Tego typu problemu mogą doświadczać banki, które nie zaktualizowały
technik pomiaru ryzyka o zmiany w strategii działalności, nowe produkty lub fakty
wynikające z przejęcia innych podmiotów lub fuzji z innym bankiem,
−
kierownictwo banku nie rozumie metod wykorzystywanych w modelu oraz jego
założeń. Banki, które nabywają model od zewnętrznego dostawcy a nie udaje im się
uzyskać aktualnej instrukcji dla użytkownika oraz dokumentacji źródłowej opisującej
przyjęte w modelu założenia oraz sposoby obliczania, mogą błędnie interpretować
wyniki,
−
tylko jedna osoba w banku jest w stanie obsługiwać system pomiaru ryzyka oraz zna
i rozumie jego założenia. Jeżeli taka osoba opuści bank, może nie być on w stanie
przygotowywać terminowo oraz w prawidłowy sposób, szacunku narażenia banku
na ryzyko. Dlatego niedopuszczalne jest aby tylko jedna osoba w banku posiadała
szczegółową wiedzę na temat systemu pomiaru ryzyka,
−
bank nie zbiera odpowiednich (kompletnych, wiarygodnych, rzetelnych) informacji
nt. parametrów istotnych przy pomiarze ryzyka kursowego.
Testowanie warunków skrajnych16
Zarządzając ryzykiem operacji walutowych bank powinien uzupełnić proces oceny tego
ryzyka o analizę wpływu różnych parametrów rynkowych (w tym kursów walutowych)
na otwarte pozycje walutowe, jak i na portfel kredytowy oraz bazę depozytową oraz na wynik
finansowy i kapitał. Testowanie warunków skrajnych obejmuje:
−
analizę wydarzeń mogących niekorzystnie wpłynąć na działalność banku (np. znaczna
dewaluacja waluty, wprowadzenie ograniczeń dewizowych lub kredytowych),
−
ocenę wytrzymałości banku w takich sytuacjach (w tym posiadanie odpowiedniej
wysokości kapitału),
−
ocenę prawdopodobieństwa wydarzeń negatywnych,
−
analizę najbardziej niekorzystnego możliwego scenariusza wydarzeń.
Testy symulacyjne nie powinny ograniczać się do wyliczenia potencjalnych zysków i strat.
Należy także dokonać jakościowej analizy koniecznych działań przy założeniu różnych
wariantów wydarzeń.
16
Wytyczne dotyczące analizy testów warunków skrajnych oraz procedury inspekcji w tym zakresie
są określone w wewnętrznej metodyce GINB.
16
Testy muszą być zbudowane w taki sposób, aby uwzględniały charakter działalności banku,
jego strategię inwestycyjną, a także czas potrzebny do zamknięcia pozycji / zabezpieczenia
pozycji w potencjalnie niekorzystnych warunkach rynkowych.
Banki, wykorzystujące do kalkulacji wymogu kapitałowego modele statystyczne,
są zobowiązane17 do dokonywania przynajmniej raz na kwartał serii symulacji wpływu
skrajnie niekorzystnych warunków na wynik zrealizowany na pozycjach pierwotnych
objętych modelem wartości zagrożonej oraz na poziom wartości zagrożonej,
uwzględniających m.in. skrajne zakłócenia: parametrów cenowych, poziomu płynności
rynków, siły związków korelacyjnych zmian parametrów cenowych, zmienności parametrów
cenowych, struktury i wielkości pozycji pierwotnych i innych specyficznych uwarunkowań
banku w zakresie ryzyka rynkowego.
Inspektorzy nadzoru bankowego powinni ocenić jakie jest zagrożenie dla wyniku z pozycji
wymiany i dla funduszy własnych w przypadku niekorzystnych zmian kursów walutowych,
poprzez:
−
analizę wpływu otwartych pozycji walutowych na wynik z pozycji wymiany i wynik
z działalności bankowej oraz kapitał przy założeniu następujących scenariuszy:
y aprecjacja/deprecjacja PLN (z uwzględnieniem pozycji krótkiej/długiej) na dzień
inspekcji o 30 pp, z dnia na dzień;
y aprecjacja/deprecjacja PLN (z uwzględnieniem pozycji krótkiej/długiej) w dniu,
w którym bank posiadał pozycję najwyższą co do wartości bezwzględnej
(na podstawie danych dziennych za okres 1 roku).
−
analizy typu VaR.
Inspektorzy nadzoru bankowego powinni zidentyfikować jednostki/komórki organizacyjne
banku oraz poszczególne osoby odpowiedzialne za przeprowadzenie badania kluczowych
elementów składowych procesu pomiaru ryzyka kursowego. Inspektorzy nadzoru powinni
dokonać przeglądu dokumentacji roboczej audytu wewnętrznego oraz raportów biegłego
rewidenta i ocenić czy przeprowadzone badania są wystarczające i mają właściwy zakres.
Inspektorzy nadzoru powinni ocenić w szczególności, czy dokonywany jest okresowy
przegląd, ocena oraz walidacja założeń oraz procesu pomiaru ryzyka.
Wśród zagadnień objętych badaniem i poddanych ocenie znajdują się:
−
adekwatność systemu pomiaru ryzyka w banku, pod kątem dostosowania do charakteru,
zakresu oraz złożoności działalności banku;
−
dokładność oraz kompletność danych wejściowych do modelu;
−
racjonalność oraz trafność scenariuszy i założeń;
−
trafność obliczeń związanych z pomiarem ryzyka. Trafność wyników modelu jest
weryfikowana przez porównanie wyników faktycznych z wynikami prognozowanymi.
Banki na ogół porównują prognozowany wynik finansowy netto z faktycznym
wynikiem finansowym.
Inspektorzy nadzoru powinni również ocenić czy kierownictwo banku analizuje wyniki
generowane przez model, a także czy ma świadomość ograniczenia stosowanych modeli
pomiaru ryzyka.
W przypadku, gdy bank wykorzystuje modele matematyczne do wyliczania wymogu
kapitałowego (regulacyjnego) na pokrycie ryzyka walutowego, należy również dokonać
weryfikacji stosowanych przez bank modeli pod kątem wymagań jakościowych określonych
17
Uchwała ws. adekwatności kapitałowej banków.
17
w obowiązujących przepisach oraz ocenić funkcjonowanie modelu w praktyce. Należy
się również upewnić, czy bank nie stosuje różnych modeli pomiaru ryzyka dla potrzeb
wewnętrznego zarządzania ryzykiem i w celu zapewnienia adekwatności kapitałowej.
2.3.3 Monitorowanie ryzyka
Zarządzanie ryzykiem operacji walutowych jest procesem dynamicznym, dlatego też pomiar
wyłącznie ryzyka wynikającego z bieżącej działalności nie jest wystarczający. Bank powinien
oceniać zasadność swojej strategii działalności oraz dopuszczalnej tolerancji na ryzyko,
pod kątem zmian zachodzących w banku (związanych np. z procesem wprowadzania nowego
produktu), jak i zmian czynników otoczenia zewnętrznego (np. o charakterze regulacyjnym,
ekonomicznym i politycznym).
Z drugiej strony monitorowanie ryzyka związane jest z permanentną analizą działalności
operacyjnej jednostek biznesowych, w tym zwłaszcza departamentu skarbu, który najczęściej
odpowiada za bieżące zarządzanie ryzykiem walutowym w skali całego banku.
Ocena strategii działalności
Dobrze zarządzany bank monitoruje i mierzy nie tylko ryzyko, które wynika z aktualnie
prowadzonej działalności, ale także ryzyka wynikającego z planowanego rozwoju
działalności banku oraz oczekiwanych zmian czynników otoczenia zewnętrznego.
Chociaż założenia na temat nowej działalności wprowadzają jeszcze jeden element
subiektywny w proces pomiaru ryzyka to jednak pomagają przewidywać przyszłe narażenie
banku na ryzyko. Włączając do modelu założenia na temat nowej działalności lub zmiany
struktury działalności, kierownictwo banku powinno zadbać, aby założenia takie były
realistyczne i dostosowane do scenariusza zachowania kursów walutowych, który jest
aktualnie oceniany oraz realny, biorąc pod uwagę pozycję konkurencyjną banku oraz
całościową strategię działalności. W szczególności kierownictwo banku powinno unikać zbyt
optymistycznych założeń służących maskowaniu ryzyka operacji walutowych wynikającego
z prowadzonej działalności bilansowej i pozabilansowej.
Strategia działalności wymaga również weryfikacji pod kątem oczekiwanych zmian
czynników otoczenia zewnętrznego. Przykładowo, oczekiwania co do zmian parametrów
rynkowych mogą wpłynąć na potrzebę zmiany struktury bilansu i/lub domknięcia otwartych
pozycji, bądź też skutkować wyrażeniem aprobaty na zwiększenie poziomu ryzyka. Z kolei
zmiany regulacyjne dotyczące np. adekwatności kapitałowej mogą powodować, że bank
będzie musiał podjąć działania mające na celu ograniczenie ryzyka lub zwiększenie poziomu
kapitału na zabezpieczenie tego ryzyka.
Duże banki na ogół monitorują ryzyko walutowe z wysoką częstotliwością oraz planują
strategie działania w celu korekty wielkości tego ryzyka. Te korekty mogą polegać
na podjęciu decyzji o zakupie lub sprzedaży pewnych instrumentów lub portfeli,
strategicznych decyzjach dotyczących pewnych obszarów działalności, strategii otwierania
lub utrzymywania otwartej pozycji w określonej walucie, strategii zabezpieczania
lub transformacji ryzyka przy użyciu instrumentów pochodnych. Decyzje takie często
podejmowane są przez Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami i/lub przez komitet
inwestycyjny, w skład którego wchodzą przedstawiciele jednostek biznesowych
oraz komórek ryzyka i makroanaliz.
18
Do testowania i oceny strategii, przed ich wprowadzeniem, mogą być wykorzystywane
modele pomiaru ryzyka walutowego. Specjalne podsystemy lub modele mogą
być tu zastosowane w celu analizy poszczególnych instrumentów lub strategii, takich
jak transakcje pochodne. Rezultaty uzyskiwane w oparciu o te modele są wprowadzane
do całościowego modelu ryzyka walutowego. W tego typu analizach bank może przyjmować
założenia na temat rodzaju oraz struktury działalności, a także wielkości (wolumenu)
i wyceny przyszłych operacji jak również zmiany parametrów rynkowych. Na ogół plany
biznesowe, strategie marketingowe, roczne plany finansowe, analiza trendów historycznych
pomagają sformułować te założenia.
Inspektorzy nadzoru powinni zbadać, w jaki sposób kierownictwo banku reaguje
na przewidywane zmiany wewnętrzne i zewnętrzne, w tym uzyskać informację jak bank
ocenia potencjalne ryzyko nowych produktów lub przyszłej działalności wynikającej z planu
rozwoju (planu biznesowego). Inspektorzy nadzoru powinni ocenić czy założenia banku
dotyczące nowej działalności są realistyczne i możliwe do osiągnięcia. Dodatkowo
inspektorzy nadzoru powinni ocenić strategie ryzyka walutowego banku, w celu określenia
czy realizują one lub są zgodne z przyjętymi przez zarząd oraz radę nadzorczą celami.
Monitorowanie działalności
Najczęstszą praktyką stosowaną w dużych i średnich bankach jest przypisanie
odpowiedzialności za zarządzanie ryzykiem operacji walutowych komitetowi zarządzania
aktywami i pasywami. Z reguły komitet ten koncentruje się na zarządzaniu ryzykiem poprzez
określanie celów średnio- i długoterminowych, a bieżące zarządzanie ryzykiem leży w gestii
departamentu skarbu. Przy czym wskazane jest, aby bieżąca strategia zarządzania
(np. w horyzoncie tygodniowym) była uzgadniana z członkiem zarządu nadzorującym
departament skarbu. W największych bankach często występuje jeszcze ogniwo pośrednie
w postaci komitetu inwestycyjnego, wytyczającego strategię działania oraz zadania
na najbliższe dni.
Departament skarbu zarządza bieżącą pozycją banku, w oparciu o wytyczne komitetów,
a także w ramach przydzielonych limitów ryzyka oraz budżetu ustalonego dla tej jednostki.
Duża skala, złożoność i szybkość transakcji na rynkach walutowych, a także różnorodność
środowisk operacyjnych, mogą spowodować błędne przetworzenie lub brak przetworzenia
transakcji i rozliczeń Istnieje więc ryzyko, że bank poniesie stratę w wyniku błędu ludzkiego,
niewłaściwego przepływu informacji, nieporozumień, nieuprawnionego przeprowadzenia
transakcji, malwersacji, lub awarii systemów.
Z kolei brak odpowiedniej i szybkiej informacji, gdy bank posiada otwarte pozycje walutowe,
może wpłynąć na podjęcie nieodpowiedniej – powodującej stratę - decyzji. Sytuacje takie
dotyczą zwłaszcza banków, które aktywnie działają na rynku pieniężnym i kapitałowym
i/lub realizują wiele transakcji na zlecenie klientów. Dlatego też, kierownictwo banku
powinno zapewnić tym jednostkom wyposażenie w systemy informatyczne o odpowiedniej
jakości i w takim zakresie, aby umożliwić bezpieczny proces zawierania i rozliczania
transakcji. Gdy jest to możliwe, bank powinien korzystać z systemów zintegrowanych,
obejmujących zarówno zespół dealerski jak i zespół zaplecza. Należy regularnie uzgadniać
ze sobą bazy danych tych dwóch komórek, kontrolując pozycje otwarte, wyniki z działalności
dealerskiej, oraz szczegółowe warunki kontraktów.
Kolejną kwestią jest konieczność zapewnienia, niezależnej od dealerów, parametryzacji
systemów transakcyjnych. Niedopuszczalną praktyką jest występowanie sytuacji, w której
19
dealerzy mieliby możliwość dokonywania zmian (dotyczących np. wykorzystywanych
krzywych, czy formuł wyceny) w tych systemach.
Proces zawierania transakcji walutowych
Poniżej przedstawiono dobre praktyki związane z procesem przeprowadzania transakcji, które
powtarzają się na różnych etapach transakcji walutowych. Do takich zagadnień kluczowych
należą:
−
rozdział obowiązków pomiędzy komórką dealerską a służbami zaplecza, które mają
obowiązek potwierdzać i rozliczać transakcje;
−
rozwinięta wiedza o ryzyku operacyjnym wśród członków kadry zarządzającej;
−
praktyki w zakresie potwierdzania transakcji, które zapewniają szybkie potwierdzenie
każdej transakcji;
−
stałe instrukcje płatnicze, które zapewniają przekazanie środków we właściwe miejsce;
−
praktyki w zakresie uzgadniania sald i pozycji, które zapewniają, iż wszelkie
rozbieżności – między komórką dealerską a służbami zaplecza, między ewidencją
komórki zaplecza a zapisami księgi głównej, między uczestnikiem rynku walutowego
a bankiem-korespondentem – są jak najszybciej rozpoznawane i wyjaśniane;
−
personel o wysokich kwalifikacjach, który rozumie proces obsługi transakcji
walutowych, a także rozumie wpływ tego procesu na poziom ryzyka obciążającego
daną instytucję;
−
sporządzanie informacji zarządczych oraz raportowanie odstępstw od przyjętych
procedur, aby wszystkie odpowiednie osoby w banku miały świadomość problemów
związanych z procesem obsługi transakcji walutowych;
−
automatyzacja, w tym zwłaszcza zintegrowany system obsługi transakcji;
−
posiadanie przez komórkę dealerską dostępu całodobowego, w trybie bezpośrednim
(„on-line”), do informacji o limitach dla kontrahentów i o ich wykorzystaniu, w tym
do informacji o kwocie zobowiązań wynikającej z saldowania dwustronnego.
Bank powinien rozpatrywać proces obsługi transakcji walutowych jako szereg działań
następujących w określonej kolejności, w ramach których zaistnienie odstępstw od ustalonych
procedur powoduje przygotowanie odpowiednich raportów oraz uruchomienie pilnych
procedur wyjaśniających celem jak najszybszego wyjaśnienia tych odstępstw. Przerwanie
ciągłości tego procesu, a zwłaszcza zakłócenie mechanizmu automatycznego raportowania,
powoduje zaburzenie przepływu informacji i zwiększa możliwość strat finansowych
(patrz: schemat 1). Powinny funkcjonować właściwe procedury rozwiązywania problemów,
które pojawiają się na jakimkolwiek etapie procesu, w tym procedury wyjaśniające
oraz procedury zawiadamiania o takich problemach.
20
FRONT
OFFICE
Schemat 1
Proces obsługi transakcji walutowych
Zawarcie transakcji
Rejestracja transakcji
Weryfikacja transakcji
Potwierdzanie transakcji
Wyjaśnianie problemów
KOMÓRKI ZAPLECZA I WSPARCIA
Ewidencja i autoryzacja transakcji
Saldowanie transakcji (opcjonalnie)
Rozliczanie transakcji
Uzgadnianie pozycji
Uzgadnianie rachunków nostro
Rozliczanie kosztów brokerów
Reklamacje
KIEROWNICTWO
Informacje zarządcze, raportowanie
odstępstw od procedur
Podejmowanie decyzji dot. poprawy
procesu obsługi transakcji
21
Ryzyko operacyjne wynikające z operacji walutowych może być ograniczane poprzez
ustanowienie odpowiednich zasad działalności oraz wyposażenie tego departamentu
w szczegółowe procedury operacyjne dotyczące zawierania transakcji, określające również
zasady ustalania cen transakcji, anulowania transakcji i zmian ich warunków, dopuszczalnych
przypadków zawierania transakcji poza godzinami pracy i poza siedzibą banku, współpracy
z brokerami. Procedury powinny również określać sposób przypisywania transakcji
do poszczególnych portfeli. Dealerzy powinni przestrzegać kodeksu etyki dealerskiej oraz
postępować zgodnie z międzynarodowymi zasadami działalności na rynku pieniężnym
i kapitałowym. Działalność tego departamentu powinna być zorganizowana w taki sposób,
aby wszystkie transakcje były dokumentowane i autoryzowane, a fiszki numerowane
i przekazywane na bieżąco do komórki księgowej. W przypadku transakcji zawieranych
telefonicznie, rozmowy powinny być nagrywane, a niezależna jednostka powinna mieć
możliwość ich odsłuchiwania (co najmniej w przypadku wystąpienia sytuacji spornych).
Potwierdzenia transakcji zawartych pomiędzy bankiem i klientem powinny być weryfikowane
przez niezależną jednostkę. Przynajmniej na koniec każdego dnia powinno
być przeprowadzane uzgadnianie otwartych pozycji i/lub wyników na transakcjach pomiędzy
departamentem skarbu i inną niezależną jednostką, a przyczyny rozbieżności powinny
być wyjaśnione. Niezależna jednostka powinna również kontrolować koszty transakcji
zawieranych za pośrednictwem brokerów, a także weryfikować, czy ceny transakcji
realizowanych przez bank nie odbiegają znacząco od parametrów rynkowych. Istotną kwestią
jest również określenie przez bank pisemnych zasad prolongowania transakcji klientowskich
w taki sposób, aby wykluczyć możliwość ukrywania potencjalnych strat klientów z transakcji,
poprzez zawieranie transakcji po kursach historycznych (tzw. rollover). Każde odnowienie
transakcji powinno być rzetelnie uzasadnione przez klienta realnym przesunięciem terminów
przepływów pieniężnych.
Przy ustalaniu standardowych procedur operacyjnych, bank powinien przygotować
szczegółowe wytyczne określające sposób postępowania na poszczególnych etapach procesu
zwierania transakcji. Procedury te powinny obejmować m.in.:
1.
Rejestrację transakcji:
a terminowy zapis transakcji,
b zintegrowany (automatyczny) system obsługi transakcji,
c dostęp do informacji kredytowych w trybie bezpośrednim (on-line),
d uzgodnione z kontrahentami praktyki dealerskie i operacyjne,
e odpowiedzialność komórek zaplecza za instrukcje płatnicze,
f
kontrolę płatności dokonanych na rzecz stron trzecich,
g kontrolę zmian szczegółów transakcji,
2.
Potwierdzanie transakcji:
a terminowe potwierdzanie transakcji/ akceptacja potwierdzeń otrzymanych,
b oczekiwane instrukcje płatnicze,
c potwierdzanie wszystkich transakcji podlegające saldowaniu,
d potwierdzanie wszystkie transakcji cząstkowych,
e potwierdzać transakcje wewnętrzne (tj. transakcji zawieranych z podmiotami
zależnymi),
f
terminowe wyjaśnianie rozbieżności w potwierdzeniach,
g identyfikacja wszystkich transakcje typu „switch” brokerski,
h przegląd rejestru konwersacji w systemie Reuters oraz zawiadomień brokerskich,
i
procedury wyjaśniające/ brak potwierdzeń od kontrahentów,
j
automatyczne uzgadnianie potwierdzeń,
22
3.
Saldowanie płatności/ zobowiązań:
a Ramowe umowy saldowania
b Systemy saldowania płatności w trybie bezpośrednim (on-line)
c Potwierdzanie dwustronnych kwot netto
d Odpowiednie terminy graniczne saldowania (wyliczania płatności netto)
e Spójne regulaminy operacyjne i zasady dokumentacji
4.
Rozliczanie transakcji:
a prognozy sald na rachunkach nostro w trybie bezpośrednim i w czasie
rzeczywistym,
b elektroniczne zawiadamianie korespondentów o oczekiwanych wpływach,
c automatyczne odwoływanie i zmiana szczegółów transakcji,
d odpowiednie terminy graniczne modyfikacji płatności,
e raportowanie do komórki kontroli ryzyka kredytowego o nieudanym rozliczeniu
transakcji,
f
znajomość procesu rozliczeń i narażenia na ryzyko rozliczenia,
g przygotowanie na wypadek sytuacji kryzysowych,
5.
Uzgadnianie rachunków nostro:
a terminowe uzgadnianie rachunków nostro,
b automatyczne uzgadnianie rachunków nostro,
c rozpoznawanie płatności niedotrzymanych,
d standardy operacyjne dla użytkowników rachunków nostro,
6.
Kontrolę księgową i finansową:
a codzienne uzgadnianie księgi głównej,
b codzienne uzgadnianie pozycji i wyniku,
c codzienna wycena pozycji,
d kontrola kursów wymiany celem rozpoznania kursów nierynkowych,
e automatyczne (elektroniczne) przetwarzanie kursów/ cen.
Inspektorzy nadzoru powinni ustalić czy kierownictwo banku uwzględniło zalecane praktyki
w procesie zarządzania ryzykiem, a także w jaki sposób bank monitoruje przestrzeganie przez
pracowników wewnętrznych procedur operacyjnych oraz zasad dobrej praktyki bankowej.
W tym celu należy m.in. przeanalizować skalę i przyczyny nieautoryzowanych i anulowanych
transakcji, ilość przypadków, gdy nie dokonano rozliczeń płatności, oraz wielkość
nieuzgodnionych pozycji i potwierdzeń. Oceniając ryzyko operacyjne związane
z działalnością departamentu skarbu i skuteczność procesu monitorowania należy
przeanalizować skalę reklamacji, ich przyczyny oraz wysokość kosztów poniesionych z tego
tytułu przez bank, a także sposób monitorowania cen transakcji zawieranych przez
departament skarbu w porównaniu z parametrami rynkowymi (czy bank określił
dopuszczalny poziom rozbieżności pomiędzy kwotowaniem banku a ceną rynkową).
Weryfikacji należy również poddać sposób kontroli kosztów brokerów (wskazane jest,
aby ich kontrola odbywała się poza departamentem skarbu, np. w komórce zaplecza
23
lub wsparcia), ze szczególnym uwzględnieniem transakcji typu „switch” brokerski18 (od tego
typu transakcji brokerzy nie powinni pobierać opłat).
W trakcie badań należy ustalić, czy bank aktywnie wspiera programy szkoleń dla personelu
specjalistycznego i pomocniczego, zapewniające pełną znajomość wśród pracowników pojęć,
terminologii i techniki działania na rynkach.
Inspektorzy powinni również upewnić się, że bank posiada systemy operacyjne adekwatne
do rozmiarów i złożoności prowadzonej działalności. Bank prowadzący operacje obciążone
ryzykiem walutowym na małą skalę nie potrzebuje tego samego poziomu wyrafinowania
systemów informatycznych co bank, który świadomie wykonuje operacje o charakterze
spekulacyjnym. Jednakże, wszystkie systemy informatyczne powinny zapewnić podstawowe
funkcje monitorowania pozycji oraz przetwarzania, rozliczenia i kontroli transakcji. Banki
występujące jako współtwórcy rynku19 muszą być wyposażone w systemy, które można
ciągle udoskonalać, aby sprostać wymogom nowych produktów i zmian na rynkach. Takie
banki, szczególnie gdy ich działalność walutowa prowadzona jest za pośrednictwem jednej
jednostki, muszą znać na bieżąco swoją pozycję walutową oraz wynik z tej pozycji, a także
posiadać informację nt. dostępności/wykorzystania limitów. Bank prowadzący działalność
walutową za pośrednictwem oddziałów powinien posiadać system informatyczny
umożliwiający uzyskanie informacji o pozycji walutowej zajmowanej przez wszystkie
jednostki. System ten powinien umożliwiać posiadanie informacji o wielkości otwartej
pozycji na koniec dnia.
2.3.4 Wsparcie przez systemy informatyczne
Z uwagi na duże ryzyko operacyjne związane z działalnością departamentu skarbu (znaczne
kwoty transakcji, często duży ich wolumen oraz konieczność szybkiego podejmowania
decyzji), departament ten wymaga odpowiedniego wsparcia przez systemy informatyczne.
System transakcyjny powinien zapewniać możliwość uzyskiwania w krótkim czasie
informacji niezbędnych do działalności banku, w tym m.in. nt. otwartych pozycji i wyniku na
tych pozycjach, wykorzystania i dostępności limitów, a także ograniczać pracochłonność
przy wypełnianiu dokumentów transakcji (fiszek dealerskich) oraz pozwalać na automatyczne
ich przekazywanie do komórek księgowych. W bankach o znaczącej skali działalności
w zakresie operacji finansowych wskazane jest również zapewnienie odpowiedniego dostępu
do stanowiska pracy każdemu z dealerów realizujących czynności transakcyjne.
System księgowy powinien zapewnić możliwość zautomatyzowania procesu księgowania
i rozliczania transakcji, zwłaszcza w bankach, w których występuje znaczna liczba transakcji
o częstych strumieniach płatności. Systemy stosowane do przeprowadzenia i ewidencji
operacji obciążonych ryzykiem walutowym powinny umożliwiać uwzględnianie zmian
w uwarunkowaniach rynkowych, w produktach, w zasadach rachunkowości, w wymogach
sprawozdawczych.
18
„Switch” brokerski ma miejsce wówczas, gdy broker włącza do transakcji przez niego przygotowanej stronę
trzecią, pośredniczącą pomiędzy dwoma stronami pierwotnymi. Broker świadczy tę usługę, gdy jedna ze stron
odmawia zawarcia transakcji z określonym kontrahentem z przyczyn kredytowych (np. limit jest już w pełni
wykorzystany, czy też kontrahentowi temu nie przyznano limitu).
19
Podmioty, które tworzą rynek walutowy poprzez aktywne zaangażowanie zarówno w sprzedaż, jak i kupno
danej waluty (ang. market maker).
24
Jednostka kontrolująca ryzyko wynikające z obszaru ryzyka walutowego wymaga także
odpowiedniego zaplecza informatycznego. Z jednej strony, osoby kontrolujące ryzyko muszą
mieć zapewniony dostęp do systemów pozwalających na sprawdzenie wykorzystania limitów
(najczęściej są to systemy transakcyjne), z drugiej zaś należy zapewnić odpowiedniej jakości
i wydajności systemy obliczeniowe, stosowane do pomiaru ryzyka według metod/modeli
przyjętych przez bank.
Budując strukturę informatyczną dla jednostek zaangażowanych w proces zarządzania
ryzykiem, należy również pamiętać o zapewnieniu bezpieczeństwa dostępu tak, aby można
było zidentyfikować osoby realizujące poszczególne operacje i osoby je weryfikujące, a także
aby wyeliminować niebezpieczeństwo realizowania transakcji przez osoby nieupoważnione.
2.4 System kontroli ryzyka
System kontroli ryzyka powinien zapewniać bezpieczne i sprawne działanie banku, a także
efektywny proces zarządzania ryzykiem operacji walutowych. Kluczowe elementy procesu
kontroli ryzyka obejmują: nadzór sprawowany przez radę nadzorczą i zarząd banku
oraz wyspecjalizowane komitety, a także system limitów, system, informacji zarządczej oraz
system kontroli wewnętrznej (kontrolę funkcjonalną i audyt wewnętrzny).
2.4.1 Nadzór ze strony rady nadzorczej oraz zarządu
Podstawą efektywnego procesu zarządzania ryzykiem jest skuteczny nadzór rady nadzorczej
oraz zarządu nad działaniami banku generującymi ryzyko walutowe. Kierownictwo banku
powinno rozumieć charakter oraz wielkości ryzyka kursowego, jakie podejmuje bank oraz
jak to ryzyko dostosowane jest do ogólnej strategii działania banku oraz mechanizmów
używanych do zarządzania tym ryzykiem. Skuteczne zarządzanie ryzykiem wymaga, aby rada
nadzorcza miała właściwą informację, zarząd był w stanie skutecznie zarządzać, a bank
zatrudniał odpowiednio wykwalifikowaną kadrę.
Zarząd banku jest odpowiedzialny za efektywne zarządzanie ryzykiem walutowym zarówno
w perspektywie długoterminowej, jak i w sensie nadzoru nad bieżącą działalnością. Zarządzając
działalnością banku, zarząd powinien:
−
przygotować i wdrożyć procedury i instrukcje, które przekładają ustalone przez radę
nadzorczą cele strategiczne oraz dopuszczalny poziom tolerancji na ryzyko na standardy
operacyjne, które są zrozumiałe dla pracowników banku;
−
określić kluczowe zależności służbowe i pełnomocnictwa decyzyjne, o których powinna
powiadomiona być rada nadzorcza. Zależności służbowe i pełnomocnictwa decyzyjne
powinny określać, kto jest odpowiedzialny za identyfikowanie, pomiar, limitowanie,
monitorowanie i raportowanie dotyczące ryzyka walutowego;
−
nadzorować wdrożenie oraz utrzymanie systemów sprawozdawczości zarządczej oraz
innych systemów, które identyfikują, mierzą, monitorują oraz kontrolują ryzyko
kursowe;
−
ustanowić skuteczne mechanizmy kontroli wewnętrznej w odniesieniu do procesu
zarządzania ryzykiem walutowym.
25
Rada nadzorcza powinna:
−
ustanawiać strategię banku oraz akceptować tolerancję banku na ryzyko walutowe;
−
kontrolować czy całościowy profil ryzyka walutowego banku pozostaje
na odpowiednim poziomie oraz wsparty jest adekwatnym poziomem funduszy
własnych. Przy ocenie adekwatności funduszy własnych banku w stosunku do wielkości
ryzyka kursowego, rada nadzorcza powinna wziąć pod uwagę aktualne i potencjalne
narażenie banku na to ryzyko, jak również inne ryzyka, które mogą mieć negatywny
wpływ na fundusze własne banku, takie jak ryzyko kredytowe, płynności, stopy
procentowej czy operacyjne;
−
dopilnować, aby bank wdrożył solidne zasady polityki i procedury, gwarantujące
identyfikację, pomiar, monitorowanie oraz kontrolę ryzyka walutowego;
−
spowodować przeznaczenie adekwatnych środków na zarządzanie ryzykiem operacji
walutowych. Skuteczne zarządzanie tym ryzykiem wymaga zarówno zasobów
technicznych, jak i ludzkich.
W szczególności odpowiedni nadzór kierownictwa musi być zapewniony w przypadku
prowadzenia działalności dealerskiej. Angażując się w operacje na rynkach walutowych, bank
podejmuje wiele dodatkowych rodzajów ryzyka, a także naraża się na dodatkowe koszty,
które nie występują w transakcjach złotowych. Skala podjętej działalności decyduje zarówno
o wielkości ryzyka jak i o środkach, które bank musi na tę działalność przeznaczyć. Niektóre
banki zatrudniają własnych dealerów, inne korzystają z usług innych banków, a są jeszcze
takie, które mają własne biura dealerskie w różnych centrach finansowych, jeszcze inne
są oddziałami/ filiami banków zagranicznych i traktowane są jako część globalnego działu
ryzyka walutowego. Każdy bank, który planuje podjęcie działalności w zakresie operacji
walutowych, winien dokładnie zbadać wymagania i nakłady, jakie wiążą się
z tą działalnością. W ramach przygotowania do podjęcia działalności dealerskiej bank
powinien:
−
sporządzić opis proponowanych produktów, rynków walutowych i strategii banku,
−
dokonać analizy proponowanej działalności w świetle sytuacji finansowej i funduszy
własnych banku,
−
określić popyt wśród klientów na proponowane produkty finansowe,
−
oszacować koszty zatrudnienia i wynagradzania fachowców z odpowiednim
doświadczeniem w zakresie operacji walutowych,
−
określić metody i koszty finansowania pozycji walutowej,
−
dokonać analizy ryzyka otwartych pozycji walutowych,
−
przygotować procedury pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka, oraz koszty tych
czynności,
−
przygotować zasady rachunkowości i sprawozdawczości dla potrzeb nadzoru
bankowego,
−
zapoznać się z normami i ograniczeniami prawnymi obowiązującymi na rynkach
międzynarodowych,
−
określić wymagania dotyczące pracowników i systemów operacyjnych.
26
Bank, który zamierza prowadzić działalność na mniejszą skalę, czy też ograniczać się
do transakcji zabezpieczających powstałe ryzyko kursowe, może ustanowić mniej
rozbudowane systemy operacyjne i kontrolne, aniżeli bank, który zamierza świadomie
podejmować ryzyko spekulacyjne, otwierając pozycję walutową na własny rachunek.
Niemniej, kierownictwo banku musi mieć świadomość, że ryzyko wynikające z transakcji
zabezpieczających także należy mierzyć, monitorować i kontrolować. Funkcjonujący w banku
system ewidencji powinien jasno przedstawiać, w jaki sposób transakcje zabezpieczające
eliminują ryzyko kursowe.
Inspektorzy nadzoru powinni ustalić, czy w banku istnieje proces zarządzania ryzykiem oraz
odpowiednie zasoby ukierunkowane na analizę, pomiar, monitorowanie ryzyka, księgowanie,
sprawozdawanie produktów walutowych, które bank wprowadza. Departament zajmujący
się gospodarką walutowo-pieniężną powinien dokonać realnej oceny czasu potrzebnego
na wdrożenie tych produktów, a także kosztów szkolenia, nowych technologii i marketingu,
które będą niezbędne, by rozwinąć nową działalność. Zarząd banku winien upewnić się,
że zarówno sytuacja finansowa banku jak i kompetencje pracowników gwarantują należyte
zabezpieczenie proponowanej działalności. Bank nie powinien wprowadzać nowych
produktów, dopóki nie są one właściwie rozpoznane przez zespół dealerski, zespół zaplecza,
komórkę audytu wewnętrznego, komórkę prawną, rachunkowości. Jeśli nowe produkty mają
być oferowane bezpośrednio klientom, decyzja kierownictwa banku o ich wprowadzeniu
powinna wyraźnie sprecyzować, iż personel specjalistyczny departamentu skarbu
ma obowiązek przedstawienia klientom ryzyka, które obciąża poszczególne rodzaje
transakcji.
2.4.2 Komitet Zarządzania Aktywami i Pasywami (KZAP/ALCO)
Rada nadzorcza bądź zarząd banku zwykle deleguje ustanowienie zasad polityki oraz
wytycznych dot. zarządzania ryzykiem walutowym na komitet złożony z kadry kierowniczej
wyższego szczebla. Tego rodzaju komitet jest często określany jako Komitet Aktywów
i Pasywów, Komitet Finansowy lub Komitet ds. Zarządzania Aktywami i Pasywami
(KZAP/ALCO).
KZAP na ogół zarządza strukturą bilansu banku oraz ryzykiem kursowym podejmowanym przez
bank. Jest on odpowiedzialny za dopilnowanie, aby systemy pomiaru ryzyka adekwatnie
odzwierciedlały ryzyko banku, zaś system sprawozdawczości prezentował odpowiednią
informację dotyczącą poziomu i źródeł ryzyka, na jakie narażony jest bank.
W celu zapewnienia skuteczności, KZAP powinien składać się z przedstawicieli każdego
istotnego pionu organizacyjnego lub departamentu banku, który generuje ryzyko walutowe.
Członkami Komitetu powinni być wysocy rangą przedstawiciele kierownictwa banku
posiadający wyraźne uprawnienia decyzyjne w stosunku do jednostek odpowiedzialnych
za otwieranie pozycji generujących ryzyko kursowe oraz ryzyko operacyjne związane z tego
typu transakcjami. Musi także istnieć system komunikacji, umożliwiający przekazywanie
zaleceń KZAP do tych komórek operacyjnych. Powinien być zapewniony regularny przepływ
informacji pomiędzy jednostkami zarządzania ryzykiem i planowania strategicznego, w celu
ułatwienia oceny ryzyka wynikającego z przyszłej działalności banku.
KZAP zwykle deleguje odpowiedzialność za codzienną działalność operacyjną na komórkę
(departament) skarbu. KZAP powinno ustalić konkretne zasady działania oraz limity, które
odnoszą się do operacji komórki skarbu zanim deleguje takie uprawnienia i obowiązki.
Pracownicy departamentu skarbu są na ogół odpowiedzialni za zarządzanie pozycją walutową
27
i portfelami banku, a ich decyzje mają charakter uznaniowy (zajmowanie pozycji w walutach,
depozyty terminowe, środki z rynku pieniężnego, walutowe kontrakty pozabilansowe).
Niezależnie od konkretnych delegacji uprawnień decyzyjnych, komórka skarbu oraz inne
komórki banku odpowiedzialne za monitorowanie pozycji ryzyka banku powinny
zagwarantować, aby sprawozdania dotyczące aktualnego poziomu ryzyka banku były
przygotowywane i dostarczane do KZAP we właściwym czasie.
Oceniając jakość nadzoru sprawowanego przez kierownictwo banku, inspektorzy nadzoru
bankowego powinni ocenić, czy rada nadzorcza i zarząd banku oraz wyspecjalizowane
komitety w sposób odpowiedni realizują zadania na nie nałożone. Należy ustalić, czy
kierownictwo banku wykazuje zrozumienie zagadnień dotyczących zarządzania ryzykiem
operacji walutowych, a także ocenić sposób reagowania w przypadku występowania zakłóceń
i nieprawidłowości w działalności banku, które mogą wpłynąć na jego sytuację i reputację.
2.4.3 Limity ryzyka
Bank powinien posiadać udokumentowany opis struktury i funkcjonowania systemu limitów
obowiązującego w banku. W banku powinna istnieć procedura wewnętrzna określająca
zasady wprowadzania, zatwierdzania, monitorowania i aktualizacji limitów operacyjnych.
Zatwierdzanie wysokości limitów funkcjonujących w banku oraz zatwierdzanie nowych
limitów może być obowiązkiem zarządu lub komitetu d/s aktywów i pasywów. Wyniki
analiz, na podstawie których określono wysokość limitów powinny być dostępne
dla inspektorów nadzoru. Limity wewnętrzne w żadnym wypadku nie powinny przewyższać
norm określonych przez nadzór bankowy a powinny być dostosowane do skali działalności
banku.
Rada nadzorcza banku powinna określić, oraz uzgodnić z zarządem, apetyt (tolerancję) banku
na ryzyko kursowe. Na podstawie ustalonej ekspozycji na ryzyko, kierownictwo banku
powinno ustalić właściwe limity ryzyka, które zagwarantują utrzymanie narażenia banku
na ryzyko w granicach tolerancji ustalonej przez radę nadzorczą. Mechanizmy kontroli
limitów powinny zagwarantować, że w wypadku przekroczenia ustalonego poziomu dla danej
pozycji, kierownictwo banku będzie powiadomione i podejmie stosowne działania.
Limity banku powinny być spójne z całościowym podejściem do pomiaru ryzyka kursowego.
Określając limity ryzyka wyższe kierownictwo banku powinno wziąć pod uwagę:
−
czynniki wewnętrzne – w tym m.in. określony przez zarząd i zaakceptowany przez radę
nadzorczą apetyt na ryzyko, poziom wyniku finansowego i funduszy własnych, jakość
funkcjonujących w banku systemów teleinformatycznych, doświadczenie dealerów
i pracowników zaplecza;
−
czynniki zewnętrzne, w tym m.in.: wielkość, stabilność i płynność rynków
dla poszczególnych produktów i walut oferowanych przez bank, sytuację polityczno gospodarczą innych krajów, limity ustalone przez bank centralny i władze nadzorcze,
zapotrzebowanie klientów na produkty walutowe.
Limity te powinny uwzględniać potencjalny wpływ zmian kursów rynkowych, zarówno
na wynik finansowy ujęty w sprawozdawczości, jak i na kapitał banku.
Wiele banków używa kombinacji limitów w celu kontrolowania narażenia na ryzyko
kursowe. Niektóre limity mają na celu ograniczenie zagrożenia wyniku finansowego
i funduszy własnych (np. VaR, limity typu „stop loss”), niektóre służą do analizy wrażliwości
28
opcji (delta, gamma, hetta, rho, kappa). Banki stosują również bardziej tradycyjne limity takie
jak limity pozycyjne/transakcyjne (np. limity otwartej pozycji całkowitej i pozycji
w konkretnych walutach, limity na wielkość pozycji dla poszczególnych rodzajów
instrumentów), limity zaangażowania wobec poszczególnych rynków, kontrahentów/grup
kontrahentów, limity maksymalnego dziennego ryzyka rozliczenia, czy limity operacyjne
dla dealerów.
Zatwierdzony przez bank system limitów, tj. dobór konkretnych limitów oraz określenie
ich poziomu, powinien być dostosowany do specyfiki działalności banku, uwzględniającej
skalę i stopień zaawansowania wykonywanych operacji.
Rodzaj stosowanych limitów jest najczęściej konsekwencją stosowanych przez bank metod
pomiaru ryzyka. Niemniej jednak kierownictwo banku powinno zapewnić funkcjonowanie
kompleksowego systemu limitów, który obejmuje ryzyko wynikające ze wszystkich
wrażliwych pozycji bilansu i pozabilansu.
W pewnych okolicznościach, a zwłaszcza gdy stan zmienność parametrów rynkowych jest
wysoka, zdarza się, że dealerzy przekraczają swoje limity. W banku muszą istnieć zasady
monitorowania i zatwierdzania przekroczeń limitów operacyjnych. Przekroczenia limitów
w niektórych przypadkach mogą być uzasadnione, niemniej zarząd musi być o nich
powiadomiony, a uprawniony personel musi je zatwierdzić. Zagrożenie wynikające
z przekroczenia limitu jest często związane z ogólnym podejściem zarządu do ustanowienia
limitów. W bankach, które wprowadzają limity w znaczny sposób ograniczające możliwość
podejmowania ryzyka, mogą zdarzać się częstsze wypadki naruszenia tych limitów, aniżeli
w bankach, które stosują podejście bardziej liberalne. Inspektorzy nadzoru powinni ustalić
powody przekroczeń, a także zbadać częstotliwość takich przypadków.
W sytuacji, gdy bank dokonuje istotnych zmian w skali lub zakresie swoich operacji, lub gdy
zachodzą istotne zmiany w warunkach na rynku, czy też jeśli bank stwierdza istotne obniżenie
wyniku finansowego bądź funduszy własnych od chwili wprowadzenia poprzednich limitów,
zarząd powinien rozpatrzyć zasadność zmian istniejących limitów.
Inspektorzy nadzoru bankowego powinni ocenić poziom dopuszczalnego ryzyka w ramach
limitów ryzyka posiadanych przez bank, w kontekście sytuacji finansowej banku, jakości
zarządzania ryzykiem przez bank, doświadczenia i wiedzy kadry kierowniczej oraz wyniku
finansowego i funduszy własnych, a także zweryfikować, czy została zapewniona niezależna
kontrola przestrzegania limitów i ustalić czy system limitów jest powiązany z mechanizmem
raportowania.
2.4.4 System Informacji Zarządczej (SIZ / MIS).
Banki powinny mieć adekwatny do złożoności podejmowanego ryzyka walutowego system
raportowania. Komitet ds. zarządzania aktywami i pasywami powinien otrzymywać
raporty/sprawozdania na temat profilu ryzyka walutowego przynajmniej raz na miesiąc20,
a zarząd banku raz na kwartał21. W przypadku rady nadzorczej akceptowalne jest kwartalne
lub półroczne informowanie o ryzyku walutowym. Większa częstotliwość raportowania może
być potrzebna wówczas, gdy poziom ryzyka w banku jest znacznie podwyższony i/lub portfel
handlowy w banku jest znaczący, bądź też istnieje prawdopodobieństwo, że istotnie zmieni
20
Częstotliwość raportowania wynika z częstotliwości spotkań KZAP. Najczęściej więc członkowie Komitetu
otrzymują raporty co tydzień lub raz na dwa tygodnie.
21
Zazwyczaj członkowie zarządu uczestniczą w posiedzeniach KZAP, otrzymują więc odpowiednie informacje
z większą częstotliwością.
29
się profil ryzyka walutowego. Kierownictwo banku powinno otrzymywać również okresową
informację nt. ryzyka występującego w podmiotach zależnych, zwłaszcza w tych, w których
ryzyko to uznano za istotne.
Ważnym elementem skutecznego nadzoru nad działalnością departamentu skarbu,
jest potrzeba informowania departamentu skarbu o wynikach pracy zespołu dealerskiego
i pozycjach, jakie zespół zajmuje. Informacje przygotowane dla dyrektora departamentu
skarbu i dealerów powinny przynajmniej określać:
−
pozycje walutowe netto „na następny dzień” dla poszczególnych walut, w tym
dla złotego. Jeżeli bank nie jest w stanie określić całości swojej pozycji danego dnia,
inspektorzy powinni zbadać jaka część pozycji nie jest możliwa do określenia;
jeśli bank nie jest w stanie określić swojej pozycji walutowej danego dnia, to jak szybko
jest w stanie to zrobić,
−
strukturę terminów zapadalności i wymagalności walutowych aktywów i pasywów,
−
aktualne kontrakty walutowe według dat rozliczenia i walut,
−
aktualne kontrakty walutowe z poszczególnymi kontrahentami,
−
całkowitą wartość wszystkich aktualnych kontraktów walutowych - natychmiastowych
i terminowych,
−
skalę uruchamianych/przewalutowywanych kredytów (zwłaszcza istotnych kwotowo),
−
okresowe (dzienne, miesięczne, narastające) informacje nt. wyniku finansowego
z działalności dealerskiej oraz porównanie z wynikami z poprzednich okresów,
−
wartość rynkową instrumentów pozabilansowych,
−
limity na wysokość pozycji walutowej - dla poszczególnych sekcji dealerskich,
regionów, krajów, oraz limit łączny,
−
przypadki przekroczenia limitów lub przyznanych linii kredytowych,
−
wycenę kontraktów opcyjnych, transakcji zamiany procentowo-walutowych.
Celem zapewnienia pomiaru i raportowania ryzyka kursowego, konieczne są regularne
korekty wyceny otwartych pozycji walutowych według aktualnych cen rynkowych. Bank,
który jest aktywnym uczestnikiem rynków walutowych, winien codziennie monitorować
swoje zaangażowanie kredytowe i otwarte pozycje operacyjne związane z kupnem i sprzedażą
walut, a także śledzić wszystkie ruchy na rynku. Wskazane jest, aby członek zarządu
odpowiedzialny za działalność dealerską otrzymywał codzienne informacje o narażeniu banku
na ryzyko kursowe i osiągniętych wynikach z tytułu transakcji dealerskich.
Jeśli departament skarbu ponosi odpowiedzialność za zabezpieczanie wartości kapitału banku
i portfela papierów wartościowych, należy w odpowiednim terminie zawiadamiać dealerów
o wartości zabezpieczanych aktywów, pasywów bądź zobowiązań pozabilansowych,
aby mogli zapewnić utrzymanie odpowiedniej wartości instrumentów zabezpieczających.
Informacje dla zarządu i rady nadzorczej mogą być sporządzane z mniejszą częstotliwością.
Jednakże, informacje te powinny zawierać podsumowanie ryzyka kursowego wynikającego
z wszelkich
operacji
prowadzonych
przez
bank,
zarówno
bilansowych,
jak i pozabilansowych. Raporty powinny zawierać informacje na temat otwieranych pozycji
walutowych, osiąganych wyników, VaR, testów warunków skrajnych, przekroczeń
obowiązujących limitów. Sprawozdania o wynikach operacji obciążonych ryzykiem
30
walutowym winny wykazywać zarówno faktycznie otrzymane zyski i poniesione straty
jak i niezrealizowane zyski i straty, naliczone na podstawie zmian w wysokości otwartych
pozycji walutowych. Raporty powinny być sporządzane w sposób umożliwiający ocenę
trendów oraz dynamiki działalności w zakresie operacji walutowych. Sprawozdania/raporty
dostarczane radzie nadzorczej oraz zarządowi powinny być kompletne, zrozumiałe22, czytelne
oraz zwięzłe, przygotowane w odpowiednim czasie oraz przedstawiać informację potrzebną
do podejmowania decyzji, w tym m.in. wyniki ekonomiczne wszystkich operacji (obejmujące
opłaty i prowizje brokerów, koszty finansowania pozycji, koszty departamentu skarbu) oraz
informacje o nietypowym wzroście wolumenu transakcji dealerskich lub czynników
rynkowych. Sprawozdania te powinny umożliwić kierownictwu banku a także radzie
nadzorczej ocenę: wielkości ryzyka obciążającego bank, przestrzegania ustanowionych
limitów ryzyka oraz czy strategie przyjęte przez wyższe kierownictwo banku są właściwe
w świetle wyrażanej przez radę nadzorczą tolerancji na ryzyko.
Kierownictwu wyższego szczebla, a zwłaszcza zarząd, komitet ds. zarządzania aktywami
i pasywami oraz rada nadzorcza, powinno na podstawie raportów móc:
−
ocenić poziom oraz trendy w zakresie całościowego ryzyka walutowego, a także w tych
obszarach działalności banku gdzie to ryzyko jest najwyższe,
−
ocenić relację między poziomem ryzyka, a rentownością. Kiedy kierownictwo banku
opracowuje kluczowe strategie w zakresie ryzyka walutowego (łącznie z planem
nie wprowadzania żadnych zmian), powinno oszacować potencjalne ryzyko
(niekorzystne zmiany kursów walutowych) w odniesieniu do potencjalnego zysku
(korzystne zmiany kursów),
−
zweryfikować zgodność postępowania z ustalonym przez zarząd oraz radę nadzorczą
poziomem tolerancji na ryzyko, limitami oraz zidentyfikować jakiekolwiek odstępstwa
od przyjętych zasad polityki i zarządzeń wewnętrznych,
−
określić czy bank posiada wystarczający poziom kapitału regulacyjnego w stosunku
do podejmowanego ryzyka kursowego.
Sprawozdania dla zarządu i rady nadzorczej powinny także dotyczyć wyników czynności
kontrolnych. Należą do nich sprawozdania audytu wewnętrznego i zewnętrznego, niezależne
analizy i wyceny produktów używanych do zarządzania ryzykiem kursowym oraz
weryfikacja historyczna modelu polegająca na porównaniu uzyskanych z jego pomocą
prognoz z wynikami.
Inspektorzy nadzoru powinni ocenić, czy system informacji zarządczej zapewnia
odpowiednią, dla celów zarządzania ryzykiem operacji walutowych, informację na temat
ryzyka, w tym również ryzyka występującego w podmiotach zależnych (a zwłaszcza jakość
danych przekazywanych przez te podmioty). Należy ustalić czy wystąpiły przypadki braku
konkretnych raportów za dane okresy i/lub przypadki występowania błędnych danych
w raportach (w tym przypadki raportowania takich samych danych przez kilka dni). Należy
ustalić jak często wystąpiły takie sytuacje oraz wyjaśnić przyczyny błędów lub braku
raportów.
22
Dobrą praktyką jest umieszczanie, zwłaszcza na raportach dla rady nadzorczej słowniczka stosowanych pojęć.
31
W trakcie inspekcji należy również zweryfikować rzetelność sprawozdawczości banku
sporządzanej na potrzeby instytucji nadzorczych, a także informacji na temat poziomu ryzyka
walutowego oraz procedur zarządzania ryzykiem, objętych obowiązkiem23 ogłaszania.
W szczególności, we współpracy z zespołem badającym wynik i kapitał, należy dokonać
weryfikacji wymogu kapitałowego na pokrycie ryzyka walutowego24.
Ewidencja i sprawozdawczość
Procedury i zasady rachunkowości w zakresie obrotu walutowego i operacji obciążonych
ryzykiem walutowym winny być udokumentowane w postaci sformalizowanych instrukcji
i podręczników procedur postępowania. Materiały te winny być zatwierdzone przez
kierownictwo departamentu skarbu i działu rachunkowości. Inspektorzy powinni upewnić się,
że materiały te są regularnie uaktualniane i zawierają szczegółowy opis następujących
zagadnień:
−
procedury wydawania upoważnień i zatwierdzania limitów pozycji operacyjnych
oraz limitów zaangażowania dla poszczególnych kontrahentów,
−
zasady postępowania w przypadku przeprowadzania
poza godzinami pracy oraz poza zespołem dealerskim,
−
zasady postępowania w przypadku przekroczenia limitów,
−
zasady przydzielania dostępu do systemów informacji dealerskich,
−
wydawanie upoważnień i zleceń w zakresie wypłaty i przyjmowania środków,
−
niezależna weryfikacja szczegółów transakcji i potwierdzeń kontrahentów,
−
metody monitorowania stóp procentowych i kursów wymiany, a także źródła informacji
wykorzystywanych do tego celu,
−
opis zasad wprowadzania nowych produktów,
−
opisy poszczególnych produktów i zasad ich księgowania,
−
kontrola formularzy transakcji walutowych i innych dokumentów źródłowych,
−
sporządzanie sprawozdań wewnętrznych i zewnętrznych,
−
zasady używania kursów walutowych na potrzeby rewaluacji pozycji walutowej,
−
kontrola nad prowizjami brokerów,
−
uzgadnianie sald na rachunkach nostro,
−
raporty dla kierownictwa, ich częstotliwość, zakres i osoby odpowiedzialne
za ich sporządzanie,
−
postępowanie z niezrealizowanymi płatnościami i transakcjami spornymi,
−
archiwizowanie i przechowywanie danych,
−
transakcje wewnętrzne pomiędzy różnymi departamentami banku.
23
transakcji
dealerskich
Wynikającym z Uchwały nr 6/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie
szczegółowych zasad i sposobu ogłaszania przez banki informacji o charakterze jakościowym i ilościowym
dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zakresu informacji podlegających ogłaszaniu.
24
W oparciu o wytyczne i procedury zawarte w rozdziale Podręcznika Fundusze własne i adekwatność
kapitałowa.
32
Zasady księgowania powinny odzwierciedlać ryzyko na jakie narażony jest bank, związane
z poszczególnymi operacjami. Ewidencja księgowa dotycząca działalności dealerskiej winna
być prowadzona przez pracowników nie związanych z departamentem skarbu. Ewidencja
ta powinna umożliwiać weryfikację aktualnych zobowiązań i przepływów środków
pieniężnych, kontrolę zapisów w księdze głównej, oraz generowanie sprawozdań
dla kierownictwa banku. Forma ewidencji może różnić się, w zależności od rodzaju
prowadzonych transakcji.
Bank powinien posiadać sporządzony w formie pisemnej opis kont wykorzystywanych
do księgowania umów i transakcji w zakresie transakcji walutowych, m.in. kredytów,
depozytów walutowych, a także zobowiązań pozabilansowych. Inspektorzy nadzoru powinni
odnotować przypadki stosowania przez bank różnych zasad księgowania transakcji
o podobnym charakterze, gdyż odmienne procedury księgowania mogą powodować różnice
w wynikach. Inspektorzy powinni również odnotować w protokole z inspekcji przypadki
niekonsekwentnego stosowania zasad rachunkowości lub – stwierdzone przez audytora
zewnętrznego - przypadki niewłaściwego stosowania zasad.
Posiadane przez bank wewnętrzne zasady rachunkowości winny przynajmniej zawierać:
−
plan kont, z komentarzami do poszczególnych kont używanych w banku,
−
metody księgowania i rewaluacji składników pozycji w walutach wymienialnych,
−
procedury zapewniające możliwość odtworzenia
oraz kolejności zawarcia poszczególnych transakcji,
−
opisy rodzajów arbitrażowych transakcji procentowych i transakcji zabezpieczających
(transakcje zamiany, transakcje wewnętrzne) w systemie księgowości walutowej,
−
opisy zapisów księgowych i procedur rachunkowości dotyczących wspomnianych
transakcji arbitrażowych i zabezpieczających,
−
stosowanie rejestru pozaksięgowego do ewidencjonowania transakcji zawartych,
lecz jeszcze nie zapisanych w księdze głównej,
−
metodę codziennego uzgadniania arkuszy wyliczenia pozycji wymiany dealerów
z pozycją walutową wykazaną w księgach banku,
−
procedury księgowania wszystkich opłat karnych za przekroczenie stanu konta, prowizji
za usługi brokerskie oraz innych kosztów,
−
procedury rewaluacji pozycji walutowej i niezależnej weryfikacji stosowanych przy tym
kursów wymiany,
−
metody wykazywania bilansowych i pozabilansowych pozycji walutowych w sposób
zgodny z zasadami określonymi w Uchwale KNB,
−
sposób księgowania otrzymanych lub wypłaconych premii z tytułu opcji.
daty,
przybliżonego
czasu
2.4.5 System kontroli wewnętrznej
Zarząd banku odpowiada za zaprojektowanie, wprowadzenie oraz działanie systemu kontroli
wewnętrznej dostosowanego do wielkości i profilu ryzyka wiążącego się z działalnością
33
banku25. Celem systemu kontroli wewnętrznej jest wspomaganie procesów decyzyjnych
przyczyniające się do zapewnienia: skuteczności i efektywności działania banku,
wiarygodności sprawozdawczości finansowej oraz zgodności działania banku z przepisami
prawa i regulacjami wewnętrznymi. System kontroli wewnętrznej obejmuje:
1) mechanizmy kontroli ryzyka26,
2) badanie zgodności działania banku z przepisami prawa i regulacjami wewnętrznymi,
3) audyt wewnętrzny27.
Program audytu wewnętrznego banku powinien obejmować ocenę zarówno działalności
dealerskiej, jak i odnośnych środków kontrolnych w zakresie rachunkowości, działalności
zaplecza, sytuacji prawnej i podejmowania ryzyka. Audyt wewnętrzny powinien badać
przestrzeganie regulaminów i procedur wewnętrznych; powinien służyć do wykrywania
nieprawidłowości i słabości mechanizmów kontroli wewnętrznej i/lub niedociągnięć
systemów używanych w banku. Częstotliwość badań rewizyjnych należy zwiększyć
w przypadku ujawnienia takich słabości, a także z chwilą dokonania istotnych zmian
w strategii podejmowania ryzyka. Poważne niedociągnięcia stwierdzone w toku pracy audytu
wewnętrznego winny być przedstawione na piśmie radzie nadzorczej.
Oceniając jakość audytu wewnętrznego, inspektorzy nadzoru powinni zwrócić uwagę
w szczególności na:
−
usytuowanie komórki audytu wewnętrznego (osoby odpowiedzialne za ocenę procedur
monitorowania i kontroli powinny być niezależne od jednostek, których przeglądu
dokonują);
−
kompetencje audytorów wewnętrznych;
−
częstotliwość i zakres przeprowadzanych audytów (badania audytorów powinny
być skoncentrowane zwłaszcza w tych obszarach, w których ryzyko jest największe);
−
skuteczność audytu wewnętrznego w aspekcie stopnia realizacji zaleceń audytu
wewnętrznego oraz stopnia realizacji zaleceń poinspekcyjnych.
W trakcie badań należy również ustalić, czy - w przypadku występowania istotnego ryzyka
w podmiotach zależnych - kontrolą objęte są również te jednostki.
25
Wymagania dotyczące systemu kontroli wewnętrznej zostały określone w ustawie Prawo bankowe
oraz w Uchwale nr 4/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie szczegółowych
zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych
warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania
i utrzymywania kapitału wewnętrznego.
26
Kwestie dotyczące mechanizmów kontroli ryzyka (w tym m.in. system limitów, system sprawozdawczości
zarządczej) oraz zgodności działania banku z przepisami prawa i regulacjami wewnętrznymi zostały omówione
we wcześniejszych częściach tego rozdziału Podręcznika.
27
Wymagania dotyczące audytu wewnętrznego są określone w Rekomendacji H dotyczącej kontroli
wewnętrznej w banku oraz w rozdziale Podręcznika Audyt wewnętrzny i zewnętrzny.
34
Zarządzanie poszczególnymi rodzajami ryzyka
Ryzyko kredytowe
Ryzyko kredytowe stanowi odzwierciedlenie zdolności kontrahentów do regulowania swoich
zobowiązań. Na rynkach pieniężnych, ryzyko dotyczy zdolności płatniczej kredytobiorcy
w momencie rozliczania transakcji. Transakcje zawierane na rynkach walutowych polegają
na dostawie określonych walut w ustalonym terminie. Ryzyko rozliczenia odnosi się
do sytuacji, gdy kontrahent nie wywiązuje się z tej dostawy. Natomiast ryzyko
przedrozliczeniowe wiąże się z możliwością poniesienia straty w przypadku upadłości
kontrahenta przed datą rozliczenia (uregulowania) transakcji. Istnieje wówczas zagrożenie,
że koszty zawarcia podobnego kontraktu z innym kontrahentem będą wyższe w porównaniu
do kosztów z dnia zawarcia kontraktu z powodu niekorzystnych zmian kursów lub stóp
procentowych. Ryzyko przedrozliczeniowe składa się z części, jaką można zidentyfikować
przez porównanie ceny kontraktu z bieżącym poziomem ceny rynkowej oraz z części, o jaką
to ryzyko może powiększyć się w przyszłości, w związku z ruchem ceny rynkowej.
Bank powinien mierzyć wielkość ryzyka rozliczeniowego i ryzyka przedrozliczeniowego.
Bank powinien ustanowić oddzielne limity dla tych dwóch rodzajów ryzyka.
Transakcje walutowe nie mogą być zawierane przed zatwierdzeniem wysokości linii
kredytowej / limitu zaangażowania dla danego kontrahenta. Procedura zatwierdzania linii
może różnić się w różnych bankach, w zależności od potrzeb w zakresie operacji walutowopieniężnych. Niemniej, analiza kredytowa kontrahenta powinna należeć do obowiązków
departamentu kredytowego, nie związanej z operacjami obciążonymi ryzykiem walutowym.
Należy stosować jednolite kryteria oceny - takie same, jak w przypadku transakcji
kredytowych. Ponieważ transakcje walutowe bywają długoterminowe i złożone, ważnym
czynnikiem staje się ocena zdolności kontrahenta w zakresie zrozumienia i zarządzania
ryzykiem. Procedury wewnętrzne powinny wymagać od dealerów, aby zawiadamiali
kierownictwo o sytuacjach, gdy kontrahent obraca niezwykle dużymi kwotami lub otwiera
pozycje spekulacyjne w walutach wysokiego ryzyka. W banku musi być stworzony
efektywny system monitorowania limitów w odniesieniu do kontrahentów uzgodniony
pomiędzy departamentem skarbu a departamentem kredytów.
Dealerzy i inspektorzy kredytowi muszą dysponować rzetelną, terminowo dostarczaną
i aktualną informacją o zaangażowaniu banku wobec poszczególnych kontrahentów
i zatwierdzonych dla nich liniach kredytowych. Inspektorzy nadzoru powinni ustalić wszelkie
przekroczenia przyznanych limitów kredytowych oraz upewnić się, że takie przekroczenia
zostały potraktowane zgodnie z przyjętą w banku procedurą.
Coraz bardziej rozpowszechnioną praktyką na rynkach międzybankowych staje się zawieranie
umów dwustronnego saldowania (ang. "netting") z niektórymi kontrahentami. Poprzez
umowę dwustronnego saldowania wszelkie bieżące kontrakty pomiędzy stronami,
denominowane w tej samej walucie i mające tę samą datę waluty, są wysaldowane. Zostaje
przy tym zawarta jedna umowa, a rozliczenie następuje w dacie waluty. Inspektorzy powinni
sprawdzić, czy bank wykazał należytą staranność przy badaniu, czy umowy te mają skuteczną
moc prawną. Umowy dwustronnego saldowania powinny być poddane dokładnym badaniom
prawników banku pod kątem ich skuteczności prawnej w obu krajach.
35
Ryzyko rynkowe
Operacje obciążone ryzykiem walutowym napotykają na ryzyko rynkowe dwóch rodzajów:
ryzyko kursowe i ryzyko stopy procentowej. Zmiany w kursach "natychmiast" (ang. spot)
i kursach terminowych bezpośrednio rzutują na wysokość otwartych pozycji wymiany
walutowej. Ryzyko wynikające z niekorzystnych zmian kursów wymiany można kontrolować
poprzez korektę wysokości otwartych pozycji walutowych. Wysokość limitów
ograniczających rozmiary ryzyka kursowego powinna wyrażać maksymalny akceptowalny
poziom narażenia banku na ryzyko. Limity pozycyjne ograniczają wysokość ryzyka, chociaż
nie ustalają maksymalnego ryzyka jakie bank skłonny jest podjąć. Narażenie na straty z tytułu
otwartej pozycji jest zależne od zmienności kursu walutowego. Zmienność tak jak każda cena
rynkowa ulega zmianom. Im wyższa zmienność tym większa jest strata, jaką bank może
ponieść przy tej samej pozycji otwartej. Dlatego stosowanie (przynajmniej w bankach
o złożonym profilu działalności) limitów ograniczających wartość zagrożoną i przekładanie
ich wielkości (za pomocą zmienności) na limity pozycyjne, które w takim przypadku
dopasowują się, wydaje się właściwsze. Bank powinien posiadać strukturę limitów, która
umożliwiałaby limitowanie następujących wielkości:
−
płatności netto każdej waluty danego dnia (lub w określonym przedziale czasowym),
−
otwarte pozycje dla każdego instrumentu finansowego,
−
otwarte pozycje w stosunku do każdego kraju,
−
otwarte pozycje w stosunku do każdego kontrahenta,
−
otwarte pozycje na dane terminy płatności,
−
otwarte pozycje każdego dealera,
−
wysokość maksymalnych strat, jakie dealer może ponieść danego dnia,
−
łączną wysokość maksymalnych strat, jakie zespół dealerski może ponieść danego dnia.
Inspektorzy nadzoru powinny upewnić się, że ustanowiono limity dzienne i na następny dzień
dla każdej waluty. Limity na następny dzień przyczyniają się do zabezpieczenia banku przed
skutkami niekorzystnych zmian spowodowanych wydarzeniami ekonomicznymi
lub politycznymi, które mają miejsce poza godzinami funkcjonowania miejscowego rynku.
Banki, które są zaangażowane w operacje opcjami walutowymi powinny posiadać limity
ograniczające ryzyko z tytułu opcji. Do limitów ograniczających ryzyko z tytułu opcji można
zaliczyć m.in. limit na wielkość "delty", limit na "vegę" oraz limit na "gammę"28.
28
"Delta" opcji pokazuje, o ile procent zmiany ceny instrumentu bazowego zmieni się cena opcji. "Delta"
przybiera wartości od 0 do 1 dla opcji kupna i od –1 do 0 dla opcji sprzedaży. "Delta" dla transakcji spot
ma wartość 1. Cena opcji zależy nie tylko od wartości "delty" ale także od wartości "gammy", "vegi" i "rho".
Zależność "delty" od ceny instrumentu bazowego jest nieliniowa. Szybkość zmian "delty" zależy od zmian
"gammy". "Gamma" pokazuje, jak zmieni się "delta" pod wpływem zmian ceny instrumentu bazowego.
"Gamma" mierzy zakrzywienie ceny opcji (premii) w relacji do ceny instrumentu bazowego. "Gamma" niesie
informacje o stabilności "delty". Jeśli "gamma" jest wysoka, to dopasowanie zabezpieczenia powinno być częste,
bo "delta" może się szybko zmieniać. Wyższa "gamma" oznacza wyższe ryzyko. "Gamma" przybiera wartości
dodatnie dla opcji sprzedaży i opcji kupna. "Gamma" dla instrumentu bazowego wynosi 0. Kolejnym
czynnikiem wpływającym na cenę opcji jest zmienność (ang. volatility). "Vega" mierzy, o ile zmieni się cena
opcji w odniesieniu do zmienności ceny instrumentu bazowego. "Vega" wynosi 0 dla instrumentu bazowego
i ma wartość pozytywną dla opcji kupna i sprzedaży, gdyż wyższa zmienność powoduje, że opcja jest więcej
warta. "Rho" mierzy, o ile zmieni się cena opcji, gdy zmianie ulegną stopy procentowe.
36
Wysokość limitów ograniczających straty powinna być ustalona, w uzgodnieniu z osiąganym
wynikiem. Niektóre banki ustalają wysokość limitu strat dla danej działalności na poziomie,
który równa się miesięcznemu wynikowi z tytułu tej działalności.
Niektóre banki posiadają także system, który ustala poziom strat (niższy od wysokości
limitów), w przypadku osiągnięcia którego informowane jest kierownictwo wyższego
szczebla. Taki system pozwala na wczesne identyfikowanie pozycji powodujących wysokie
ryzyko i zapobieganie przekraczania limitów.
Zmiany stóp procentowych decydują o rentowności otwartych pozycji na rynkach
pieniężnych w sytuacji niedopasowania terminów płatności depozytów przyjętych
i ulokowanych. Dotyczy to także pozycji z tytułu transakcji zamiany waluty, gdy obowiązują
inne daty waluty dla operacji zakupu i sprzedaży. Celem kontrolowania ryzyka w takich
przypadkach, kierownictwo banku powinno określić limity dotyczące dodatnich i ujemnych
pozycji gotówkowych netto w danych przedziałach czasowych.
Dokonanie ścisłego pomiaru ryzyka rynkowego obciążającego operacje banku wymaga
porównania wysokości otwartych pozycji z bieżącymi cenami rynkowymi. Badania
przeprowadzone przez inspektorów nadzoru powinny dotyczyć przestrzegania przyjętych
w banku zasad i procedur rewaluacji pozycji. Rewaluacja powinna być dokonana niezależnie
od zespołu dealerskiego, na podstawie informacji uzyskanych po określonej dacie, służącej
jako punkt odniesienia. Inspekcja powinna także objąć źródła informacji wykorzystywanych
przy rewaluacji - na ile są one niezależne, wiarygodne - zwłaszcza w odniesieniu do umów
terminowych i walut lub instrumentów o niskiej płynności. Bank powinien porównywać
swoje analizy ryzyka rynkowego z wynikami osiągniętymi na rynku. Jeśli porównania
te wykazują znaczne różnice pomiędzy prognozami banku a stanem faktycznym, inspektorzy
nadzoru powinni zwrócić uwagę na potrzebę modyfikacji stosowanych przez bank metod
prognozowania.
Ryzyko płynności
Bank znajdzie się w sytuacji niebezpiecznej, jeśli napotka trudności w zaspokojeniu
zapotrzebowania na środki finansowe w wyniku zachwianej płynności na całym rynku
lub własnych kłopotów z pozyskiwaniem środków obcych. Prognozowane pozycje płynności
można kontrolować poprzez ograniczanie niedopasowania przepływów gotówkowych
oraz unikanie koncentracji należności/zobowiązań w odniesieniu do poszczególnych dat,
walut, produktów lub kontrahentów.
Ryzyko płynności towarzyszące operacjom przyjmowania i lokowania depozytów na rynku
walutowym można zniwelować za pomocą transakcji zamiany walutowej. Dla przykładu:
chcąc zabezpieczyć przyznany kredyt walutowy, dealer zakupi odpowiednią kwotę waluty
na dzień uruchomienia kredytu i jednocześnie sprzeda tę samą kwotę na dzień płatności.
Transakcję zamiany można przeprowadzić bądź z premią bądź z dyskontem, co wpłynie
na koszt odsetek netto z tytułu kredytu.
W okresach zagrożonej płynności, ważne jest zapewnienie odpowiedniego przepływu
informacji pomiędzy dealerami a kierownictwem banku. Procedury operacyjne powinny
nakładać na dealerów obowiązek zawiadomienia kierownictwa o przypadkach odmowy
zawarcia transakcji z bankiem. Należy także informować kierownictwo o niezwykle szerokiej
rozpiętości kwotowanych cen zakupu i sprzedaży, o wstrzymaniu się od operacji regularnych
37
uczestników rynku, o objawach niechęci na rynku w stosunku do określonych instrumentów
bądź terminów płatności.
Ryzyko kraju
Istnieje ryzyko, że dany kraj nie będzie skłonny bądź zdolny do wypełnienia wszystkich
swoich międzynarodowych zobowiązań finansowych z powodu niedoboru dewiz lub zmiany
w polityce rządu. Bank powinien zatem określić limit całkowitego zaangażowania
kredytowego lub wysokości otwartej pozycji walutowej wobec kontrahentów
z poszczególnych krajów, niezależnie od kategorii kredytobiorców lub konkretnej waluty
transakcji.
38
3. CELE INSPEKCJI
Na podstawie wstępnej analizy przygotowanej w oparciu o dane sprawozdawcze przez
analityka banku, należy ustalić jak zmienił się profil ryzyka operacji walutowych banku
od czasu poprzedniej inspekcji, w celu wyznaczenia szczegółowego zakresu badania. Cele
inspekcji należy określić w taki sposób, aby badania koncentrowały się na tych
zagadnieniach, które zostały ocenione krytycznie podczas ostatniej inspekcji i/lub na tych
obszarach, w których wystąpiły znaczące zmiany. Przykładowo, zmiany profilu ryzyka banku
powinny znaleźć odzwierciedlenie w podejściu do zarządzania ryzykiem przez bank. Jeśli
kierownictwo banku zaakceptowało zwiększenie poziomu ryzyka (np. poprzez wprowadzenie
do oferty bardziej zaawansowanych produktów i/lub zwiększenie skali działalności na własny
rachunek), w ślad za tym powinien zostać udoskonalony proces zarządzania ryzykiem
poprzez m.in.: opracowanie nowych regulacji, wprowadzenie bardziej zaawansowanych
metod pomiaru i bardziej restrykcyjnych mechanizmów kontrolnych, a także poprzez
zapewnienie odpowiedniej organizacji procesu zarządzania, wykwalifikowanej kadry oraz
odpowiedniego wyposażenia od strony informatycznej.
1.
Określić poziom oraz źródła ryzyka kursowego, na jakie narażony jest bank, w oparciu
o ocenę:
a.
apetytu banku na ryzyko operacji walutowych;
b.
adekwatności kapitału na pokrycie podejmowanego ryzyka;
c.
stabilności wyniku finansowego.
Wskazać jakie wystąpiły zmiany w profilu ryzyka banku od czasu ostatniej inspekcji
(w tym np. istotne zmiany w skali i/lub charakterze prowadzonych operacji, zmiany
oferty produktowej i usługowej).
2.
Ocenić jakość zarządzania ryzykiem operacji walutowych i ustalić, czy proces
identyfikowania, pomiaru i monitorowania ryzyka jest dostosowany do profilu ryzyka
operacji walutowych w tym:
a.
ustalić, czy - od czasu poprzedniej inspekcji - wystąpiły jakiekolwiek znaczące
zmiany, w strategii banku dotyczącej ryzyka operacji walutowych. Ocenić
adekwatność ustanowionych przez kierownictwo banku strategii oraz polityki
zarządzania tym ryzykiem,
b.
ocenić adekwatność regulacji i procedur wewnętrznych banku oraz przyjętej
praktyki w zakresie zarządzania ryzykiem operacji walutowych. Ustalić, czy –
w przypadku wprowadzenia przez bank nowych produktów, zmiany profilu ryzyka
i/lub zmian metod/narzędzi zarządzania ryzykiem - regulacje banku zostały
odpowiednio uzupełnione;
c.
zweryfikować czy pracownicy banku przestrzegają przyjętych w banku zasad
polityki i procedur, a także rekomendacji ostrożnościowych;
d.
ocenić adekwatność funkcjonującej w banku struktury organizacyjnej pod kątem
zarządzania ryzykiem operacji walutowych;
e.
ocenić kwalifikacje kierownictwa i pracowników banku na kluczowych –
dla zarządzania ryzykiem operacji walutowych – stanowiskach;
f.
ocenić, czy systemy informatyczne wspierają proces zarządzania ryzykiem;
39
g.
ocenić nadzór i kontrolę sprawowaną nad procesem zarządzania ryzykiem operacji
walutowych przez radę nadzorczą i zarząd banku oraz wyspecjalizowane komitety;
h.
zweryfikować, czy system limitów w zakresie ryzyka operacji walutowych
jest odpowiedni do profilu ryzyka banku,
i.
ocenić jakość systemu informacji zarządczej oraz rzetelność sprawozdawczości
dla NBP, w tym prawidłowość wyliczania wymogu kapitałowego;
j.
ocenić zakres i adekwatność badań audytu wewnętrznego oraz działanie innych
funkcji kontrolnych w zakresie ryzyka operacji walutowych;
k.
ocenić proces identyfikacji i kontroli ryzyka operacji walutowych w podmiotach
zależnych,
3.
Ocenić ryzyko operacyjne dla obszaru ryzyka operacji walutowych na podstawie
analizy następujących elementów: regulacje wewnętrzne, pracownicy, procesy
oraz system kontroli (przekazać wnioski inspektorom dokonujących oceny ryzyka
operacyjnego).
4.
Sprawdzić stopień realizacji zaleceń poinspekcyjnych z poprzedniej inspekcji w banku.
40
4. PROCEDURY INSPEKCJI
Przy badaniu obszaru ryzyka operacji walutowych ocenie podlega, zarówno poziom tego
ryzyka, jak i jakość zarządzania. Badania należy koncentrować na tych zagadnieniach, które
generują dla banku istotne ryzyko. Dla określenia zakresu badań, kluczowym elementem jest
analiza charakteru działalności banku i poziomu ryzyka. Im wyższy jest poziom ryzyka,
tym bardziej szczegółowo powinno być przeprowadzone badanie jakości procesu zarządzania
ryzykiem.
W ramach zarządzania ryzykiem, czynności inspekcyjne zostały zgrupowane w czterech
głównych kategoriach:
1.
regulacje wewnętrzne oraz przepisy prawa i rekomendacje ostrożnościowe,
2.
pracownicy,
3.
procesy,
4.
system kontroli ryzyka.
Zastosowanie przedstawionych poniżej procedur wymaga, aby inspektorzy nadzoru
zgromadzili i dokonali przeglądu informacji związanych z różnymi obszarami działalności
banku, takich jak informacje o kredytach, papierach wartościowych, depozytach, produktach
pozabilansowych. Przed rozpoczęciem czynności kontrolnych inspektorzy nadzoru powinni
zapoznać się z informacją banku dotyczącą realizacji zaleceń z poprzedniej inspekcji oraz
protokołem i dokumentacją roboczą z poprzedniej inspekcji.
Ustalenia i wnioski z przeprowadzonych badań należy umieścić w dokumentacji roboczej.
Ocena niektórych zagadnień wymaga ścisłej współpracy z inspektorami badającymi inne
obszary działalności banku (w szczególności z inspektorami oceniającymi ryzyko stopy
procentowej29 i płynność banku). Dlatego należy mieć na uwadze, aby nie wymagać od banku
dostarczania informacji i materiałów, które są dostępne dla tych inspektorów. Ostateczną
decyzję co do zakresu inspekcji oraz sposobów uzyskania informacji bez zbędnego obciążania
banku podejmuje kierujący inspekcją wraz z kierującym obszarem ryzyka stopy procentowej.
1.
Uzyskać oraz dokonać przeglądu następujących dokumentów sporządzanych przez
nadzór bankowy oraz informacji przekazanych przez bank, takich jak:
a.
protokół z ostatniej inspekcji w części dotyczącej ustaleń w obszarze ryzyka
operacji walutowych,
b.
ocena przyznana, w ramach systemu oceny punktowej banków, obszarowi ryzyko
operacji walutowych w wyniku poprzedniej inspekcji i jej uzasadnienie,
c.
arkusz analityczno - nadzorczy,
d.
korespondencja pomiędzy bankiem i nadzorem oraz inne dokumenty otrzymane
od banku, w tym uchwały KNB zatwierdzające stosowane przez bank modele
(np. model wykorzystywany do kalkulacji wymogu kapitałowego),
e.
formularze sprawozdawcze, dotyczące ryzyka operacji walutowych (w tym:
informacje nt. pozycji walutowej, wyniku finansowego oraz wymogu
kapitałowego) oraz raporty z Systemu Informatycznego Nadzoru Bankowego,
f.
aktualne raporty audytu wewnętrznego oraz biegłych rewidentów w części
odnoszącej się do ryzyka operacji walutowych,
29
Procedury inspekcji dla obszaru ryzyka operacji walutowych w znacznej mierze pokrywają się z procedurami
dla obszaru ryzyka stopy procentowej.
41
g.
opis metod, jakich używa bank w celu wyliczania oraz monitorowania ryzyka
operacji walutowych (np. VaR, modele symulacji, testy warunków skrajnych),
h.
aktualne raporty, których kierownictwo banku (rada nadzorcza, zarząd banku,
KZAP/ALCO), używa celem monitorowania ryzyka operacji walutowych (raporty
mogą obejmować wyniki przeprowadzonych symulacji, raporty dotyczące
sprawdzania trafności modeli, raporty nt. rezultatów testowania warunków
skrajnych), w tym raporty nt. przekroczeń ustalonych limitów ryzyka,
i.
protokoły z posiedzeń rady nadzorczej i zarządu banku,
j.
aktualny
schemat
organizacyjny
jednostek
organizacyjnych
banku
zaangażowanych w proces zarządzania ryzykiem operacji walutowych, w tym
m.in.: departamentu gospodarki pieniężnej, jednostek zajmujących się sprzedażą
produktów strukturalizowanych (jeśli bank prowadzi taką działalność), komórek
zajmujących się rozliczaniem transakcji i komórek wsparcia (Back Office/Middle
Office), departamentu zarządzania ryzykiem finansowym, oraz innych
uczestniczących w tym procesie jednostek organizacyjnych banku,
k.
skład, umiejscowienie oraz uprawnienia (doradcze w odróżnieniu od decyzyjnych)
komitetu zarządzania aktywami i pasywami (KZAP/ALCO) oraz protokoły
z posiedzeń KZAP za okres od ostatniej inspekcji,
l.
najbardziej aktualny bilans oraz rachunek zysków i strat,
m. budżet oraz sprawozdania nt. jego realizacji.
2.
Zbadać, czy wystąpiły jakiekolwiek znaczące zmiany w profilu ryzyka banku
od ostatniej inspekcji oraz czy rada nadzorcza i zarząd banku wprowadziły jakieś
znaczące zmiany w strategii banku dotyczącej ryzyka operacji walutowych,
czy też apetytu na to ryzyko.
3.
Dokonać przeglądu i analizy kwartalnych wyników banku (w tym m.in. wyniku
z wymiany, wyników z walutowych instrumentów pochodnych) w okresie od ostatniej
inspekcji. Ocenić zmienność wyniku oraz ustalić, czy wystąpiły jakieś znaczące zmiany
w strukturze portfela lub w wyniku finansowym, które mogłyby sygnalizować zmianę
w aktualnym lub potencjalnym profilu ryzyka operacji walutowych banku.
4.
Dokonać przeglądu zasad zarządzania ryzykiem operacji walutowych, raportów audytu
wewnętrznego oraz innych raportów o charakterze diagnostycznym (np. zamówionych
w firmach doradczych), a także systemu kontroli wewnętrznej w obszarze ryzyka
operacji walutowych.
5.
Na podstawie poprzednio wykonanych kroków oraz dyskusji przeprowadzonych
z kierującym inspekcją w banku oraz innymi związanymi z tematem ryzyka operacji
walutowych inspektorami, określić zakres i harmonogram inspekcji w tym obszarze
oraz ustalić cele inspekcji.
6.
Zidentyfikować wszystkie obszary, w których występuje niedostateczny nadzór albo,
które generują podwyższone ryzyko, a następnie przedyskutować z kierującym
inspekcją potrzebę przeprowadzenia dodatkowych lub rozszerzonych procedur.
Sprawdzić, czy funkcjonują odpowiednie mechanizmy kontroli wewnętrznej.
42
Spośród następujących procedur należy wybrać te, które są niezbędne do realizacji
ustalonych celów inspekcji.
Poziom ryzyka operacji walutowych
Apetyt na ryzyko operacji walutowych
7.
Dokonać analizy poziomu akceptowalnego ryzyka wyrażającego się:
a.
poziomem ustalonych limitów ryzyka operacji walutowych;
b.
wielkością i strukturą zatwierdzonego budżetu.
Wykorzystując wyniki analiz banku - na podstawie raportów zarządczych banku
za okres minimum 1 roku dotyczących stopnia wykorzystania obowiązujących limitów
(w tym wykorzystania średniego i maksymalnego) – ustalić jaki jest zrealizowany
poziom ryzyka. Dokonać analizy częstotliwości, skali i przyczyn ewentualnych zmian
wielkości limitów.
Porównać wielkość planowanego wyniku z operacji handlowych z całkowitym
wynikiem z działalności skarbcowej (tj. uwzględniającym wynik z operacji z klientami
banku oraz wynik na portfelu ALM). Wielkość budżetu można porównać z wynikami
z działalności bankowej.
8.
Dokonać identyfikacji źródeł ryzyka operacji walutowych na podstawie: informacji
z systemu sprawozdawczego i korespondencji z bankiem. Przy ocenie należy wziąć
pod uwagę następujące elementy:
a.
b.
złożoność oraz wielkość ryzyka wynikająca z oferowanych przez bank produktów
bilansowych – na podstawie analizy:
y
poziomu ryzyka wynikającego z oferowanych przez bank produktów
kredytowych i depozytowych;
y
skali produktów bilansowych zawierających wbudowane opcje walutowe;
skalę i charakter działalności pozabilansowej – na podstawie analizy:
y
skali (i trendów) operacji instrumentami finansowymi banku w relacji
do bilansu oraz na tle systemu bankowego,
y
rodzaju wykorzystywanych produktów pochodnych i charakteru/celu
zawieranych transakcji, w tym należy ustalić m.in., jaka jest skala transakcji
zawieranych na rynku międzybankowym i na rzecz klientów oraz w jakich
instrumentach bank utrzymuje otwarte pozycje,
c.
poziom otwartych pozycji walutowych i pozycji całkowitej banku na datę inspekcji
oraz w okresie 1 roku przed tą datą,
d.
strategię działalności banku w odniesieniu do ryzyka operacji walutowych i jego
podatność na zmiany kursów, w tym:
y
zasady polityki banku dotyczące jego oferty produktowej i usługowej
oraz rozwoju nowych produktów,
y
działalność banku w zakresie produktów pochodnych pod kątem oceny
czy działania te są zgodne ze strategią i zasadami polityki banku ustalonymi
przez radę nadzorczą i zarząd banku,
43
y
sposób zabezpieczania ryzyka wynikającego z działalności banku, w tym
zabezpieczania ryzyka związanego z produktami z wbudowanymi opcjami
walutowymi.
Adekwatność kapitału na pokrycie podejmowanego ryzyka
9.
Ocenić, czy bank posiada odpowiedni poziom funduszy własnych w stosunku
do podejmowanego ryzyka operacji walutowych, poprzez m.in. analizę wielkości
wymogu kapitałowego na pokrycie ryzyka operacji walutowych.
10.
Zweryfikować prawidłowość procesu wyliczania przez bank wymogu kapitałowego
z tytułu ryzyka walutowego (na datę inspekcji oraz na koniec czterech kwartałów
poprzedzających datę inspekcji). Przy weryfikacji należy stosować procedury inspekcji
zawarte w rozdziale Podręcznika Adekwatność kapitału i fundusze własne.
11.
W oparciu o procedury inspekcji zawarte w rozdziale Podręcznika Adekwatność
kapitału i fundusze własne dokonać weryfikacji modelu VaR, w przypadku
wykorzystywania tego modelu do kalkulacji wymogu kapitałowego.
12.
Dokonać analizy wpływu otwartych pozycji walutowych na fundusze własne banku
oraz wynik z pozycji wymiany i wynik z działalności bankowej – w oparciu m.in. o:
a.
analizę, na datę inspekcji, wpływu aprecjacji/deprecjacji PLN (z uwzględnieniem
pozycji krótkiej/długiej) o 30 pp z dnia na dzień,
b.
analizę wpływu aprecjacji/deprecjacji PLN (z uwzględnieniem pozycji
krótkiej/długiej) o 30 pp dla dnia, w którym bank posiadał pozycję najwyższą
co do wartości bezwzględnej (na podstawie danych dziennych za okres 1 roku),
c.
ocenę wielkości oszacowanego poziomu potencjalnych strat z tytułu ryzyka
operacji walutowych, przy wykorzystaniu wyników analiz VaR przeprowadzanych
przez bank (docelowo zostanie udostępniona metodyka GINB wraz z odpowiednim
narzędziem),
d.
wyniki testów warunków skrajnych przeprowadzanych przez bank.
Stabilność wyniku finansowego
13. Ocenić stabilność wyniku finansowego w kontekście ryzyka operacji walutowych,
w tym wyniku z pozycji wymiany oraz wyników z walutowych instrumentów
pochodnych. W miarę możliwości należy również przeanalizować, czy bank nie jest
nadmiernie uzależniony od przychodów z transakcji zawieranych z kilkoma "dużymi"
klientami.
14.
Dokonać analizy zmienności wyników, zgodnie z Metodyką oceny poziomu ryzyka
operacji handlowych.
15.
Zbadać przyczyny ewentualnych niekorzystnych wyników z działalności walutowej
(np. nietrafność i/lub zmiany prognoz dotyczących wyników lub dynamiki wzrostu,
niezwykle duże bądź kosztowne błędy operacyjne lub straty z transakcji dealerskich,
fluktuacja kadr specjalistycznych).
44
Zarządzanie ryzykiem operacji walutowych
Regulacje wewnętrzne oraz przepisy prawa i rekomendacje ostrożnościowe
16.
Ustalić, czy bank opracował i wprowadził strategię oraz zasady polityki dotyczące
produktów/instrumentów związanych z ryzykiem operacji walutowych i zarządzania
tym ryzykiem. Ocenić zasadność założeń przyjętej strategii oraz ustalić, czy stosowana
strategia wynika z oceny przez kierownictwo ryzyka obciążającego działalność banku
i produktów wysokiego ryzyka, maksymalnego akceptowalnego poziomu ryzyka
określonego przez radę nadzorczą, pozycji na rynku, zdolności banku do dostosowania
swojej działalności do zmieniających się warunków rynkowych, fachowości kadry
kierowniczej i jakości systemów informacji dla kierownictwa.
17.
Ustalić, czy od czasu poprzedniej inspekcji wystąpiły znaczące zmiany w strategii
banku w zakresie apetytu na ryzyko oraz zarządzania ryzykiem operacji walutowych.
18.
Ustalić, czy zasady/procedury zarządzania ryzykiem mają charakter całościowy
i skonsolidowany, tj. czy obejmują wszystkie obszary związane z ryzykiem operacji
walutowych oraz wszystkie jednostki/komórki organizacyjne banku i podmioty zależne.
19.
Zweryfikować, czy proces zarządzania ryzykiem został sformalizowany poprzez
wprowadzenie procedur określających sposób identyfikacji, pomiaru, monitorowania
i kontroli ryzyka operacji walutowych, w tym m.in.:
a.
czy procedury w zakresie operacji obciążonych ryzykiem walutowym obejmują
wytyczne dotyczące zawierania transakcji dealerskich, ich rozliczeń i ewidencji
księgowej (w tym, czy podręcznik procedur obejmuje wszystkie roodzaje operacji
związanych z działalnością dealerską) oraz sposób monitorowania i kontroli ryzyka
wynikającego z działalności banku,
b.
czy bank posiada procedurę uzgadniania pozycji walutowej,
c.
czy, i w jaki sposób, bank informuje klientów nt. rodzajów ryzyka związanych
z oferowanymi produktami (np. w przypadku sprzedaży przez klienta opcji),
d.
czy bank opracował procedurę wprowadzania nowych produktów, określającą
co najmniej metody analizy ryzyka, jakie generuje nowy produkt, sposób
zabezpieczania ryzyka z nim związanego, zasady ustalania cen produktu, sposób
ewidencji i rozliczania; ustalić czy bank wprowadzając nowy produkt sprawdza czy
systemy informatyczne są odpowiednie dla jego obsługi.
20.
Zbadać politykę i procedury banku dotyczące wykorzystywania instrumentów
walutowych jako instrumentów zabezpieczających przed ryzykiem kursowym. Upewnić
się, że te transakcje są zgodne z ustaloną strategią zarządzania ryzykiem. Zapoznać się
z dokumentacją przedstawiającą skuteczność danych transakcji zabezpieczających
w osiągnięciu założonych celów.
21.
Ustalić, czy okresowo przeprowadzane są niezależne przeglądy procedur banku służące
ocenie celów i zasad polityki banku w zakresie zarządzania ryzykiem operacji
walutowych.
22.
Zweryfikować, czy posiadane przez bank regulacje uwzględniają uwarunkowania
wynikające z przepisów prawa i rekomendacji ostrożnościowych, a także,
czy działalność banku nie narusza obowiązujących przepisów prawa i prowadzona
jest zgodnie z zasadami dobrej praktyki bankowej.
45
23.
W porozumieniu z inspektorami badającymi ryzyko operacyjne, ustalić czy - w ramach
zarządzania ciągłością działania - bank zaprojektował działania, które należy podjąć
w celu zapobieżenia przerwom w działalności departamentu skarbu i komórek zaplecza
w przypadku wystąpienia awarii lub katastrofy (w sytuacji, gdy działalność ta została
sklasyfikowana jako proces krytyczny).
Pracownicy
24.
25.
Ocenić sposób organizacji procesu zarządzania ryzykiem operacji walutowych.
W szczególności należy zweryfikować, czy struktura organizacyjna
zapewnia
rozdzielenie obowiązków osób:
a.
inicjujących transakcje,
b.
prowadzących obsługę księgową transakcji,
c.
monitorujących ryzyko wynikające z działalności walutowej,
d.
sprawujących kontrolę nad operacjami obciążonymi ryzykiem walutowym,
e.
opracowujących oprogramowanie dla operacji obciążonych ryzykiem walutowym.
Ocenić politykę kadrową banku oraz kwalifikacje osób uczestniczących w procesie
zarządzania ryzykiem operacji walutowych, w tym ustalić:
a.
czy pracownicy mają jasno określone i aktualizowane
odpowiedzialności/karty zadań oraz ewentualne pełnomocnictwa,
zakresy
b.
czy kwalifikacje kierownictwa i pracowników banku (wykształcenie,
doświadczenie zawodowe, przeszkolenie) odpowiadają wymaganiom stanowisk
związanych z zarządzaniem ryzykiem operacji walutowych,
c.
czy polityka kadrowa banku zapewnia ciągłość obsady na kluczowych
stanowiskach związanych z zarządzaniem ryzykiem i czy została zapewniona
dostateczna liczba kadry,
d.
czy istnieje i jest realizowany program szkoleń dla pracowników zajmujących
się zarządzaniem ryzykiem operacji walutowych,
e.
czy nie wystąpiły przypadki, że pracownicy banku związani z zawieraniem
i rozliczaniem operacji instrumentami finansowymi, w okresie ostatnich
12 miesięcy nie wykorzystali urlopu w ciągu kolejnych 10 dni roboczych.
Procesy
Identyfikowanie i pomiar ryzyka
26.
Ustalić, czy bank identyfikuje wszystkie procesy operacyjne wpływające na ryzyko
operacji walutowych, a także czy bank identyfikuje ryzyko w działalności podmiotów
zależnych.
27.
Przeanalizować stosowane przez bank systemy pomiaru ryzyka, a następnie ocenić
ich adekwatność w stosunku do profilu ryzyka banku. Sprawdzić:
a.
czy systemy pomiaru ryzyka opierają się na rzetelnych danych dotyczących pozycji
bilansowych i pozabilansowych, jak również danych rynkowych o kursach
walutowych),
46
b.
czy przy pomiarze ryzyka operacji walutowych bank dokonuje analizy tego ryzyka,
zarówno dla wszystkich istotnych dla jego działalności walut, jak i w skali
globalnej (tj. łącznie dla wszystkich walut),
c.
czy systemy pomiaru ryzyka zapewniają oszacowanie ryzyka banku w sposób
terminowy i całościowy,
d.
czy systemy pomiaru ryzyka umożliwiają prognozowanie wpływu zmian kursów
walutowych na wynik finansowy i fundusze banku,
e.
czy model używany przez bank do pomiaru ryzyka operacji walutowych
jest uzupełniony o testowanie warunków skrajnych, które pokazuje straty
w sytuacji bardzo niekorzystnych warunków rynkowych i/lub załamań na rynku
oraz czy uwzględniają wpływ szokowych zmian parametrów rynkowych
na zdolność kredytową klientów.
Ocena modeli wykorzystywanych do pomiaru ryzyka
28.
Dokonać przeglądu kluczowych założeń leżących u podstaw modeli pomiaru ryzyka
stosowanych przez bank oraz przyjętych scenariuszy analizy ryzyka. Ustalić:
a.
czy modele pozwalają na pomiar ryzyka operacji walutowych wynikającego
z różnych źródeł (tj. ze wszystkich aktywów, pasywów i operacji pozabilansowych
denominowanych w walucie) i czy pozwalają ocenić wpływ zmiany kursów
walutowych na profil ryzyka w przyszłości (w perspektywie minimum 1 roku),
b.
czy modele umożliwiają bankowi włączenie danych odzwierciedlających:
y
aktualną i nową działalność banku,
y
pozabilansowe instrumenty pochodne,
c.
czy modele zapewniają identyfikację i pomiar narażenia na ryzyko wyniku
finansowego i kapitału banku,
d.
czy założenia modelu dotyczące przyszłych wolumenów oraz wzrostu
poszczególnych pozycji są realistyczne, rozsądne oraz spójne z celami stawianymi
przez kierownictwo banku oraz ze scenariuszami zachowania kursów walutowych
używanymi w modelu,
e.
czy dane wymagane przez model są dostępne i pełne (czy możliwe są do uzyskania
z bazy danych, jaką dysponuje bank); czy główne założenia są udokumentowane,
testowane, a ich wyniki przedstawiane kierownictwu wyższego szczebla
oraz zarządowi przynajmniej raz do roku,
f.
czy założenia są spójne z określonym przez kierownictwo banku apetytem
na ryzyko, strukturą produktową banku, jego planem strategicznym,
doświadczeniem historycznym oraz rynkiem, na którym bank działa,
g.
czy założenia podlegają okresowemu przeglądowi i ocenie pod kątem ich trafności
(np. przez porównanie rezultatów generowanych przez model oraz jego szacunków
wielkości ryzyka z faktycznymi wynikami),
h.
czy scenariusze uwzględniają dostatecznie szeroki zakres potencjalnych wahań
kursów walutowych w porównaniu z historycznymi zmianami kursów,
47
i.
czy założenia dotyczące okresu utrzymania w portfelu danego instrumentu
lub też okresu czasu, jaki bank może potrzebować, aby wdrożyć działania
korygujące, są spójne ze strategią banku, charakterem jego działalności, dostępem
do rynku oraz wiedzą i jakością zarządzania,
j.
jak opracowywane są prognozy dotyczące bilansu oraz czy struktura
prognozowanego bilansu jest spójna z przyjętymi przez bank założeniami
dotyczącymi wzrostu,
29.
Na podstawie m.in. decyzji podejmowanych przez kierownictwo banku ocenić,
czy systemy pomiaru ryzyka generują rzetelne i zrozumiałe raporty umożliwiające
kierownictwu banku podejmowanie na czas właściwych decyzji oraz pozwalają
na ocenę zgodności działania banku z przyjętymi celami i określonymi limitami ryzyka.
30.
Zbadać:
a.
czy system pomiaru ryzyka zawiera sformalizowaną, pełną dokumentację opisującą
metody obliczania wielkości ryzyka, przyjmowane założenia, parametry
uwzględniane przy pomiarze oraz źródła, etc,
b.
czy model w miarę potrzeb jest systematycznie aktualizowany,
c.
czy pracownicy banku rozumieją kluczowe metody, jakie wykorzystuje model
w celu wygenerowania szacunków dotyczących ryzyka,
d.
czy pracownicy banku dysponują wystarczającą wiedzą i dokumentacją modelu
tak, że potrafią korzystać z niego i interpretować wyniki uzyskiwane w oparciu
o model,
e.
czy bank zapewnił, że producent/sprzedawca będzie w przyszłości dostarczał
stałego wsparcia oraz dokumentacji dotyczącej modelu oraz wykorzystywanych
przezeń metod.
31.
Ustalić, czy podmiot niezależny od osób lub zespołów, które opracowały
i są odpowiedzialne za utrzymanie (obsługę serwisową) modelu, przetestował i poddał
walidacji (ocenie pod kątem trafności) wprowadzane dane, założenia, sposoby
obliczania, metody oraz wyniki (dane wyjściowe) uzyskiwane z modelu.
32.
Dokonać weryfikacji sposobu / modelu stosowanego do wyliczania wymogu
kapitałowego na pokrycie ryzyka walutowego. Ocenić prawidłowość funkcjonowania
modelu.
Monitorowanie ryzyka
33.
Ustalić, czy bank posiada skuteczny system monitorowania narażenia na ryzyko
operacji walutowych uwzględniający potrzebę okresowej weryfikacji założeń strategii
działalności oraz monitorowanie ryzyka wynikającego z działalności operacyjnej.
34.
Zweryfikować, czy przy monitorowaniu ryzyka uwzględniane są zarówno czynniki
wewnętrzne (związane np. z procesem wprowadzania nowego produktu),
jak i uwarunkowania otoczenia zewnętrznego (np. o charakterze regulacyjnym,
ekonomicznym i politycznym). Ustalić, czy zmiany tych czynników znajdują
odzwierciedlenie w zmianie strategii działalności banku w odniesieniu do apetytu
na ryzyko oraz/lub sposobu pomiaru i kontroli ryzyka.
48
35.
Sprawdzić,
czy
bank
przeprowadza
wszechstronną
analizę
ryzyka
przed wprowadzeniem nowego produktu/usługi. Prześledzić proces wprowadzania
nowego produktu i opisać, w jaki sposób bank:
a.
analizuje opłacalność nowego produktu/usługi (w tym m.in.: możliwość sprzedaży
produktu/usługi i jego efektywność),
b.
ryzyko związane z wprowadzanym produktem/usługą (czy bank identyfikuje
wszystkie rodzaje ryzyka z nim związane),
c.
określa metody ograniczania i/lub zabezpieczania ryzyka wynikającego z tego
produktu/usługi,
d.
zapewnia prawidłową obsługę produktu/usługi poprzez opracowanie procedur
operacyjnych dotyczących zawierania transakcji, a także zasad ewidencji
księgowej i rozliczania transakcji oraz pomiaru, kontroli i raportowania ryzyka.
36.
Ustalić, czy uwarunkowania procesu zarządzania pozycją walutową pozwalają
na odpowiednie monitorowanie tej pozycji w skali całego banku, tj. czy bank posiada
informację na temat kształtowania się pozycji walutowej i wyniku z tej pozycji
z częstotliwością odpowiednią do profilu ryzyka oraz z uwzględnieniem operacji
walutowych zawieranych przez wszystkie jednostki i komórki organizacyjne banku.
37.
Ustalić, w jaki sposób monitorowane jest ryzyko wynikające z działalności operacyjnej
i rozliczeniowej. Ocenić czy proces organizacji pracy dealerów (w tym system
ich wynagradzania) i komórek zaplecza oraz systemy informatyczne wykorzystywane
przy zawieraniu transakcji oraz ich obsłudze księgowej minimalizują ryzyko operacyjne
związane z działalnością w obszarze ryzyka operacji walutowych. Przeanalizować m.in.
(o ile dany element ma zastosowanie):
a.
skalę, przyczyny i skutki zawierania nieautoryzowanych transakcji i anulowania
transakcji,
b.
częstotliwość, skalę, przyczyny i skutki występowania rozbieżności w pozycjach
i wynikach raportowanych przez departament skarbu i komórki zaplecza,
c.
skalę, przyczyny i skutki przypadków występowania nie uzgodnionych
potwierdzeń transakcji pomiędzy bankiem a kontrahentem,
d.
skalę, przyczyny reklamacji powstałych z winy banku oraz koszty poniesione
przez bank z tego tytułu,
e.
przypadki braku uzgodnień rachunków nostro (w tym ilość i kwotę nierozliczonych
operacji oraz długość czasu występowania nierozliczonych pozycji),
f.
przypadki zawierania przez dealerów transakcji po cenach odbiegających
od warunków rynkowych,
g.
sposób kontroli kosztów transakcji zawieranych za pośrednictwem brokerów.
Wsparcie przez systemy informatyczne
38.
Ustalić czy systemy informatyczne wykorzystywane przez departament skarbu
są dostosowane do skali jego działalności oraz stopnia zaawansowania oferowanych
produktów i usług, na podstawie m.in.:
a.
stopnia automatyzacji procesu zawierania transakcji,
49
39.
40.
b.
możliwości weryfikacji transakcji,
c.
możliwości uzyskania bieżącej informacji o dostępności limitów,
d.
potrzeby niezależnej parametryzacji systemu (np. aktualizacji parametrów
rynkowych wykorzystywanych do wyceny),
e.
bezpieczeństwa dostępu.
Ustalić, czy systemy informatyczne wykorzystywane przez komórki księgowe
są dostosowane do skali działalności banku oraz stopnia zaawansowania oferowanych
produktów i usług. Przy ocenie jakości systemów należy wziąć pod uwagę m.in.:
a.
stopień automatyzacji procesu księgowania i rozliczania transakcji,
b.
stopień automatyzacji procesu uzgadniania potwierdzeń transakcji,
c.
możliwości bieżącej wyceny transakcji,
d.
bezpieczeństwo dostępu.
Ocenić, czy systemy informatyczne wykorzystywane do kontroli ryzyka są odpowiednie
do prowadzonej działalności:
a.
jeżeli dane do modelu są pobierane automatycznie z jednego scentralizowanego
systemu informatycznego, hurtowni danych; należy zbadać, po jakim czasie
i z jaką częstotliwością dostępne są wyniki analiz,
b.
jeżeli model wymaga łączenia informacji z kilku systemów, należy zbadać:
y
czy dane są kompletne i rzetelne, w tym również, czy nie występują przypadki
pomijania danych lub ich powtarzania,
y
z jaką częstotliwością aktualizowane są dane z poszczególnych systemów,
y
po jakim czasie i z jaką częstotliwością są dostępne wyniki analiz,
y
czy bank sprawdza poprawność danych wejściowych do modelu. W miarę
możliwości należy sprawdzić (wyrywkowo lub całościowo) poprawność
danych wejściowych do modelu.
System kontroli ryzyka
Adekwatność nadzoru sprawowanego przez radę
wyspecjalizowane komitety
nadzorczą, zarząd banku oraz
41.
Ustalić czy zatwierdzona przez radę nadzorczą strategia działalności i zasady polityki
banku obejmują m.in. zagadnienia związane z ryzykiem operacji walutowych, w tym
określenie apetytu na ryzyko. Ustalić, czy rada okresowo monitoruje realizację strategii
i ocenia przestrzeganie przez bank ustalonych zasad polityki w zakresie ryzyka operacji
walutowych.
42.
Ocenić, czy zarząd banku przygotował, a rada nadzorcza zaakceptowała, odpowiednie
do profilu ryzyka banku, zasady zarządzania ryzykiem operacji walutowych, w tym
sposób organizacji pracy zapewniający niezależność procesu monitorowania i kontroli
ryzyka od czynności operacyjnych. Sprawdzić, czy przy konstruowaniu planów
finansowych banku i budżetów dla poszczególnych jednostek organizacyjnych
kierownictwo banku uwzględnia dopuszczalną wrażliwość na ryzyko operacji
50
walutowych. Ustalić, czy zarząd banku monitoruje realizację przyjętej polityki, planu
finansowego i budżetów.
43.
Zweryfikować, czy zasady zarządzania ryzykiem operacji walutowych oraz systemy
kontroli w tym zakresie są przeglądane i oceniane przez kierownictwo przynajmniej
raz na rok tak, aby można było zdecydować na ile są one aktualne.
44.
Ustalić, czy przedmiotem posiedzeń rady nadzorczej i zarządu banku było ryzyko
operacji walutowych. Ocenić, czy kierownictwo banku podejmuje odpowiednie
decyzje/działania w przypadku występowania nieprawidłowości/zagrożeń w zakresie
w tym obszarze.
45.
Ustalić, czy w banku funkcjonuje komitet zarządzania aktywami i pasywami/ryzykiem
finansowym, w tym m.in.:
a.
czy w skład komitetu wchodzą przedstawiciele zarządu oraz dyrektorzy pionów
i departamentów banku uczestniczących w zarządzaniu ryzykiem operacji
walutowych oraz ewentualnie inne osoby, których działalność wpływa na ryzyko
operacji walutowych,
b.
jaką rolę pełni komitet (decyzyjną, opiniodawczą, mieszaną),
c.
czy częstotliwość posiedzeń komitetu jest odpowiednia do profilu ryzyka
występującego w działalności banku,
d.
czy komitet aktywnie uczestniczy w zarządzaniu ryzykiem operacji walutowych,
Ocenić działania podejmowane przez komitet oraz stopień realizacji wydawanych przez
niego decyzji/zaleceń.
System limitów
46.
Ustalić, czy limity wykorzystywane w zarządzaniu ryzykiem zostały zatwierdzone
przez kierownictwo banku. Ocenić proces wnioskowania i zatwierdzania
poszczególnych limitów. Ustalić, czy przy ustalaniu limitów brane są pod uwagę:
a.
uwarunkowania wewnętrzne, w tym m.in.: poziom wyniku finansowego i funduszy
własnych, jakość funkcjonujących w banku systemów informatycznych,
doświadczenie dealerów i pracowników zaplecza,
b.
czynniki zewnętrzne, w tym m.in.: wielkość, stabilność i płynność rynków
dla poszczególnych produktów i walut oferowanych przez bank, sytuację
polityczno - gospodarczą innych krajów, ewentualne limity ustalane przez bank
centralny i władze nadzorcze, zapotrzebowanie klientów na produkty walutowe.
47.
Ocenić, czy zatwierdzony przez bank system limitów jest odpowiedni do profilu ryzyka
banku oraz jego sytuacji finansowej i kapitałowej, pod kątem doboru konkretnych
limitów oraz ich poziomu, w tym m.in. limity: pozycyjne (otwartych pozycji
walutowych i pozycji całkowitej, transakcyjne, na portfele, na pozycje długoterminowe,
na kraje, dla kontrahentów, dla dealerów, dla podmiotów zależnych), limity wartości
zagrożonej oraz limity straty. Ocenić, czy system limitów w sposób kompleksowy
ogranicza ryzyko operacji walutowych w banku, a także spełnia funkcję informacyjną
i ostrzegawczą.
48.
Sprawdzić, czy system limitów jest okresowo weryfikowany przez kierownictwo banku.
Ustalić częstotliwość przeglądu i aktualizacji limitów.
51
49.
Ustalić, czy występuje niezależna kontrola przestrzegania limitów. Opisać sposób
i częstotliwość kontroli przestrzegania limitów.
50.
Ustalić, czy występowały przypadki przekraczania limitów. Jeśli tak - przeanalizować:
częstotliwość, skalę i okres utrzymywania się przekroczeń, charakter przekroczeń
(czy były poprzedzone wcześniejszą zgodą kierownictwa), przyczyny ich powstania,
a także sposób likwidacji oraz skutki przekroczeń limitów.
51.
Sprawdzić, czy system limitów jest powiązany z mechanizmem raportowania oraz
czy wystąpiły przypadki braku raportowania przekroczenia limitu. Ustalić, liczbę, skalę
i przyczynę takich przekroczeń, a także jakie podjęto działania w celu uniknięcia
podobnej sytuacji w przyszłości.
System informacji dla kierownictwa (system informacji zarządczej)
52.
53.
Zbadać i ocenić czy system informacji dla kierownictwa banku zapewnia wystarczającą
i terminową informację umożliwiającą ocenę:
a.
ryzyka operacji walutowych związanego z aktualnymi pozycjami bilansowymi
i pozabilansowymi,
b.
możliwości zmiany profilu ryzyka w przyszłości, w tym również na skutek
wystąpienia warunków skrajnych,
c.
relacji poziomu ryzyka do wyniku finansowego,
d.
adekwatności kapitału banku w stosunku do ryzyka, na jakie bank jest narażony,
e.
zgodności działania
operacyjnymi,
f.
ryzyka wynikającego z działalności podmiotów zależnych.
banku
z
zasadami
przyjętej
polityki
i procedurami
Zweryfikować, czy system dostarcza danych na temat wszystkich, niezbędnych
do analizy ryzyka, pozycji bilansowych i pozabilansowych oraz danych nt. kursów
walutowych, a także czy wystąpiły przypadki:
a.
braku konkretnych raportów za dane okresy. Jeśli tak - ustalić jak często wystąpiła
taka sytuacja oraz opisać przyczyny jej powstania, a także skutki dla decyzji
zarządczych,
b.
występowania błędnych danych w raportach. Jeśli tak - ustalić jak często wystąpiła
taka sytuacja oraz ocenić istotność stwierdzonych błędów oraz przyczyny
ich powstania, a także skutki dla decyzji zarządczych.
System kontroli wewnętrznej
54.
Zbadać i ocenić zakres, częstotliwość oraz jakość audytu wewnętrznego w obszarze
zarządzania ryzykiem operacji walutowych. Ustalić, czy badaniami audytu był objęty
cały proces zarządzania ryzykiem operacji walutowych (w zakresie działalności
transakcyjnej, rozliczeniowej i kontrolnej). Funkcja audytu powinna obejmować
co najmniej następujące czynności sprawdzające:
a.
okresowy przegląd zasad i mechanizmów kontroli wewnętrznej dla procesu
zarządzania ryzykiem operacji walutowych,
52
b.
ocenę procesu zarządzania ryzykiem operacji walutowych, w tym systemu limitów
i mechanizmów kontroli,
c.
ocenę czy system pomiaru ryzyka jest dostosowany do charakteru, zakresu
oraz złożoności działalności banku,
d.
niezależną weryfikację dokładności systemów pomiaru ryzyka operacji
walutowych (w tym raportów nt. pozycji walutowej oraz modeli symulacji
dotyczących wyniku finansowego oraz kapitału),
e.
ocenę trafności i racjonalności scenariuszy zachowania kursów walutowych
oraz założeń wykorzystywanych w systemach pomiaru ryzyka,
f.
niezależną weryfikację dokładności i kompletności danych wykorzystywanych
do pomiaru ryzyka, a także prawidłowości ewidencjonowania, wyceny i rozliczania
transakcji.
55.
Należy zapoznać się z protokołami z kontroli oraz z planami kontroli dla badanych
jednostek oraz krótko opisać najistotniejsze ustalenia, zalecenia pokontrolne i sposób
ich realizacji.
56.
Ustalić, czy - w przypadku występowania istotnego ryzyka w podmiotach zależnych kontrolą objęte są również te jednostki.
57.
Oceniając system kontroli wewnętrznej należy wziąć pod uwagę wnioski z badania
audytu wewnętrznego, ustalenia wynikające z analizy mechanizmów kontroli ryzyka,
a także skalę występowania istotnych nieprawidłowości w sprawozdawczości dla NBP
oraz istotnych naruszeń przepisów prawa i regulacji wewnętrznych, a także sposób
i stopień realizacji zaleceń poinspekcyjnych (wnioski należy przekazać inspektorom
nadzoru dokonujących oceny obszaru zarządzania bankiem).
Wnioski
58.
Ocenić czy poziom ryzyka operacji walutowych, na jakie narażony jest bank jest niski,
umiarkowany czy wysoki.
59.
Ocenić czy jakość procesu zarządzania ryzykiem operacji walutowych w banku jest
dobra, poprawna, budząca zastrzeżenia czy niedostateczna.
60.
W oparciu o dokonany przegląd strategii działania banku i analizę trendów w zakresie
poziomu ryzyka oraz w oparciu o dyskusje z kierownictwem banku ocenić czy ryzyko
operacji walutowych banku będzie wzrastało, nie zmieni się czy zmaleje.
61.
Wskazać istotne słabości procesu zarządzania ryzykiem.
62.
Wskazać potencjalne źródła ryzyka operacji walutowych, których bank
nie zidentyfikował we właściwy sposób lub nie uwzględnił w procesie zarządzania
ryzykiem operacji walutowych.
63.
Ocenić adekwatność wyniku finansowego i funduszy własnych banku w stosunku
do ryzyka operacji walutowych. Ocena powinna uwzględniać:
a.
przypadki znaczącego obniżenia wartości pozycji bilansu banku związane
ze zmianami poziomu kursów walutowych w przeszłości,
53
64.
65.
b.
potencjalne negatywne narażenie wyniku finansowego banku na ryzyko kursowe
wynikające z przyszłego zachowania kursów walutowych (wnioski należy
przekazać inspektorom badającym wynik finansowy),
c.
adekwatność kapitału w relacji do ryzyka operacji walutowych na podstawie
analizy wymogu kapitałowego (wnioski należy przekazać inspektorom
dokonujących oceny kapitału banku).
d.
adekwatność i skuteczność procesu zarządzania i pomiaru ryzyka operacji
walutowych, łącznie ze zdolnością odpowiednio szybkiej identyfikacji
negatywnego narażenia banku na ryzyko operacji walutowych oraz podejmowania
sprawnych działań korygujących.
Przygotować podsumowanie wyników badania obszaru ryzyka operacji walutowych
zgodnie z metodyką przygotowania materiałów na panel oceniający banku i protokołu
z inspekcji, uwzględniając następujące elementy:
a.
poziom ryzyka operacji walutowych, obejmującego ryzyko kursowe i ryzyko
operacyjne związane z przeprowadzaniem, potwierdzaniem, księgowaniem
i rozliczaniem transakcji powodujących ryzyko kursowe,
b.
adekwatność wyniku finansowego i funduszy własnych banku w stosunku
do poziomu ryzyka kursowego,
c.
jakość procesu zarządzania ryzykiem operacji walutowych w banku,
d.
działania niezbędne do poprawienia identyfikacji, pomiaru, monitorowania
oraz kontroli ryzyka operacji walutowych.
Ocenić ryzyko operacyjne dla obszaru ryzyka operacji walutowych na podstawie
analizy następujących elementów: regulacje wewnętrzne, pracownicy, procesy
oraz system kontroli (przekazać wnioski inspektorom dokonujących oceny ryzyka
operacyjnego).
54
WYMOGI PRAWNE
Ustawy:
Ustawa Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r.;
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r.;
Ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych z dnia 29 sierpnia 1997 r.;
Ustawa Prawo dewizowe z dnia 18 grudnia 1998 r.;
Rozporządzenia Ministra Finansów:
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2001 r., w sprawie szczególnych zasad
rachunkowości banków;
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r., w sprawie określenia
wzorcowego planu kont dla banków;
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 r., w sprawie szczegółowych
zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów
finansowych;
Uchwały KNB:
Uchwała nr 4/2002 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 6 marca 2002 r. w sprawie trybu
wykonywania nadzoru bankowego;
Uchwała nr 1/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie zakresu
i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych
rodzajów ryzyka, w tym zakresu i warunków stosowania metod statystycznych oraz zakresu
informacji załączanych do wniosków o wydanie zgody na ich stosowanie, zasad i warunków
uwzględniania umów przelewu wierzytelności, umów o subpartycypację, umów o kredytowy
instrument pochodny oraz innych umów niż umowy przelewu wierzytelności i umowy
o subpartycypację, na potrzeby wyznaczania wymogów kapitałowych, warunków, zakresu
i sposobu korzystania z ocen, nadawanych przez zewnętrzne instytucje oceny wiarygodności
kredytowej oraz agencje kredytów eksportowych, sposobu i szczegółowych zasad obliczania
współczynnika wypłacalności banku, zakresu i sposobu uwzględniania działania banków
w holdingach w obliczaniu wymogów kapitałowych i współczynnika wypłacalności
oraz określenia dodatkowych pozycji bilansu banku ujmowanych łącznie z funduszami
własnymi w rachunku adekwatności kapitałowej oraz zakresu, sposobu i warunków
ich wyznaczania;
Uchwała nr 2/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie innych
pomniejszeń funduszy podstawowych, ich wysokości, zakresu i warunków pomniejszania
o nie funduszy podstawowych banku, innych pozycji bilansu banku zaliczanych do funduszy
uzupełniających, ich wysokości, zakresu i warunków ich zaliczania do funduszy
uzupełniających banku, pomniejszeń funduszy uzupełniających, ich wysokości, zakresu
i warunków pomniejszania o nie funduszy uzupełniających banku; oraz zakresu i sposobu
uwzględniania działania banków w holdingach przy określaniu sposobu obliczania funduszy
własnych;
55
Uchwała nr 6/2007 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 13 marca 2007 r. w sprawie
szczegółowych zasad i sposobu ogłaszania przez banki informacji o charakterze jakościowym
i ilościowym dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zakresu informacji podlegających
ogłaszaniu;
Rekomendacje
A - dotycząca zarządzania ryzykiem towarzyszącym zawieraniu przez banki transakcji
na rynku instrumentów pochodnych;
B - dotycząca ograniczania ryzyka inwestycji finansowych banków;
G - dotycząca zarządzania ryzykiem stopy procentowej w bankach;
H - dotycząca kontroli wewnętrznej w banku;
I - dotycząca zarządzania ryzykiem operacji walutowych w bankach oraz zasad dokonywania
przez banki operacji obciążonych ryzykiem walutowym;
M – dotycząca zarządzania ryzykiem operacyjnym w bankach;
P – dotycząca systemu monitorowania płynności finansowej banków;
R – dotycząca zasad identyfikacji bilansowych ekspozycji kredytowych, które utraciły
wartość, wyznaczania: odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości bilansowych
ekspozycji kredytowych oraz rezerw na pozabilansowe ekspozycje kredytowe;
S - dotycząca dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych
hipotecznie.
56

Narodowy Bank Polski

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zwięzła ocena sytuacji Spółki dokonana przez

Tygodniowa analiza rynku walutowego 18. 11. 2013

Odwołanie prognoz finansowych na 2008 rok.

Ryzyko w procesie zarządzania

Zarządzanie ryzykiem operacyjnym i finansowym

Spis treści Wstęp Rozdział I RYZYKO UBEZPIECZENIOWE 1.1

Polityka zarządzania ryzykiem walutowym

WOJNY WALUTOWE WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE