cd. korelacja międzyprzedmiotowa

KORELACJA MIĘDZYPRZEDMIOTOWA
*JĘZYK POLSKI, HISTORIA, PLASTYKA*
Opracowały:
Małgorzata Busse
Urszula Kliszewska
Małgorzata Pudzianowska
Spis treści:
Opracowanie teoretyczne (str.1-7):



I historia str. 1
II j. polski str. 3
III plastyka str. 7
Konspekty lekcji (str. 8-16):



historia str. 8
plastyka str. 12
j. polski str. 14
Bibliografia str. 17
I
Reforma oświaty to przede wszystkim zmiana sytuacji ucznia w szkole po to, by stworzyć mu
optymalne warunki do osiągnięcia sukcesów poprzez ukazanie możliwie najpełniejszego
obrazu świata. Można tego dokonać stosując nauczanie blokowe, czyli integrację
poszczególnych przedmiotów. Nauczyciele j. polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie
oraz sztuki (plastyki i muzyki) mogą współpracować ze sobą i łączyć treści należące do
pokrewnych sobie przedmiotów. Integracja powinna odbywać się wokół problemu lub treści
nauczania. Łączenie przedmiotów sprzyja przepływowi wiedzy z jednego przedmiotu do
innych, rozwija myślenie, uczy stosowania zdobytych wiadomości w nowych sytuacjach.
Bliski związek historii z językiem polskim przejawia się na etapie sprawnego czytania tekstu
z podręcznika lub źródła historycznego. Niezbędna jest sprawność w sporządzaniu notatek,
pisaniu wypracowań, czy sprawozdań. Treści programowe historii i języka polskiego dotyczą
głównie utworów literackich, które mogą być wykorzystane na lekcjach. Historyk prezentuje
tło epoki, np.: zagadnienia związane z prześladowaniem chrześcijan w Rzymie za czasów
cesarza Nerona, czy z sytuacją Polaków po upadku powstania styczniowego, a polonista
wykorzystuje dzieło literackie (“Quo vadis?” H. Sienkiewicza, “Syzyfowe prace” S.
Żeromskiego) pozwalające uczniowi na pełne zrozumienie realiów epoki, widzianej oczami
pisarza.
Omawiając tematy ukazujące chwałę oręża polskiego, np.: podczas powstania listopadowego,
można odwołać się do poezji ( “Sowiński w okopach Woli” J. Słowackiego, czy “Reduta
Ordona” A. Mickiewicza). Możliwe będzie również pokazanie oddziaływania, np.: mitologii,
na współczesny język polski (m.in. wykorzystywanie związków frazeologicznych, takich jak:
nić Ariadny, wierna jak Penelopa czy pięta Achillesa).
W programie nauczania historii występuje wiele elementów kultury, które trzeba korelować
ze sztuką. Zajęcia poświęcone tematom dotyczącym np.: sztuki starożytnej Grecji czy cech
stylu romańskiego można zilustrować wykorzystując materiały ikonograficzne( np.: albumy
malarstwa historycznego Jana Matejki czy Artura Grottgera), modele czy makiety. Lekcje
mogą być także połączone ze zwiedzaniem zabytków architektury, placówek muzealnych itp.
Przedstawiony poniżej konspekt lekcji dotyczący bitwy pod Grunwaldem jest propozycją
połączenia elementów j. polskiego, plastyki i historii. Takie ukazanie tematu przez
nauczycieli pozwoli uczniowi wyrobić sobie pełny obraz epoki, lepiej uporządkować fakty i
zrozumieć ówczesną sytuację polityczną. Dzięki zastosowaniu wielu metod i środków
dydaktycznych zajęcia będą atrakcyjniejsze dla uczniów.
Opracowała: Małgorzata Busse
II
Program nauczania języka polskiego w gimnazjum zakłada korelację międzyprzedmiotową.
Jest to proces wartościowy, ponieważ uczeń lepiej przyswaja treści i opanowuje umiejętności,
gdy z danym zagadnieniem ma do czynienia na kilku przedmiotach. Utrwala wówczas wiedzę
i ćwiczy sprawności w różnych okolicznościach.
Program nauczania języka polskiego, który obowiązuje w naszej szkole, przewiduje m.in.
następujące cele wychowawcze i kształcące:
- przysposobienie do uczestnictwa w kulturze, dostrzeganie ciągłości rozwoju kultury i
trwałości ludzkich osiągnięć oraz powiązań aktualnych wydarzeń z przeszłością;
- przygotowanie do odbioru dzieła literackiego i innych tekstów kultury we wzajemnych
kontekstach;
- umożliwianie odkrywania i rozumienia wartości uniwersalnych w literaturze, sztuce, w
tradycji i życiu codziennym (...).
Cele te mogą być realizowane w korelacji międzyprzedmiotowej, szczególnie wskazane jest
tu połączenie: język polski - historia - plastyka.
Wieloletnia praktyka wskazuje, iż niemożliwe jest zapoznawanie uczniów z utworami
literackimi, sylwetkami poetów i pisarzy bez zarysowania charakteru i kolorytu danej epoki.
Informacja o czasie tworzenia, kontekście historycznym powstania dzieła literackiego jest
niezbędna do jego zrozumienia i poprawnej interpretacji.
Konkretne utwory powstawały przecież w określonej sytuacji politycznej, społecznej i
ekonomicznej, pod wpływem wydarzeń historycznych. Są one więc wyrazem reakcji ludzkich
na jednostkowe zdarzenia, bądź ich ciągi.
Historia jest wobec powyższego stale obecna na lekcjach języka polskiego.
Wprawdzie program nauczania języka polskiego nie proponuje uporządkowania literatury
według epok, jednak wielu polonistów czyni to w miarę możliwości, by absolwent
gimnazjum był dobrze przygotowany do kontynuowania nauki w szkole średniej.
I tak informacje historyczne dotyczące epok kulturowych pojawiają się na lekcjach języka
polskiego przy omawianiu utworów programowych.
Oczywiście trudno mówić tu o systematyce w tej dziedzinie. Przy omawianiu, np. twórczości
Jana Kochanowskiego uczniowie poznają epokę renesansu. Jest to wiedza niezbędna do
zrozumienia literatury, a więc filozofia humanistyczna, wzorowanie się artystów na antyku,
sztuka włoskiego renesansu (występuje równocześnie korelacja ze sztuką ).Nie sposób nie
wspomnieć o rozwoju nauki i techniki renesansowej – Mikołaju Koperniku i Janie
Gutenbergu, którego wynalazek miał fundamentalne znaczenie dla rozwoju książki i
popularyzacji literatury.
Omawiając wiersze Jana Andrzeja Morsztyna wspominamy o kulturze baroku,
charakterystycznej dla tej epoki architekturze i tendencjach w malarstwie, jakże zbieżnych z
modami w literaturze.
Twórczość literacką XIX wieku należy osadzić w realiach zaborów – uczniowie łatwiej
zrozumieją wówczas dążenia twórców romantyzmu i pozytywizmu oraz wymowę ich
utworów.
Równie niezbędna jest obecność historii przy omawianiu powieści historycznych. W
pierwszej kolejności następuje bowiem konkretyzacja świata przedstawionego w utworze
literackim, gdzie elementy historyczne: wydarzenia, postaci, obyczaje, tryb, warunki życia,
strój ludzi są tłem, podstawowymi elementami fabuły utworu. Następuje tu również
zdefiniowanie gatunku, wskazanie związku literatury z historią. Ścisły związek z historią
mają różnorodne ćwiczenia stylistyczne polecane uczniom przy okazji omawiania powieści
historycznej, np.: przy analizie “Krzyżaków” H. Sienkiewicza dokonuje się charakterystyki
porównawczej rycerstwa polskiego i krzyżackiego (oczywiście uświadamiając młodzieży
przychylność autora Polakom i możliwość dowolnej interpretacji historii w dziele literackim),
opis obyczajów charakterystycznych dla danej epoki, opis przebiegu bitwy pod Grunwaldem,
opis sytuacji, np.: wręczenie mieczy królowi polskiemu.
Przy omawianiu poezji współczesnej nie sposób nie zapoznać uczniów z elementami historii
najnowszej, która na lekcjach historii pojawia się w drugiej połowie klasy III. Jakże bowiem
inaczej interpretować, np.: wiersz Stanisława Barańczaka “Pan tu nie stał”, Zbigniewa
Herberta “Sprawozdanie z raju”, Czesława Miłosza “Który skrzywdziłeś”?
Ćwiczenia w podręczniku kierujące działaniami w trakcie analizy wymienianych utworów
zawierają fragmenty opracowań historycznych, fotografie ilustrujące rzeczywistość
opisywaną w utworach lub odsyłają do konkretnych wydarzeń z życia twórców. Występuje tu
korelacja z historią i konieczność wykorzystania tej nauki na lekcjach języka polskiego.
Przy analizie wierszy struktura podręcznika proponuje też korelację ze sztuką. Większość
utworów jest ilustrowanych reprodukcjami dzieł malarskich. Przewodnik metodyczny “Jak
uczyć języka polskiego w klasie III gimnazjum?” mówi, że:
“... obraz domaga się (...) od polonisty należnego szacunku i docenienia (...).
Polonistyczne zajęcia z obrazem nie służą wyłącznie jemu samemu,
przeciwnie - rozwijają też zdolności formułowania tekstów, pogłębiają
analizę i interpretację dzieł literackich, skłaniają do własnych refleksji.”
Obraz może być ilustracją poezji, poezja często jest inspirowana dziełem plastycznym,
najciekawsze jednak jest współistnienie obu tych dzieł sztuki na lekcjach.
Stwarza to możliwość porównania środków wyrazu – metaforyki, wyzwolenia myślenia
twórczego, uświadomienie obrazowości poezji na przykład poprzez polecenie uczniom
wykonania ilustracji do wiersza.
Taki intersemiotyczny przekład wyzwala emocje, ułatwia przejście od myślenia konkretnego
do myślenia operacyjnego, prowokuje aktywność twórczą młodzieży. Co ważne – daje
możliwość pozytywnego zaistnienia uczniom słabszym.
Lekcje języka polskiego z obrazem mogą posłużyć różnorodnym ćwiczeniom językowym,
np.: układaniu opisu, dialogu, monologu wewnętrznego bohatera obrazu. Daje to szansę
oryginalnego ujęcia tematu wyrażonego dziełem plastycznym, uczy niebanalnego,
odkrywczego patrzenia na sztukę.
Cennym doświadczeniem dla uczniów gimnazjum będą lekcje poświęcone rozumieniu i
opisywaniu obrazów. “Podstawy wiedzy o sztukach plastycznych” Heleny Hohensee –
Ciszewskiej proponują kilkuetapowy opis obrazu składający się z następujących elementów: omówienie techniki wykonania, -przedstawienie tematyki i przedmiotu, -kompozycja,
perspektywa, -interpretacja (treści ideowe), -struktura artystyczna. Oczywiście na lekcje w
gimnazjum wybierzemy czynności najważniejsze, dostosowując je do percepcji uczniów.
Zbieranie wiadomości o obrazie da możliwość wykorzystywania różnych źródeł informacji,
ustalenie tematyki i opis tego, “co widzę”, zmusi do aktywnego patrzenia i uruchomienia
wyobraźni, aby “dopowiedzieć” sobie okoliczności namalowanej sytuacji. Omówienie
kompozycji i perspektywy pozwoli wykorzystać wiedzę z lekcji sztuki, próba interpretacji
nauczy odczytywać symbole i alegorie, pozwoli oprzeć się na własnej wrażliwości i
spostrzegawczości, umożliwi wyrażenie własnej opinii. Reasumując lekcje z obrazem
poszerzą wiedzę uczniów o sztuce, nauczą o niej mówić, wzbogacą wyobraźnię, będą
pretekstem do ćwiczenia umiejętności polonistycznych.
Korelacja języka polskiego ze sztuką nie dotyczy jedynie plastyki. Wielu piosenkarzy,
aktorów sięga po teksty utworów poetyckich i wykonuje je z muzyką. Wymienię tu choćby
Ewę Demarczyk, Czesława Niemena, Marka Grechutę, Michała Żebrowskiego, Annę Marię
Jopek, Kazika Staszewskiego – idola muzyki młodzieżowej. Interpretacje muzyczne wierszy
wykorzystujemy, aby uświadomić uczniom wzajemne przenikanie się sztuki poetyckiej i
muzycznej oraz w celu urozmaicenia lekcji.
Korelacji międzyprzedmiotowej wymagają również egzaminy gimnazjalne. Testy
humanistyczne zawierają różnorodne teksty kultury – literackie, plastyczne, historyczne. Od
uczniów wymagana jest umiejętność odczytywania ich ze zrozumieniem oraz interpretacja.
Od nauczycieli – przygotowanie do tego swoich podopiecznych.
Tak więc cykl przygotowanych przez nas lekcji: historii, plastyki i języka polskiego jest
propozycją zrealizowania tego celu. Elementem wiążącym wszystkie lekcje i jednocześnie
tematem głównym jest bitwa pod Grunwaldem oraz wykorzystanie tego motywu w różnych
aspektach.
Opracowała: Małgorzata Pudzianowska
III
Jedną z bardziej pożądanych form dydaktycznych w szkole jest równoczesne podejmowanie
tych samych lub podobnych problemów na różnych lekcjach. Nie chodzi tu tylko o łatwiejsze
zapamiętywanie pewnych faktów, zdarzeń czy dat. Dużo ważniejsze wydaje się pogłębienie
poznawanych, w różnych okolicznościach i na różnych przedmiotach, treści programowych i
ich przeżycie emocjonalne.
Taką próbę skorelowania plastyki z językiem polskim i historią chcemy podjąć u nas w
szkole. Wspólnie z nauczycielkami języka polskiego - panią Małgorzatą Pudzianowską i
historii - panią Małgorzatą Busse zamierzamy przeprowadzić cykl połączonych tematycznie
zajęć. Chcemy w ten sposób ważne fakty literackie i historyczne połączyć z grą wyobraźni na
zajęciach plastycznych. Pierwszym tematem takiej wspólnej lekcji będzie bitwa pod
Grunwaldem - jedno z największych zwycięstw w historii oręża polskiego. Wiele bowiem
było sławnych zwycięstw narodu polskiego, głośnych w całym świecie, ale bitwa z 15 lipca
1410 roku pod Grunwaldem z Zakonem Krzyżackim dała Polakom pewność, że możliwa jest
wygrana nawet z bardzo potężnym przeciwnikiem. To uczucie narodowej dumy, jakim
otaczamy wspomnienia o wielkiej bitwie, wyraża się nie tylko w historycznej świadomości
narodu, ale też znalazło odbicie na kartach dzieł literackich i w sztuce. Któż nie czytał
“Krzyżaków” Sienkiewicza, czy nie zna choćby z reprodukcji “Grunwaldu” Matejki ?
Uwzględniając treści programu nauczania wyszłyśmy z założenia, że w klasie I i II temat
bitwy pod Grunwaldem będzie omawiany zarówno na lekcji języka polskiego jak również
historii i plastyki. Wstępnie uzgodniłyśmy, że każda z nas poprowadzi swoją lekcje
szczegółowo z uwzględnieniem elementów pozostałych przedmiotów:
- Pani Małgorzata Busse przedstawi tło historyczne wybuchu konfliktu między Polską a
Zakonem Krzyżackim;
- Pani Urszula Kliszewska zapozna uczniów z malarstwem Jana Matejki – wielkiego malarza
historycznego, autora obrazu “Bitwa pod Grunwaldem”;
- Pani Małgorzata Pudzianowska dokona analizy obrazu J. Matejki.
Szczegółowe plany lekcji zaprezentowane będą w formie konspektów.
Opracowała: Urszula Kliszewska
KONSPEKT LEKCJI HISTORII W II KLASIE GIMNAZJUM
(W KORELACJI Z J. POLSKIM I PLASTYKĄ)
Temat: Wielki triumf oręża polskiego, czyli o bitwie pod Grunwaldem.
I. Cele główne:
1. Ukazanie stosunków polsko - krzyżackich w czasie panowania Władysława Jagiełły.
2. Przedstawienie przyczyn, przebiegu i znaczenia bitwy pod Grunwaldem.
3 Wskazanie na mapie miejscowości, które występują w temacie lekcji.
4.Nawiązanie do języka polskiego i plastyki.
II. Cele nauczania:
Poziom I – wiadomości;
- zna przyczyny wojny 1409-1411;
- wymienia dowódców armii polskiej i krzyżackiej;
- podaje dokładną datę i miejsce walki;
- wie, jakie było zakończenie bitwy;
- pamięta, kto jest autorem słynnego obrazu “Bitwa pod Grunwaldem” i powieści historycznej
pt. “Krzyżacy”.
Poziom II – umiejętności:
- ocenia znaczenie bitwy 15 lipca 1410 roku;
- określa, jakie korzyści przyniósł pokój w Toruniu 1411 r. dla Polski;
- wskazuje na mapie miejscowości: Grunwald, Toruń, Malbork, Żmudź, Ziemia Dobrzyńska.
III. Cele wychowawcze
Budzenie dumy narodowej z bohaterskiej postawy rycerstwa polskiego.
IV. Metody i formy pracy:
- praca z podręcznikiem, mapą;
- pokaz;
- ilustracja muzyczna;
- praca samodzielna;
-wykład;
-czytanie tekstu ze zrozumieniem.
V. Środki dydaktyczne:
- podręcznik: Jankowiak S., Historia; Razem przez wieki, Poznań 1999;
- “Radomskie wędrówki regionalne”, pod red. J. Pulnara; Radom 2000;
- literatura piękna - Sienkiewicz H. “Krzyżacy”;
- kaseta magnetofonowa z pieśnią “ Bogurodzica”;
- foliogramy: fazy bitwy pod Grunwaldem i obraz Jana Matejki pt. “Bitwa pod Grunwaldem”;
- schemat podsumowujący temat lekcji;
- mapa “Polska za Władysława Jagiełły”;
- kronika Jana Długosza.
VI. Czas: 2x45 minut
VII. Przebieg zajęć
Zaangażowanie
1. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem i celami lekcji.
2. Uczniowie przypominają wiadomości o konfliktach polsko- krzyżackich za Władysława
Łokietka i Kazimierza Wielkiego.
3. Odczytanie przez uczniów kilku prac domowych. Temat pracy: Na podstawie wiadomości
z podręcznika (str. 171-172), dotyczących przyczyn wybuchu wojny w 1409 roku, napisz w
imieniu króla Władysława Jagiełły apel, list otwarty wzywający rycerstwo do udziału w
wojnie z Krzyżakami [korelacja z językiem polskim].
Badanie i przekształcanie problemu.
1. Nauczyciel w wykładzie ilustrowanym mapą przedstawia przygotowania do wojny po
stronie polsko-litewskiej i krzyżackiej (planowanie strategii bitwy, organizowanie
zaopatrzenia i zastosowanie mostu pontonowego na Wiśle - tę informację uczeń może
odczytać z książki “Radomskie wędrówki regionalne”, str. 36).
2. Posługując się mapą prowadzący wskazuje lokalizację miejscowości Grunwald.
3. Za pomocą foliogramów nauczyciel przedstawia fazy bitwy z 15 VII 1410 r.: I etap –
topografia terenu, ustawienie wojsk i przybycie heroldów krzyżackich do króla Jagiełły inscenizacja fragmentu powieści H. Sienkiewicza “Krzyżacy”, ukazująca scenę przekazania
królowi dwóch mieczy [korelacja z językiem polskim].
II etap – poprzedzony zostanie odtworzeniem z taśmy magnetofonowej fragmentu pieśni z
XIII wieku “Bogurodzica”. Nauczyciel przekazuje uczniom, że była to jedna z
najdawniejszych pieśni religijnych i pierwszy polski hymn, towarzyszący rycerzom pod
Grunwaldem [korelacja z językiem polskim].Po wysłuchaniu pieśni nauczyciel opisuje
rozpoczęcie ataku i przebieg bitwy.
III etap – rozbicie wojsk krzyżackich, śmierć wielkiego mistrza Ulryka von Jungingen i
zakończenie bitwy wielkim sukcesem polskiego rycerstwa oraz jego sojuszników.
Grunwaldzkie zwycięstwo było tematem dla ówczesnych kronikarzy - Jan Długosz,
późniejszych pisarzy – Henryk Sienkiewicz i malarzy.
4. Nauczyciel nawiązuje do dzieł XIX-wiecznego malarza Jana Matejki, twórcy m.in. obrazu
“Bitwa pod Grunwaldem”. Wykorzystuje wiedzę uczniów nt. twórczości artysty. Na
foliogramie przedstawia najważniejsze postaci obrazu, biorące udział w walce – wielkiego
księcia Witolda, Ulryka von Jungingen czy Zawiszę Czarnego [korelacja z plastyką].
5. Uczniowie czytają fragment z podręcznika (str. 174) lub tekst źródłowy (fragment z kroniki
J. Długosza), dotyczący pierwszego pokoju w Toruniu z 1411 roku i odpowiadają na pytania:
- kiedy i gdzie został ogłoszony traktat?
- jakie były jego najważniejsze postanowienia?
Nauczyciel wskazuje na mapie miejscowości wymienione w traktacie pokojowym
Podsumowanie:
Wypełnienie przygotowanego wcześniej schematu stanowiącego podsumowanie tematu
lekcji. [patrz - załącznik]
Praca domowa
Ułóż pytania do krzyżówki tematycznej z hasłem Grunwald.
ZAŁĄCZNIK
dowodzący dowodzący
...................................... ......................................
największa bitwa
..................................................................
(gdzie, kiedy – data dzienna)
pokój
..................................................................
(gdzie, kiedy – data dzienna)
Postanowienia pokoju
a - ...........................................................................................................
b - ...........................................................................................................
c - ...........................................................................................................
Opracowała: Małgorzata Busse
KONSPEKT LEKCJI PLASTYKI W KLASIE II GIMNAZJUM
(W KORELACJI Z JĘZYKIEM POLSKIM I HISTORIĄ)
Zagadnienie plastyczne: analiza i ilustrowanie postaci w ruchu, w oparciu
o malarstwo Jana Matejki.
TEMAT: JAN MATEJKO – malarz historyczny.
Dynamiczne szkice postaci.
Cele główne:
1.Rozwijanie poczucia patriotyzmu;
2.Poznanie malarstwa historycznego na przykładzie twórczości Jana Matejki;
3.Pobudzanie ekspresji plastycznej inspirowanej malarstwem Matejki;
Cele operacyjne:
-uczeń po przeprowadzeniu lekcji zna najsłynniejsze obrazy Jana Matejki;
-uczeń potrafi wyrazić w formie plastycznej swoje spostrzeżenia i odczucia;
-uczeń umie samodzielnie naszkicować postać w ruchu ;
-uczeń zna kompozycję i strukturę obrazu;
Cele wychowawcze:
-uwrażliwienie uczniów na piękno i artyzm obrazów Jana Matejki
Środki dydaktyczne: albumy, ilustracje, plansza z reprodukcjami obrazów Jana Matejki,
poczet królów i książąt polskich
Literatura: ,, Jan Matejko”- Waldemar Okoń; ,, Dzieje Polski w poezji i malarstwie”- Janusz
Wałek; ,,100 najsłynniejszych obrazów”- Andrzej Osęka; ,,ABC- twórców plastyki”- Helena
Hohensee – Ciszewska; ,,Jan Matejko”- Maria Szypowska;
Forma pracy: indywidualna
Metody, techniki pracy:
Słowna: omówienie tematu przez nauczyciela;
Oglądowa: pokaz albumów, reprodukcji;
Czynnościowa: praca twórcza uczniów (szkice dynamiczne )
Materiały i przybory: blok, ołówki miękkie, kredki, pastele, tusz, patyk;
Czas trwania lekcji: dwie jednostki lekcyjne;
Przebieg lekcji:
1.Zajęcia organizacyjne(przygotowanie uczniów do lekcji)
2.Wprowadzenie do tematu lekcji: omówienie malarstwa Jana Matejki w powiązaniu z tłem
historycznym (nawiązanie do bitwy pod Grunwaldem-przebieg bitwy, kiedy się toczyła, kto
stał na czele wojsk) i literackim (nawiązanie do powieści ,,Krzyżacy’’ Henryka Sienkiewicza)
zobrazowanie tematu ilustracjami z albumów.
Nauczyciel prezentuje przygotowaną planszę z reprodukcjami najsłynniejszych obrazów Jana
Matejki i przedstawia sylwetkę malarza: Jan Matejko (1838-1893)jeden z największych
malarzy historycznych Polski.
Studia w Krakowie, Monachium i Wiedniu. Już na studiach szkicował charakterystyczne typy
ludzkie, wykonywał studia koni, motywy pejzażowe, scenki z życia codziennego. Mieszkał i
pracował w Krakowie, tutaj powstały jego słynne obrazy upamiętniające różne momenty z
polskiej historii: triumfy polskiego oręża w bitwie z Krzyżakami pod Grunwaldem, z Turkami
pod Wiedniem, z Rosjanami w bitwie pod wodzą Tadeusza Kościuszki pod Racławicami,
chwalebne uchwalenie Konstytucji 3Maja, a także płótna sławiące działalność i czyny
wybitnych Polaków: Kazanie Skargi, Rejtan. Wrażliwy na prawdziwość szczegółu, był
Matejko mistrzem w imitowaniu pędzlem i farbą właściwości przedstawianych w materii –
tkanin, zbroi, a przede wszystkim w kształtowaniu rysów przedstawianych postaci
historycznych w rozmaitych sytuacjach, odczuciach i nastrojach. Ekspresję swoich obrazów
wzmacniał dynamiczną kompozycją postaci i ich teatralną gestykulacją. Pod koniec życia
Matejko wykonał wraz z uczniami polichromię kościoła Mariackiego w Krakowie. Sporządził
też poczet królów polskich. Pragnął, żeby na jego pogrzebie dzwonił dzwon Zygmunta i tak
się stało. Był największą indywidualnością w malarstwie polskim. Za “Bitwę pod
Grunwaldem ” malarz otrzymał od Rady Miasta dar niezwykły berło – jako symbol jego
panowania w sztuce.
Nauczyciel prezentuje przygotowaną planszę z reprodukcjami różnych wizji malarskich bitwy
pod Grunwaldem; pyta uczniów, która z ilustracji jest najbardziej zbliżona do ich
wyobrażenia tego epizodu w dziejach Polski.
3.Omówienie tematu ćwiczenia: omówienie przez nauczyciela proporcji ciała ludzkiego,
wybranie spośród uczniów wzorca – modela.
4.Praca indywidualna uczniów: szkice postaci w ruchu ze szczególnym zwróceniem uwagi na
proporcje ciała i zaznaczenie światłocienia ;próba stworzenia kompozycji dynamicznej
poprzez wprowadzenie “kłębowiska postaci” jako cechy charakterystycznej dla
batalistycznego malarstwa Jana Matejki.
5.Omówienie prac uczniów ze zwróceniem uwagi na właściwe zakomponowanie obrazu i
uchwycenie dynamiki postaci.
6.Podsumowanie lekcji : pytania sprawdzające zrozumienie przez uczniów przekazanych
wiadomości ;omówienie najlepszych prac i ocena.
7. Zadanie pracy domowej – próba analizy wybranego obrazu Jana Matejki .
Opracowała: Urszula Kliszewska
Konspekt lekcji języka polskiego z elementami historii i plastyki
II klasa gimnazjum - dwie godziny lekcyjne
Temat: “Bitwa pod Grunwaldem” Jana Matejki w oczach gimnazjalisty - opis.
Cele główne:






Kształtowanie umiejętności aktywnego patrzenia.
Doskonalenie umiejętności opisu dzieła malarskiego, stosowanie pojęć: kompozycja,
plan centralny, tło, kolorystyka.
Doskonalenie sprawności wyszukiwania informacji.
Kształtowanie wrażliwości estetycznej uczniów.
Utrwalenie wiedzy zdobytej na lekcjach historii i plastyki, uświadomienie
wzajemnych zależności tych nauk.
Bogacenie słownictwa.
Cele operacyjne:


Uczeń potrafi opisać obraz używając fachowych terminów.
Wykorzystuje na lekcji wiedzę zdobytą na historii i plastyce.
Metody pracy:
Heureza. Praca w grupach. Elementy dyskusji.
Pomoce naukowe:





Album z malarstwem “Matejko. Obrazy olejne.”, W-wa, 1993.
Tygodnik “Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieła.”, nr27, Jan Matejko, W-wa,
1999.
Kserokopie reprodukcji obrazu “Bitwa pod Grunwaldem” J. Matejki w kolorze i w
technice czarno-białej z wyróżnieniem postaci historycznych.
Kserokopie reprodukcji obrazów “Bitwa pod Grunwaldem” innych autorów.
Kaseta z nagraniem “Bogurodzicy”.
Tok lekcji:
1. Nawiązanie nauczyciela do tematu, swobodne wypowiedzi uczniów o bitwie pod
Grunwaldem (okoliczności poprzedzające, przyczyny, czas,ramowy przebieg, najważniejsi
uczestnicy).
2. Omówienie wykorzystania tego motywu historycznego przez innych artystów (H.
Sienkiewicz “Krzyżacy”, J. Matejko “Bitwa pod Grunwaldem”).
3. Uzupełnianie wiedzy uczniów informacją o innych obrazach przedstawiających bitwę –
kopie reprodukcji.
4. Uświadomienie uczniom celów lekcji.
5. Podanie tematu.
6. Prezentacja kserokopii reprodukcji obrazu J. Matejki “Bitwa pod Grunwaldem”, (rozdanie
uczniom).
7. Ustalenie tematyki obrazu (tytuł, malarstwo batalistyczne) i planów:I - walczący rycerze, II
- tło (zabudowania, las, niebo, itd.).
8. Ćwiczenie - polecenie podania epitetów charakteryzujących bitwę przedstawioną na
obrazie: Bitwa – zacięta, nieprzerwana, wszechogarniająca, wszechobecna, niszcząca,
itp.,(zapis).
9. Podział klasy na grupy, rozdanie stosownych pomocy naukowych, analiza obrazu według
propozycji Heleny Hohensee – Ciszewskiej:I gr. Ustal podstawowe wiadomości na temat
obrazu, (kiedy powstał, jaką technika jest wykonany, na czym, rozmiary, gdzie obecnie się
znajduje?)
II gr. Jakie elementy obejmuje plan pierwszy? W jaki sposób są przedstawione postaci?
III gr. Które z postaci pierwszego planu stanowią centralny punkt obrazu? Co sprawia, że
przykuwają uwagę widza? IV gr. Jakie elementy obejmuje tło – II plan?
V gr. Czy na tym obrazie można “zobaczyć” dźwięki? Jakie? Wyobraź sobie.Tłem dla
pracujących grup jest odtwarzana z taśmy magnetofonowej “Bogurodzica”.
10. Ustalenie, czego słuchali uczniowie podczas pracy. Krótkie przypomnienie wiadomości o
“Bogurodzicy”.
11. Przedstawienie prac poszczególnych grup, omówienie, wnioski, próba
interpretacji obrazu, wrażenia, sądy własne.
12. Sporządzenie notatki – planu opisu.
Plan opisu obrazu:
a). Wiadomości ogólne – rok powstania 1878 (3 lata), olej na płótnie,wymiary 426x987 cm,
42m,Muzeum Narodowe – Warszawa.
b). Plan pierwszy- stłoczenie wojowników polskich i krzyżackich, postaci z sugestywnymi
twarzami, w malowniczych szatach, zbrojach lub półnagich, konie, uprząż, oręż, chorągwie –
dynamizm.
c). Centralne postaci planu pierwszego- Ulryk von Jungingen i książę Witold – są większe,
doświetlone, wyeksponowane barwą – biel i czerwień – dynamizm.
d). Tło – zabudowania, młyn, las, chmury, dym i element fantastyczny św. Stanisław.
e). Efekty dźwiękowe “widziane” oczami wyobraźni (“Bogurodzica”, wrzawa, kwik koński,
szczęk broni, okrzyki).
f). Ocena – czy obraz podoba ci się, co o nim sądzisz?
Praca domowa.
Opisz obraz J. Matejki “Bitwa pod Grunwaldem” wykorzystując plan przygotowany na lekcji.
Opracowała: Małgorzata Pudzianowska
Bibliografia
“ABC twórców plastyki”- Helena Hohensee- Ciszewska,
WSiP, W-wa 1992
“100 najsłynniejszych obrazów”- Andrzej Osęka, Wiedza Powszechna,
W-wa 1990
“Jan Matejko”- Waldemar Okoń, Wydawnictwo Dolnośląskie,
Wrocław 2002
“Jan Matejko”- Maria Szypowska, Zarząd Krajowy Związku Młodzieży
Wiejskiej oraz Zespoły Usługowo- Wytwórcze ZK ZMW
“AGROTECHNIKA”, W-wa 1988
“Dzieje Polski w malarstwie i poezji”- Janusz Wołek, Wydawnictwo
Interpress, W-wa 1987
“Matejko. Obrazy olejne” W-wa 1993
“Wielcy malarze. Ich życie, inspiracje i dzieła”- Tygodnik, nr 27 “Jan Matejko”, W-wa 1999
“Radomskie wędrówki regionalne”- pod red. J. Pulnara; Radom 2000.