Z dziejöw tradycji kabaretowych w Wilnie w stulecie

Z dziejöw tradycji kabaretowych w Wilnie w stulecie

Z dziejöw tradycji kabaretowych w
Wilnie w stulecie „Ach-u"
Front the History of Cabaret
Traditions in Vilnius on the
Occasion of 100 years Anniversary
of"Ach"
Irena FEDOROVIČ
Pohnistikos centras
Vilniaus universitetas
Universiteto g. S, LT-01513
[email protected]
Santrauka
Straipsnyje pateikiami nauji istorinių ir literatūrologinių tyrimų duomenys apie
Vilniaus kabaretą „Ach". Pirmasis tokio tipo pasirodymas įvyko karnavale 1908 me­
tais. Vilniaus kabareto kūrėjai buvo: tapytojas Stanislaw Bohusz-Siestrzencewicz,
gydytojas Michal Minkiewicz ir architektas Tadeusz Rostworowski. Kabarete vaidi­
no aktoriai-mėgčjai, dažniausiai garsiųjų bajorų šeimų vaikai iš Vilniaus bei Vilniaus
krašto. Tarp jų buvo net keletas „aktorių" su kunigaikščių ir grafų titulais. Kabareto
„Ach" rėmėjai buvo taip pat turtingi bajorai (J. Czapska, W. Platerowa). Spektaliuose
vaidino ir lenkų literatai: rašytojos Emma Jelcnska-Dmochowska ir Helena RomerOchenkowska, poetas Zdzislaw Kleszczynski. Kabareto „Ach" pasirodymai vyko tik
vieną kartą, kasmet karnavalo metu, Vilniaus miesto salėje. Pasirodymai turėjo tą pa­
čią kompoziciją: iš pradžių buvo vieno veiksmo spektalis, o po to - humoristiniai dia­
logai, parodijos, skėčiai, šokiai ir 1.1. Jų tema buvo susijusi su Vilniaus miesto aktua­
lijomis, pavyzdžiui su konfliktais tarp dienraščių Kurier Litewski ir Dzicnnik Wileiiski.
S. Bohusz-Sicstrzenccwicz buvo ne tik kabareto kūrėjas, bet ir spiecialių vienkartinių
biuletenių „Ach" iliustratorius. Vilniaus kabaretas primindavo Miuncheno „Fasching"
bei Krokuvos kabaretą Ziclony Balonik (1905-1912), bet daugiau turėjo „vietinių"
bruožų. Pagrindiniai jų: pasirodymas vyko viešai, bilietą į spektaklį galėjo nusipirkti
kiekvienas vilnietis, pelnas buvo skirtas neturtingiems iš Vilniaus šv. Antano namų.
Kabaretas „Ach" paskatino ir kitus vilniečius kurti humoristines programas: 1909 me­
tais savo kabaretą sukūrė Lenkų teatro aktoriai, kurie vaidino ne tik Miesto salėje,
bet ir Iwano Szumano teatre vaiicte Botanikos sode. 1910 metais pasirodė dar vienas
Vilniaus kabaretas „Rcvucta Kukuryku"; jo kūrėjai buvo menininkų grupės „Banda"
nariai. Taigi galima tvirtinti, kad nuo 1910 metų Vilniuje buvo „madinga" kurti kaba­
retus. Kabaretas „Ach" egzistavo be pertraukos nuo 1908 iki 1914 metų, o paskutinis
pasirodymas įvyko 1917 metais, vokiečių okupacijos metu.
Esminiai iodiiai: XX amžiaus pradžia. Vilniaus spauda, kabaretas, karnava­
las, satyra ir humoras.
VILNIUS K U L T Ū R O S IR ISTORIJOS IŠŠŪKIUOSE
Summary
Traditions of European cabaret take origin in the Parisian cabaret „Le Chat
Noir" (1881). These traditions entrenched however only in the beginning of the
XXth century (Germany, France, Russia). The Vilnius cabaret „Ach" was born
during the carnival in 1908. It had been patterned on the Cracow cabaret „Zielony
Balonik" („The Green Balloon") (1905-1912) but as well had its own local char­
acteristics. Amateur actors - members of landlord's families from Vilnius and
its vicinities took part in Vilnius cabaret „Ach". Founders of the Vilnius cabaret
were: painter S. Bohusz-Siestrzencewicz, physician M. Minkiewicz and architect
T. Rostworowski. Cabaret performances included dance shows (cakewalk was
danced here for the first time), one - act plays, satiric dialogues regarding realities
of Vilnius and etc. Cabaret performances took place once a year in the City Hall
of Vilnius during the carnival and in this attitude resembled German „Fasching"
Monaco had been famous of in those days. Success of „Ach I" stimulated pro­
fessional actors of Polish Theatre who presented their own cabaret performance
in Vilnius to follow it. It was repeated once again in autumn in the theatre of I.
Szuman called „Variete" and located in the Botanical Garden. In 1910 one more
form of cabaret - „Rcvucta Kukuryku" performed by the group of actors called
„Banda" emerged. From this point it can be asserted that fashion of cabaret over­
whelmed Vilnius. But namely „Ach" (regrettably, only once a year) gathered the
greatest number of spectators. Amateur actors - ladies and gentlemen of the „high
society", often possessing the dignities of dukes and counts took part in its per­
formances. Famous Vilnius litterateurs such as E. Jclcriska - Dmochowska (1909)
and H. Romerowna (1910) played in the performances of „Ach". Besides scenic
shows founders of the cabaret thought about publishing of day - to - day bulletins
that were illustrated by S. Bohusz-Sicstrzericcwicz. Most often it contained Pierrot
playing the guitar portrayed on the cover. The last performance of „Ach" took
place during the carnival in 1917.
Key words: beginning of the XXth century, Vilnius press, kabaret, carnival,
satire and humor.
Na jeden dzien w roku Wilno staje sic wielkim,
ruchliwym, bogatym miastem dziąki Achowi...
(Widz, Kurier Litewski, 1914)
Tradycjc kabaretu europejskiego biorą początck od paryskiego ka­
baretu „Lc Chat Noir" („Czarny Kot", 1881). Ten rodzaj widowisk upowszcchnil sic na dobre jednak dopicro na początku XX vvicku: znanc kabarety powstawaly nie tylko wc Francji, alc rowniez w Nicniczcch i Rosji.
W dziejach kabaretu polskicgo z tego okresu zapisalo sic kilka: krakowski tcatrzyk estradowy „Figliki - Teatr pod Marcholtem" (1906), gloš-
64
Irena Fedorovii. Z DZIEJÖW T R A D Y C J I K A B A R E T O W Y C H W WILNIE W S T U L E C I E „ A C H - U "
ny „Zielony Balonik" (1905-1912), warszawski „Momus" (1908-1911)
oraz lwowski „UI" (1910-1911)'. Wilno przez dhižszy czas znajdovvalo
się jak niejako na uboczu, poza zasicgicm wplywu nowych pradöw artystycznych i litcrackich. W 1911 r. Ferdynand Ruszczyc, znany i ceniony
malarz, scenograf, ktöry 2 lata wczesniej zamieszkal na stale w Wilnie,
tak okrešlil zaistnialą sytuację: Miasto jest a-kulturalne; brzydota i pospolitošč w nim panujaj žycie umyslowe i artystyczne zaledwie daje znak
žycia . Ta smutna opinia jest jednak sprzeczna z wnioskami, jakie wysuwa
Andrzej Romanowski w ksiąžce pt. Mloda Polska wilenska. Jego zdaniem
na lata 1909-1911 przypada wyrazne ozywienie się žycia kulturalnego .
W tym wlasnie okresie na scenie wilenskiej zaczęlo się upowszechniac
nowe widowisko artystyczne, jakim byl kabaret. Pierwszym i najdhižej
dzialającym wilenskim kabaretem byl kabaret „Ach". Funkcjonowal on
przcz 7 lat bez przerwy (1908-1914) i tylko w sezonie karnawalowym,
byl zjawiskiem Iokalnym, ale niewatpliwie zasluguje na uwagę jako niepospolity fakt z žycia kulturalnego Wilna, tym bardziej, že w lutym 2008
roku minęla setna rocznica jego powstania .
2
3
4
Žrodla informacji na temat kabaretu „Ach" są bardzo skromne. Są to
gazety codzienne Kurier Litewski, Dziennik Wilenski i Goniec Wilenski
oraz okazyjne jcdnodniöwki, ktörc stanowia obecnie rzadkošč biblioteczną. Pewne interesujące szczegöry na temat dziejöw wilenskiego kabaretu
možna znaležč röwniez we wspomnieniach i pamiętnikach z początku
XX w.
Matkami chrzestnymi - zamožne protektorki
Kabaret o nazwie krötkicj i intrygująccj - „Ach" zainiejowal swöj
zywot w karnawalc 1908 r. Premicra odbyla sie w Sali Micjskicj (13) 29
stycznia 1908 r. Twörcami tcj spccyficzncj wilenskiej formy widowiska
(„niby balu, niby wcscla", gdzic jest „tresei malo, ruchu wiele" ) bylo
dwöch cntuzjastöw, znanych w Wilnie z innych dziedzin dzialalnosci.
Byli to Stanislaw Bohusz-Sicstrzcnccwicz (1869-1927), malarz i rysownika, oraz Michal Minkiewicz (1858-1943), Ickarz intemista, jeden z založycicli Towarzystwa Nco-szubrawcöw. Spölka artystyczna Sicstrzenccwiez - Minkiewicz okazala sie niczwyklc udana. Nie ulega watpliwosci,
žc to im zawdzicczamy wprowadzenic na scenę wilenskiej takicj nowosci,
jaką byl kabaret. Inicjatywa ta wymagala jednak wsparcia zc strony zamožnych protektoröw. Za sprawa wspomnien Janiny z Puttkamcröw-Zöltowskiej, prawnuezki Maryli Wcreszczakowny, znamy nazwiska dwöch
5
65
VILNIUS K U L T Ū R O S IR ISTORIJOS IŠŠŪKIUOSE
6
hrabifi - protektorek: Jadvvigi Czapskiej i Wilhelmowej Platerovvej .
Prowadziry one dzialalnošč charytatyvvną na rzecz domu šw. Antoniego
(chodzilo o utrzymanie tajnego klasztoru oraz pokrycie kosztovv szkolenia
ochroniarek). Wg autorki wspomnien, dwie vvymienione panie podjęly
się zadania ožyvvienia wilenskiego towarzystwa. Byl to okres karnawahi,
a więc za odpovviednią formę rozryvvki uznano vvlašnie kabaret, będący
rodzajem revvii zložonej z tancovv, monologovv i jednoaktovvek, ktoremu
nadano nazwę „Ach!" . Organizatorzy zdecydovvali się na wystawienie
dwoch jednoaktovvek: Zlotego cielca Stanislawa Dobrzynskiego oraz Marynarza Theurieta. Glovvnym punktem programų byl jednak „niby-bal",
na ktory zložyly „drobiazgi sceniczne ze špievvami i tancami", dotyczące
aktualiovv vvilenskich. Autorėm libretta z monologami i dowcipami byl
doktor Minkievvicz, užyvvający pseudonimu Druszejko. Bohusz-Siestrzencewicz natomiast czuwal nad opravvą calošci: scenografią, kostiumami,
ošvvietleniem itd.
7
Zgodnie z založeniem organizatorek, w karnavvalovvej imprezie miaty vvziąč udzial osoby z „tovvarzystvva", zaproszenia vvyslano nie tylko
do znajomych zicmian z Wilna i okolic (czyli, jak wtedy movviono, „z
provvincji"), ale tež i z Warszawy. Do osob zaproszonych do udzialu w
„Ach - u" naležala Janina Puttkamerovvna (požnicjsza Žoltovvska), mieszkająca vvtedy z rodzicami w majątku Dereszevvicze. Występ kabaretu poprzedziby solidne przygotovvania. Proby tancovv odbyvvahy się codziennie
po poludniu w salonie pani Niezabytovvskiej, z domu Kamienskicj. W
probach brary udzial nie tylko zaangažovvane do vvystępy osoby, alc tež
po prostu každy, kto chcial, „dla zaspokojcnia cickavvošci i spotkania zna­
jomych" . Proby odbyvvaly się po okicm rcžyscra, zostal nim architckt i
malarz Tadcusz Rostvvorovvski (1860-1928), zaprzyjažniony z Czapską
(dckorovval m. in. jcj apartamcnt). Prawnuczka Maryli Wcrcszczak6wny
wspominala o pictyzmic, z jakim przygotovvyvvano strojc dla uczcstnikovv
„Ach-u":
8
Cztcry panny, z cztcrcma tanccrzami, Platcrowny, Ada Lqska i ja, mialysmy
wystajjic w lansjcrzc w strojach z 1830 r., a nasi kavvalcrowic w mundurach
ulaiiskich [...]. Adam Platcr-Zybcrk i Edward Mcysztowicz micli tanczyc
walca z paniami Zona. Osiccimska. i Szymonowa. Meysztowiczowa., z domu
Morawskq, panowic wc frakach, alc krotkich atlasowych spodniach, dlugich
ponczocliach i pantoflach lakicrowanych z klamrami, panic w czarnych i powloczystych balowych sukniach.'
66
Irena Fedorovič. Z DZIFJÓW T R A D Y C J I K A B A R E T O W Y C H W WILNIE W STULECIE „ A C H - U "
Piervvsze przedstavvienie „Ach-u", ktore odbylo sic w Sali Mięjskiej,
spotkalo się z dužym zainteresovvaniem. Widzowie wybaczyli organizatorom navvet godzinne opožnienie imprezy - byla to cechą „typovvo vvilenska". Publicysta Franciszek Hrynievvicz okrešlif vvystęp kabaretovvy jako
„šwietną zabavvę", ktorą oglądala „publicznošč wyborowa". W recenzji z
premiery kabaretu napisal ponadto:
Každy niemal gest, každe slovvo trafnie charakteryzującc znane wypadki
miejscowe i lub osobistošci, przyjmowano entuzjastycznie burzą oklasków.
Nieklamane szczere wybuchy wesoloáci wywotywaly czasem zjadliwe, a zawsze dowcipne kuplety na Radę Miejską, Stronnictwo Krajowe, postepowców, wybory i pisma miejscowe. Dowiedzielismy się, že najlepiej bawimy
się, gdy się bawimy sobą.
10
Niestety, nie zachowal się žaden program „Ach-u I" z 1908 roku, totež
nie wiadomo, jak wygladal caly wystep, nie znamy tež wszystkich nazwisk osób, które w nim wystapiiy. Niektórc nazwiska, choč w sprytnie
ukrytcj formie, podal tylko anonimowy tworca gazetki „Jednodniowka".
Wymienil on np. takich odtwórców rol jak: „hr. Ros. (nic-Rossi)" w roli
piernika w czcrwonym lukrze - hr. Rostworowski, „pan Rom. (nie Ro­
meo)", który na scenic zaprezentowal temperament „mohylowskiej krysy"
- Romer, „pan O s . . . , przebrany za hiszpañskiego dentystę" - tenor Wladyslaw Oskierka, „hr-a Dr... i panna Fa (sol-la-si)" - hr. H. Drohojowska
i panna Falewiczówna, „pani D m o . . . (nie mająca nie wspólnego z królem Endccji)" - literatka Emma Dmochowska, „tenore lírico Pan Tro...
(Romeo)" - Trojan, „Pan Col... (nie Colonel), baron w 4 wymiarach"
- pan Colonna-Hattowski. W roli Ach-a wystapil doktor Micha! Minkicwiez, przcdstawiony jako „Pan Ach-Min. (nie chiñski general)", dowódca
ulanów. Na podstawie lakonicznych komentarzy tegož recenzentą možna
się domyšlič, žc glówny vvątck „Ach-u", czyli „komedio-choreo-tragiopery" stanowila dosé banalna historia rywalizowania dwóch panóvv (je­
den z nich byl malarzcm, a drugi prawdopodobnic baroncm) o rękę panny
Zofii. Calóse skojarzyla sic mu z IVeselein Wyspiaiiskicgo, wystawionym
parc micsięcy wczcánicj w Tcatrzc Polskim w Wilnic:
Autorzy „Ach-u" naležą do tzw. „rozezochrancj Polski". Widocznc jest w
utworze szukanic nowych dróg i potykanic o kamicnic, tak rzadkic u Iunatyków, a częste u alkobolików. Niczaprzcczcnic dajc sic odezuó pewien wplyw
„Wcsela" - bo i cos za sceną się dzieje i o szmcrzc mówia; są rogatywki; jest
ježeli nie Stañcz.yk to Pierrot [•••]•"
67
VILNIUS K U L T Ū R O S IR ISTORIJOS IŠŠŪKIUOSE
Zainteresowanie widzów „Ach-em" szlo w parze z ich szczodrošcią,
totež nic dziwnego, že ta sama „Jednodniovvka" pisala:
Mimo ryzyka i strachu,
Antoni [zaklad áw. Antoniego - 1 . F.] zarobii na „Achu".
Bo spiew, taniec, wszelka podnietę
Przetopil na džwięczną monetę.
„Ach-II". Pod patronatem Pierrota - \ v stylu lokalnym i
amerykañskim
Spólka artystyczna Minkiewicz-Siestrzeñcewicz, czyli „imč Druszejk o " i „Pan Bohusz" (rola Rostworowskiego, jak się wydaje, zaczęla slabnąč) w karnawale 1909 roku, w dniu 1 9 1 ( 1 II), przygotowala dla svvoich
widzów kolejny wystep. Zgodnie z tradycją zapoczątkowaną rok wczeánicj, popis kabaretowy poprzcdzila jcdnoaktówka, byl to žart sccniczny
A. Frcdry pt. Jestem zabojcą w rcž. Witolda Kunccwicza. Drugą czcšč
wystepu wypelnila „groteskowa mozaika sccniczna", czyli niczapomniana rewia choreograficzno-monologowa, w którcj wziclo udzial lacznie 31
osób. Podobnie jak w „Ach-u I", byli to panowic i panic „z towarzystwa",
nie braklo wsród nich równicz ziemian z tytulami hrabiowskimi: panny
Drohojskic, panowic Brocl-Platcr, Miaczyñski, Jczicrski in .
Akcja widowiska toczy się w nocy, w sali zamku w Bcržcryszkach,
którego wlascicielem jest zubožaly szlachcic Cyranka, znudzony swoim
dotychczasowym powodzcnicm u kobict. O pólnocy zamck nawicdzaja
postaci z zaswiatów: Mcfisto, Biala Dama ¡...duszyczki pokutującc: widma, chochliki, mary, ogniki (w tcj roli wystapilo 10 pan, w tym 1 księžna
i 1 hrabina). W czasic burzy z piorunami musicli lądovvač w Bcržyszkach
nicspodzicwani goácic zza occanu: mistcr Wcmcr, miliardcr amcrykañski
z synowica miss Nelly oraz mistcr Dcak, sekretarz klubu „Exccntric".
Przylecicli zcppclincm do Europy, do „dzikiego kraju", o Wilnic dovvicdzicli się z cncyklopcdii, žc micszkają tu „naiwni ludzic, którzy myšlcli,
žc urządzą im tramwajc clcktryczne, kanalizację i wodociajji". Ta sama
cncyklopcdia notowala równicz inne tzw. osobliwosci wilcñskic:
12
Oáwictlcnic clcktryczne,
Pyszny, choé nicrówny bruk.
Tramwaj - szkapy anemiezne,
Cztcry laznie, szynków Iiuk.
68
Irena Fedorovic. Z DZIEJÓW T R A D Y C J I K A B A R E T O W V C H W W1LNIE W STULEC1E „ A C H - U "
Pusty teatr, tak kochany,
Kinematograföw szesc,
Szuman tlumnie odwiedzany
Artystyczna Wilna tresc.
Kolo Kobiet, strzez si? Boze,
W kólko krqci siejak bak,
Wydac na swiat nie nie moze,
Mimo najstraszniejszych mak.
Sa.Nauki Przyjaciele,
Dumni z przedwiekowych ech,
O rupieciach mówia.wiele,
Opisali jeden mech.
13
Goscie z Ameryki byli poinformowani równicz o dzialalnosci bankowców wileñskich i artystów amatorów (z tovvarzystwa „Lutnia"), jak tez o
opieszafosci budowniczych, którzy budowali szpital día miasta az 15 lat...
Ten „dziki" kraj przygotovval día gosci vviele miiych niespodzianek: miss
Nelly odkryla w szlachcicu Cyrance doskonalego kandydata na meza, a
miliarder Werner, eierpiaey od lat na bezsennosc, odnalazl w Berzyszkach
swoja. zbawcza. „hipnotyzerk<j". Okazala siq nia^ ciotka Cyranki - Filomena, niczwykle gadatliwa wdowa, narzckaja.ca na sluzb?, adwokatów i
lekarzy wileñskich. Jako niezawodny lck na bezsennosc zabraljíi Werner
zc soba, na poklad zcppclina. W roli ciotki Filomcny, rcprczcntujaccj „typ
wilcñskicj plotkarki" (F. Hrynicwicz), z duzym powodzcnicm wystqpila
znana literatka i dzialaczka spolcczna Emma Jclcñska-Dmochowska. Wa.tck amcrykañski koñczy odlot acroplancm do Ameryki wszystkich bohaterów, w zamku pozostajajcdynic Mcfisto (twicrdzi, zc ma jcszczc na Litwic wiele do zrobicnia) i niepocieszona po odjczdzic Cyranki zakochana
w nim Biala Dama.
Wajck lokalny, wilcñski, wiazc siq wlasnic z postacia. Mcfista, który
narzcka na ciQzkic czasy, ubolcwa m.in. na brak przyjaciól i pomocników,
jakimi byli niegdys doktor Faust i mistrz Twardowski. Dzis diabel mozc
liczyé juz tylko na literata... Andrzcja Nicmojcwskicgo (1864-1921), a
boja. siq go jcdynie dzicci. Na uslugach Mcfista sa. dwa bijacc si? zc soba,
koguty: Kogut I, czyli „Kurier Litcwski" (w tej roli wystarnl hr. Rostworowski) i Kogut II, czyli „Gonicc Wilcñski" (krcowal go hr. Brocl-Platcr).
Ich dowcipnc dialogi dotyczyly rywalizacji pomi?dzy dwoma dziennikami:
69
V I L N I U S K U L T Ū R O S IR I S T O R I J O S I Š Š Ū K I U O S E
Kogut I
Jestem Karier calej Litwy,
VVięc litewskim zowią mnie,
Kto mój program zechce rozgryžč,
Zęby zlamie, diabla zje.
Jestem w miarę klerykalny,
O ziemiañstwo w miarę dbam,
W miarę jestem liberalny,
Patriotyzmu znam.
Kogut II
Jestem Goniec miasta Wilna,
Gonię w pole noc i dzieñ,
Patriotyzmu mam monopol,
Wszedzie widze zdrady cien.
14
Arutem Kuriem byly rzekomo niezwykle dary: przewidywania wydarzeñ („zawszc wic z wicczora, со nazajutrz može byč"), dyplomacji,
spelniania oczekiwañ czytclników (z myšlą o nich - pojawil sic kalcndarz
oraz dodatck „Žycie Ilustrowane". Z kolei jego ryvval, „Goniec Wileñski",
wyróznial się rzetclnym relacjonovvanicm aktualnych („vvczorajszych")
wydarzeñ, dbaniem o doskonalych reporterów i recenzentów teatralnych,
a takže dbaloscią o zachovvanie tradycji („Gonca" kto prenumeruje, na
Polaka patent ma"). Pomimo satyrycznego ujęcia charakteru dzialalnosci
obu dzienników, anonimowy recenzent „Gonca Wilcriskicgo", rclacjonujący przcbicg wystcpu kabarctowego, przyznal, žc dialogi spotkaly sic z
wprost cntuzjastycznym przyjccicm . Ten sam recenzent zdobyl sic nawet na stvvierdzenic, že „Ach II" „dosicgnąl wyzyn sztuki". W tej opinii
nie byl on zresztą odosobniony: wysoko ocenil widowisko równicz recen­
zent „Kuricra Litcwskicgo" Franciszek Hrynicwicz.
15
Oprócz udanych dialogów oraz satyry na realia wilcñskic na uznanic
widzów zaslužyly równicz dowcipnc kuplcty - parafrazy popularnych
picáni (np. Ickie Maciek, iclzie; Szumiqjodly na gór szczycie; Gdyby rannym slonkiem; Wdia naszych strumieni rodzica; 2a Niemen lien precz)
oraz brawurowo wykonanc tañee: wcgicrski czardasz, menuct oraz cakewalk - popularny tanicc Murzynów amcrykaiískich. Dodatkowa atrakeją
día widzów byla jcdnodniówka pt. „Ach II. Žart secniezny w jcdnym akcic" z rysunkami S. Bohusza-Sicstrzciiccwicza. Na okladcc jcdnodniówki
70
Irena Fedorovič. Z D Z I F J Ö W T R A D Y C J I K A B A R Ė T O W Y C H \V W I L N I E \V S T U L E C I E „ A C H - U "
figurowai špievvający i akompaniujący sobie na gitarze Pierrot, vvystępųjący prawdopodobnie juž w „Ach-u I". Ta sama postač, zaczerpnięta
z comedii del arte, ale bez gitary, pojawila się na okladce jednodniöwki
„Ach III" (1910).
„Ach-II" nie zakonczyl się bynajmniej w Sali Miejskiej. Jak donosila
Kronika wilenska na lamach Kuriera Litewskiego, dalsza częšč zabawy
zostala przeniesiona do hotelu Žorža, gdzie na artystöw czekala kolacja
fundowana przez hr. Seweryna Drohojskiego (w kabarecie vvystąpiry dvvie
jego cörki). Zabavva z tancami i spicwami trwala do 5 godziny nad ranem .
16
„Achowe" trojaczki i potęga prasy
Dwa lata po debiucie možna juž bylo stwierdzic, že „Ach" ma w Wilnie „ustaloną tradycję", sklada się na niego jednoaktöwka (tym razem
Pan Benet A. Fredry) oraz częšc zasadnicza - polaczenie „farsy, kabaretu,
operetki, baletu i tingia" . Wystep kabaretowy, czyli „Ach III", odbyl się
13 lutego 1910 r. w szczelnie vvypelnionej po brzegi Sali Miejskiej. Tym
razem wsröd postaci biorących udzial w kabarecie (a bylo ich lącznie
42!) pojawily się až 3 Achy (Ach I, Ach II i Ach III), „dzieci vvcsološci",
w strojach Pierrotöw. Wyznali oni, že ich herbem są Humor i Ochota, a
rodzajem zajęcia - karota, czyli vvyludzanie (drogą naciągania!) datköw
na cele charytatywne . Tym razem miejscem akcji stalą się pracownia
dekadentą, artysty malarza Wladyslawa Bratkovvskiego. Malarz jest zakochany zc vvzajemnošcią w pannie Zofii, siostrzenicy zacnej obywatclki
pani Labędzkiej, ktöra jednak nie chce zgodzič się na malzenstw krewnej
z czlovvickicm „bcz pozycji w swiccic". Uratowac" malarza möglby tylko
jego zamožny i samotny vvuj Kalasanty Kupalo, micszkający gdzieš po
Wilncm, vv ktörcgo rolę wcielil się ksiąžę Wiktor Swictopclk-Mirski. Na
ratunck przyjaciclovvi przychodzi Ach III, z zawodu dziennikarz, ktöry
jest swiecic przckonany o potędzc prasy, a jcdnoczcšnie tcž o bczkamošci
tych, ktörzy utrzymują się z pisania dla prasy: „Nicstcty, nie wszystko, co
się swicci, jest zlotcm, nie wszystko co wydrukowane, jest prawda. [...]
Dla dziennikarza to zwykla fraszka - zamiast siostrzenca, zabič wujaszka;
gdy się okaže, žc obaj zdrowi, myšmy odwolac zawszc gotowi" . Praca
reportera przypomina nieco improwizowanic w kuchni, tyle žc opröcz
fantazji powinien on micč tcž zdrowc nogi:
17
18
19
71
V I L N I U S K U L T Ū R O S IR ISTORIJOS I Š Š Ū K I U O S E
0 swicie jest na Antokolu,
Na Zarzecz pędzi, gdyby grot,
Do Žorža wpadnie, do Brystolu,
By wiadomoáci zebrač w lot;
W Zakrecie jest, na Piramoncie,
W Zamkowej robi oka rzut,
W Zwierzyñcu znów lub na Belmoncie,
W áródmieáciu i u miasta wró.
Dziennikarz jest kucharzem,
Wciaz warzy nowin kram
1 to, co dla was strawne,
Na stól podaje warn.
20
Ach III telegrafuje do swego redaktora Kreta i prosi o zamieszczenie nekrologu Kupaly wraz z informaeją o tym, že jego jedynym spadkobiercą jest malarz Bratkovvski. Intryga ta przynosi sukces - pani Labędzka zmienia swoje nastawienie wobec kandydata do reki panny Zofii.
Ta nieskomplikowana fabula staje się tiem dla zaprezcntovvania rožnych
aktualiów wileñskich. Naležala do nich np. akėja zbierania eksponatów
dla muzeum Towarzystwa Przyjaciól Nauk (ponoé možna bylo na ten cel
przckazač wszystko, np. stare buty, wlosy, kafle czy nawet nadgryzionc
placki wafle..., za co ofiarodawcom gorąco podziekowano na lamach prasy). Inne zjawisko, podpatrzone przez twórce tekstów „Ach-u", dra M.
Minkiewicza jcszcze rok wczesniej - to rywalizacja dwóch wileñskich
dzicnników: „Kuricra Litewskiego" i „Gonca Wileñskicgo" (byla to kontynuacja „Dziennika Wileriskiego"). W przedstawicniu kabaretowym z
1910 r. rywalami są nie tyle same dzienniki, leez ich rcdaktorzy: Krct i
Rak, prawdopodobnic rcdaktorzy Alcksandcr Zwicrzyñski (Goniec Wileñski) i Waclaw Baranowski (Kurier Litewski).
21
Oprócz gospodarza domu, malarza Bratkowskicgo, znacząca rola w
widowisku przypadla równicz dwojgu služącym, Adolfowi i Barbarzc.
Warto odnotowac, žc w tych rolach wystqpili: L. Römer oraz inna, obok
E. Jclciiskiej-Dmochowskicj, znana litcratka wilctiska - Helena RomcrOchenkowska. Služący Adolf jest wyrozumialy wobec dziwactw pana
domu i jego gošei, stwicrdza rezolutnic, žc „literaci i malarzc to takžc
porządni ludzie", choč „oszezędni i nigdy w noey nie spią". Našladując
swego chlcbodawcc, on równicz piszc wicrszc o milošei, a wybranka jego
serca jest wlasnic Barbara:
Irena Fedorovič. Z DZIEJÓW T R A D Y C J 1 K A B A R Ė T O W Y C H W WILN1E W STULEC1E „ A C H - U "
Kocham pania, ach! ach!
Padam do nóg bach, bach!
Serce bijc klap, klap!
Lzy spadająkap, кар!
Chyba Iód zamiast serca w Barbarze,
A \ve mnie krew kípi, jak \v samowarze.
:
Barbara, jak przystaJo na pannę wychowana w przytulku šw. Zyty,
jest nieprzystępna, w odpowiedzi na zaloty Adolfą spiewa kuplety o męžczyznach, którzy są lowcami posagów, interesują się wylacznie sportem,
flirtem oraz tancem... Helena Ochenkowska wystapila jeszcze w jednej
roli, a mianowicie wcielila się w Eleuteryczkę, która razem z dwoma Elsami - abstynentami propagowala zdrowy tryb žycia i reklamovvala m.
in. wodę mineralną z Druskienik .
23
Služący Adolf okazuje się nie tylko dobrym flirciarzem, ale tež elokvventnym rozmówca, to on wtajemnicza wuja swego chlebodawcy, pana
Kupajlę (który niespodziewanie odwiedzil Wilno „w interesach") w arka­
ną sztuki modernistyczncj, która cechowaé mialo m. in. stosowanie barwnych gam kolorów (jedno z dziel Bratkowskiego przedstawialo fioletowa krowc!). Swoim darem przekonywania zaskarbia laski zamožnego
szlachcica z provvincji, który vv duchu stwierdza, že „w miescie lokaja od
pana odróznié trudno" (prawie jednoczešnie služący mraczy pod nosem,
ž c , j a k zc wsi, to pana od czlowieka nie možna odróznié"!).
„Ach III", zakoiíczony zapowiedzia wesela mlodej pary, panny Zosi
i malarza Wladyslawa, zostal uznany za nąjciekavvszy . Mocną stroną
wystcpu ponownic byry wspanialc popisy taneczne (každy wystep bisowano!). Т у т razem, oprócz modncgo cake-walku, zaprezcntowano tez:
gavvota, fandango, mazur oraz ... taniec gcjsz (wykonalo go 10 pan, w
tym hr. Drohojska oraz księžny Žagicl i Svviętopclk-Mirska!). Podobnie
jak przcd rokicm, widzowic dostawali na pamiątkę jednodniówkc z tekstami i rysunkami Bohusza-Sicstrzcñccwicza. Organizatorzy užyli jcszczc
jedncgo chwytu rcklamowcgo: znany wilcñski rysownik przcd rozpoczccicm wystcpu na poczckaniu uwiccznial wszystkich chętnych widzów w
karykaturzc, saín tez dostal wlasna karykaturę, narysowana przcz panią
Niczabytowska.
24
Pomimo pcwnych mankamcntów, do których zaliczono np. wadliwa
dykcję oraz „tutcjszy" akccnt, anonimowy rcccnzcnt Kiiriera Litcwskiego
uznai „Acli III" za udany, wrózyl mu tez dalsze sukccsy: „Publicznošč
73
V I L N I U S K U L T Ū R O S IR ISTORIJOS I Š Š Ū K I U O S E
bavviia się dobrze, a jeszczc lepiej sami aktorzy. By „Ach" mögl spotkač
krach - jest to nie do pomyšlenia wprost" .
25
„Ach" staje się niezastąpiony
Po trzech latach istnienia „Ach!" stal się wilenska osobliwoscia. O
kabarecie „Ach" möwiono, oceniano go, a ponadto uwazano za zaszczyt
wziac w nim udzial, stawiano znacznie wyžej niž zvvykie bale. Publicysta
Kuriera Litewskiego Franciszek Hryniewicz pisal m. in.:
Karnawal wilenski wyröznia się wsrod innych znamiennie. W Wilnie bawia
się z zasady w dobroczynnošc, a bawiac się nie taiiczą [...]. [„Ach"] nigdy
nie zawiodl, a zawsze poruszyl ziemianstwo naszej guberni. Po prostu przypadl do gustu. Na bal chocby pod najwspanialszym protektoratem možna nie
przyježdžač, na „Ach" wypada. [...] [Tu] caia mniej wiecej skoligacona Litwa spotyka sie na sali: jedni na estradzie, drudzy na widowni.
26
Cytowana juž wczesniej Janina Puttkameröwna wspominala, že kabaret „Ach" zacząl się cieszyč takim powodzeniem, že „nie mögl z nim
rywalizowac nawet Ferdynand Ruszczyc, urządzając žyvve obrazy wedle
plöcien Burne Jonesa" . O wilenskim kabarecie stalo się glošno röwniez
w Warszawie, a to za sprawa „reklamy" na lamach Tygodnika Ilustrowanego, ktörej autorėm byl Czeslaw Jankowski (1857-1929), poetą i publi­
cysta, w latach 1905-1907 - redaktor dziennika Kurier Litewski. Jcst on
röwniez autorėm najdhižszego okrcšlenia wilenskiego „Ach-u", wg niego
jest to „wicczör widowiskowo-rautowo-tcatralno-dcklamacyjno-muzyczno-kabarctowo-wokalno etc.etc. filantropijny" .
27
28
„Ojciec" wilenskiego „Achu" (tak okreslil go Pierrot - Ach III: „Ojcem mym malarz, / Matka doktorem; / nie dziw, že Ach jcst / Malym
potworem") pozostawal niezmiennic ten sam, czyli Buhusz-Siestrzcnccwiez, natomiast zmienil sie autor tekstöw. Tak np. w 1911 r. teksty dla
„Ach-u IV" napisal Wladyslaw Renard (wlasciwic Szymon Czarnocki,
1868-1937), ktöry sam wystapil w roli „Ach-a", a ponadto wyrezyscrowal calošč. Ten wystep kamawalowy byl röwniez nietypowy zc wzglcdu
na lokal: po požarze Sali Micjskicj wlasnasalc przy prospekeie Swictojcrskim udostcpnilo wilenskie towarzystwo artystycznc „Lutnia" . Podobnic
jak w minionych latach, trzonem programų byla historia milosna zakonczona finalowym liappy endem. Mocną stroną rcwii byly tance (poloncz,
mazur itd.) oraz satyra na opicszalošč wladz miejskich (weiaz aktualny
pozostawal brak kanalizacji) i dzialalnošč Towarzystwa Przyjaciöl Nauk.
29
Irena FedoroviJ. Z DZIFJÖW T R A D Y C J I K A B A R E T O W Y C H W WILNIE W S T U L E C I E „ A C H - U "
Postacią niezmiennie krytykovvaną w každym „Ach-u" pozostawal Ivvan
Szuman, wlasciciel popularnego vvileriskiego tingla-tangla.
Początek zmierzchu - pod znakiem Aszki
Žyvvot kabaretöw krakowskich i warszawskich byl krötki, obejmowal
zwykle 2 - 7 lat. Podobnie okazalo sie röwniez z wilenskim kabaretem
„Ach", ktöry j u ž w 1912 r. zacząl przežyvvač początek zmierzchu. Jak \vynika z recenzji prasowych, „Ach V " zostal przyjęty znacznie chiodniej niž
vvczešniejsze. Publicznošč wilenska najwyrazniej nie lubila zmian, a wlašnie w tym roku bylo ich kilka. Sala „Lutni" pozostala ta sama, natomiast
zmienil się nieco Charakter przedstawienia: organizatorzy „Ach-u V " postavvili nie na taniec, lecz na spiew i muzykę, w tym celu udalo się zaangazowac do wystepu zawodowcöw, špievvaka operowego z Warszawy,
pana Görskiego oraz kwartet muzyczny z wileiiskiego hotelu St. Georges.
Duže brawa zebraly röwniez amatorki - hr. Kamila Sobanska oraz panna
Bortkiewiczöwna. Nowoscia bylo röwniez wprowadzenie roli konferan­
sjėm, czy jak go okrešlil publicysta F. Hryniewicz, „opowiadacza", w tcj
roli wystapü dyrcktor Teatru Polskiego w Wilnie Bronislaw Oranowski,
on tež wypozyczyl uczestnikom kabaretu kostiumy z garderoby teatralnej.
Nie odnioslo to - jak sie zdaje - oczckiwancgo skutku: cytowany recenzent pisal, iž „przygasly barwy, przyčmily się kolory, ktörych wspanialosc
dawniej podziw budzila".
Teksty „Ach-u V " byly tym razcm tworem zbiorowym, napisali j e :
W. Renard (obrazck Piekniarz wedrowny oraz „5-minutowa tragedia w
stylu dckadcnckim" pt. Czarnaplamd), Jan Klott i Jan Boguszewski. Nie­
zmiennie dužym powodzeniem eieszyly gawcdy strozöw wilenskich w
wykonaniu M. Jaiowicckiego, Romcra i ks. Swiatopolk-Mirskicgo, oraz
kuplcty na temat aktualiöw wilenskich, ktörc zaspicwali hr. Elžbieta Potocka, hr. Henryk Platcr i in.
Karnawal 1913 r. przyniösl kolcjnc zmiany. Rcžyscrcm Ach-VI", ktö­
ry odbyl sie 12 (25) I w wyrcmontowancj Sali Micjskicj, zostal Stanislaw
Bogucki, artysta wilenskiej „Lutni", a do nicdawna - warszawski Spie­
wak operowy. Teksty dla kabaretu tym razcm napisali zawodowi litcraci - Zdzislaw Klcszczynski i Bcncdykt Hertz, znany publieznošei wilen­
skiej jako wspöltwörca Revtiety „Kukuiyku" (1910), znany z wystcpöw
w innych kabaretach wilenskich . Kolcjną nowoscia bylo wprowadzenie
na scenę „Ach-a w spödnicy", czyli Aszki (w tcj roli doskonalc zaprezentowala sie „zywa jak iskra, wytworna, prawdziwym talentcm sccnicznym
30
75
V I L N I U S K U L T Ū R O S IR I S T O R I J O S I Š Š Ū K I U O S E
31
obdarzona" hr. Elžbieta z Wrockich Feliksowa Brocl-Platerowa ). Aszka
pelnila rolę pierwszej damy dworu krölewskiego, a towarzyszylo jej 6
Pierrotek...., razem stanowily one šwitę Spiącej Krölewny (hr. Olga Ilinska-Kaszowska), ktöra budzi się ze snu dopicro w finale, po serii zabiegöw magiczno-leczniczych. I tym razem w „Ach-u" nie zabraklo satyry.
Twörcy kabaretu powolali do žycia niezwyklego stwora imieniem „Fuzja", ktöry mial 2 glowy i 2 rece, 1 tulöw i 3 nogi! Nietrudno sic domyšlič, že jest to komentarz na temat „nowego" Kuriem Litewskiego, ktöry
stanowil symbiozę dotąd zwalczajacych się dzienniköw, krajowego Ku­
riem Wilenskiego i endeckiego Gonca Codziennego. Aszka przedstawila
gosciowi, magowi i handlarzowi Dulcamarze (w tej roli vvystąpil režyser
Stanislaw Bogucki) Wilno jako miasto, w ktörym niemal každy zajmuje
sie kolekcjonerstwem. Padly ze sceny nazwiska znanych wilenskich znakomitošci: Jana Obsta, Lucjana Uziębly, Michala Brensztejna.
Pomimo bardzo licznego grona uczestniköw „Ach-u V I " (bylo ich až
48!) „stylowej oprawy" calošci, ciekawej scenografu Bohusza-Siestrzehcewicza, reccnzenci prasowi byli zgodni co do tego, že jest to zmicrzch
tego „Ach-u", z ktörym zacząl konkurowac inny kabarct, pod nazwą „Tęcza" (1911-1914), pod kierownictwcm Wladyslawa Renarda (Szymona
Czamockicgo) . Zmicrzch „Ach-u" nie szedl jcdnak w parze z brakicm
frekwencji, a przy okazji przyniösl nie tylko znaczny, ale wręcz rekordowy dochöd - ok. 8 tys. rubli. Takiej hojnošci nie znano wöwczas nawct
w Warszawie .W tym samym pamiętnym 1913 r. - jak się wydaje - do
organizowania wilenskiego „Ach-u" udalo sie zaangazowac nie tylko rekordowa liczbę uczestniköw, ale tcž hojnych sponsoröw, ktörymi byly
wilenskic pracownic strojöw, zaklady szewskic i ogrodniczc, cukicrnic
(Miskiewicza, Stralla) oraz rcstauracja hotclu Žorža (liste ofiarodawcöw
zamiescil Kurier Litewski). Autor artykulu ukrywajacy sie pod pseudonimcm Gošč zakonczyl rccenzjc apclcm do organizatoröw kabaretu: „Bawcie się tak, i baweie nas, panic i panowic: maluezey skorzystają" .
32
33
34
Nicstcty kolejny karnawal przyniösl juž ostatcczny zmicrzch „Ach".
Ostatni wystcp, „Ach VII", odbyl sie 18 II (3 III). W roli Ach-a wystapil
Stanislaw Wankowicz, autorėm tckstöw byl prawdopodobnic Wladyslaw
Renard (wystapil w roli kröla Szparaga), a režyserem - Stanislaw Bogu­
cki (odtwörca roli kröla Arbuza). W częšci satyryczncj „Ach-u VII" dominowal znany temat braku kanalizacji w micscic i calkowitcj bezczynnošci
w tcj sprawic wladz miejskich (w roli glowy miasta wystapil hr. Henryk
Platcr). Zdanicm recenzentą Kuriem Litewskiego, kabarct „Ach" wpraw-
76
Irena Fedorovič. Z D Z I E J Ó W T R A D Y C J I K A B A R E T O W Y C H W W I L N I E W S T U L E C I E „ A C H - U "
dzie zachowal stale cechy, takie jak np. „ladne opracowanie szczególów
deklamacyjnych, umiejętne i wykwintne wyzyskanie melodii, linii barwy
i švviatla", ale tež autorom najwyrazniej zabraklo idei, a aktorom - umiejctnošci scenicznych (szczególnie dawalo się we znaki slabe opanowanie
pamieciowe tekstu i zla dykcja) .
„Ojcovvie chrzestni" wileñskiego kabaretu, czyli M. Minkiewicz i
S. Bohusz-Siestrzeñcewicz próbowali jeszcze raz wskrzesié popúlame widovvisko 29 stycznia 1917 roku. W warunkach okupacji niemieckiej byla
to j už , niestety, tylko namiastka dawnego „Achu", to tež nieprzypadkovvo
publicysta Dziennika Wileñskiego nazvval ten vvystęp Erzatz-Ach-em, czy­
li „Achem zastępczym" . Wystep ten powtórzono wyjatkowo jeszcze raz,
6 lutego. Byl to definitywnie ostatnie przedstawienie wileñskiego„Ach-u".
35
36
Wnioski
37
Wileñski kabaret „Ach" nie tylko zdobyl najwieksze powodzenie ,
ale - przypomnijmy - byt najstarszym i najdhižej dzialającym na początku XX w. wileñskim kabaretem. „Ach" mial zarówno cechy typowe dla
innych kabaretów polskich i europejskich, jak tež cechy specyficzne, typowe tylko dla siebie. Podobieñstwa z innymi kabaretami są następujące:
1) widowiska stanowily polączenie skeczy, recytaeji, kupletów, tañeów,
parodii, satyry, jednoaktówek; 2) satyra i parodia dotyczyly aktualiów
polityczno-spoleczno-kulturalnych; 3) organizatorzy dužąmvagę zwracali
na scenografic; 4) „dodatkiem" do wystcpu byla gazetka o tej samej nazwic, co i kabaret (tak bylo w przypadku francuskiego Le Chat Noir); 5)
kabaret mial swcgo patroną (w Monachium byl to blazen, tu: Ach - Pierrot); 6) w wystcpic braly udzial kobiety (debiutantką w 1898 r. byla Yvet­
te Guilbert) .
38
Sporo tež bylo cech rožniących „Ach" od innych kabaretów: 1) wystcp byl jcdnorazowy, tylko raz do roku, \v okresie karnawalu (podobnic zrcsztą jak monachijskic „Fasching"); 2) brak konferansjera (vvystąpil
on tylko raz, w 1912 r.); 3) kabaret byl widowiskicm publicznym, a nie
kamcralnym, wystcpy odbywaly sic \v najwickszych salach wilcñskich
(Sala Micjska, Sala „Lutni"); 4) przcbicg wystcpu odbywal sic wg ustaloncgo programų, bez ckspcrymcntowania, szukania bližszcgo kontaktu
z publieznoseią, bez prowokowania jej do udzialu w przcdstawicniu; 5)
iniejatorami kabaretu byli nie ludzic sztuki, ale przcdstawiciclc arystokracji, którzy obcjmowali patronat finansovvy nad przcdstawicniami (každy
kolcjny „Ach" mial swojc „gospodynic"), sami tež uczcstniczyli w wystc-
77
V I L N I U S K U L T Ū R O S IR ISTORIJOS I Š Š Ū K I U O S E
pach, niekiedy nawet w rolach shržących (!); 6) inaczej niž np. w „Zielonym Baloniku", na sccnie wilcnskiej wystcpowali tylko nieliczni literaci
(E. Jelenska-Dmochowska, H. Romer-Ochenkowska, Z. Kleszczynski, B.
Hertz) i artyšci malarze ( bracia Stefan i Stanislaw Siestrzencewiczowie,
Rostworowski).
Jeszcze jedną i zasadniczą cechą wyrözniajaca wilenski „Ach" byl
fakt, že byla to impreza o charakterze charytatywnym, co w przypadku
wystcpöw kabaretowych bylo rzeczą bezprecedensowa. Dochöd z występu byl w calošci przekazywany na rzecz przytulku šw. Antoniego, ktöry - jak się možna domyšlič - za sprawa „Ach-u" byl najlepiej finansowanym przytulkiem w Wilnie. Jest to jeszcze jeden dowöd na to, že Wilno
początku X X w. bylo miastem wyjatkowym, lączącym cechy prowincji z
cechami dužych metropolii europejskich.
Przypisy
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Tomasz Stcpien, Kabaret literacki [haslo] w: Slownik literatury polskiej XX
wieku, red. A. Brodzka, Wroclaw: Zaklad Narodowy im. Ossolinskich, 1992,
4 3 9 ^ 4 1 . Autor nie wymicnia wilcnskiego „Ach-u".
Czeslaw Jankowski, Wilehskie iwiatlocienie, ode. 1, Tygodnik Ilustrowany,
1911,nr5z41I.
Andrzej Romanowski, Mloda Polska wilenska, Krakow: Universitas, 1999,
101.
Na temat kabaretu „Ach" pisali wczesniej: Andrzej Romanowski, „Ach!".
Z dziejöw kabaretu wilenskiego okresu Mlodej Polski", Wilno i Kresy Pölnocno-Wschodnie, t. II Kultūra i trwanie, Red. E. Feliksiak i A. Kisielcwskicj,
Bialystok: Biblioteka Pamicci i Myšli, 1996,151-163, oraz Laima Laučkaitė,
Vilniaus dailė XX amžiaus pradžioje, Vilnius: Baltos lankos, 2002, 175-176.
Wladyslaw Šlizieri, Teatr amatorski na rzecz Domu Š-tego Antoniego, Dzicnnik Wilenski, 1908, nr 14 z 17 (30) I.
Janina z Puttkameröw Zoltowska, lnne czasy, imti ludzie, Londyn: Polska
Fundacja Kulturalna, 1998,211.
/¿/¿/.,211.
Ibid., 214-215.
Ibid., 214.
F. H. [ Franciszck Hrynicwicz], Ach I, Dzicnnik Wilenski, 1908, nr 14 z 17
(30) I. Zob. tegož, Ach!, Kurier Litewski, 1908, nr 14 z 17 (30) I.
Sprawozdanie teatralne,Jednodniö\vka 1908, z 3 11.
F. H |Hryniewicz|,/tc///, Kurier Litewski, 1909, nr 16 z 21 I (3 II). Pelną obsadc podajcjcdnodniöwka Ach, 1909, z 191, 19.
Ach II. Žart sceniczny wjednym akeie Ijcdnodniövvka], 1909, 6-7.
Ibid., 10.
Bczimicnny, Ach, Goniec Wilenski, 1909, nr 16 z 21 I (3 II).
Irena FedoroviC. Z DZIEJÖW T R A D Y C J 1 K A B A R E T O W Y C H W WILNIE W STULEC1E „ A C H - U "
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
Kronika wilenska, Kurier Litewski, 1909, nr 16 z 21 I (311). W uroczystej kolacji vvzięli udzial gošcie z Galicji, a takže baron Lego, attache ambasady austriackiej w Petersburgu.
L. (l),Ach!, Kurier Litewski, 1910, nr 37 z 16 (29) II.
Wladyslaw Kopaliiiski, Siownik mitöw i tadycji kultury, Warszawa: Paristwowy Instytut Wydawniczy, 1987,468.
Ach III. Žart sceniczny w I akcie [jednodniöwka], 1910, 7.
Ibid., 11.
Romanowski stwierdza, že niektöre teksty „Ach-u III" wyszly spod piöra B.
Hertza, „Ach!" Zdziejöw kabaretu..., 156.
Ach III. Žart sceniczny w I akcie [jednodniöwka], 1910, 7.
Nazwa „Eleutyczka" može nawiazywac do znanych w starožytnej Grecji uroczystošci ku czci Zeusa Eleuteriosa (Wyzwoliciela). Bylo to swieto wolnosci.
Kopalinski, 250. W tym kontekšcie postaci Eleutyczki i Elsöw možna interpretowac jako „zwolenniköw wolnosci od nalogöw".
Romanowski, 156.
L. (?), Ach l, Kurier Litewski, 1910, nr 37 z 16 (29) II.
Fr. H. [Franciszek Hryniewicz], Ach V, „Kurier Litewski", 1912, nr 14 z 18
(31) I. Księgarz W. Makowski wspominal , že „Ach" šciągal do Wilna arystokrację z Malopolski i Wielkopolski. Wspomnienia starego księgarza na tle
osobistych przezyč, Przegląd Księgarski, 1925, nr 7 z 10 IV, 416.
Ibid., 2\5.
Jankowski, Wilenskie swiatlo-cienie, odc. III, TygodnikIlustrowany,\9\\,
nr
6 z 5 II.
Irena Fedorowicz, „Ona torowala wWilnie šciežki warszawskiej Reducie...".
W stulecie wileiiskiej „Lutni", Wilenskie Rozmaitošci, 2006, nr 2, s. 1-5.
Romanowski, 113-116.
Gošč [?], Ach VI, Kurier Litcwski\, 1913, nr 12 z 15 (28) I. Autor recenzji b.
wysko occnil jcj dykcjc, ruchy i gcsty.
Romanowski, 162-163. Dochody z wystcpu kabaretu „Tccza" byly przckazywanc na rzeez Wilcriskicgo Towarzystwa Ochrony Kobict.
Ceny foteli \v I rzcdzic wynosily 100 rb., sprzedano nawet kilka po cenie 300
rb. S. Lcrchcnfeld, „Ach VI" (zamiast sprawozdania), Kurier Krajowy, 1913,
nr 13 z 16 (29)1.
Gošč [7], Ach VI, Kurier Litewski, 1913, nr 13 z 16 (29) I.
Widz./ic/; VII, Kurier Litewski, 1914, nr 40 z 18 II (3 III). F. Ruszczyc. Dzicnnik, cz I: Ku minu 1894-1919, oprac. E. Ruszczyc, Warszawa 1994, 274. Jcst
tu mowa o „glupiutkicj trešei", czyli micniych tckstach.
Dziennik mienski, 1917, nr 22 z 28 I, nr 24 z 31 I oraz nr 27 z 4 II.
A. Romanowski, „Ach!" Z dziejöw kabaivtu, 151.
Kabaret [haslo], in: Literatūra polska. Encyklopcdia PU'N, Warszawa 2007,
287. Por. tež: kabaret.wirtualia.pl.
79