1 Temat: Tragiczność u Szekspira. Kluczowe pytanie: Na czym

AGNIESZKA KRUSZYŃSKA
Temat: Tragiczność u Szekspira.
Kluczowe pytanie: Na czym polega kategoria tragiczności w dziełach Szekspira?
Czas
Prezentacja audycji Finezje literackie. Szekspir 2/5 – 10, 36 min.
Ćwiczenia: ok. 35 min.
Łącznie: ok. 45 min.
Metody pracy
- „burza mózgów”, praca w grupach, drama, praca z tekstem.
Przed zajęciami:
Przygotowujemy komputer z dostępem do Internetu, a także
1. magnesy i plansze z napisami: a. ) konflikt, kolizja; b.) osamotnienie; c.) odniesienie do
porządku kosmicznego (kosmopsis); d.) kompromis: „obniżenie statusu rzeczywistości”.
2. samoprzylepne karteczki i arkusze szarego papieru;
3. przybory do makijażu, szale, apaszki, chusty w ciemnych barwach; dwa szklane flakony.
Na tę lekcje uczniowie przypominają sobie pojęcie tragizmu; możemy polecić skorzystanie ze
słowniczka na końcu podręcznika (o ile w danej klasie termin ten został odnotowany), ze słownika
terminów literackich (np. M. Głowiński, T. Kostkiewczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński,
Podręczny słownik terminów literackich, ISBN 83-85254-29-3, Warszawa 1995) lub z Wikipedii.
Przebieg ćwiczenia:
1. Zapowiadamy temat zajęć. Przypominamy pojęcie tragizmu. Prosimy uczniów, by podczas
słuchania audycji zanotowali na brudno etapy tragiczności w dramatach Szekspira, o czym
opowiada tłumacz dramatów angielskiego twórcy Andrzej Sosnowski.
Finezje literackie. Szekspir 2/5
http://www.nina.gov.pl/ninateka/audioteka/detal//2012/01/26/EDU_Finezje_literackie_1995__Szek
spir_odc_2
Czas: 10,36 min.
Po wysłuchaniu audycji prosimy, aby uczniowie zawiesili na tablicy plansze (pomoc 1 a. – d.) w
odpowiedniej kolejności. Pomiędzy planszami rysujemy strzałki:
Tragiczność w dramatach Szekspira wg Andrzeja Sosnowskiego, tłumacza:
konflikt,
kolizja
osamotnienie
odniesienie
do porządku
kosmicznego
(kosmopsis)
kompromis:
„obniżenie
statusu
rzeczywistości”
1
Ze względu na to, że objaśnienie podane w audycji jest dość trudne dla uczniów szkoły
ponadgimanzjalnej, możemy przybliżyć młodzieży rozumienie pojęcia tragiczności wg A.
Sosnowskiego na znanym im przykładzie Romea i Julii. Propozycja objaśnienia:
Bohaterowie znajdują się w sytuacji konfliktu między lojalnością wobec rodu, wartościami
rodzinnymi i uczuciami do rodziców a wzajemną miłością. Ta miłość, nieakceptowana przez
otoczenie i ukrywana, powoduje osamotnienie bohaterów. Wielka miłość wobec równie wielkiej
nienawiści rodów Kapuletów i Montekich w jakiś sposób odnosi się do wszechświata: zakochani
dostrzegają, jak kosmosem rządzą ludzkie namiętności i zmieniają one życie innych; wobec
niemożności bycia z ukochaną osobą życie przestaje mieć wartość. „Obniżony status
rzeczywistości” to przekonanie, z jakim zostaje odbiorca sztuki: rzeczywistość nie jest przyjazna
zakochanym, nie pomaga miłości.
Czas ćwiczenia: 5 min.
2. Jak rozumiemy pojęcie tragiczność? W kilkuosobowych grupach uczniowie zapisują na
samoprzylepnych karteczkach słowa i sformułowania kojarzące się im z tragicznością. Przyklejają
karteczki na szarych arkuszach tak, by terminy nie powtarzały się. Przedstawienie przemyśleń
młodzieży, zawieszenie arkuszy w klasie.
Czas ćwiczenia: 5 min.
2. Jak wyrażać tragiczność i jak wywołać uczucia w widzu? – praca w grupach.
W tym ćwiczeniu, wykonywanym także w grupach, ważne jest, aby uczniowie mogli
zdecydować, czym chcą się zająć. Prosimy, aby zgłosiły się osoby zainteresowane inscenizowaniem
scen z Romea i Julii oraz ci, którzy uważają, że w losie nieszczęśliwie zakochanych nie ma nic
tragicznego (albo też nie są zbytnio przejęci historią bohaterów dramatu). Osoby zainteresowane
inscenizacją tworzą dwie kilkuosobowe grupy i otrzymują:
Gr I – materiał pomocniczy nr 1 gr I , materiał pomocniczy nr 2, przybory do makijażu, jeden
flakon, szale.
Gr II - materiał pomocniczy nr 1 gr II , materiał pomocniczy nr 2, przybory do makijażu, jeden
flakon, szale.
Zadaniem młodzieży jest dobranie pojęć z materiału nr 2 do wypowiedzi Romea (gr. I) i do
monologu Julii (gr. II). Dwa z opisów podane są błędnie; młodzież powinna je wykluczyć:
„niemożność wyboru między dwoma ukochanymi” oraz „potrzeba zemsty i nakaz przebaczenia”.
Następnie wg wskazówek w ramkach młodzież przygotowuje inscenizację w taki sposób, by
przekonać widownię o tragiczności losu kochanków i poruszyć emocje. Każda grupa wybiera
swego Romea i swą Julię. Grupy malują i ubierają swoich aktorów, by spotęgować efekt. Młodzież
dyskutuje w grupach, jak ich aktor/ aktorka powinien/ powinna czytać swoją kwestię, jak wyrażać
emocje, jak przekazać odczucie tragiczności.
W tym czasie pozostała część klasy, także w kilkuosobowych grupach, otrzymuje materiał
pomocniczy 1 dla gr. I i II i przygotowuje list do Romea/ do Julii, w którym stara się przekonać
postać z dramatu, że nie stało się nic aż tak strasznego.
Podczas pracy w grupach staramy się inspirować uczniów, zwracać ich uwagę np. na to, że
jeśli do monologu Julii dobrali ramkę z napisem Potrzeba bycia z ludźmi i konieczność pozostania
2
w samotności, powinni przygotować inscenizację tak, by było widać, jak Julia targana jest
pragnieniem wypłakania się przy niani, a jednocześnie – przymusem osamotnienia. Młodzieży
piszącej listy do bohaterów proponujemy, by starali się pisać z punktu widzenia ludźmi, jakimi są:
nowoczesnych nastolatków, którzy umieją radzić sobie w życiu.
Zwieńczeniem ćwiczenia jest inscenizacja – odczytanie roli przed publicznością i
wypowiedzi widzów, czy/ dlaczego tak/ dlaczego nie zostali przekonani co do tragiczności sytuacji
bohaterów.
Czas ćwiczenia: 25 min.
4. Praca domowa: Tragiczność sytuacji nieprzygotowanego ucznia na klasówce lub na maturze
– monolog ucznia.
Zachęcamy do wyrażania uczuć i opisywania stanów patetycznymi sformułowaniami (np. Znikąd
pomocy! Ach, niebożę, na cóż mi przyszło! Przyjdzie mi cierpieć za nieuctwo!), wymyślonymi
samodzielnie lub zaczerpniętymi z utworów Szekspira. Jeśli ktoś wykorzysta frazy dramaturga,
prosimy, by podkreślił je lub zaznaczył innym kolorem.
Materiały pomocnicze
Materiał pomocniczy nr 1
Grupa I
APTEKARZ
Któż to woła takim
Donośnym głosem?
ROMEO
Zbliż się tu, człowieku,
Widzę, że jesteś w niezamożnym stanie;
Weź te czterdzieści dukatów, a daj mi
Drachmę trucizny takiej, co by mogła
Po wszystkich żyłach rozejść się od razu
I nienawistne życie odjąć temu,
Co jej zażyje; co by tak gwałtownie
Wygnała oddech z piersi, jak gwałtownie
Lontem dotknięty proch wypędza pocisk
Z czeluści działa.
Jak wyrazić tragiczność
postaci i sytuacji?
 ubiorem................?
 charakteryzacją....?
 rekwizytami........?
 postawą ciała......?
 tonem głosu .......?
 mimiką....?
APTEKARZ
Mam ja taki środek;
Ale w Mantui prawo śmiercią karze
Każdego, co się waży go udzielić.
[...]
Weź pan to, rozczyń w jakimkolwiek płynie
I płyn ten wypij, a choćbyś miał siłę
Dwudziestu ludzi, wnet wyzioniesz ducha!
3
ROMEO
Oto masz złoto, tę truciznę zgubną
Dla duszy ludzkiej, która więcej zabójstw
Na tym obmierzłym świecie dokonywa
Niż owe marne preparata, których
Pod karą śmierci sprzedać ci nie wolno.
Nie ty mnie, ja ci sprzedałem truciznę.
Bądź zdrów: kup strawy i odziej się w mięso,
Kordiale, nie trucizno, pójdź mi służyć
U grobu Julii, bo tam cię mam użyć.
Romeo i Julia, tłum. Józef Paszkowski, akt V, scena I.
Grupa II
JULIA
Dobranoc! Bóg wie, kiedy się zobaczym.
Zimny dreszcz trwogi na wskroś mię przejmuje
I jakby mrozi we mnie ciepło życia.
Zawołam na nie, by mnie pokrzepiły;
Nianiu! I po cóż tu ona? Straszliwy
Ten czyn wymaga właśnie samotności.
Ha! pójdź, flakonie!
Gdyby jednakże ten płyn nie skutkował?
Miałażbym gwałtem z hrabią być złączona?
Jak wyrazić tragiczność
postaci i sytuacji?
 ubiorem................?
 charakteryzacją....?
 rekwizytami........?
 postawą ciała......?
 tonem głosu .......?
 mimiką....?
[...]
A gdyby też to miała być trucizna,
Którą mi ksiądz ten zręcznie śmierć chce zadać,
By ujść zarzutu, że dał ślub kobiecie,
Którą już pierwej zaślubił z kim innym?
To by być mogło; ale nie, tak nie jest,
Bo jego świętość jest wypróbowana,
I nawet myśli tej nie chcę przypuszczać.
Lecz gdybym w grobie się ocknęła pierwej,
Nim mię Romeo przyjdzie oswobodzić?
To byłoby okropnie!
Nie udusiłażbym się wśród tych sklepień,
Gdzie nigdy zdrowe nie wnika powietrze,
I nie umarłażbym wprzód, nim Romeo
Przyjdzie na pomoc?
Romeo i Julia, tłum. Józef Paszkowski, akt IV, scena III.
4
Materiał pomocniczy nr 2
Dobierz poniższe określenia stanów emocjonalnych, odczuć i przeżyć do wypowiedzi bohatera/
bohaterki dramatu.
Niemożność wyboru
między dwoma
ukochanymi
Potrzeba zemsty i
nakaz przebaczenia
Potrzeba bycia z ludźmi i
konieczność pozostania w
samotności
Pragnienie życia
i pragnienie śmierci
Wahania, rozterki,
niepewność
Uczucie braku
wyboru, sytuacji
bez wyjścia
Pragnienie życia i
niemożność zniesienia
życia bez ukochanej
osoby
Odczucie obmierzłości
świata i pragnienie
życia na nim z ukochaną
osobą
5