W numerze wszystko o Szekspirze o tragedii „Romeo i Julia”

W numerze wszystko o Szekspirze o tragedii „Romeo i Julia”

CZYTAM
LEKTURY
W numerze wszystko
o Szekspirze o tragedii
„Romeo i Julia”
Lektury dla gimnazjalistów w pigułce
3
William Shakespeare,
artysta wszechczasów,
jego biografia jak i
twórczość owiana jest
tajemnicami oraz
kontrowersjami, i
można powiedzieć, że
jest on wciąż na
językach. Nie tylko jako
autor lektur szkolnych,
ale jako inspiracja ludzi
filmu, teatru, musicalu,
jednym słowem – ludzi sztuki.
zajmował się również poezją. I tu wkraczamy w
kontrowersje związane z życiem autora „Romea i Julii”.
Swoje sonety, a jest ich razem 154, dedykował miłości
do innego mężczyzny. Czy faktycznie tak jest? W dobie
Shakespeare’a homoseksualizm był zakazany, ale był też
praktykowany (echo starożytności). Więc nie wyklucza
to możliwości, że w teatrze, gdzie praktycznie
„pracowali” sami mężczyźni, William Shakespeare nie
mógłby… . Zwolennicy tradycjonalizmu wolą raczej
wersję miłości heteroseksualnej. Ale jak było
naprawdę? W każdym razie, w sonetach również zrywa
autor „Burzy” z tradycyjną czterostrofową budową i
podziałem na opis i refleksje. Rewolucjonista pełną
parą!
Urodził się w Stratford - upon - Avon w 1564 roku. W
1582 roku poślubił o osiem lat starszą Anne Hathaway,
Skąd czerpał tematy? Z życia, a głównie z historii. Sięgał
która urodziła mu najpierw córkę Zuzannę, później
po kroniki i wyciągał z nich najbardziej „plastyczne”
bliźnięta: Hamneta i Judytę. Prawdopodobnie ok. 1590
historie, które urabiał po swojemu, wplatając postaci
roku przeniósł się do stolicy Anglii i dołączył do trupy
fikcyjne, często magiczne, ale zawsze o głębokim rysie
teatralnej Słudzy Lorda Szambelana.
psychologicznym. Stąd też
Theodore
Chasseriau,
Romeo
i
Julia
Jego rodzina pozostała w Stratfordzie,
mówi się o Shakespearze jako
ale Shakespeare przez cały czas dbał o
o
twórcy
tragedii
nią finansowo. Początkowo zajmował
namiętności, ponieważ jego
się końmi przybyłych na spektakl
bohaterowie właśnie przez
widzów.
Później
otrzymywał
najsilniejsze ludzkie słabości
epizodyczne rólki. Swoje londyńskie
dążyli
niechybnie
ku
życie związał również z teatrem „The
samozagładzie. A skoro mowa
Globe”, w którym grywał jako aktor,
o ludzkich namiętnościach - te
ale najpierw pełnił funkcję suflera. O
się do dziś nie zmieniły, więc
wiele lepiej poszczęściło mu się niż
Shakespeare
jest
wciąż
Molierowi, nie tylko w życiu, jak i w
aktualny, i dlatego na
twórczości literackiej. Molier marzył o
językach. Zmarł w 1616 roku.
tragediach, ale jego geniusz kierował się tylko ku
Do dziś trudno ustalić chronologię jego dzieł oraz fakt,
wesołemu naigrywaniu się z ludzkich wad. Shakespeare
czy Shakespeare jest ich prawdziwym autorem.
był geniuszem w obu gatunkach - tragedii i komedii,
Stradforczyk nie wspomina o nich w swoim
mało tego - on te dwa gatunki splótł, wyłamując się z
testamencie. Jedynie wiadomo, że przyjaciele wielkiego
prastarych zasad budowy dramatu, najbardziej z zasady
twórcy teatru elżbietańskiego wydali je zbiorczo,
decorum, która polega na dopasowaniu stylu do
rękopisy się nie dochowały. Istnieją też hipotezy, że
tematu, np. w tragedii musiało być bardzo smutnie
Shakespeare to pseudonim innego wybitnego artysty
i patetycznie, w komedii - bardzo śmiesznie
ówczesnej Anglii.
i niepoważnie. W ten sposób zrewolucjonizował
i wykreował swój własny teatr, ku pamięci nazwany
WAŻNE DZIEŁA:
jednak teatrem elżbietańskim. Wyższość Moliera
polegała mimo wszystko na grze aktorskiej, był w tym
Poskromienie złośnicy 1594
świetny, błogosławieństwem dla trupy Shakespeare’a
Romeo i Julia 1595
było jego przejście z aktora na autora sztuk.
Królowa Elżbieta, ostatnia z rodu Tudorów, upodobała
sobie sztuki Williama Shakespeare’a. Napisał ich
podobno mnóstwo, jednak za jego życia wydrukowano
zaledwie kilkanaście. Oprócz komedii i tragedii
Sen nocy letniej 1595
Hamlet 1601
Otello 1604
Makbet 1606
Burza 1611
Romeo i Julia
geneza tragedii:
prawdopodobnie Shakespeare zainspirował się wcześniej
opisaną przez Luigiego da Portę nieszczęśliwą miłością
dwojga sienejczyków. Przeniósł historię do Werony, ale
dodać trzeba, że bohaterowie istnieli naprawdę, ich
skłócone rodziny również i finał też. Shakespeare
wykorzystał, jak zawsze, cudze dzieła, historie rodem
z kronik. Sztuka ukazała się drukiem prawdopodobnie w
1597 roku w wersji okrojonej.
miejsce i czas wydarzeń:
akcja rozgrywa się w niedzielę rano i trwa do piątkowego
poranku. Przekracza to znacznie ustalony schemat tragedii
antycznej, której czas nie
powinien
przekroczyć
24
godzin. Z jednością miejsca
również autor „Romea i Julii”
zrywa. Akcja toczy się na ulicach
Werony, w domu Capuletów,
pokoju Julii, ogrodzie, celi Ojca
Laurentego,
cmentarzu
i
grobowcu Capuletów, a także w
akcie V akcja przenosi się do
Mantui.
Bohaterowie:
z domu Montekich:
Romeo - popędliwy, w gorącej
wodzie
kąpany,
wrażliwy,
impulsywny, nie brak jego
czynom szlachetnych pobudek,
mści się za śmierć przyjaciela,
żałuje za błędy; chociaż ma złe
przeczucia, podąża za głosem
serca, nie rozumu
Merkucjo - wierny i oddany
przyjaciel Romea, wesoły,
patrzy z dystansem na świat; to on pociesza młodego
Monteki po nieszczęśliwej miłości do Rosaliny; jest
inteligentny, błyskotliwy, swawolny, rubaszny, ale
honorowy
Benvolio - również lojalny przyjaciel Romea, broni go po
nieszczęsnym zajściu na ulicy Werony; próbuje zawsze
ostudzić emocje między Montekimi a Capuletami; ceni
honor i wierność
Monteki - troskliwy ojciec, ale zapamiętały w nienawiści do
Capuletów
Pani Monteki - kochająca matka, martwi się o syna
z domu Capuletów:
Julia - czternastolatka z zamożnego rodu Capuletów;
wrażliwa, szybko ulega emocjom, choć nie brak jej
rozsądku; cierpi na typowe rozterki; jak to nastolatka,
boi się pochopnej miłości i deklaracji bez pokrycia,
jednak dla Romea jest w stanie ponieść największą
ofiarę
Capulet
despotyczny
ojciec,
wymagający
bezwzględnego posłuszeństwa, mimo to bardzo
rozpaczał po śmierci córki i pierwszy wyciągnął rękę do
zgody z Montekim
Pani
Capulet
podporządkowana
swemu
mężowi, nie jest dla Julii
podporą, która więcej czasu
spędza z nianią
Piastunka Marta - gadatliwa, nie
grzeszy inteligencją, energiczna,
dziarska,
uczynna,
bywa
cyniczna, ale Julię traktuje jak
własna matka
Tybalt - popędliwy, impulsywny,
zawadiacki,
dumny,
szuka
zaczepki i okazji do walki
Parys - krewny Księcia Escalusa,
dumny, zarozumiały, zakochany
w Julii
Ojciec Laurenty - franciszkanin,
posiada tajną wiedzę na temat
właściwości ziół; filozofuje;
cieszy
się
autorytetem
u werończyków; jest mądry,
doświadczony, rozumie życie i popędliwe charaktery
młodych zakochanych, dlatego chce im pomóc; czuje
się winny i chce swą winę odkupić
Książę Escalus - surowy, dumny, cieszy się szacunkiem,
mądry w decyzjach; nie brak mu trzeźwej oceny
sytuacji; jest wyrozumiały
służący obu domów żyją tą samą nienawiścią, co ich
panowie
Tragedia miłosna w pięciu aktach
Cierpiącemu Romeowi po feralnym zakochaniu
w Rosalinie postanawiają pomóc jego dwaj wierni
przyjaciele - Benvolio i Merkucjo. Dowiedzieli się o balu
maskowym w domu Capuletów i w przebraniu
przekradają się do domostwa wrogów. Tam Romeo
poznaje Julię i zakochuje się w niej od pierwszego
wejrzenia z wzajemnością. Kiedy przyjęcie się kończy,
Romeo rozdziela się z przyjaciółmi i udaje się do ogrodu.
Tam słyszy utyskującą za nim Julię. Wyznają sobie miłość
i postanawiają się potajemnie
pobrać.
udawanie śmierci. Wręcza jej flakonik z tajemniczą
miksturą, po której Julia będzie sprawiała wrażenie
martwej. Jednak po 48 godzinach, kiedy już zostanie
włożona do grobowca, obudzi się i wpadnie w ramiona
czekającego na nią Romea. Mimo obaw, Julia wypija w
swoim pokoju zawartość flakonika.
Nazajutrz w domu Capuletów - tragedia. Rodzice
rozpaczają po stracie córki, niedoszły małżonek po
stracie ukochanej. Ciało dziewczyny zostaje złożone do
wspólnego grobowca. Plan Ojca Laurentego szedł po
jego myśli. Jednak wiadomość franciszkanina do Romea
Frederick Leighton, Pogodzenie się Montekich i Capuletów nad zwłokami Romea i Julii
W kolejnym akcie młodym
pomaga Ojciec Laurenty. Udziela
im ślubu w tajemnicy przed
rodzinami. Jednak młodzi nie
mogą się nacieszyć własnym
szczęściem,
bowiem
sprowokowany przez Tybalta
Merkucjo łamie zakaz Księcia
Escalusa i staje do walki. Ginie,
wtedy to Romeo mści śmierć
swego przyjaciela i w szale zabija
Tybalta. Benovolio radzi mu
ucieczkę, tymczasem sam przed
Księciem wyznaje genezę zajścia
na ulicy Werony. Książę, choć
Capulet naciskał na karę śmierci,
skazuje Romea na wygnanie.
Zrozpaczonym
młodym
ponownie
pomaga
Ojciec
Laurenty i piastunka Marta, ułatwiając im spędzenie
nocy poślubnej.
Kolejnego dnia Julia dowiaduje się o planach swego ojca,
dotyczących jej ożenku z Parysem. Kłóci się
z Capuletem, który nie cofa się przed groźbami ani
szantażem, jeśli Julia nie będzie posłuszna jego woli.
Udając skruchę, córka Capuletów idzie po pomoc do Ojca
Laurentego. Ten widzi tylko jedno wyjście z sytuacji -
Motyw nieszczęśliwej miłości
w literaturze:
Orfeusz i Eurydyka
Tristan i Izolda
„Ballady i Romanse” Adama Mickiewicza
Konrad Wallenrod i Aldona
Zbyszko z Bogdańca i Danusia Jurandówna
Stanisław Wokulski i Izabela Łęcka
nie trafiła z powodu epidemii. Biedny Monteki został
poinformowany przez swojego sługę o śmierci Julii.
Kupuje więc w Mantui truciznę u aptekarza, rozdaje
majątek i pędzi do Werony. W grobowcu spotyka Parysa.
Obaj pogrążeni w rozpaczy stają do walki. Ginie Parys.
Nieszczęśliwy Romeo, nad zwłokami Julii, wypija
truciznę. Chwilę później budzi się Julia, widząc umarłego
kochanka, spija truciznę z jego ust i przebija swe serce
sztyletem. Ojciec Laurenty zbyt późno dotarł do
grobowca Capuletów i nie mógł zatrzymać biegu
nieszczęśliwych wypadków.
W grobowcu pojawiają się również obie rodziny
i Książę Escalus. Ojciec Laurenty czyni swoistą spowiedź,
Marta potwierdza jego wersją. Rodziny Montekich i
Capuletów reflektują, że ich wzajemna nienawiść
przyczyniła się do tragedii ich dzieci. Capulet wyciąga
rękę do zgody.
Teatr elżbietański
Królową Elżbietę I,
ciężko
było
zadowolić. Kapryśna,
o
niewybrednym
guście, lubowała się
w przedstawieniach
teatralnych.
Wspierała artystów,
żeglarzy i innych
ludzi kreatywnych, odważnych, w pewnym sensie
pionierów nieznoszących konwenansów. Dlatego
chętnie otoczyła mecenatem Shakespeare’a,
który lubił wyłamywać się z tradycji.
Nowatorstwo w sztukach Shakespeare’a, czyli
teatr elżbietański:
- zrywa z zasadą jedności miejsca i czasu, jak
i bohatera (mamy dwóch głównych, a nie jak
zwykle - jednego)
- zrywa z zasadą decorum, czyli do treści
poważnych i smutnych wprowadza sceny
humorystyczne
- wprowadza wątki, epizody nie mające czasem
związku z akcją dramatu (np. rozmowa
z muzykantami mającymi grać na weselu Julii)
- stosuje sceny zbiorowe (Książę Escalus zawsze
pojawia się ze świtą w ważnych wydarzeniach)
- pogłębia portrety psychologiczne postaci,
u niego bohater nie jest albo „biały” albo tylko
„czarny”; są to „ludzie z krwi i kości”, popędliwi,
niedoskonali jak niedoskonały i nieprzemyślany
był plan Ojca Laurentego; są to bohaterowie
z wadami, dlatego tak prawdziwi
- wprowadza tematy społeczne, konflikty
rodzinne, pokoleniowe, bohaterów z niższych sfer
- nawet tragizm uległ modyfikacjom; w greckiej
tragedii bohater nie miał wyboru - każda jego
decyzja była zła; Romeo i Julia sami zdecydowali
się na potajemny ślub, na pomoc Ojca
Laurentego, w związku z tym ponieśli tragiczne
konsekwencje, ale nie zmienia to faktu, że wybór
mieli. Z drugiej strony, decydując się na jawny
ślub, rozgniewaliby rodziców, a rozstając się,
pogrążyliby się w rozpaczy. I tak źle, i tak
niedobrze. Ostatecznie decydując się na bycie
razem, ich dalsze losy prowadzą do katastrofy,
którą jest tragiczna w skutkach pomyłka. Kolejna
modyfikacja - nie jest to kara za ich grzechy, lecz
kara za grzechy ich rodziców. To jest
najsmutniejsze.
Z amfiteatrów teatr elżbietański przeniósł się do
budynków, dwu- a nawet trzypiętrowych.
Z jednej strony ustawiona była scena, na której
grali aktorzy (zawód tylko dla mężczyzn).
Niejednokrotnie dochodziło do interakcji między
aktorami a publicznością, zwłaszcza że na
spektakle często przychodzili mieszczanie i niższe
warstwy
społeczeństwa.
Normalne
było
klaskanie, śmiechy, gwizdanie, wiwatowanie,
tupanie, w skrajnych przypadkach - rzucanie
kamieniami w stronę sceny. Dekoracji nie
stosowano, jedynie napisy dotyczące tego, gdzie
dzieje się akcja. Natomiast aktorzy wychodzili
w pełnym makijażu, ufryzowaniu i bardzo
bogatym przebraniu. Musieli mówić dość głośno,
by zagłuszyć pobudzoną publiczność, nie stronili
od pytań w stronę widzów, komentarzy
podtrzymujących atencję. Ważna dla warsztatu
ówczesnego aktora była mimika i gestykulacja, tak
by kto nie dosłyszał, to chociaż dowidział gesty.
Najlepsi aktorzy zarabiali najwięcej pieniędzy i
mogli znacznie polepszyć swoją sytuację
materialną,
ale
zadowolenie
ówczesnej
publiczności do łatwych zadań nie należał.