korelacja międzyprzedmiotowa *język polski, historia, plastyka

KORELACJA MIĘDZYPRZEDMIOTOWA
*JĘZYK POLSKI, HISTORIA, PLASTYKA*
Opracowały:
Małgorzata Busse
Urszula Kliszewska
Małgorzata Pudzianowska
Opracowanie teoretyczne:
Reforma oświaty to przede wszystkim zmiana sytuacji ucznia w szkole po to, by stworzyć mu
optymalne warunki do osiągnięcia sukcesów poprzez ukazanie możliwie najpełniejszego
obrazu świata. Można tego dokonać stosując nauczanie blokowe, czyli integrację
poszczególnych przedmiotów. Nauczyciele j. polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie
oraz sztuki (plastyki i muzyki) mogą współpracować ze sobą i łączyć treści należące do
pokrewnych sobie przedmiotów. Integracja powinna odbywać się wokół problemu lub treści
nauczania. Łączenie przedmiotów sprzyja przepływowi wiedzy z jednego przedmiotu do
innych, rozwija myślenie, uczy stosowania zdobytych wiadomości w nowych sytuacjach.
Bliski związek historii z językiem polskim przejawia się na etapie sprawnego czytania tekstu
z podręcznika lub źródła historycznego. Niezbędna jest sprawność w sporządzaniu notatek,
pisaniu wypracowań, czy sprawozdań. Treści programowe historii i języka polskiego dotyczą
głównie utworów literackich, które mogą być wykorzystane na lekcjach. Historyk prezentuje
tło epoki, np.: zagadnienia związane z prześladowaniem chrześcijan w Rzymie za czasów
cesarza Nerona, czy z sytuacją Polaków po upadku powstania styczniowego, a polonista
wykorzystuje dzieło literackie ("Quo vadis?" H. Sienkiewicza, "Syzyfowe prace" S.
Żeromskiego) pozwalające uczniowi na pełne zrozumienie realiów epoki, widzianej oczami
pisarza.
Omawiając tematy ukazujące chwałę oręża polskiego, np.: podczas powstania listopadowego,
można odwołać się do poezji ( "Sowiński w okopach Woli" J. Słowackiego, czy "Reduta
Ordona" A. Mickiewicza). Możliwe będzie również pokazanie oddziaływania, np.: mitologii,
na współczesny język polski (m.in. wykorzystywanie związków frazeologicznych, takich jak:
nić Ariadny, wierna jak Penelopa czy pięta Achillesa).
W programie nauczania historii występuje wiele elementów kultury, które trzeba korelować
ze sztuką. Zajęcia poświęcone tematom dotyczącym np.: sztuki starożytnej Grecji czy cech
stylu romańskiego można zilustrować wykorzystując materiały ikonograficzne( np.: albumy
malarstwa historycznego Jana Matejki czy Artura Grottgera), modele czy makiety. Lekcje
mogą być także połączone ze zwiedzaniem zabytków architektury, placówek muzealnych itp.
Przedstawiony poniżej konspekt lekcji dotyczący bitwy pod Grunwaldem jest propozycją
połączenia elementów j. polskiego, plastyki i historii. Takie ukazanie tematu przez
nauczycieli pozwoli uczniowi wyrobić sobie pełny obraz epoki, lepiej uporządkować fakty i
zrozumieć ówczesną sytuację polityczną. Dzięki zastosowaniu wielu metod i środków
dydaktycznych zajęcia będą atrakcyjniejsze dla uczniów
Opracowała: mgr Małgorzata Busse
Program nauczania języka polskiego w gimnazjum zakłada korelację międzyprzedmiotową.
Jest to proces wartościowy, ponieważ uczeń lepiej przyswaja treści i opanowuje umiejętności,
gdy z danym zagadnieniem ma do czynienia na kilku przedmiotach. Utrwala wówczas wiedzę
i ćwiczy sprawności w różnych okolicznościach.
Program nauczania języka polskiego, który obowiązuje w naszej szkole, przewiduje m.in.
następujące cele wychowawcze i kształcące:przysposobienie do uczestnictwa w kulturze,
dostrzeganie ciągłości rozwoju kultury i trwałości ludzkich osiągnięć oraz powiązań
aktualnych wydarzeń z przeszłością; przygotowanie do odbioru dzieła literackiego i innych
tekstów kultury we wzajemnych kontekstach;umożliwianie odkrywania i rozumienia wartości
uniwersalnych w literaturze, sztuce, w tradycji i życiu codziennym (...).
Cele te mogą być realizowane w korelacji międzyprzedmiotowej, szczególnie wskazane jest
tu połączenie: język polski - historia - plastyka.
Wieloletnia praktyka wskazuje, iż niemożliwe jest zapoznawanie uczniów z utworami
literackimi, sylwetkami poetów i pisarzy bez zarysowania charakteru i kolorytu danej epoki.
Informacja o czasie tworzenia, kontekście historycznym powstania dzieła literackiego jest
niezbędna do jego zrozumienia i poprawnej interpretacji.
Konkretne utwory powstawały przecież w określonej sytuacji politycznej, społecznej i
ekonomicznej, pod wpływem wydarzeń historycznych. Są one więc wyrazem reakcji ludzkich
na jednostkowe zdarzenia, bądź ich ciągi.
Historia jest wobec powyższego stale obecna na lekcjach języka polskiego.
Wprawdzie program nauczania języka polskiego nie proponuje uporządkowania literatury
według epok, jednak wielu polonistów czyni to w miarę możliwości, by absolwent
gimnazjum był dobrze przygotowany do kontynuowania nauki w szkole średniej.
I tak informacje historyczne dotyczące epok kulturowych pojawiają się na lekcjach języka
polskiego przy omawianiu utworów programowych. Oczywiście trudno mówić tu o
systematyce w tej dziedzinie. Przy omawianiu, np. twórczości Jana Kochanowskiego
uczniowie poznają epokę renesansu. Jest to wiedza niezbędna do zrozumienia literatury, a
więc filozofia humanistyczna, wzorowanie się artystów na antyku, sztuka włoskiego
renesansu (występuje równocześnie korelacja ze sztuką ).Nie sposób nie wspomnieć o
rozwoju nauki i techniki renesansowej - Mikołaju Koperniku i Janie Gutenbergu, którego
wynalazek miał fundamentalne znaczenie dla rozwoju książki i popularyzacji literatury.
Omawiając wiersze Jana Andrzeja Morsztyna wspominamy o kulturze baroku,
charakterystycznej dla tej epoki architekturze i tendencjach w malarstwie, jakże zbieżnych z
modami w literaturze.
Twórczość literacką XIX wieku należy osadzić w realiach zaborów - uczniowie łatwiej
zrozumieją wówczas dążenia twórców romantyzmu i pozytywizmu oraz wymowę ich
utworów.
Równie niezbędna jest obecność historii przy omawianiu powieści historycznych. W
pierwszej kolejności następuje bowiem konkretyzacja świata przedstawionego w utworze
literackim, gdzie elementy historyczne: wydarzenia, postaci, obyczaje, tryb, warunki życia,
strój ludzi są tłem, podstawowymi elementami fabuły utworu. Następuje tu również
zdefiniowanie gatunku, wskazanie związku literatury z historią.
Ścisły związek z historią mają różnorodne ćwiczenia stylistyczne polecane uczniom przy
okazji omawiania powieści historycznej, np.: przy analizie "Krzyżaków" H. Sienkiewicza
dokonuje się charakterystyki porównawczej rycerstwa polskiego i krzyżackiego (oczywiście
uświadamiając młodzieży przychylność autora Polakom i możliwość dowolnej interpretacji
historii w dziele literackim), opis obyczajów charakterystycznych dla danej epoki, opis
przebiegu bitwy pod Grunwaldem, opis sytuacji, np.: wręczenie mieczy królowi polskiemu.
Przy omawianiu poezji współczesnej nie sposób nie zapoznać uczniów z elementami historii
najnowszej, która na lekcjach historii pojawia się w drugiej połowie klasy III. Jakże bowiem
inaczej interpretować, np.: wiersz Stanisława Barańczaka "Pan tu nie stał", Zbigniewa
Herberta "Sprawozdanie z raju", Czesława Miłosza "Który skrzywdziłeś"?
Ćwiczenia w podręczniku kierujące działaniami w trakcie analizy wymienianych utworów
zawierają fragmenty opracowań historycznych, fotografie ilustrujące rzeczywistość
opisywaną w utworach lub odsyłają do konkretnych wydarzeń z życia twórców. Występuje tu
korelacja z historią i konieczność wykorzystania tej nauki na lekcjach języka polskiego.
Przy analizie wierszy struktura podręcznika proponuje też korelację ze sztuką. Większość
utworów jest ilustrowanych reprodukcjami dzieł malarskich. Przewodnik metodyczny "Jak
uczyć języka polskiego w klasie III gimnazjum?" mówi, że:
"... obraz domaga się (...) od polonisty należnego szacunku i docenienia (...). Polonistyczne
zajęcia z obrazem nie służą wyłącznie jemu samemu, przeciwnie - rozwijają też zdolności
formułowania tekstów, pogłębiają analizę i interpretację dzieł literackich, skłaniają do
własnych refleksji."
Obraz może być ilustracją poezji, poezja często jest inspirowana dziełem plastycznym,
najciekawsze jednak jest współistnienie obu tych dzieł sztuki na lekcjach.
Stwarza to możliwość porównania środków wyrazu - metaforyki, wyzwolenia myślenia
twórczego, uświadomienie obrazowości poezji na przykład poprzez polecenie uczniom
wykonania ilustracji do wiersza. Taki intersemiotyczny przekład wyzwala emocje, ułatwia
przejście od myślenia konkretnego do myślenia operacyjnego, prowokuje aktywność twórczą
młodzieży. Co ważne - daje możliwość pozytywnego zaistnienia uczniom słabszym.
Lekcje języka polskiego z obrazem mogą posłużyć różnorodnym ćwiczeniom językowym,
np.: układaniu opisu, dialogu, monologu wewnętrznego bohatera obrazu. Daje to szansę
oryginalnego ujęcia tematu wyrażonego dziełem plastycznym, uczy niebanalnego,
odkrywczego patrzenia na sztukę. Cennym doświadczeniem dla uczniów gimnazjum będą
lekcje poświęcone rozumieniu i opisywaniu obrazów. "Podstawy wiedzy o sztukach
plastycznych" Heleny Hohensee - Ciszewskiej proponują kilkuetapowy opis obrazu
składający się z następujących elementów: omówienie techniki wykonania, przedstawienie
tematyki i przedmiotu, kompozycja, perspektywa, interpretacja (treści ideowe), struktura
artystyczna.
Oczywiście na lekcje w gimnazjum wybierzemy czynności najważniejsze, dostosowując je do
percepcji uczniów.
Zbieranie wiadomości o obrazie da możliwość wykorzystywania różnych źródeł informacji,
ustalenie tematyki i opis tego, "co widzę", zmusi do aktywnego patrzenia i uruchomienia
wyobraźni, aby "dopowiedzieć" sobie okoliczności namalowanej sytuacji. Omówienie
kompozycji i perspektywy pozwoli wykorzystać wiedzę z lekcji sztuki, próba interpretacji
nauczy odczytywać symbole i alegorie, pozwoli oprzeć się na własnej wrażliwości i
spostrzegawczości, umożliwi wyrażenie własnej opinii. Reasumując lekcje z obrazem
poszerzą wiedzę uczniów o sztuce, nauczą o niej mówić, wzbogacą wyobraźnię, będą
pretekstem do ćwiczenia umiejętności polonistycznych.
Korelacja języka polskiego ze sztuką nie dotyczy jedynie plastyki. Wielu piosenkarzy,
aktorów sięga po teksty utworów poetyckich i wykonuje je z muzyką. Wymienię tu choćby
Ewę Demarczyk, Czesława Niemena, Marka Grechutę, Michała Żebrowskiego, Annę Marię
Jopek, Kazika Staszewskiego - idola muzyki młodzieżowej. Interpretacje muzyczne wierszy
wykorzystujemy, aby uświadomić uczniom wzajemne przenikanie się sztuki poetyckiej i
muzycznej oraz w celu urozmaicenia lekcji.
Korelacji międzyprzedmiotowej wymagają również egzaminy gimnazjalne. Testy
humanistyczne zawierają różnorodne teksty kultury - literackie, plastyczne, historyczne. Od
uczniów wymagana jest umiejętność odczytywania ich ze zrozumieniem oraz interpretacja.
Od nauczycieli - przygotowanie do tego swoich podopiecznych.
Tak więc cykl przygotowanych przez nas lekcji: historii, plastyki i języka polskiego jest
propozycją zrealizowania tego celu. Elementem wiążącym wszystkie lekcje i jednocześnie
tematem głównym jest bitwa pod Grunwaldem oraz wykorzystanie tego motywu w różnych
aspektach.
Opracowała: mgr Małgorzata Pudzianowska
Jedną z bardziej pożądanych form dydaktycznych w szkole jest równoczesne podejmowanie
tych samych lub podobnych problemów na różnych lekcjach. Nie chodzi tu tylko o łatwiejsze
zapamiętywanie pewnych faktów, zdarzeń czy dat. Dużo ważniejsze wydaje się pogłębienie
poznawanych, w różnych okolicznościach i na różnych przedmiotach, treści programowych i
ich przeżycie emocjonalne.
Taką próbę skorelowania plastyki z językiem polskim i historią chcemy podjąć u nas w
szkole. Wspólnie z nauczycielkami języka polskiego - panią Małgorzatą Pudzianowską i
historii - panią Małgorzatą Busse zamierzamy przeprowadzić cykl połączonych tematycznie
zajęć. Chcemy w ten sposób ważne fakty literackie i historyczne połączyć z grą wyobraźni na
zajęciach plastycznych. Pierwszym tematem takiej wspólnej lekcji będzie bitwa pod
Grunwaldem - jedno z największych zwycięstw w historii oręża polskiego. Wiele bowiem
było sławnych zwycięstw narodu polskiego, głośnych w całym świecie, ale bitwa z 15 lipca
1410 roku pod Grunwaldem z Zakonem Krzyżackim dała Polakom pewność, że możliwa jest
wygrana nawet z bardzo potężnym przeciwnikiem. To uczucie narodowej dumy, jakim
otaczamy wspomnienia o wielkiej bitwie, wyraża się nie tylko w historycznej świadomości
narodu, ale też znalazło odbicie na kartach dzieł literackich i w sztuce. Któż nie czytał
"Krzyżaków" Sienkiewicza, czy nie zna choćby z reprodukcji "Grunwaldu" Matejki?
Uwzględniając treści programu nauczania wyszłyśmy z założenia, że w klasie I i II temat
bitwy pod Grunwaldem będzie omawiany zarówno na lekcji języka polskiego jak również
historii i plastyki. Wstępnie uzgodniłyśmy, że każda z nas poprowadzi swoją lekcje
szczegółowo z uwzględnieniem elementów pozostałych przedmiotów:Pani Małgorzata Busse
przedstawi tło historyczne wybuchu konfliktu między Polską a Zakonem Krzyżackim;Pani
Urszula Kliszewska zapozna uczniów
z malarstwem Jana Matejki - wielkiego malarza historycznego, autora obrazu "Bitwa pod
Grunwaldem";Pani Małgorzata Pudzianowska dokona analizy obrazu J. Matejki.
Szczegółowe plany lekcji zaprezentowane będą w formie konspektów.
Opracowała: mgr Urszula Kliszewska