instytutprojektowania urbanistycznego

I N S T Y T U T
P R O J E K T O W A N I A
U R B A N I S T Y C Z N E G O
ROK 3
Komunikacja miejska
WYKŁAD 1:
Ulice: definicje, klasyfikacja, kompozycja sieci ulic
Dr inż. arch. Wojciech Wicher
Def inic j e uli c y:
I.
Ulica to pas terenu na obszarze zainwestowania miejskiego prawnie wydzielony
liniami rozgraniczającymi, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów oraz do
ruchu pieszych, a ponadto do prowadzenia ciągów uzbrojenia inżynieryjnego.
II.
Ulicę w sensie przestrzennym tworzy przylegająca do niej zabudowa,
która poprzez swoją kompozycję, skalę, typologię oraz mieszczące się
w niej funkcje kształtuje charakter ulicy jako wnętrza urbanistycznego.
III.
Ulicę jako przestrzeń publiczną tworzą różnorodne formy aktywności i interakcji
społecznych skupione wewnątrz przestrzeni wyznaczonej przez otaczającą
zabudowę a generowane przez znajdujące się w niej funkcje.
Cec hy ulic y - r óżnic e w s tos unk u do drogi zam iej s k iej :

tworzenie wnętrz i przestrzeni urbanistycznej o zaplanowanym układzie kompozycyjnym
drogi przebiegają głównie w terenie otwartym lub wśród zabudowy rozproszonej, nie
tworzącej związków przestrzennych typu miejskiego;

bezpośrednie powiązania z przyległymi terenami poprzez zhierarchizowaną sieć ulic
różnych kategorii w przypadku dróg odbywa się to poprzez bezpośrednie drogi dojazdowe
(zależnie od klasy);

złożony przekrój poprzeczny wynikający z różnorodności pełnionych funkcji (jezdnia,
torowisko, chodnik, ścieżka rowerowa, pas do parkowania, pas zieleni) i form otaczającej
architektury - efektem jest wyraźna segregacja ruchu;

złożony przebieg w przekroju podłużnym związany jest z rzeźbą terenu oraz ze specyfiką
zagospodarowania terenów miejskich
w przypadku dróg zamiejskich wprowadza się
niwelacje terenu w celu uproszczenia przebiegu;

rodzaj i wielkość ruchu ulicznego jest zróżnicowana, intensywniejsza, z dużym udziałem
ruchu pieszego na drogach dominuje ruch kołowy;

obecność infrastruktury uzbrojenia terenu
drogi w większości przypadków nie posiadają
przewodów uzbrojenia podziemnego;

odwodnienie przy pomocy sieci kanalizacyjnej
ścieków
drogi odwadniane są za
pomocą rowów i
Pods tawowe poj ęc ia wg us tawy o drogac h public znyc h:
DROGA - budowla wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz
instalacjami, stanowiącą całość techniczno-użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu
drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym.
ULICA - droga na terenie zabudowy lub przeznaczonym do zabudowy zgodnie z przepisami
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w której ciągu może być zlokalizowane
torowisko tramwajowe.
PAS DROGOWY - wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego
powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia
techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także
urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą.
DROGA PUBLICZNA to droga zaliczona na podstawie niniejszej ustawy do jednej z
kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z
ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych.
Kategor ie dr óg public znyc h wg us tawy o drogac h public znyc h :
podział dróg publicznych wg ich dostępności:
 drogi ogólnodostępne;
 drogi o ograniczonej dostępności, w tym autostrady i drogi ekspresowe
podział wg funkcji pełnionych w sieci drogowej i własności:
 drogi krajowe
drogi i ulice klasy: A, S, GP i wyjątkowo G (własność Skarbu Państwa)
 drogi wojewódzkie
drogi i ulice klas: G, Z i wyjątkowo GP (własność samorządu województwa)
 drogi powiatowe
ulice klas: G, Z i wyjątkowo L (własność samorządu powiatu)
 drogi gminne
drogi i ulice klas: L, D i wyjątkowo Z (własność samorządu gminy lub miasta)
Pozos tałe poj ęc ia:
LINIE ROZGRANICZAJĄCE - granice oddzielające w planie ogólnym przestrzeń ulicy
(drogi) od terenów o innym sposobie użytkowania (tzw. pas drogowy); w obrębie tych linii
nie powinna znajdować się żadna zabudowa nie związana funkcjonalnie z funkcją
komunikacyjną za wyjątkiem infrastruktury uzbrojenia podziemnego.
LINIE ZABUDOWY - są to linie, w których stawiane są budynki; rozstaw linii zabudowy jest
zwykle większy od rozstawu linii rozgraniczających, jednak w poszczególnych przypadkach
decyduje o tym charakter zabudowy i wystąpić mogą sytuacje pokrywania się linii zabudowy
z liniami rozgraniczającymi (tereny gęstej zabudowy odrzeżnej), lub nawet ich
przekroczenia (zabudowa z podcieniami). Linia może być ściśle zdefiniowana lub umowna
(dla zabudowy zwartej lub rozluźnionej).
Pods tawowe par am etr y:
PRĘDKOŚĆ PROJEKTOWA (VP) stanowi podstawowy parametr techniczno-ekonomiczny
z podporządkowanymi granicznymi wartościami parametrów geometrycznych, dopuszczalnymi proporcjami pomiędzy nimi i zakresem wyposażenia ulicy.
DO ST ĘPNOŚĆ charakteryzuje częstość i sposób połączeń ulicy z innymi przecinającymi
ją ulicami (drogami) oraz zakres obsługi bezpośredniego otoczenia. Obsługa bezpośredniego otoczenia jest pojęciem określającym możliwości wjazdu z ulicy na teren otaczającego zagospodarowania (i odwrotnie), lub możliwości postoju w jego sąsiedztwie. W prawidłowo zaprojektowanym układzie ulicznym ulice wyższych klas powinny mieć ograniczoną
dostępność bowiem jej zwiększenie wiąże się zawsze z obniżeniem walorów ulicy dla ruchu
nie związanego z jej otoczeniem (tranzyt).
Elem enty ulic y:
-
zabudowa
torowisko tramwajowe
jezdnia + zatoki postojowe i przystankowe
ścieżki rowerowe
chodniki
pasy zieleni
mała architektura i detal uliczny
Hierar c hia ulic w m iej s k im uk ładzie drogowym :
Sieć ulic w mieście powinna tworzyć układ charakteryzujący się czytelną hierarchią. Pozycja
ulicy w tej hierarchii uzależniona jest nie tylko od klasyfikacji funkcjonalnej jako układu
komunikacyjnego ale także w zależności od innych funkcji pełnionych przez ulice, ktore
decydują o np. handlowym, rekreacyjnym czy mieszkaniowym charakterze.
Klas yf ik ac j a:
A
autos tr ady - przeznaczone wyłącznie dla ruchu pojazdów samochodowych.
Charakteryzują się bezkolizyjnymi jezdniami o ruchu jednokierunkowym, dostępnymi
jedynie w węzłach i nie obsługującymi bezpośredniego otoczenia. Drogi klasy "A" służą
do szybkich połączeń komunikacyjnych pomiędzy miejscowościami oraz do bezkolizyjnego przeprowadzania ruchu tranzytowego przez obszary zurbanizowane (obwodnice).
[cz.w.: poza miastem ≥ 15 (5) km; w mieście ≥ 5 (3) km]
S
dr ogi ek s pr es owe - przeznaczone są wyłącznie dla ruchu pojazdów samochodowych.
Charakteryzują się bezkolizyjnymi jezdniami o ruchu jednokierunkowym, dostępnymi
jedynie w węzłach i nie obsługującymi bezpośredniego otoczenia. Drogi klasy "S" mogą
być elementem ogólnomiejskiego układu drogowego umożliwiającym szybkie połączenie odległych rejonów zespołu miast będąc jednocześnie kontynuacją zamiejskiej
drogi ekspresowej lub połączeniem układu ulic z autostradą.
[cz.w.: poza miastem ≥ 5 (3) km; w mieście ≥ 3 (1,5) km]
GP dr ogi ( ulic e) główne ruc hu przys pies zonego - przeznaczone są dla wszystkich
kategorii użytkowników z możliwością wprowadzenia pewnych ograniczeń.
Charakteryzują się znacznym ograniczeniem dostępności. Drogi klasy "GP" mogą być
elementami ogólnomiejskigo układu drogowego umożliwiającymi szybkie połączenia
odległych rejonów dużego miasta lub zespołu miast.
[cz.w.: poza miastem ≥ 2000 (1000) m; w mieście ≥ 1000 (600) m]
G
dr ogi główne - są podstawowym elementem układu komunikacyjnego miasta,
niezależnie od jego wielkości. Drogi klasy "G" obsługują bezpośrednie otoczenie z tym,
że konieczne są rozwiązania techniczne i organizacyjne zmniejszające negatywny
wpływ tej obsługi na ruch pojazdów.
[cz.w.: poza miastem ≥ 800 (500) m; w mieście ≥ 600 (400) m]
Z
dr ogi zbior c ze - obsługują zespoły osiedli mieszkaniowych lub dzielnicę przemysłową. Drogi klasy "Z" obsługują bezpośrednie otoczenie z niewielkimi ograniczeniami.
[cz.w.: poza miastem ≥ 500 (300) m; w mieście ≥ 250 (150) m]
L
dr ogi lok alne - obsługują obszar, na którym się znajdują. W pełnym zakresie
obsługują bezpośrednie otoczenie. Przebiegać nimi mogą linie autobusowe obsługujące dany obszar. Drogi lokalne mogą być projektowane w dwóch formach: w formie
klasycznych ulic oraz z zastosowaniem zasad ruchu "uspokojonego".
[cz.w.: bez ograniczeń]
D
dr ogi doj azdowe - obsługują wyłącznie obiekty znajdujące się przy nich. Drogi
dojazdowe mogą być projektowane w dwóch formach: w formie klasycznych ulic oraz z
zastosowaniem zasad ruchu uspokojonego.
[cz.w.: bez ograniczeń]
Ulice klas wyższych (S, GP, G) mogą pełnić również funkcje klas niższych (Z, L, D)
wymaga to jednak projektowania dodatkowych jezdni bocznych. W przypadku pełnienia
dwóch funkcji klasa ulicy oznaczana jest np.: „S+Z"; „GP+D" itp.
Klasę ulicy określa odpowiedni zapis w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego, umieszczony przy symbolu klasyfikacji użytkowej każdego z obszarów tras
komunikacyjnych (KT) z dodatkowym parametrem w postaci ułamka, określajacym ilość
jezdni (licznik) oraz ilość pasów na każdej jezdni (mianownik), np.: „KT G 2/2”; „KT Z1/4”
itp.
Stref y r uc hu us pok oj onego:
STREFY RUCHU USPOKOJONEGO - pod pojęciem „uspokojenie ruchu" rozumie się
zmniejszenie jego prędkości i zmianę techniki jazdy kierowców. Zastosowane środki
powinny wymusić wolniejszą i bezpieczniejszą jazdę. Strefy ruchu uspokojonego
wprowadza się w obszarach zwartej zabudowy mieszkaniowej na uliczch klasy L lub D i
mogą obejmować cały obszar mieszkaniowy lub tylko wybrane ulice co uzależnione jest od
ogólnie przyjętej koncepcji urbanistyczno-architektonicznej zespołu. Głównym celem takiej
strefy jest zwiększenie bezpieczeństwa pieszych, a zwłaszcza dzieci.
Kryter ia oc eny s iec i ulic os iedla m ies zk aniowego:











czytelność kompozycyjna;
segregacja ruchu pieszego i kołowego;
dostępność - długość drogi dla ruchów docelowych;
równomierność obciążenia sieci;
ochrona przed ruchem tranzytowym;
możliwość objazdów;
dogodność powiązań z otoczeniem;
dogodność dla lokalizacji parkingów;
dogodność dla lokalizacji handlu i usług;
dogodność do prowadzenia komunikacji zbiorowej;
elastyczność realizacyjna (etapowanie inwestycji).
tabela I.
Obowiązująca aktualnie w Polsce klasyfikacja funkcjonalno-techniczna ulic - zestawienie na podstawie Warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogi publiczne
i ich usytuowanie (rozporządzenie Min. Transportu i Gospodarki Morskiej z 1999 r.) oraz Wytycznych projektowania ulic (instrukcja techniczna z 1992 r.)
KLASA ULICY
TYP O W E F U N K C J E
DOSTĘPNOŚĆ
PRZEKRÓJ
POPRZECZNY
UKŁAD
NAZWA
OBSŁUGUJĄCY
PODSTAWOWY
miejska droga
ekspresowa
ulica główna
ruchu
przyspieszonego
SYMBOL
S
GP
 miejskie
 zamiejskie
 połączenia z innymi ulicami
 obsługa bezpośredniego otoczenia
L. JEZDNI
 L. PASÓW
 powiązanie odległych rejonów
miast (aglomeracji, konurbacji)
 drogi krajowe
 tylko w węzłach, zalecany odstęp:
1500-3000 m
 nie obsługuje bezpośredniego
otoczenia, zakaz zatrzymywania i
postoju
 powiązanie odległych rejonów
dużego miasta oraz zespołu miast
 drogi krajowe,
warunkowo wojewódzkie
SZEROKOŚĆ
PASA
RUCHU
SZEROKOŚĆ
W LINIACH
ROZGRANI
CZAJĄCYCH
PRĘDKOŚĆ
PROJEK
TOWA
orientacyjna
VP
SYMBOL
[m]
[m]
[km/h]
23
22
S 2/3
S 2/2
3,5
50
40
80, 70
dop. 60
 na skrzyżowaniach i w węzłach,
zalecany odstęp: 600-1000 m
 zakaz zatrzymywania i postoju,
pasy postoj. dop. przy moderniz.,
wjazdy bramowe dop. wyjątkowo
23
23
12
GP 2/3
GP 2/2
GP 1/2
3,5
50
40
30
70, 50
 powiązanie rejonów miasta
 drogi wojewódzkie i powiatowe,
warunkowo krajowe
 na skrzyżowaniach, zalecany
odstęp: 400-500 m
 parkowanie na pasach postojowych z zalecanym pasem
manewrowym, liczba wjazdów
bramowych ograniczona
23
22
14
12
G 2/3
G 2/2
G 1/4
G 1/2
3,5
45
35
30
25
60, 50
 obsługa zespołu osiedli, dzielnicy
przemysłowej itp.
 drogi wojewódzkie i powiatowe,
warunkowo gminne
 na skrzyżowaniach, zalecany
odstęp: 150-300 m
 parkowanie na pasach postojowych, pożądane ograniczenie
liczby wjazdów bramowych
22
14
12
Z 2/2
Z 1/4
Z 1/2
3,5
30
25
20
60, 50,
40
RUCHU
ulica główna
G
ulica zbiorcza
Z
ulica lokalna
L
 obsługa osiedla
 drogi gminne,
warunkowo powiatowe
 na skrzyżowaniach
 nie ograniczona
12
L 1/2
3,0
12
40, 30
ulica dojazdowa
D
 obsługa zespołu budynków
 drogi gminne
 na skrzyżowaniach
 nie ograniczona
12
11
D 1/2
D 1/1
2,5-2,25
3,5-3,0
10
10
30