ZAŁĄCZNIK 2. Opisy siedlisk przyrodniczych i gatunki zwierząt

Transkrypt

ZAŁĄCZNIK 2. Opisy siedlisk przyrodniczych i gatunki zwierząt
Typy siedlisk przyrodniczych z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej
3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z
Nympheion, Potamion
Kod Physis: 22.13 X (22.41, 22.42, 22.43)
Definicja
Naturalne jeziora i stałe niewielkie zbiorniki wodne oraz odcięte fragmenty koryt rzecznych
z wolno pływającymi w toni wodnej makrolitami (Potamion i częściowo Nymphaeion), makrofitami
zakorzenionymi w dnie oraz o liściach pływających (część Nymphaeion), a także prymitywnymi
skupieniami drobnych roślin pływających po powierzchni wody(Lemnetea) (Herbich i in. 2004).
Kod Natura: 3150- 2 Starorzecza i drobne zbiorniki wodne
Identyfikator geobotaniczny: zbiorowiska z klasy Potametea, Lemnetea
Charakterystyka
Stałe zbiorniki wodne o powierzchni od kilkuset metrów kwadratowych do kilku hektarów oraz
niewielkiej głębokości maksymalnej (nie przekraczającej zazwyczaj 3 m). W ich obrębie najczęściej
nie wyróżnia się stref charakterystycznych dla jezior: pelagialu i profundalu. Niewielka głębokość, a co
za tym idzie - objętość wody skutkuje tym, że zbiorniki te szybciej reagują na zmiany temperatury
otoczenia - w skrajnych przypadkach występują zauważalne dobowe wahania temperatury ich wód.
okresie letnim nagrzewają się silniej od dużych jezior i zazwyczaj nie są stratyfikowane. W przypadku
zbiorników głębszych może wykształcać się warstwa skoku termicznego- niepełna stratyfikacja. Stan
wód w drobnych zbiornikach i starorzeczach może ulegać w ciągu roku i w wieloleciach znacznym
wahaniom, są one bowiem bardzo wrażliwe na zmiany stosunków wodnych otaczających je terenów.
Ruch wód w obrębie misy zbiornika (falowania i prądy) zwykle jest ograniczony- ze względu na
niewielką powierzchnię.
Spontaniczna dynamika roślinności jest niewielka lub umiarkowana, polegająca głównie na
stopniowym wzroście żyzności tych siedlisk, odkładaniu osadów i stopniowym wypłycaniu.
Utrzymywanie niskiej trofii starorzeczy zależy głównie od ciągłego kontaktu z rzeką.
Silna antropopresja prowadzi do gwałtownych zmian w roślinności, powoduje masowe pojawy
gatunków znoszących zanieczyszczenie wód, np. rogatka sztywnego.
Zmiany stosunków wodnych (spadek poziomu wód) powodują gwałtowne wypłycenie oraz
wkraczanie roślinności typowej dla szuwaru i łozowisk.
Są to siedliska często występujące w skali kraju. Drobne zbiorniki wodne- zwłaszcza
w krajobrazie rolniczym, znacznie zwiększają bioróżnorodność otoczenia.
Ze względu na niewielką głębokość i objętość zbiorników, nawet nieznaczne i krótkotrwałe
wahania poziomu wód gruntowych powodują spadek poziomu wód w zbiorniku i degradację siedliska
(Herbich i in. 2004).
W opracowaniu za siedliska w stanie uprzywilejowanym przyjęto zbiorniki o umiarkowanej
trofii, charakteryzujące się licznie występującymi płatami roślinności ze związku Nymphaeion
i Potamion.
4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Polio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion)
Kod Physis: 31.2
Definicja
Subatlantyckie i subkontynentalne śródlądowe suche wrzosowiska, najprawdopodobniej
w całości pochodzenia antropogenicznego (Herbich i in. 2004).
Kod Natura: 4030-2 Wrzosowiska knotnikowe
Identyfikator fitosocjologiczny: Polio- callunetum
Charakterystyka
Zbiorowiska wrzosowisk knotnikowych Pohlio- Callunetum rozwijają się na ubogich, kwaśnych
i piaszczystych glebach o pH 4,5- 5,0, wykształconych z piasków luźnych lub słabogliniastych, na
luźnych, ubogich utworach czwartorzędowych o przemywnej gospodarce wodnej. Tworzą się głównie
na piaskach glaciofluwialnych, takich jak: piaski sandrowe, piaski rzeczne teras akumulacyjnych oraz
na piaskach wydmowych.
Amplituda ekologiczna wrzosowisk knotnikowych w odniesieniu do warunków troficznych jest
wąska, natomiast dość szeroka w stosunku do wilgotności podłoża. Poziom wody gruntowej waha się
od 0,5 do 3,0 m. Wrzosowiska knotnikowe Pohlio- Callunetum rozwijają się obszarowo i zajmują duże
powierzchnie, od kilku arów do kilkudziesięciu hektarów. Zwykle duże powierzchnie wrzosowiska
knotnikowego występują na terenach wojskowych (poligonowych). Wykształcone na obrzeżach lasów,
wzdłuż dróg i szlaków komunikacyjnych, na nasłonecznionych skarpach, wzdłuż linii oddziałowych, na
odlesionych powierzchniach pasów przeciwpożarowych oraz pod liniami energetycznymi występują w
postaci pasów o różnej szerokości, od 1,5 do 10 metrów. Wrzosowiska knotnikowe występują na
antropogenicznie wykształconych siedliskach i w związku z tym mają charakter roślinności
półnaturalnej.
Zbiorowiska wrzosowisk knotnikowych Pohlio- Callunetum mają postać wrzosowiska
krzewinkowego, wyróżniającego się dominacją wrzosu zwyczajnego Calluna vulgaris, przyjmującego
nierzadko facjalną postać. Struktura zespołu skupia się w dwóch warstwach. Pierwszą warstwę
z dominującym i panującym gatunkiem buduje wrzos zwyczajny Calluna vulgaris, kształtujący
charakterystyczną fizjonomię tych wrzosowisk. Drugą warstwę tworzą niskie rośliny, takie jak:
jastrzębiec kosmaczek Hieracium pilosella, mietlica pospolita Agrostis capillaris, turzyca piaskowa
Carex arenaria oraz bogata flora mchów i porostów (łącznie 70 gatunków). Pojedynczo oraz
w rozproszeniu pojawiają się tu gatunki drzew i krzewów, wśród których najczęstsze to: sosna
zwyczajna Pinus sylvestris, brzoza brodawkowata Betula pendula oraz żarnowiec miotlasty
Sarothamnus scoparius.
Wrzosowiska knotnikowe Pohlio- Callunetum należą do zbiorowisk stosunkowo trwałych, ze
względu na skrajne warunki glebowe i termiczne, w jakich występują. Rozwijają się na suchych
obszarach piaszczystych oraz w wilgotnych obniżeniach terenu.
Wrzosowiska knotnikowe, związek Pohlio-Callunion, występują w zachodniej i środkowej
części Europy. Należą do najczęściej spotykanego typu wrzosowisk, z centrum występowania w
zachodnich regionach kraju. Wrzosowiska knotnikowe występują na dawnych i współczesnych
obszarach poligonowych. Na terenie Pomorza0Zachodniego: w północnej części Puszczy Drawskiej,
na Pojezierzu Południowopomorskim- na rozległym obszarze poligonowym między Bornem
Sulinowem, Szczecinkiem i Okonkiem. Występują w Borach Dolnośląskich: w północnej i wschodniej
części Borów Dolnośląskich.
Do najważniejszych cech, które trzeba uwzględnić podczas prac nad tworzeniem planów
ochrony dla tego typu wrzosowisk należy duża wrażliwość tych siedlisk na zahamowany dostęp
światła oraz wzrost trofii.
6120 Ciepłolubne śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae)
Kod Physis: 34.34
Definicja
Piaszczyska śródlądowe o wyraźnie kontynentalnym charakterze, pokryte niskimi, luźnymi
murawami, z licznymi trawami o kępowym wzroście, najczęściej kseromorficznej budowie pędów
oraz silnie rozwiniętym systemie korzeniowym i licznych terofitach. Zbliżone do muraw
kserotermicznych, na ogół ciepłolubne (Herbich i in. 2004).
Kod Natura: 6120- 1 Ciepłolubne murawy napiaskowe
Siedlisko priorytetowe
Identyfikator fitosocjologiczny: Koelerion glaucae
Charakterystyka
Zbiorowiska ciepłolubnych muraw napiaskowych są bardzo zróżnicowane pod względem
warunków siedliskowych. W podłożu zaznacza się zwykle znaczny udział węglanu wapnia. Występują
na ubogich i luźnych glebach, typu pararędziny inicjalne i właściwe, o odczynie pH od 0,6 do 0,9,
wytworzonych z piasków zwałowych i na żwirach, z niskim poziomem wody gruntowej. Wykształcają
się także na luźnych, ubogich utworach czwartorzędnych o przemywnej gospodarce wodnej, głównie
na piaskach sandrowych, piaskach rzecznych teras akumulacyjnych oraz na piaskach wydmowych.
Występują w miejscach suchych, nasłonecznionych, na terenach niemal płaskich oraz na
zboczach o wystawie południowej i wschodniej, przy wysokich temperaturach powietrza i gleby oraz
niskiej wilgotności podłoża. Ciepłolubne murawy napiaskowe spotykane są na piaskach aluwialnych w
dolinach dużych rzek, na wydmach śródlądowych, na piaszczystych obszarach morenowych, na
piaszczystych madach w dolinach rzek, na piaskach dolinowych oraz sandrowych i na suchych
żwirowo- piaszczystych kamieńcach w dolinach rzek podgórskich, a także na siedliskach
antropogenicznych, jak nasypy czy żwirownie.
Zbiorowiska ciepłolubnych muraw napiaskowych rozwijają się w rejonach występowania
muraw kserotermicznych, zwłaszcza muraw ostnicowych (Sileno otitis- Festucetum). Spotykane są
także na piaszczystych aluwiach i piaszczystych madach w dolinach dużych rzek (CorynepchoroSilenetum tararicae, Kochietum arenariare). Na ogół występują na najbardziej skrajnych siedliskach
zarówno pod względem warunków termicznych, jak i wilgotności. Zajmują zwykle niewielkie
powierzchnie od kilku do kilkudziesięciu arów (Corynephoro- Silenetum tataricae, Kochietumarenariae, Kohlerio- Astragaletum arenarii, Festuko- Elymetum arenarii), chociaż w niektórych
przypadkach (Sileno ottis- Festucetum, Festuco psammophilae- Koelerietum glaucae) mogą
zajmować od kilku hektarów, mając wyraźnie charakter roślinności półnaturalnej.
Ciepłolubne murawy napiaskowe są zbiorowiskami względnie trwałymi ze względu na skrajne
warunki glebowe i termiczne, w jakich występują. Często odgrywają rolę pionierską, zwłaszcza na
obrywach piaszczystych i w dolinach rzecznych, a wtedy naturalne procesy sukcesyjne zachodzą
stosunkowo wolno. Jednak większość zbiorowisk ciepłolubnych muraw napiaskowych ma wyraźnie
charakter półnaturalny, wykształcający się pod wpływem ekstensywnej gospodarki. Przy braku
oddziaływania czynników antropogenicznych naturalne procesy sukcesyjne zachodzą tu znacznie
szybciej. Niewielki nawet wzrost żyzności podłoża (eutrofizacja siedliska) prowadzi do zmiany
warunków świetlnych, poprzez zwiększenie zwarcia murawy i stopniową eliminację gatunków
światłolubnych i roślin o niskim wzroście, które pojawiały sie pomiędzy kępami traw.
Zarzucenie tradycyjnych metod gospodarowania, zwłaszcza wypasu, umożliwiło
uruchomienie, a w niektórych przypadkach przyspieszenie procesów sukcesji wtórnej. Przemiany
sukcesyjne prowadzą do przekształcania się zbiorowisk ciepłolubnych muraw napiaskowych
w bardziej bujne, mezofilne zbiorowiska murawowe i zaroślowe.
Poważnym zagrożeniem dla siedliska jest jego bardzo ograniczony zasięg przestrzenny oraz
znaczne rozproszenie, a niekiedy także niewielka powierzchnia płatów na poszczególnych
stanowiskach (Herbich i in. 2004).
6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elotiaris)
Kod Physis: 38.2
Definicja
Antropogeniczne, niżowe i górskie, wysoko produktywne, bogate florystycznie łąki świeże,
użytkowane kośnie (Herbich i in. 2004).
Włączono tu również zgodnie z angielskojęzyczną wersją dyrektywy, łąki kośne ze związku
Alopecurion oraz mezotroficzne i eutroficzne łąki wilgotne ze związku Calthion (Mirek i in. 2005).
Kod Natura: 6510-1 Łąka rajgrasowa
Identyfikator fitosocjologiczny: Arrhenatherion elotiaris
Charakterystyka
Roślinność łąk rajgrasowych cechuje duże zróżnicowanie florystyczne spowodowane przez
różnorodność siedlisk przez nie zajmowanych. Rozwijają się one na potencjalnych siedliskach lasów
grądowych (Carpinion 41.2) oraz na najsuchszych siedliskach łęgowych (Filario- Ulmetum 44.41).
Występują prawie na całym obszarze kraju, z wyjątkiem wyższych położeń w górach.
Wykształcają się najczęściej na obrzeżach dolin wilgotnych kotlin. Uboższe florystyczne typy
zbiorowiska porastają zbocza nasypów kolejowych, przydroża oraz ugory. Często notowane są
w przesuszonych częściach dolin rzek, które w naturalnych warunkach pokryte są roślinnością
z wilgotnych łąk ze związku Calthion 937.25.
Zbiorowisko porasta żyzne, drobnoziarniste gleby brunatne mułowo- pyłowe i mułowo- torfowe
oraz podsuszone gleby bagienne i murszejące torfy. Typ gleby nie odgrywa większej roli w powstaniu i
utrzymaniu się tego zbiorowiska. Roślinność łąk rajgrasowych porasta gleby, których pH waha się w
granicach 4- 7,5. Ważnym czynnikiem środowiskowym dla łąki rajgrasowej jest poziom wody
gruntowej. Zalega ona nie płyciej niż 40 cm. Na siedliskach tych bardzo rzadko obserwuje się wodę na
powierzchni gruntu. W suchszych okresach roku poziom wody gruntowej może opadać poniżej 150
cm (Herbich i in. 2004).
Podstawowym zagrożeniem dla łąk jest z jednej strony intensyfikacja rolnictwa, a z drugiej
brak opłacalności i zaprzestanie użytkowania tego typu siedlisk. W jednym i drugim przypadku
prowadzi to do zubożenia florystycznego zbiorowiska. Niebezpieczna jest też próba uproduktywnienia
porzuconych łąk poprzez ich zalesianie.
9170 Grąd środkowoeuropejski
Carpinetum)
Koed Physis: 41.2
i
subkontynentalny
(Galio-
Carpinetum,
Tilio-
Definicja
Lasy dębowo- grabowe nizin środkowoeuropejskich. Według pierwotnej definicji jednostka ta
obejmowała tylko grądy tzw. środkowoeuropejskie, należące do zespołu Galio- Carpinetum, jednak w
związku z akcesją do Unii Europejskiej dziesięciu nowych krajów rozciągnięta została także na lasy
dębowo- grabowe i lipowo- dębowe Europy Środkowo- Wschodniej i Wschodniej (Herbich i in. 2004).
Kod Natura: 9170- 1 Grąd środkowoeuropejski
Identyfikator fitosocjologiczny: Galio carpinetum
Charakterystyka
Grąd środkowoeuropejski reprezentuje grupę żyznych i średnio żyznych, wielogatunkowych
lasów dębowo- grabowych w zachodniej, częściowo środkowej oraz południowo- zachodniej Polsce.
W północno- zachodniej części kraju analogicznym typem lasu jest grąd subatlantycki, natomiast w
regionach wschodnich- grąd subkontynentalny. Omawiane siedlisko obejmuje swym zasięgiem
głównie obszary nizinne oraz pasma Przedgórzy Sudeckich i piętro pogórza w Sudetach, którego
górna granica przebiega na wysokości około 500 m n.p.m.
Grąd środkowoeuropejski występuje zarówno na mniej żyznych glebach rdzawych brunatnych
i płowych bielicowanych, jak i na bardziej zasobnych glebach brunatnych właściwych, wyługowanych
oraz szarobrunatnych, a także na urodzajnych czarnych ziemiach i niektórych podtypach gleb
opadowoglejowych, gruntowoglejowych, murszowatych i deluwialnych.
Grąd środkowoeuropejski charakteryzuje się złożoną strukturą, dużym bogactwem
florystycznym oraz wyraźnie zaznaczoną zmiennością sezonową. Wielowarstwowy oraz
wielogatunkowy drzewostan składa się głównie z graba Carpinus betulus, dębu szypułkowego
Quercus robur i lipy drobnolistnej Tilia cordata. Częstymi gatunkami domieszkowymi są: klon pospolity
Acer platanoides oraz buk pospolity Fagus sylvatica, a na siedliskach najbardziej żyznych i wilgotnych
także wiązy: polny Ulmus minor, szypułkowy U. laevis i górski U. glabra, klony: polny Acer campestre
(gatunek charakterystyczny dla zespołu Galio sylvatici- Carpinetum) i jawor A. pseudoplatanus, jesion
wyniosły Fraxinus excelsior, olsza czarna Alnus glutinosa oraz czeremcha pospolita Padus avium.
Grąd środkowoeuropejski na żyznych siedliskach w Polsce zachodniej i środkowo- zachodniej
występuje poza zasięgiem buczyn, dominujący, przynajmniej potencjalnie, typem ekosystemu
leśnego. W konsekwencji jest on podstawową ostoją eutroficznych gatunków lasowych. W grądach
tego typu skupia się, np. znaczna część polskiej populacji brekinii Sorbus torminalis, a także
stanowiska rzadkiej w zachodniej Polsce lilii złotogłów Lilium martagon. Możliwe, choć nieczęste, jest
także występowanie w grądach obuwika Cypripedium calceolus. Jak i w większości innych typów lasu,
największa różnorodność biologiczna, zwłaszcza roślin zarodnikowych, jest związana ze starymi
drzewostanami.
Współcześnie proces ubytku areału grądów został w znacznym stopniu zahamowany.
Gospodarka leśna nie zastępuje też już grądów zupełnie obcymi siedliskowo drzewostanami. Wciąż
jednak w wielu przypadkach wprowadza ona zniekształcenia w naturalnych składach gatunkowych
tych ekosystemów, np. dążąc do wprowadzania sosny na grądowych siedliskach lasu mieszanego czy
buka i jaworu poza granicami ich naturalnych zasięgów. Nieuchronnym skutkiem gospodarki leśnej są
też zmiany jakościowe: upraszczanie struktury wiekowej i przestrzennej grądów, a także zmiany relacji
pomiędzy budującymi ich drzewostan gatunkami, np. w wyniku preferowania dębu, a w niektórych
lasach południowej Polski- także jodły.
91EO Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum
albae, Alnion glutinoso- incanae, olsy źródliskowe)
Kod Physis: 44.13, 44.2 44.3, 44.9111(częściowo)
Definicja
Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje nadrzeczne lasy: olszynki olszy szarej, olszowe,
jesionowe, wierzby białej i kruchej oraz topoli białej i czarnej. Występuje on w całej Polsce, przy czym
miejscami są reprezentowane przez rozmaite podtypy (Herbich i in. 2004).
Kod Natura: 91EO- 3 Łęg olszowo-jesionowy
Siedlisko priorytetowe
Identyfikator fitosocjologiczny: Fraxino- Alnetum
Charakterystyka
Typowe miejsca występowania łęgów jesionowo- olszowych to dna dolin mniejszych rzek oraz
strumieni w krajobrazie niżu Polski. W miejscach takich łęgi zajmują różne typy gleb hydrogenicznych,
semihydrogenicznych lub napływowych, z uwarunkowanym rodzajem podłoża mineralnego, grubością
podłoża organicznego, intensywnością nanoszenia materiału mineralnego przez wylewające wody
oraz długość okresu ich stagnowania. W zależności od kombinacji ww. czynników mogą to być gleby:
 mułowe lub torfowo- mułowe;
 murszowe i murszowate;
 mady rzeczne, zwykle właściwe lub próchnicze.
Zalewy powierzchniowe wodami rzecznymi mogą, w zależności od sytuacji lokalnej,
występować co roku lub co kilka lat. Istnieją także łęgi niezalewne, lecz zasilane ruchomymi wodami
gruntowymi.
Łęgi opisywanego typu, oprócz dolin niewielkich rzek i strumieni, mogą występować także w
brzeżnych partiach dolin wielkich rzek nizinnych, a także niemal wszędzie w strefie ekotonowej między
grądami a olsami. Mogą także występować w otoczeniu jezior: lasy olszowe przy jeziorach mogą mieć
albo charakter olsów, albo łęgów olszowych; spotykane jest też pełne spektrum postaci przejściowych.
W klasyfikacji siedlisk leśnych łęg olszowy zajmuje większą część typu siedliskowego olsu
jesionowego (OIJ oraz OIJ wyż.). W zasadzie wszystkie olszowe i jesionowe drzewostany na siedlisku
OIJ reprezentują ten typ biotopu. Nowa klasyfikacja siedlisk leśnych ma zmienić nazwę olsu
jesionowego na bardziej adekwatną- las łęgowy bagienny. Opisywanemu siedlisku przyrodniczemu
odpowiada wówczas w myśl nowych siedliskowych podstaw hodowli lasu (2004), typ lasu ,,jesionowoolszowy las łęgowy bagienny”.
Wiele płatów łęgów olszowych występuje jednak także na siedliskach klasyfikowanych jako ols
(OI), wówczas udział jesionu w drzewostanie jest zwykle, z naturalnych przyczyn, ograniczony.
Spośród drzewostanów na siedlisku OI zwykle łęgami okazują się te, które występują
w dolinach cieków. Łęgi olszowe mogą także zajmować najwilgotniejsze siedliska lasu wilgotnego
(Lw3), a także niekiedy siedliska lasu łęgowego (Lł) (Herbich i in. 2004).
91F0 Łęgowe lasy dębowo- wiązowo- jesionowe (Ficario- Ulmetum)
Kod Physis: 44.4
Definicja
Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje wilgotne lasy dębowo- wiązowo- jesionowe,
związane z siedliskami okazjonalnie zalewanymi wodami rzecznymi lub pozostającymi pod wpływem
okresowych spływów wód powierzchniowych albo ruchomych wód gruntowych. Występują one w całej
Polsce, choć rzadziej niż np. łęgi jesionowo- olszowe (91E0) (Herbich i in. 2004).
.
Kod Natura: 91F0- 2 Łęg wiązowo- jesionowy śledziennicowy
Identyfikator fitosocjologiczny: Ficario- Ulmetum chrysosplenietosum
Charakterystyka
Łęg wiązowo- jesionowy śledziennicowy występuje w całej Polsce na terenach nizinnych oraz
wyżynnych, zwykle na małych powierzchniach w dolinach niewielkich rzek i strumieni, na obrzeżach
jezior oraz w różnego rodzaju nieckowatych zagłębieniach i dolinkach denudacyjnych.
Siedliska tego lasu, w odróżnieniu od siedlisk łęgu wiązowo- jesionowego typowego, nie
ulegają zalewaniu przez wody powodziowe, lecz kształtowane są, w warunkach terrestrycznej
gospodarki wodnej i znajdują się pod wpływem wód ruchomych, przepływowych lub spływających, nie
przejawiających tendencji do stagnacji. Podłoże stanowią najczęściej gliny oraz iły lub piaski gliniaste.
Gleby mają na ogół charakter czarnych ziem oraz niektórych podtypów gleb opadowoglejowych oraz
gruntowoglejowych, także mad brunatnych z głębokim poziomem próchnicznym i brunatnienia.
Odznaczają się one wysoką żyznością i obojętnym albo słabo zasadowym odczynem oraz zmiennym
w ciągu roku, lecz przeciętnie wysokim poziomem wody gruntowej. W typologii leśnej siedliska takie
zaliczane są w większości do typu lasu wilgotnego (Lw), a niekiedy do olsu jesionowego (OlJ).
Drzewostan ma strukturę wielowarstwową i składa się z tych samych gatunków drzew.
Jedynie jesion wyniosły Fraxinus excelsior i olsza czarna Alnus glutinosa w łęgu śledziennicowym
odgrywają nieco większą rolę, natomiast znacznie rzadziej występuje w nim klon polny Acer
campestre. Na ogół słabiej rozwinięty jest podszyt, w którym większe znaczenie ma leszczyna
pospolita Corylus avellana. Runo rozwija się bardzo bujnie i wykazuje wyraźną zmienność sezonową
oraz zróżnicowanie struktury pionowej.
Do reprezentatywnych gatunków łęgu śledziennicowego należą: jesion wyniosły Fraxinus
excelsior, wiąz polny Ulmus minor, wiąz szypułkowy Ulmus laevis, dąb szypułkowy Quercus robur,
olsza czarna Alnus glutinosa, śledziennica skrętolistna Chrysosplenium alternifoium, kopytnik
pospolity Asarum europaeum, gwiazdnica gajowa Stellaria nemorum, szczyr trwały Mercurialis
perennis, ziarnopłon wiosenny Ficaria verna, zawilec żółty Anemone ranunculoides, czyściec leśny
Stachys sylvatica, kostrzewa olbrzymia Festuca gigantea, piżmaczek wiosenny Adoxa moschatellina,
merzyk fałdowany Plagiomnium undulatum.
Łęgi opisywanego typu są istotnymi ostojami różnorodności biologicznej. Szczególną rolę
odgrywają stare drzewostany. Z tym typem ekosystemu związane jest ponadprzeciętne bogactwo
gatunkowe grzybów. Jesion i dąb mają bardzo bogatą i specyficzną florę epifitycznych porostów.
Unikatowa jest także związana z bukiem fauna owadów, najlepiej wykształcająca się w starych lasach.
Możliwe jest występowanie rzadkich gatunków kózek i biegaczy. Zgrupowania ptaków związane
z łęgami jesionowo- wiązowymi odznaczają się wyjątkowo dużą różnorodnością gatunkową
i liczebnością poszczególnych gatunków.
Podstawą ochrony łęgów wiązowo- jesionowych, podobnie jak i innych lasów łęgowych,
powinna być przede wszystkim ochrona warunków siedliskowych, w których funkcjonuje ten typ
ekosystemu, w tym przede wszystkim ochrona warunków wodnych i ochrona ich siedlisk przed
przesuszeniem. Ważne może okazać się nawet zachowanie lokalnych warunków spływu wód
deszczowych.
Gatunki bezkręgowców z Załącznika II i IV Dyrektywy Siedliskowej
Trzepla zielona Ophiogomphus cecilia
Trzepla zielona występuje w Europie wschodniej, a jej zasięg kończy się na wschodnich
partiach Niemiec. Jest jedynym przedstawicielem rodziny Ophiogomphus w Europie. Z wyglądu
przypomina Gomphus, ale jest cięższa i trójkolorowa. Głowa i tułów są jasnozielone, natomiast odwłok
jest żółto- czarny. Ciało trzepli zielonej osiąga długość od 50 do 60 mm.
Gatunek zamieszkuje niewielkie rzeki położone na wyżynach lub duże rzeki na obszarach
nizinnych. Najczęściej występuje w dolnych partiach rzek o piaszczystym dnie. Larwy wolą chować się
w piasku i żwirze niż w mule, są łatwe do rozpoznania, bo na odwłoku mają charakterystyczne kolce.
Ophiogomphu cecilia wychodzą z poczwarek zwykle pod koniec maja. Do przepoczwarzenia wybiera
piaszczyste lub ziemiste, wysokie brzegi, zwykle w miejscach gdzie zakręca rzeka. Rozwój larwalny
trwa dwa- trzy lata. Larwy wylęgają się po złożeniu jaj na jesieni lub nawet dopiero po spoczynku
zimowym. Osobniki dorosłe najłatwiej spotkać w lipcu i sierpniu, ale latają do października.
Dorosłe trzeple latają szybko i na duże odległości, zwykle trzymają się środka rzeki, wiec
trudno je wypatrzeć bądź sfotografować. Z dala od rzeki można je spotkać w miejscach łatwo
nagrzewających się.
Jako główne zagrożenie uznaje się regulację koryt rzecznych, ich pogłębianie i czyszczenie
z osadów dennych.
Trzepla zielona może występować w siedliskach z załącznika I Dyrektywy Siedliskowejochrona tych siedlisk bardzo sprzyja ochronie gatunku. Można tu wymienić: rzeki nizinne i podgórskie
z roślinnością Ranunculion- fluitantis i Callitrichio- Batrachion.
STATUS OCHRONNY GATUNKU
PRAWO MIĘDZYNARODOWE
Konwencja Berneńska
Dyrektywa Siedliskowa
PRAWO KRAJOWE
ochrona gatunkowa w Polsce
KATEGORIE IUCN
Czerwona lista IUCN (1996)
–
–
załącznik II
załącznik II, załącznik IV
–
ochrona ścisła
–
LR/lc
Przeplatka maturna Euphydryas maturna
Zasięg występowania gatunku obejmuje rozproszone obszary od środkowej Europy po Azję
Centralną. W Polsce istnieją trzy większe obszary występowania przeplatki maturny: dolina Odry
w okolicach Wrocławia, Puszcza Białowieska oraz Kotlina Biebrzańska.
Rozpiętość skrzydeł omawianego gatunku wynosi 38- 46 mm, samice są zazwyczaj większe
od samców. Przeplatka ma jedno pokolenie w ciągu roku. Motyle pojawiają się od połowy czerwca do
końca lipca. Jaja składane są na liściach jesionu wyniosłego. Młode gąsienice żerują na jesionie do
jesieni, potem schodzą do ściółki na zimowanie. Na wiosnę żerują ponownie na jesionie, a także na
innych drzewach i krzewach liściastych.
Omawiany gatunek motyla lata w ciągu dnia przy słonecznej pogodzie. Nie odwiedza kwiatów,
chętnie zaś siada na liściach drzew i krzewów. Gatunek można spotkać w wilgotnych lasach
liściastych, zwłaszcza olsach i łęgach.
Zagrożeniem dla przeplatki może być wyrąb lasów lęgowych oraz przebudowa drzewostanu
eliminująca jesion. Przy obecnej gospodarce leśnej wydaje się to jednak mało prawdopodobne,
dlatego gatunek chwilowo nie wymaga ochrony czynnej. Dla utrzymania stanu jego obecnych
zasobów wystarczy odpowiednie zabezpieczenie siedlisk łęgowych.
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik II
–
NT
Czerwończyk nieparek Lycaena dispar
Gatunek w Polsce jest spotykany powszechnie na niżu, rzadko na pogórzu i w niższych
położeniach górskich.
U obu płci omawianego gatunku wierzch skrzydeł jest złocistoczerwony z czarnym
obrzeżeniem, a spód tylnego skrzydła z silnym błękitnym nalotem. U samca w połowie długości
przedniego skrzydła znajduje się niewielka czarna kropka lub krótka poprzeczna kreska. Samica jest
większa od samca.
Gatunek ma jedno, a w sprzyjające sezony dwa pokolenia w roku. Motyle drugiego pokolenia
są znacznie mniejsze niż pokolenia pierwszego. Przy dwóch pokoleniach pierwsze pojawia się od
początku czerwca do początku lipca, a drugie od końca lipca do końca sierpnia. Gąsienica żyje
głównie na szczawiu lancetowatym (Rumex hydrolapathum Huds.), ostatnio coraz częściej
obserwowana jest także na innych gatunkach szczawiu, takich jak szczaw tępolistny (Rumex
obtusifolius L.), szczaw kędzierzawy (Rumex crispus L.) i szczaw zwyczajny (Rumex acetosa L.).
Przez cały swój rozwój gąsienica odżywia się liśćmi, a zimuje w młodszych stadiach wzrostowych.
Przepoczwarczenie odbywa się na roślinie pokarmowej lub w jej pobliżu.
Motyl jest aktywny w ciągu dnia, lata przy słonecznej pogodzie. Odwiedza stosunkowo wiele
różnych gatunków kwiatów, preferując głównie te o barwie fioletowej i żółtej, rzadziej białej.
Gatunek związany jest ze środowiskami wilgotnych łąk i torfowisk niskich oraz rozmaitymi
środowiskami okrajkowymi w dolinach rzek (6430, 6410, 7230, 91EO). Preferuje tereny nadwodne
oraz obrzeża rowów melioracyjnych. W ostatnich latach coraz częściej obserwowany jest w
środowiskach suchszych, w tym także ruderalnych. Związane jest to ze składaniem jaj na innych
gatunkach szczawiu rosnących w takich miejscach.
Trudno wskazać czynniki, które mogłyby poważnie zagrozić gatunkowi w najbliższej
przyszłości. Pewnym zagrożeniem dla gatunku mogą być melioracje i osuszanie terenów podmokłych,
gdzie występuje najliczniej. Należy w miarę możliwości prowadzić ekstensywną gospodarkę na
podmokłych łąkach i nie dopuszczać do ich zarastania. Wskazane jest utrzymywanie śródpolnych
i śródleśnych oczek wodnych, na obrzeżach, których rosną gatunki szczawiu będące roślinami
pokarmowymi gąsienic.
W chwili obecnej najlepszym sposobem ochrony gatunku jest utrzymywanie w odpowiednim
stanie środowiska lęgowego gatunku. Najlepszą tego gwarancją jest ekstensywnie prowadzona
gospodarka rolna i leśna. Nie ma potrzeby ochrony czynnej gatunku.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
–
ochrona ścisła
Modraszek telejus Maculinea teleius
Motyl z rodziny modraszkowatych, którego skrzydło przednie ma około 17 mm długości.
U samca występuje ciemnoniebieskie tło wierzchu skrzydeł, u samicy nieco ciemniejsze. Skrzydło
samca posiada szeroką, ciemną obwódką brzegową wyraźnie odgraniczoną od niebieskiego tła.
U samicy obwódka brzegowa jest rozlana i sięga często do połowy skrzydła. Skrzydła tylne oraz
wierzchołek skrzydeł przednich u samicy są znacznie ciemniejsze. Trafiają się samce pozbawione
plam na wierzchu skrzydeł, np. u ab. mamers Bergstrasser. Spód skrzydeł jest popielatobrązowy,
ciemniejszy u samicy. U nasady skrzydeł można zauważyć ślady niebieskiego nalotu.
Modraszek telejus występuje w Europie Środkowej oraz w środkowej i wschodniej Azji. Lata w
jednym pokoleniu w lipcu i sierpniu na wilgotnych, torfiastych łąkach leśnych.
Motyl ten występuje na odosobnionych stanowiskach w Europie Centralnej do 53 szerokości
geograficznej północnej, północno- wschodniej Francji, w Szwajcarii do południowej granicy
wyznaczonej przez Dolinę Renu, Bawarię i centralne Niemcy, Austrię i dalej na wschód. We Włoszech
spotykany jest w kilku alpejskich dolinach w okolicach Carnioli. Gatunek nie występuje na Bałkanach.
W górach zalatuje do 1800 m n.p.m. Na Kaukazie, Syberii i Japonii wykształcił oddzielne podgatunki,
rasy i barwne aberracje w wyniku wielowiekowej izolacji stanowisk bagiennych, do których ogranicza
się jego występowanie.
Modraszek telejus ma specyficzne wymagania siedliskowe. Do pełnego cyklu rozwoju
potrzebuje rośliny o nazwie krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis) oraz mrówek z rodzaju
wścieklic (Myrmica). Samice składają latem jaja do kwiatów krwiściągu. Wyklute z jaj larwy przez
około trzy tygodnie żerują wewnątrz kwiatu, ale słabo rosną, osiągając zaledwie 1% swojej przyszłej
masy. Po osiągnięciu czwartego stadium larwalnego opuszczają kwiatostan i spadają na ziemię.
Mrówki biorą je za zagubione własne larwy, ponieważ znajdują się na nich substancje chemiczne
podobne do produkowanych przez mrówki. Zabierają larwy do swojego gniazda, gdzie zaczynają one
pożerać larwy gospodarzy i dzięki temu rosną. Na zimę schodzą wraz z mrówkami do głębszych
warstw mrowiska, na wiosnę zaś wychodzą i po przepoczwarczeniu stają się dorosłymi motylami.
Ten złożony cykl życiowy sprawia, że teleius może występować wyłącznie w konkretnych
miejscach, zaś sztuczne stworzenie mu sprzyjających warunków bytowania jest właściwie niemożliwe.
PRAWO KRAJOWE
KATEGORIE IUCN
Polska czerwona lista
Polska czerwona księga
–
–
załącznik II
–
ochrona ścisła
–
–
–
LR/cd
LC
LR
Modraszek nausitous Maculinea nausithous
Gatunek związany z otwartymi terenami podmokłymi. Narażony na skutki intensyfikacji
rolnictwa.
Gatunek ma jedno pokolenie w ciągu sezonu. Motyl pojawia się od połowy lipca do końca
sierpnia. Odwiedza bardzo niewiele gatunków kwiatów. Najczęściej siada na kwiatach krwiściągu
lekarskiego Sanguisorba officinalis, rzadko odwiedza sierpik barwierski Serratula tinctoria i wykę
ptasią Vicia cracca. Gąsienice żyją początkowo w główkach kwiatowych krwiściągu lekarskiego,
potem adoptowane są przez mrówki z gatunku Myrmica rubra, które przenoszą je do swoich mrowisk,
gdzie larwy odbywają swój dalszy rozwój żywiąc się larwami mrówek.
Modraszek nausitous zamieszkuje wilgotne łąki trzęślicowe, torfowiska niskie oraz torfowiska
węglanowe. Preferuje tereny nieco zakrzaczone, a unika miejsc całkowicie otwartych. Środowiska
takie najczęściej znajdują się na obrzeżach ekstensywnie użytkowanych łąk i trzcinowisk. Na pogórzu
jest spotykany na zakrzaczonych stokach, gdzie tworzą się lokalne wysięki wody.
Występowanie gatunku jest uzależnione od obecności rośliny pokarmowej i odpowiedniego
gatunku mrówki. Wielkość populacji w Polsce jest bliżej nieokreślona. W ostatnim dwudziestoleciu
znaleziony na ponad 150 stanowiskach. Na ogół liczny, niekiedy obserwowano w ciągu dnia
kilkadziesiąt, a niekiedy nawet ponad 100 osobników.
Zagrożeniem dla gatunku są melioracje i intensywne zagospodarowanie wilgotnych łąk, jak
również ich zarastanie krzewami wskutek naturalnej sukcesji. W obu przypadkach prowadzi to do
ustąpienia rośliny pokarmowej oraz zniknięcia mrówek.
Gatunek jest objęty w Polsce ochroną prawną. Proponowanym sposobem ochrony jest
zadbanie o utrzymanie środowisk na odpowiednim etapie sukcesji, umożliwiającym rozwój rośliny
pokarmowej gąsienic oraz o obecności w siedlisku mrówki Myrmica rubra. W tym celu należy
powstrzymywać nadmierną ekspansję krzewów przez wyrąb i koszenie, a koszenie łąk ograniczyć do
jednego razu w roku, najlepiej w sierpniu.
Gatunek o zasięgu obejmującym obszary umiarkowane Europy od Hiszpanii po górskie
pasma Uralu i Kaukazu. W Polsce występuje na wielu stanowiskach, głównie w południowej
i środkowej części kraju. Najdalej na północ notowany w okolicach Siemiatycz i Chełmna. Przez
Polskę przebiega północna granica zasięgu gatunku.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
–
ochrona ścisła
Pachnica dębowa Osmoderma eremita *
Jest to gatunek dość rzadki, rozsiedlony od wybrzeży atlantyckich po europejską część Rosji,
gdzie dochodzi do środkowego biegu Wołgi. W Polsce pachnica dębowa występuje w całym kraju,
prócz gór.
Pachnica dębowa osiąga długość ciała 22- 32 mm. Jest koloru czarnego lub
brunatnoczarnego zwykle z oliwkowym połyskiem. Polską nazwę ten gatunek zawdzięcza
przyjemnemu, dość intensywnemu zapachowi, jaki wydzielają dorosłe chrząszcze.
Pełny cykl gatunku trwa 3- 4 lata. Samice składają niewielkie ilości jaj (do 30 sztuk) w próchnie
dziuplastych drzew. Wylęgłe pod koniec sierpnia larwy żerują przez 2- 3 lata w wewnętrznych
próchnowiskach drzew liściastych. Jesienią ostatniego żerowania larwy budują z cząstek próchna
i ekskrementów komorę poczwarkową, w której następnie zimują. Na wiosnę następnego roku
następuje przepoczwarzenie.
Dorosłe chrząszcze prowadzą skryty tryb życia, przebywając przeważnie w dziuplach.
Niekiedy tylko przelatują na kwiaty lub owoce w celu odbycia żeru. Szczyt aktywności przypada na
godziny zmierzchowe i nocne.
Pachnica dębowa w stadium larwalnym jest typowym próchnojadem, odżywiając się
rozłożonym przez grzyby drewnem. Owady odżywiają się sokiem wyciekającym z miejsc
mechanicznego uszkodzenia drzew i owoców.
Gatunek zaliczany jest do reliktów lasów pierwotnych, występuje na terenach nizinnych
i pogórzach. Zasiedla ciepłe, świetliste lasy liściaste i mieszane, parki, a także zadrzewienia.
Warunkiem koniecznym do rozwoju pachnicy jest obecność starych dziuplastych drzew.
Głównym zagrożeniem dla gatunku jest działalność człowieka. Wynika to, m.in. z intensywnej
eksploatacji lasów połączonych z eliminowaniem drzew starych i zamierających oraz czyszczeniem
dziupli.
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik II
–
–
VU
VU
Poczwarówka zwężona Vertigo angustior
Poczwarówka zwężona jest gatunkiem o dość szerokim rozmieszczeniu europejskim. Jej
zasięg rozciąga się od Irlandii i Portugalii na zachodzie do Uralu i wschodniego Zakaukazia na
wschodzie. Na południu jej areał występowania zaczyna się od północnego Iranu i europejskich krajów
śródziemnomorskich. Na południu sięga aż do krajów skandynawskich. W Polsce poczwarówka jest
uważana za gatunek dość rozpowszechniony na niżu, a rzadszy na wyżynach, pogórzu i w górach. Jej
stanowiska są rzadkie i rozproszone.
Poczwarówka należy do ślimaków płucodysznych. Jej muszla jest lewoskrętna, może osiągać
1,9 mm wysokości oraz 1 mm szerokości. Kształt muszli jest wrzecionowaty, z zaostrzonym szczytem.
Powierzchnia muszli posiada jedwabisty połysk.
Osobniki, które przezimowały, wiosną przystępują do rozrodu. Z zapłodnionych jaj po około
2 tygodniach wykluwają się młode ślimaki. Zimę poczwarówki spędzają wśród pozostałości roślin i tam
hibernują. Osobniki tego gatunku żyją niewiele, bo tylko ponad rok.
Dorosłe osobniki zamieszkują niewielkimi koloniami na terenach podmokłych, porośniętych
wysoką roślinnością szuwarową. W sezonie wegetacyjnym roślin poczwarówki można znaleźć
u podstawy łodyg, źdźbeł oraz liści. Jest to gatunek roślinożerny, żywi się mikroskopijnymi glonami,
grzybami i bakteriami rozwijającymi się w ściółce.
Siedliska zajmowane przez poczwarówkę zwężoną różnią się w zależności od klimatu.
W Europie Środkowej gatunek preferuje wilgotne łąki, tolerując umiarkowany wypas. Poczwarówka
często zamieszkuje mikrosiedliska na pograniczu siedlisk, takich jak: trzcinowiska czy turzycowiska
i podmokłe łąki. Zajmuje także obrzeża bagien bogatych w wapń oraz brzegi zbiorników wodnych.
Poczwarówka jest gatunkiem kalcyfilnym.
Występuje na siedliskach, które zostały wpisane do Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej:
 3150- Starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne;
 6410- Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe;
 7230- Torfowiska alkaliczne;
 P24- Szuwary wielkoturzycowe.
W Polsce poczwarówka jest rzadkim gatunkiem. Populacja ślimaka wydaje się także być
malejąca. Aktualnie gatunek uznano za zagrożony wyginięciem w Polsce.
Głównym zagrożeniem dla poczwarówki jest degradacja zajmowanych przez nią siedlisk,
zanieczyszczenia prowadzące do eutrofizacji terenów podmokłych oraz zmiana sposobu użytkowania
gruntów, na których są zlokalizowane stanowiska ślimaka. Utrzymanie naturalnych siedlisk
poczwarówki wymaga prowadzenia właściwej gospodarki wodnej zapewniającej utrzymywanie się
zbiorowisk roślinności zasiedlanych przez ślimaka.
PRAWO KRAJOWE
KATEGORIE IUCN
–
załącznik II
–
ochrona ścisła
–
–
LR/cd
EN
Skójka gruboskorupowa Unio crassus
Skójka gruboskorupowa należy do dużych małży słodkowodnych. Ciało skójki znajduje się
w dwuklapowej masywnej muszli zazwyczaj o kształcie jajowatym. Muszla ma kolor brązowy i jest
ciemniejsza z wiekiem. Z wyglądu przypomina brunatny kamień. Skójka gruboskorupowa zazwyczaj
jest zakopana w osadach dennych, jedynie tylny koniec muszli z syfonem wystaje nad powierzchnię
dna.
Zasięg geograficzny tego gatunku obejmuje Europę od Atlantyku, z wyjątkiem Wysp
Brytyjskich i Półwyspu Apenińskiego, aż po Syberię, europejską część Rosji, basen Morza Czarnego,
a także Azję Mniejszą.
W Polsce skójka występuje w rzekach na nizinach i wyżynach oraz w strefach podgórskich,
a także w jeziorach strefy pojezierzy. Stanowiska skójki gruboskorupowej występują na terenach
objętych różnymi formami ochrony przyrody, od parków narodowych aż po obszary chronionego
krajobrazu.
Siedliskiem omawianej małży są czyste wody bieżące z piaszczystym lub piaszczystożwirowym dnem, czyli duże potoki, strumienie i rzeki z piaskiem i żwirem w podłożu oraz z szybko
płynącą wodą. Skójkę można czasem spotkać w dużych jeziorach, zwłaszcza we wpływach oraz
wypływach z nich. Jest gatunkiem preferującym nurt. Zarówno jest gatunkiem wskaźnikowym bardzo
czystych wód, gdyż jest wrażliwa na zanieczyszczenia.
Siedliskiem odpowiednim dla skójki gruboskorupowej i wpisanym do Załącznika I Dyrektywy
Siedliskowej są:
 3260- Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis
i Callitricho- Batrachion vegetation).
Skójka przystępuje do rozrodu wiosną. Samica może produkować do 100 000 jaj. Pod koniec
lata wylęgają się z nich larwy. Muszą na pewien czas przyczepić się do skrzeli ryb, aby móc się
przeobrazić. Do żywicieli skójki zalicza się 12 gatunków ryb, w tym m.in.: ciernika, cierniczka,
głowacza białopłetwego oraz okonia. Gdy larwy dojrzeją odczepiają się od żywiciela i rozpoczynają
samodzielne życie.
Skójka gruboskorupowa należy do filtratorów, odżywia się odcedzając cząstki pokarmowe
z wody.
Ławice małży zlokalizowane są w miejscach rzeki, gdzie prąd wody zwalnia, osadzając
niesione cząstki. Skójka może się przemieszczać na pewne odległości, np. w poszukiwaniu
dogodniejszego miejsca. Zajmuje to jednak dużo czasu, ponieważ w ciągu godziny małże mogą
pokonać dystans ok. 2 m. Skójka gruboskorupowa jest gatunkiem wieloletnim. Zimuje w stanie
hibernacji zakopana w osady denne.
Skójka gruboskorupowa to gatunek niegdyś bardzo pospolity. Obecnie zanika w całej Europie.
Głównymi czynnikami zagrażającymi skójce gruboskorupowej są: zmiany jakości siedlisk
spowodowane działalnością człowieka, takie jak zanieczyszczenia. Małż jest bardzo wrażliwy na
zmianę chemizmu wody, zwłaszcza na zwiększenie zawartości jonów amonowych i azotu w wodzie
oraz na jej zakwaszenie. Negatywny wpływ na gatunek może mieć nieodpowiednie zagospodarowanie
rybostanem, przede wszystkim wprowadzanie obcych gatunków ryb. Dlatego dla ochrony tego
gatunku ważne jest objęcie ochroną obszarową rzek lub ich odcinków z dobrze zachowanymi
populacjami. Szczególnie istotne jest wspieranie inicjatyw prowadzących do poprawy jakości wód.
Konieczne jest także uświadomienie osób odpowiedzialnych za zarybienia, że wprowadzanie
gatunków obcych narusza równowagę ekologiczną w rzece.
PRAWO KRAJOWE
KATEGORIE IUCN
–
–
ochrona ścisła
–
–
–
LR/cd
EN
EN
Jelonek rogacz Lucanus cervus
Należy do rodzaju obejmującego około 50 gatunków zamieszkujących obszar orientalny
i wschodnią Palearktykę. Jest uważany za jednego z najpiękniejszych chrząszczy w krajowej
entomofaunie. Samiec osiąga długość od 25 do 75 mm, same "rogi"- rozbudowane żuwaczki
przypominające wieniec jelenia szlachetnego- potrafią mierzyć do 25 mm. Znajdowano samce
długości przekraczającej 85 mm przypominające niektóre chrząszcze strefy tropikalnej. Jelonek jest
gatunkiem znanym ze zmienności kształtów i wymiarów ciała.
Owady dorosłe pojawiają się na wiosnę, roją się o zmierzchu na skraju starych dąbrów oraz
zrębach. Głowa i przedplecze jelonka jest czarne. Pokrywy oraz żuwaczki są jaśniejsze, kasztanowoczerwonawe. Bułówka grzebykowata, złożona z czterech członów. Pokrywy gęsto punktowane, spód
ciała czarny. Samiec telodont charakteryzuje się silnie rozbudowanym "porożem", zaś amphidont ma
żuwaczki małe i przypomina "bezrogą" samicę.
Larwy rozwijają się w spróchniałym drewnie starych dębów, w którym przebywają do 5 lat. Po
wylocie z poczwarek, chrząszcze chętnie spijają jako żer uzupełniający soki wyciekające ze
skaleczonych pni i zranień gałęzi (tzw. oskomę) drzew liściastych. Podczas rójki mają miejsce bardzo
efektowne walki samców. Pokonany chrząszcz jest "przerzucany" przez rywala na grzbiet. Samce
jelonka w przeszłości były źródłem wielu zabobonów: żuwaczki były noszone jako amulety
i stosowane jako środek leczniczy w średniowiecznej medycynie.
Gatunek ten zamieszkuje środkową i południową Europę oraz południową część Europy
północnej, Azję Mniejszą, Iran i Turkiestan. W Polsce jest to gatunek obecnie bardzo rzadki,
występujący w 80- 250- letnich świetlistych, jednogatunkowych dąbrowach, czasem w lasach
liściastych pogórza Roztocza, Gór Świętokrzyskich i Dolnego Śląska.
Zanikanie starych dąbrów, pasożyty i drapieżniki oraz wielowiekowa pasja kolekcjonerska
licznych entomologów- amatorów i handlarzy zwierząt spowodowały, że jelonek jest prawdziwym
rarytasem kilku zaledwie rezerwatów faunistycznych utworzonych dla ochrony tego gatunku. Jelonek
ma wrogów naturalnych w stadium jaja i larwy (pasożyty i drapieżniki ze świata owadów, grzyby oraz
inne), na chrząszcze polują także nietoperze i ptaki (wrony, gawrony, a nawet szpaki), a ze ssakówgryzonie i jeże.
PRAWO KRAJOWE
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik II
załącznik III
–
ochrona ścisła
–
EN
Barczatka kataks Eriogaster catax
Motyl z rodziny barczatkowatych. Jest to gatunek ciepłolubny o tendencjach regresywnych.
W Polsce barczatka kataks jest bardzo rzadko spotykana i szczególnie zagrożona.
Ciało owada jest owłosione, masywne o ubarwieniu różowo- brunatnym, z mało widocznym
deseniem na tułowiu. Rozpiętość skrzydeł osiąga wymiary od 32 do 46 mm. Zewnętrzna część
przedniego skrzydła jest jaśniejsza. Skrzydła tylne są bez rysunku. Wyraźny dymorfizm płciowy,
u samca nasadowa część przedniego skrzydła jest żółto- pomarańczowa. Skrzydło przednie samicy
jest różowo- brunatne. Samce mają czułki grzebykowate, samice nitkowate ponadto samce
charakteryzują się większymi wyrostkami na czułkach. U obu płci na żyłce poprzecznej występuje
biaława plamka w ciemnej obwódce o nieostrych brzegach oraz żółtawa przepaska w zewnętrznej
części skrzydła. U samicy na końcu odwłoka znajduje się poduszeczka z gęstych, szaro- czarnych
włosków. Osobniki dorosłe żyją krótko. Gąsienice o znacznych rozmiarach i charakterystycznym
ubarwieniu są owłosione długimi białymi stojącymi włoskami. Żywią się liśćmi.
Motyl pojawia się jesienią, we wrześniu i październiku, głównie na skrajach lasów liściastych
oraz w sadach. Motyle prowadzą nocny tryb życia i rzadko przylatują do światła.
Barczatka wydaje jedno pokolenie rocznie. Samica składa jaja pod koniec lata na gałązkach
w złożach liczących kilkadziesiąt sztuk. Złoża jaj maskowane są warstwą włosków ze szczoteczki na
końcu odwłoka samicy. Jaja zimują, a wiosną wylęgają się gąsienice. Larwy rozwijają się od wiosny do
końca lata. Gąsienice początkowo żerują gromadnie w jedwabistych oprzędach, głównie na liściach
głogu, topoli, brzozy, śliwa tarnina i dębu, w starszych stadiach rozpraszają się i żerują pojedynczo,
następnie udają się na przepoczwarczenie, które następuje w gęstym kokonie w ściółce, gdzie
poczwarka przeobraża się w imago w okresie lata.
Jest to gatunek ciepłolubny, preferujący środowiska kserotermiczne i zbiorowiska bogate
w drzewa stanowiące pokarm gąsienic. Są to południowe zbocza, miedze i śródpolne zadrzewienia
porośnięte tarniną i głogiem, sady, parki, skraje lasów liściastych i mieszanych.
Zasięgiem występowania gatunek obejmuje ciepłe rejony zachodniej Palearktyki, kraje Europy
Zachodniej oprócz Wysp Brytyjskich i Portugalii, Azji Środkowej oraz południowej i mniejszej.
W państwach ościennych występuje na Ukrainie, w Czechach, na Słowacji oraz w Niemczech.
W Polsce gatunek notowany jest w Małopolsce, w Wielkopolsce, na Śląsku, w Górach Bystrzyckich
oraz na Wyżynie Łódzkiej. W latach 60- 70. XX wieku odnaleziono szereg stanowisk na Pogórzu
Przemyskim
i w Bieszczadach, a także w Dolinie Dolnej Wisły. Jest to najdalej na północ wysunięte stanowisko
w Polsce i jedno ze skrajnie wysuniętych w skali całego zasięgu tej barczatki.
Gatunek został ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze. W Polsce podlega ścisłej ochronie.
Zagrożenie dla tego gatunku stanowi chemiczne zwalczanie szkodników na przylegających polach
uprawnych, jak również wiosenne wypalanie traw na nieużytkach.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
–
ochrona ścisła
Kozioróg dębosz Cerambyx cerdo
Kozioróg dębosz jest największym chrząszczem z rodziny kózkowatych występującym
w Polsce. Osiąga długość od 24 do 60 mm. Czułki samca są 1,5 razy dłuższe od ciała, które jest
błyszczące, czarne lub ciemnobrunatne. Pokrywy są około 3,5 razy dłuższe od przedtułowia, zwężają
się ku tyłowi i mają czerwono- brunatne lub rude zakończenie. Cała powierzchnia pokryw jest
ziarnkowo- chropowata. Przedplecze jest poprzecznie listewkowo pomarszczone, pomiędzy rowkami
gładkie, po bokach znajdują się dwa wyrostki, jeden zakończony kolcem. Owad ten występuje w wielu
rasach geograficznych- Cerambyx cerdo cerdo L. Obejmuje zasięgiem występowania obszar od
rejonu Morza Śródziemnego do południowej Szwecji i od Francji do zachodniej Ukrainy.
Postacie dojrzałe spotykane są od połowy maja do pierwszych dni września, a najliczniej
w czerwcu. Kozioróg jest owadem mało ruchliwym, opanowuje drzewa w bezpośrednim sąsiedztwie
drzewa, z którego wyleciał. Samice do złożenia jaj wybierają drzewa osłabione, dobrze naświetlone
oraz z grubą, spękaną korą. Żółtawe jaja składane są pojedynczo w szczeliny kory różnych gatunków
dębów (w tym dąb korkowy w strefie śródziemnomorskiej), orzecha włoskiego, brzóz, jesionów,
wiązów, lip, topoli i wierzb, rzadziej drzew owocowych. Larwy lęgną się po 12- 14 dniach. Żerują
i zimują w korze, następnego lata żerują i zimują wewnątrz pnia w drewnie.
Niegdyś kozioróg był chrząszczem popularnym na terenie całego kraju, wszędzie tam, gdzie
występowały skupiska starych dębów. Obecnie występuje liczniej wyspowo. W Polsce pełen rozwój
trwa od 3 do 5 lat i jest uzależniony od stanowiska, gatunku drzewa- żywiciela (najdłużej trwa na
grochodrzewiu, wiązach i "żelaznych" dębach) i warunków klimatycznych. Szereg pomnikowych
dębów chronionych prawem jako pomniki przyrody jest niszczonych przez koziorogi- też chronione
przez prawo. Rozwiązanie tego problemu w skali lokalnej należy do Wojewódzkich Konserwatorów
Przyrody.
Oprócz coraz rzadszych miejsc lęgowych do zaniku koziorogów w wielu regionach kraju
zadecydowały następujące czynniki: pasja kolekcjonerów i handlarzy owadów, niszczenie jaj przez
pasożyty- np. bleskotkowate (Chalcididue), larw przez gąsieniczniki (Ichneumonidae) i inne błonkówki
(Hymenoptera), dzięcioły, młode chrząszcze- przez ptaki i grzyb Penicilium brevicaule Sacc.
Drapieżnikami są głównie ptaki, a w drewnie- gąsienica trociniarki będąca szkodnikiem technicznym,
ale też nie stroniąca od kanibalizmu.
Kozioróg jest szkodnikiem gatunków drzew liściastych na południu Europy (Francja,
Jugosławia, Albania), Kaukazie i Azji Mniejszej. W Polsce stanowi rzadkość faunistyczną.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
–
ochrona ścisła
Pływak szerokobrzeżek Dytiscus latissimus
Gatunek występuje od zachodniej Syberii do brzegów Oceanu Atlantyckiego. W północnej
Europie sięga do Norwegii, Szwecji i Finlandii. Wszędzie jest spotykany rzadko i w niewielkiej liczbie
okazów.
Pływak szerokobrzeżek jest związany dość silnie z dużymi zbiornikami wód stojących.
Niekiedy może zostać znaleziony także w rzekach. Nie występuje w górach. Podaje się, że warunkiem
jego rozwoju jest istnienie przynajmniej jednometrowej głębokości wody.
Gatunek osiąga długość ciała od 35 do 45 mm. Jest wyraźnie spłaszczony, posiada
charakterystyczne rozszerzone pokrywy. Jest jednym z największych na świecie i w europejskiej
faunie gatunkiem z rodzaju pływakowatych.
Wiosną samice składają jaja za pomocą specjalnego narządu (pokładełka) do liści i łodyg
żywych roślin wodnych. Wylęgłe po kilku tygodniach larwy w ciągu życia trzy razy zrzucają oskórkę.
W przeciwieństwie do owadów dorosłych larwy dość słabo pływają. Pod koniec lata larwy ostatniego
stadium wychodzą na brzeg i przepoczwarzają się w glebie, pod mchem, kawałkami drewna lub
kamieniami. Dorosłe chrząszcze wracają z powrotem do wody. Zarówno chrząszcze jak i larwy są
drapieżnikami.
Pływak szerokobrzeżek jest związany z następującymi typami siedlisk wymienionych
w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej:
 3110- Wody oligotroficzne, zawierające niewiele składników mineralnych (Lotterelletalia
uniflorae), na piaszczystych równinach;
 3130- Wody stojące, oligotroficzne do mezotroficznych, z roślinnością Littorelletea i/ ub IsoetoNanojuncetea;
 3160- Naturalne dystroficzne jeziora i stawy.
Głównym zagrożeniem dla gatunku są: zmiany o charakterze antropogenicznym,
zanieczyszczenia wód, powietrza, a także regulacja rzeki zabiegi melioracyjne.
PRAWO KRAJOWE
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik II
–
ochrona ścisła
–
–
VU
VU
Zalotka większa Leucorrhinia pectoralis
Zalotka większa występuje zwykle w małych, lokalnych populacjach. Jej zasięg obejmuje
Europę wschodnią, ale jako najbardziej termofilny przedstawiciel rodziny Leucorrhinia może pojawiać
się nawet w Turcji czy na Bałkanach.
Jest to największy przedstawiciel rodziny Leucorrhinia- długość od 32 do 39 mm. Czoło jak
u innych zalotek jest białe. Zalotka większa posiada czarną plamę na szczycie skrzydeł. Samiec ma
czerwono- czarne ciało z charakterystyczną żółtą plamą na odwłoku. Samce są żółto- czarne i bardzo
podobne do samic Leucorrhinia rubicunda.
Leucorrhinia pectoralis zasiedla w Polsce różne wody stojące- od umiarkowanie kwaśnych po
umiarkowanie zasadowe, często niskiej bądź średniej żyzności. Zwykle znaleźć ją można w małych
oczkach wodnych lub bagnach śródleśnych, małych jeziorkach na torfowiskach sfagnowych i na
terenie torfowisk niskich.
Lata od wczesnego maja do wczesnego sierpnia, a najłatwiej zobaczyć ją w maju lub czerwcu.
Cykl życiowy, jak u większości gatunków ważek jest dwuletni. Czas połączenia kopulacyjnego, tzw.
tandemu, może trwać nawet kilkanaście minut, następnie samica składa jaja wprost do wody,
w miejscach występowania dużej ilości roślinności zanurzonej. Z jaj złożonych przez samicę po
niedługim czasie wylęgają się larwy. Okres larwalny trwa do wiosny kolejnego roku, kiedy to zachodzi
metamorfoza do imagines. Larwy przebywają w warstwie roślin zanurzonych, gdzie aktywnie polują.
Osobniki dorosłe zwykle latają wśród roślin, a rzadko pojawia się na niskich i płaskich powierzchniach.
Za główne zagrożenia uważa się: melioracje torfowisk i bagien, osuszanie drobnych oczek
wodnych, nieprawidłowo prowadzoną gospodarkę leśną polegającą na wycinaniu lasów nad brzegami
małych zbiorników śródleśnych, które po wystawieniu na działanie słońca szybko zanikają. Wszystkie
te działania powodują zanik środowisk będących naturalnym miejscem występowania i rozrodu
gatunku.
W celu polepszenia ochrony należałoby objąć ochroną siedliska gatunku, zaniechać melioracji
i osuszania na obiektach gdzie zalotka występuje i odbywa lęgi. W rejonach zbiorników, gdzie
zachodzi rozwój larw należałoby także zaprzestać zabiegów, które mogłyby naruszyć poziom wód
gruntowych i zmienić gospodarkę wodną w danym regionie.
Zalotka większa może występować w siedliskach z załącznika I Dyrektywy Siedliskowejochrona tych siedlisk może sprzyjać ochronie gatunku. Głównie są to: naturalne jeziora eutroficzne
z roślinnością Magnopotamnion i Hydrocharition oraz naturalne dystroficzne jeziora i stawy.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
–
ochrona ścisła
Gatunki ryb z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej
Różanka („siekierka”) Rhodeus sericeus amarus
Rodzina: karpiowate- Cyprynidae
Uznawana jest za jeden z najbardziej wyspecjalizowanych gatunków o wąskim zakresie
tolerancji zmian siedliska. Jest rybą limnetyczną, preferującą wody stojące lub wolnostojące.
Występowanie tej ryby jest ściśle związane z obecnością małży z rodziny Unionidae.
Siedliska wymienione w Załączniku Dyrektywy Siedliskowej, związane z występowaniem
różanki, to:
 3150- starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion,
Potamion;
 3130- brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, IsoëtoNanojuncetea;
 3260- nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis;
 3160- naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne (siedliska prawdopodobnego występowania
różanki).
Różanka jest euroazjatyckim gatunkiem o dysjunktywnym rozmieszczeniu. W Polsce różanka
występuje w różnych rejonach kraju, tworząc niewielkie populacje. Różanka należy do gatunków
z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Podlega ochronie gatunkowej, zapisana jest w Polskiej
Czerwonej Księdze Zwierząt.
Na wymarcie narażone są populacje lokalne różanki, gdzie zaznaczają się silne zmiany
środowiska, degradacja siedlisk. Należy szczególnie ostrożnie użytkować rolnicze tereny przyległe do
starorzeczy, chroniąc te ostatnie przed spływami biogenów i eutrofizacją. Utrzymywać w miarę
możliwości połączenia starorzeczy z rzeką, likwidować zrzuty zanieczyszczeń do tych wód. Ponieważ
różanka jest jednym z najbardziej wyspecjalizowanych gatunków o wąskim zakresie tolerancji
zmienności habitatu, potencjalne zagrożenie tego gatunku jest duże. Nawet niewielkie zmiany
środowiska mogą spowodować ustąpienie tej wrażliwej ryby. Innym zagrożeniem może być
wyławianie różanek przez wędkarzy, którzy wykorzystują te ryby jako żywe przynęty na drapieżniki.
PRAWO KRAJOWE
KATEGORIE IUCN
Polska Czerwona Księga
–
–
załącznik II
załącznik III
–
ochrona ścisła
–
–
LR/nt
nt
Piskorz Missgurnus fossilis L.
Rodzina: kozowate – Cobitidae
Największy i najrzadszy przedstawiciel rodziny kozowatych. Piskorz obecnie zasiedla niemal
wszystkie systemy rzek nizinnych, nigdzie jednak nie jest liczny. (Kotusz 1996) Jest najbardziej
zagrożonym gatunkiem ryb kozowatych.
Piskorz żyje w pobliżu dna, reagując na zmiany ciśnienia atmosferycznego podpływa ku
górze. W przypadku okresowego braku wody zagrzebuje się w mule. Obecnie zasiedla niemal
wszystkie systemy rzek nizinnych, nigdzie jednak nie jest liczny. Zasiedla wody stojące i wolno
płynące, płytkie, zanikające jeziora, drobne, muliste śródpolne zbiorniki, starorzecza, kanały, a nawet
rowy melioracyjne.
Siedliska wymieniane w Załączniku Dyrektywy Siedliskowej, związane z występowaniem
piskorza, to:
Potamion;
 3260- nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis;
 3160- naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne.
Występuje w Europie od rzeki Loary na zachodzie po dorzecze Wołgi na wschodzie. Brak go
w Wielkiej Brytanii, Skandynawii, na Półwyspie Pirenejskim, Apenińskim i Bałkańskim oraz
w dopływach rzek uchodzących do Morza Śródziemnego, Adriatyckiego, Egejskiego i Arktycznego.
Dawniej, w Polsce, piskorz występował licznie, obecnie zasięg jego występowania kurczy się.
Populacje ulegają rozdrobnieniu, w wielu miejscach całkowicie zanikają. W Polskiej Czerwonej
Księdze Zwierząt sklasyfikowany jako gatunek bliski zagrożeniu. Aby zachować gatunek oraz
przywrócić mu pierwotny areał występowania wskazana jest czynna ochrona polegająca na
renaturyzacji rzek i odtwarzaniu siedlisk tego gatunku. Na zmeliorowanych i odwodnionych terenach
należałoby powstrzymać odpływ wód, przywrócić starorzeczom łączność z rzeką, a także ograniczyć
wykorzystanie rybackie stawów i wód, tam gdzie ta ryba występuje. Główną przyczyną zanikania
gatunku jest rozwój rolnictwa i przemysłu, który powoduje zanieczyszczenie środowiska i dewastacje
naturalnych siedlisk piskorza.
Potencjalne działania ochronne powinny być nakierowane na zapewnienie dogodnych
warunków rozrodu (konieczne jest zachowanie właściwych siedlisk) i rozwoju wszystkich grup
wiekowych w pełnym cyklu rocznym.
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik III
załącznik II
–
–
LR/lc
nt
Koza Cobitis taenia L.
Rodzina: kozowate- Cobitidae
Koza preferuje wody stojące i wolno płynące, spotykana jest jednak we wszystkich typach
wód.
Kozy zasiedlają wody stojące i wolno płynące, słabo zeutrofizowane. W rzekach zamieszkują
strefę denną o piaszczystym dnie, w wodach stojących zasiedlają strefę przybrzeżną, preferując
twarde, piaszczyste dno, w którym mogą się zakopać w razie zaniepokojenia. W Polsce gatunek jest
jeszcze liczny, słabo zagrożony. Jednakże obserwuje się powolne ustępowanie kozy z zajmowanych
stanowisk.
Celem ochrony jest zachowanie gatunku w wyniku ochrony siedlisk, poprzez:
 ekstensywną gospodarkę rolną w pobliżu starorzeczy;
 ochronę wód przed zanieczyszczeniem;
 melioracją rzek i kanałów na odcinkach o piaszczystym dnie.
Zagrożeniem dla tych ryb może być eutrofizacja starorzeczy spowodowana dopływem ścieków
pociągająca za sobą zmiany dna zbiornika. Wśród przyczyn zanikania kozy wymienia się także
przebudowę rzek, degradację naturalnego środowiska oraz zanieczyszczenie wód.
Podobnie jak w przypadku innych ryb przydennych, strategią unikania niebezpieczeństwa przez
kozę jest ukrycie się przy dnie. Dlatego niedopuszczalne jest bagrowanie dna kanałów i rzek
w miejscach licznego występowania kóz.
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik III
załącznik II
–
LR/lc
Boleń Aspius aspius
Rodzina: karpiowate- Cyprinidae
Gatunek występuje w większych i średnich rzekach nizinnych Europy Środkowej od Renu po
Ural i Morze Kaspijskie. Młode bolenie żyją w małych stadach, w pobliżu brzegów. Dojrzałe osobniki
są samotnikami trzymającymi się nurtu rzeki.
Boleń jest gatunkiem typowo drapieżnym. Jest rybą litofilną, rozmnaża się w rzekach o dnie
kamienistym lub żwirowym, z szybkim przepływem wody. W czasie dnia boleń przebywa przy
powierzchni, noc natomiast spędza przy dnie. Wykazuje wędrówki tarłowe i zimowiskowe.
Siedliska wymienione w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej to:
 1130- ujścia rzek (estuaria);
 1150- zalewy i jeziora przymorskie;
Potamion;
 3260- nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis.
W Polsce boleń zasiedla wszystkie duże rzeki, występuje jednak dość rzadko.
Zagrożenia dla gatunku stanowią zabudowy rzek, regulacja koryt rzecznych, obniżanie
poziomu wód gruntowych, degradacja środowiska rzecznego w wyniku zanieczyszczenia ściekami
bytowymi i przemysłowymi, izolacja populacji w wyniku fragmentacji siedlisk, a także ograniczona
baza pokarmowa w wyniku wyginięcia licznych ryb rzecznych stanowiących pokarm bolenia.
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik III
załącznik II
–
DD
Kiełb białopłetwy Gobio albipinnatus
Rodzina: karpiowate- Cyprinidae
Gatunek zasiedla wody płynące centralnej i wschodniej Europy. Jest gatunkiem
psammofilnym, wymaga piaszczystego podłoża do złożenia ikry. Zasiedla głębsze partie dużych rzek,
rzadziej spotykany jest w dopływach, występuje również w przepływowych starorzeczach. Przebywa
w niewielkich stadach nad dnem, niekiedy wspólnie z innymi gatunkami kiełbi. Zaliczany do typowych
bentofagów.
Siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, związane z występowaniem
kiełba białopłetwego, to:
3260- nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis.
Zagrożenie dla gatunku stanowią regulacje rzeki sprzyjające powstawaniu zastoisk oraz
gromadzeniu się osadów, nadmierne zarybienia drapieżnikami, zanieczyszczenia komunalne
i rolnicze.

PRAWO KRAJOWE
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik III
załącznik II
–
ochrona ścisła
–
–
DD
nt
Koza złotawa Sabanejewia aurata syn. Cobitis aurata
Rodzina: piskorzowate- Cobitidae
Rozsiedlenie kozy złotawej na terenie Polski jest mało poznane z powodu skrytego trybu życia
i trudności w odróżnieniu jej od kozy.
Ciało kozy złotawej jest koloru jasnożółtego. Wzdłuż grzbietu ciągnie się rząd średnio 12- 13,
ciemnych, dużych, brązowych plam. Podobne plamy w liczbie od 9 do 18 tworzą rzędy po bokach
ciała. Plamy te są nieregularne lub prawie kwadratowe. Brzuch i dolne partie głowy są jaśniejsze,
prawie białe. Płetwy są koloru żółtawego. Pod okiem znajduje się dwudzielny, silny kolec, grubszy niż
u kozy. Ciało pokrywają małe łuski, których długość jest mniejsza niż szerokość. Za płetwą grzbietową
po obu stronach występuje kil skórny, szczególnie wyraźnie widoczny w części grzbietowej. Wszystkie
płetwy kozy złotawej są lekko zaokrąglone, tylko ogonowa jest prawie równo ścięta.
Koza złotawa preferuje czyste wody o przepływie 0,4- 0,8 m/s o dnie skalistym, piaszczystym
lub piaszczysto- mulistym. Występuje także w wodach bardzo wolno płynących, raczej stojących,
z nieco mulistym i pokrytym roślinami dnem. Młode osobniki przebywają przy brzegu i poszukują
pożywienia w detrytusie, starsze natomiast preferują twarde dno.
Koza złotawa odżywia się glonami, detrytusem, larwami ochotek, skorupiakami planktonowymi
oraz mięczakami.
Gatunek jest szczególnie rzadko spotykany w naszej ichtiofaunie. Dla fauny Polski koza
złotawa jest elementem pochodzenia ponto- kaspijskiego, który przeniknął na obszar prowincji
atlantycko- bałtyckiej wraz z najmłodszą falą migracji pod koniec ostatniego zlodowacenia.
Zabudowa i regulacja rzek powoduje ograniczenie naturalnych możliwości kontaktu
poszczególnych populacji między sobą.
KATEGORIE IUCN
–
–
załącznik III
załącznik II
–
–
EN
EN
Gatunki z Załącznika II i IV Dyrektywy Siedliskowej
Rzekotka drzewna Hyla arborea
Jest jednym z najmniejszych rodzimych płazów. Ciało o delikatnej wydłużonej budowie.
Kończyny są wydłużone, palce zaopatrzone w przylgi. Taka budowa umożliwia rzekotce wspinanie się
po gładkich, pionowych powierzchniach. Ubarwienie jest zmienne, przeważnie jednolite jasnozielone,
w sytuacjach stresowych, w zależności od otoczenia może przybierać barwę od żółtawej do prawie
czarnej. Spód ciała jest natomiast jasny. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Samiec zaopatrzony
jest w pojedynczy worek rezonansowy.
Gatunek wybitnie ciepłolubny. Ze snu zimowego budzi się w kwietniu. Do godów przystępuje
pod koniec kwietnia lub w maju. Jaja składa do większych stawów, zwłaszcza tych bogato
porośniętych roślinnością (Potamogeton natans, Eleocharis sp., Glyceira sp.). Preferuje zbiorniki
okresowo wysychające z czystą wodą. W trakcie godów samce tokują grupowo wydając głosy
przypominające jednostajny, ciągły terkot. Samice składają jaja w niewielkich partiach tworzących
kuliste skupiska.
Po odbyciu godów dorosłe osobniki prowadzą typowo lądowy, nadrzewny tryb życia.
Wykazują aktywność dzienną i zmierzchową. Rzekotka drzewna hibernuje w lasach, zagrzebana
w norach lub pod kamieniami i pniami drzew.
W Polsce zamieszkuje lasy liściaste i mieszane oraz ich obrzeża, zakrzaczone łąki
i pastwiska, ogrody, sady i zagajniki.
Jest gatunkiem wpisanym do Załącznika IV Dyrektywy Siedliskowej oraz chronionym
Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dn. 26 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków
zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz
zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów.
PRAWO KRAJOWE
Ochrona gatunkowa w Polsce
–
–
załącznik II
załącznik IV
–
ochrona ścisła
Grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus
Grzebiuszka ziemna ma krępą budowę ciała, tylne nogi krótkie, dobrze umięśnione. Głowa
krótka, wypukła z dużymi oczami o pionowych źrenicach. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy.
U samców na przednich kończynach znajdują się wyczuwalne skupienia gruczołów. Ubarwienie jest
bardzo zmienne- grzbiet oliwkowy, oliwkowo- zielony, popielaty z ciemnobrązowymi plamami. Spód
ciała jest jednolity, jasnokremowy. Skóra gładka, pozbawiona brodawek i narośli, zawiera jednak
gruczoły wydzielające w sytuacjach stresowych, substancję o charakterystycznym zapachu czosnku.
Ze snu zimowego grzebiuszki budzą się w marcu i rozpoczynają wędrówkę do miejsc rozrodu.
Preferują zbiorniki obficie zarośnięte roślinnością wodną. Gody trwają od kwietnia do początku lipca,
przy czym ich przebieg jest ściśle związany z opadami atmosferycznymi. Gody odbywają się
całkowicie pod wodą, są bardzo skryte i ciche. Głosy godowe wydają zarówno samce jak i samice.
Skrzek składany jest od kwietnia do lipca w postaci grubego rulonu umocowanego często wokół roślin
wodnych. Stadium larwalne gatunku osiąga największe wymiary spośród rodzimych płazów. Kijanki
grzebiuszki w stadium maksymalnego rozwoju osiągają większą długość niż długość ciała dorosłych
osobników- do 12 cm. Metamorfoza następuje po trzech miesiącach. Młode osobniki opuszczają
zbiorniki wodne często już pod koniec czerwca. Grzebiuszki, które nie przeszły przeobrażenia przed
nastaniem zimy mają zdolność hibernacji.
Poza okresem godów gatunek prowadzi typowo lądowy tryb życia. Dzień spędza ukryta
w ziemnej norze, którą zazwyczaj sama sobie wykopuje ruchami tylnych kończyn (zaopatrzonych
w łopatkowate modzele) i którą użytkuje jednorazowo. Grzebiuszka ziemna może żyć co najmniej 10
lat.
Pokarm grzebiuszki stanowią dżdżownice, pająki, wije, ślimaki, owady.
Preferuje tereny otwarte o glebach lekkich, piaszczystych oraz piaszczysto- gliniastych,
lessach i czarnoziemach. Można ją spotkać na polach, łachach rzecznych, wydmach nadmorskich,
w ogrodach, na polach uprawnych i w parkach miejskich, choć czasem występuje na terenach
o znacznej żyzności lub wilgotności (była spotykana w rezerwacie ścisłym Białowieskiego Parku
Narodowego). Unika zwartych, np. gliniastych gleb i terenów skalistych.
Gatunek ten występuje w całej Polsce na obszarze nizin i na pogórzu do 450 m n. p. m., choć
można ją spotkać coraz rzadziej. Znajduje się w naszym kraju pod całkowitą ochroną prawną.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
załącznik IV
–
ochrona ścisła
Żaba moczarowa Rana arvalis
Żaba moczarowa należy do żab brunatnych. W porównaniu z żabą trawną ma delikatniejszą
budowę ciała. Osobniki tego gatunku osiągają 8 cm długości. Pysk żaby moczarowej jest ostro
zakończony. Ubarwienie zmienne- ciemno brązowe. Brzuszna strona ciała jest biała, białokremowa.
Za oczami występuje ciemna plama skroniowa. Wzdłuż grzbietu przebiega jasna pręga. W okresie
godowym ciało samca przybiera intensywną niebieską barwę na skutek przenikania limfy do
przestrzeni podskórnych.
Występuje na terenie Europy poza jej północnymi i południowymi krańcami. W Polsce
występuje na terenie całego kraju.
Żaba zamieszkuje głównie tereny otwarte- łąki, bagna, torfowiska.
Ze snu zimowego żaby moczarowe budzą się w marcu i wyruszają w poszukiwaniu lęgowisk.
W przeciwieństwie do żaby trawnej migracje gatunku nie mają masowego charakteru. Do godów
przystępują w różnorodnych zbiornikach wodnych. Mogą to być stawy, oczka wodne, rozlewiska,
czasem rowy melioracyjne. Godujące samce ustawicznie wydają odgłosy dzięki dwom rezonatorom
znajdującym się na podgardlu. Samce godują zbiorowo w grupach liczących przeważnie po
kilkadziesiąt osobników. Zbierają się w miejscach płytkich i zacisznych. Połączone w wodzie pary
przemieszczają się na dno zbiornika, gdzie samica składa jaja. Skrzek ma postać kłębu liczącego od
kilkuset do ponad dwóch tysięcy jaj.
Kijanki przechodzą metamorfozę po około 3 miesiącach. Proces ten trwa od drugiej połowy
czerwca do pierwszej połowy lipca.
Pokarm gatunku stanowią dżdżownice, ślimaki, owady, a także pajęczaki.
Poza okresem godów zasiedla przede wszystkim tereny otwarte- mokre łąki, torfowiska,
bagna oraz pola uprawne. Spotykana jest również w lasach liściastych i mieszanych
Żaba moczarowa jest gatunkiem nizinnym, który w Polsce rzadko przekracza wysokość 500 m
n.p.m.
Tak jak w przypadku większości płazów główne zagrożenia dla gatunku wynikają z zaniku
preferowanych siedlisk lęgowych. Następuje to na skutek zasypywania lub niszczenia niewielkich
zbiorników wodnych, osuszania terenu, regulacji koryt rzecznych czy zmiany warunków
hydrologicznych cieków.
Znacznym zagrożeniem jest również fragmentacja siedlisk na skutek rozwoju szlaków
komunikacyjnych. Gatunek prowadzi złożony cykl życia, który wymaga kilku odmiennych siedlisk- dla
rozrodu, hibernacji i żerowania. Wymagania te powodują, ze żaby moczarowe odbywają regularne
migracje. Ciągi komunikacyjne często przecinają szlaki migracji gatunku łączące różnego rodzaju
siedliska. Skutkiem tego wiele osobników ginie na drogach, co czasem prowadzi do drastycznego
spadku liczebności populacji. Z fragmentacji siedlisk na skutek rozwoju infrastruktury drogowej wynika
kolejne zagrożenie dla gatunku, jakim jest izolacja populacji. Brak możliwości wymiany osobników
pomiędzy populacjami ma negatywny wpływ na utrzymanie genetycznego zróżnicowania lokalnych
populacji.
Działania ochronne na rzecz gatunku to zachowanie odpowiedniej ilości i struktury
wymaganych siedlisk lęgowych poprzez:
 zapobieganie ich niszczeniu;
 zapobieganie ich wysychaniu;
 zapobieganie zarastaniu- odkrzaczanie brzegów zbiorników wodnych, usuwanie rzęsy,
nadmiaru roślinności wodnej i przybrzeżnej;
 odtwarzanie zniszczonych miejsc rozrodczych;
 łagodzenie skutków powstawania barier liniowych na trasach migracji gatunku.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
załącznik IV
–
ochrona ścisła
Ropucha zielona Bufo viridis
Ropucha zielona ma krępą budowę ciała, jednak delikatniejszą niż ropucha szara. Długość
ciała samic dochodzi do 10 cm, samców do 9 cm. Gatunek o charakterystycznym ubarwieniu- na
jasnym oliwkowym tle wyraźne ciemniejsze zielone plamy. Końcówki brodawek rozmieszczonych po
bokach ciała są jaskrawoczerwone. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Samiec zaopatrzony jest w
worek rezonatorowy. W okresie godów na przednich kończynach samca pojawiają się wyraźne
modzele godowe.
Ropucha zielona to gatunek ciepłolubny, gody rozpoczyna dopiero w maju, w warunkach,
0
kiedy temperatura nie spada poniżej 10 C.
Do rozrodu wybiera małe, płytkie, zarośnięte zbiorniki wodne. Gody odbywają się o zmierzchu
i w nocy. Samce wydają wówczas głosy przypominające długotrwały terkot. Samice składają skrzek w
postaci dwóch sznurów o długości do 4 m. Jaja przytwierdzane są do podwodnych roślin.
Metamorfoza odbywa się w lipcu/sierpniu.
Poza okresem rozrodczym gatunek unika terenów wilgotnych. Preferuje tereny suche oraz
nasłonecznione. Spotykany jest na łąkach, w sadach, ogrodach, w pobliżu siedzib ludzkich, nawet
w miastach.
Gatunek prowadzi nocny tryb życia, dzień spędza w wygrzebanych w ziemi norkach. Poluje na
bezkręgowce- pajęczaki, larwy chrząszczy, mrówki, motyle.
W Polsce jest stosunkowo rzadka, zarówno na niżu, jak i w górach. W odróżnieniu od ropuchy
szarej nigdzie nie występuje masowo.
Ropucha zielona jest gatunkiem chronionym, wpisanym do Załącznika IV Dyrektywy
Siedliskowej. W Polsce jest coraz rzadsza, ze względu na utratę siedlisk i zmianę w gospodarce
łąkarskiej.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
załącznik IV
–
ochrona ścisła
Żaba jeziorkowa Rana lessonae
Żaba jeziorkowa ma ciało wysmukłe o delikatnej budowie. Osobniki tego gatunku osiągają
długość do 8 cm. Ubarwienie grzbietu jest trawiasto- zielone, rzadziej w odcieniu brązowym,
z ciemnymi plamkami. Przez środek grzbietu przebiega jasna pręga. Spód ciała jest jasny. Dobrze
widoczne błony bębenkowe. Samce są mniejsze od samic, posiadają podwójne worki rezonansowe
oraz modzele godowe na pierwszych palcach przednich odnóży. U samców pojawia się również
ubarwienie godowe- grzbiet i okolice głowy nabierają żółtego koloru.
Ze snu zimowego budzi się na początku kwietnia, a do godów przystępuje w końcu kwietnia
lub w maju. W czasie godów samce gromadzą w zbiornikach wodnych i w grupach liczących nawet do
kilkuset osobników zaczynają tokować. Samice składają jaja w postaci kłębów przytwierdzonych do
roślin wodnych. Przeobrażenie odbywa się w lipcu i sierpniu.
W Polsce żaba jeziorkowa występuje na terenie całego kraju do wysokości 400 m n.p.m.
Zasiedla różnego rodzaju zbiorniki wodne- stawy, rowy melioracyjne, śródpolne oczka wodne,
podmokłe łąki, mokradła. Jest gatunkiem ciepłolubnym o dziennej aktywności. Prowadzi wodny tryb
życia. Zimuje zagrzebana w ziemi.
PRAWO KRAJOWE
–
załącznik IV
–
ochrona ścisła
Gatunki płazów z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku
w sprawie dziko występujących zwierząt objętych ochroną
Żaba trawna Rana temporaria
Jest przedstawicielem żab brunatnych. Ciało żaby trawnej ma krepą budowę. Pysk szeroki,
tępo zakończony. Kończyny tylne są długie, dobrze umięśnione, pozwalające na wykonywanie długich
skoków. Ubarwienie grzbietu jest zmienne, brązowo- brunatne, czasem ciemnozielone. Brzuch jest
żółty, nakrapiany drobnymi ciemnymi plamkami. Cechą charakterystyczną wszystkich żab brunatnych
jest ciemna plama skroniowa. Samce posiadają podwójne worki rezonansowe oraz modzele godowe
na przednich kończynach.
Ze snu zimowego budzi się na początku marca i rozpoczyna wędrówkę do zbiorników
wodnych. Wędrówki te, w odpowiednich warunkach pogodowych, mogą mieć masowy charakter.
Gody mogą odbywać się w różnych zbiornikach wodnych, zagłębieniach terenu, rowach
melioracyjnych, rozlewiskach, a nawet większych kałużach. W czasie godów samce grupują się oraz
tokują zbiorowo. Samice składają skrzek w formie kłębów na dnie zbiorników. Metamorfoza przebiega
od czerwca do końca lipca.
Gatunek charakteryzuje się krótkim okresem życia wodnego (dorosłe do 2 tygodni): po
złożeniu jaj dorosłe po 1- 2 tygodniach opuszczają wodę i żyją w różnej odległości (zwykle do 2-3 km)
od miejsc rozrodu. Żaba trawna jest jednym z najpospolitszych płazów krajowych występującym na
nizinach i w wysokich górach. Zasiedla bardzo zróżnicowane środowiska (lasy, zadrzewienia, pola,
parki, ogrody) i uważana jest za gatunek o bardzo szerokiej skali ekologicznej. Zimuje z reguły na dnie
rzek i zbiorników zagrzebana w mule (rzadko na lądzie). Pokarm gatunku stanowią ślimaki, owady,
larwy owadów, pajęczaki, dżdżownice, drobne płazy i gady.
Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisłą ( Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28
września 2004 r. w sprawie dziko występujących zwierząt objętych ochroną).
Ropucha szara Bufo bufo
Ropucha szara jest jednym z największych rodzimych gatunków płazów. Długość ciała
dorosłych samic dochodzi nawet do 12,5 cm. Samce są wyraźnie mniejsze. Ciało ropuchy jest krępe
oraz masywne, o krótkich nogach. Ubarwienie zmienne- od barwy jasnobrązowej do prawie czarnej.
Skóra pokryta jest gruczołami jadowymi, największe z nich usytuowane są za oczami i zwane
parotydami. Substancja zawarta w gruczołach uwalniana jest pod wpływem mechanicznych bodźców.
W chwili zagrożenia ropuch szara nadyma się i unosi na nogach, dzięki czemu wydaje się jeszcze
większa.
Gody odbywa w kwietniu w większych zbiornikach wodnych, najczęściej stawach. Czasami
wybiera do tego celu mniejsze rzeki i strumienie. Osobniki tego gatunku powracają co roku do tego
samego zbiornika rozrodczego, znajdując go nawet z odległości 4,5 km. Samce w czasie godów
wydają ciche, przytłumione dźwięki. Samica składa do 6000 jaj w sznurach o długości kilku metrów.
Metamorfoza następuje pod koniec maja, na początku czerwca.
Poza okresem godowym gatunek prowadzi wybitnie lądowy tryb życia. Bytuje w wilgotnym
środowisku w lasach, ogrodach, parkach, w zaroślach, często w pobliżu siedzib ludzkich. Żerują po
zmierzchu, w dzień można je spotkać tylko w czasie opadów.
Zimuje w różnego rodzaju zakamarkach- pod kamieniami, w szczelinach ziemnych,
zagrzebane w ściółce w piwnicach.
Gatunek ten jest bardzo plastyczny ekologicznie. Występuje zarówno na nizinach, wyżynach
jak i w górach do 2500 m n. p. m. Ropucha szara może żyć do 40 lat.
Gatunek objęty w Polsce ochroną ścisła (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28
września 2004 r. w sprawie dziko występujących zwierząt objętych ochroną).
Traszka zwyczajna Triturus vulgaris
Ciało traszki zwyczajnej jest smukłe, ogon zaś długi, bocznie spłaszczony. Samce osiągają
długość do 11 cm. Zwierzęta te mają jasnobrązowy, oliwkowy lub ciemnobrązowy grzbiet, często
usiany ciemniejszymi plamkami. U bardzo młodych osobników, wzdłuż linii grzbietu może występować
żółtawy lub pomarańczowy pas. Spód ciała jest jasnokremowy, żółty, pokryty ciemnymi okrągłymi
plamkami. Wyraźny dymorfizm płciowy. Samce są większe od samic, a w okresie godowym na ich
grzbiecie pojawia się regularnie ząbkowany grzebień, natomiast przez ogon przebiega błękitna smuga
z czarnymi plamkami.
Rozmnaża się zazwyczaj w niewielkich zbiornikach wód stojących, zarówno naturalnych, jak
i tych całkowicie obetonowanych, miejskich, bez żadnej roślinności oraz kanałach, rowach i stawach.
Można ją spotkać nawet w spokojnych odcinkach wód płynących, na torfowiskach i w wodach
słonawych. Gody trwają od połowy marca do połowy czerwca. Samica składa jaja pojedynczo, na
liściach roślin wodnych. Przeobrażenie trwa od lipca do września.
W okresie rozrodczym i podczas wędrówek (do zbiorników wodnych i ewentualnie na
zimowiska) oraz podczas deszczu jest aktywna w dzień i w nocy. Przez resztę sezonu prowadzi nocny
tryb życia, w dzień ukrywając się w norach niedaleko od zbiornika wodnego (w odległości do 500 m),
pod kamieniami, kłodami drewna itp. Na niektórych obszarach traszki zwyczajne, które w następnym
roku pierwszy raz przystąpią do rozrodu migrują dwukrotnie w ciągu roku na większe odległości: na
jesieni do miejsc zimowania i na wiosnę do zbiorników rozrodczych. Zazwyczaj gatunek ten występuje
w zacienionych i wilgotnych miejscach, spotykano go także na terenach zupełnie suchych oraz
nasłonecznionych.
Traszka ta występuje w bardzo różnych środowiskach, zarówno na nizinach jak i wysoko w
górach (w południowej i wschodniej części swojego zasięgu dochodzi do 2000 m n.p.m.). Jest bardzo
plastycznym ekologicznie gatunkiem. Zamieszkuje ziemie uprawne, lasy, sterty kamieni, krzaczaste
zarośla, ogrody i parki- nawet te niewielkie, położone w centrach wielkich miast.
Traszka zwyczajna żywi się rozmaitymi bezkręgowcami- wodnymi bądź lądowymi w
zależności od pory roku.
Część płazów trzyma się tego samego miejsca- jednego osobnika można znajdować
tygodniami pod tym samym kamieniem. Jesienią traszka zwyczajna wyszukuje sobie kryjówkę na
lądzie, przeważnie w ziemnych norach, znacznie rzadziej w wodzie i zapada w sen zimowy
(w terminach od października- listopada do lutego- marca).
Gatunki gadów z Załącznika II i IV Dyrektywy Siedliskowej
Żółw błotny Emys orbicularis
Karapaks żółwia błotnego jest barwy oliwkowo-brązowej, pokryty jest regularnymi, gładkimi
tarczami z żółtymi kreskami rozchodzącymi się promieniście. Jego długość dochodzi do ok. 20 cm.
Plastron pokrywają jasne plamy o nieregularnym kształcie. Na głowie i szyi widnieją żółte kropki.
Okres godowy trwa od kwietnia do czerwca. Jaja (zazwyczaj od 6 do 16) składane są na przełomie
maja i czerwca w dołkach ziemnych, w miejscach nasłonecznionych. Młode wylęgają się pod koniec
sierpnia i posiadają miękki pancerz. Wędrują w poszukiwaniu środowiska wodnego.
Żółw błotny jest gatunkiem, który do życia potrzebuje dwóch skrajnie odmiennych środowisk,
gdyż prowadzi ziemnowodny tryb życia. Większą części aktywnego życia spędza w wodzie, jednak
jaja składa w suchych, nasłonecznionych miejscach na lądzie. Miejsca takie mogą być oddalone
nawet o kilka kilometrów od zbiorników, w których żyje. Żółw błotny w różnych okresach życia
wykorzystuje zwykle kilka zbiorników o różnym charakterze. W jednym ma lepsze warunki do
żerowania, inny służy mu za zimowisko, są również takie, w których przebywa krótko, w drodze do
miejsca składania jaj. Bardzo ważna dla tego gatunku jest obecność naturalnych korytarzy migracji w
postaci cieków wodnych, którymi może się przemieszczać do różnych rejonów swojego złożonego
środowiska.
Żółw błotny należy do najrzadszych kręgowców Europy. Gatunek ten jest zagrożony na całym
obszarze swojego występowania rozciągającym się od północnej Afryki, przez Europę do Morza
Kaspijskiego. W większości krajów znajduje się na czerwonych listach lub w czerwonych księgach
gatunków szczególnie narażonych na wyginięcie. W krajach Unii Europejskiej żółw błotny jest
dodatkowo chroniony w ramach sieci NATURA 2000, jest wpisany do Załącznika II Dyrektywy
Siedliskowej. Żółw błotny jest również bardzo rzadki w Polsce. Jako jeden z pierwszych kręgowców
został objęty ochroną prawną już w 1935. Będąc gatunkiem szczególnie zagrożonym wyginięciem
w 1980 r. został wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. W drugim wydaniu tej księgi
liczebność żółwia błotnego w Polsce została oszacowana na 700- 800 osobników.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
załącznik II i IV
–
ochrona ścisła
Jaszczurka zwinka Lacerta agilis
Jaszczurka zwinka jest dość pospolitym gadem zamieszkującym tereny Polski, tym niemniej
została wpisana do aneksu IV Dyrektywy Siedliskowej, gdyż wielkość jej populacji spada. W wielu
krajach Europy jest gatunkiem rzadkim.
Jaszczurka zwinka jest jednym z czterech gatunków jaszczurek zamieszkujących na terenie
Polski. Jej masywne ciało pokrywają ściśle do siebie przylegające łuski. Na grzbiecie są one mniejsze
i szorstkie, brzuch zaś pokrywają większe i gładkie. W sytuacji zagrożenia ogon zostaje odrzucony
jako przynęta dla drapieżnika. Z czasem odrasta do pierwotnej długości. Otwory uszne znajdują się
z tyłu głowy i są łatwo zauważalne. Kończyny jaszczurki są silnie umięśnione a palce długie,
zakończone pazurkami. Samca można odróżnić od samicy po tym, że ma on zielonkawe podbrzusze,
czasem nakrapiane drobnymi plamkami, zaś samica ma szary lub kremowy spód ciała. W okresie
godowym, czyli w maju, samce przybierają intensywną zieloną barwę. Ubarwienie tych gadów jest
bardzo różne. Najczęściej grzbietem biegnie szeroka pręga, często przecinana jakimiś plamkami,
chociaż można też spotkać osobniki bez niej. Po bokach ciała biegną jeszcze dwie pręgi z brązowoczarnych plam. Czasem można spotkać osobniki o jednolitym brązowym kolorze, choć są one dosyć
rzadkie. Młode zwinki po wykluciu się, podobnie jak młode innych jaszczurek, są znacznie ciemniejsze
niż osobniki dorosłe.
Można ją spotkać na nasłonecznionych skarpach, polanach leśnych, na skraju dróg,
wrzosowisk oraz często na słonecznych, południowych nasypach, gdzie też przystępuje do rozrodu.
Jaszczurka zwinka mieszka w jamach, norach gryzoni, pod kamieniami lub korzeniami. Zapada w sen
zimowy od października do marca.
warunków rozrodu oraz zapewnieniu możliwości migracji gatunku i kontaktu z innymi populacjami.
PRAWO KRAJOWE
–
–
załącznik II
załącznik IV
–
ochrona ścisła
Gniewosz plamisty Coronella austriaca
Gniewosz plamisty, zwany również miedzianką, jest wężem niewielkim i delikatnym. Jego
ciało jest smukłe, głowa wąska, delikatna, słabo odgraniczona od tułowia. Ogon jest niezbyt długi,
biczykowaty i chwytny. Długość ciała dorosłych samców nie przekracza 70 cm, natomiast samic 80
cm. Ubarwienie grzbietu gniewosza jest brunatne, rdzawe, rzadziej rdzawo- szare. W tylnej części
głowy występuje rysunek przypominający podkowę, a przez oko przechodzi, charakterystyczna dla
tego gatunku, ciemna, prawie czarna wstęga. Brzuch jest ceglasty, jasny lub żółtawy.
Gniewosz plamisty jest zwierzęciem ciepłolubnym. Żyje on na nasłonecznionych polankach
leśnych lub zboczach wzgórz w tym samym środowisku, w którym spotykana jest jaszczurka zwinka.
Żywi się prawie wyłącznie jaszczurkami i padalcami, które przed połknięciem unieruchamia splotami
swego muskularnego ciała. Ze snu zimowego budzi się w kwietniu, gody rozpoczyna w maju. Młode
przychodzą na świat w sierpniu lub we wrześniu. Ilość ich wynosi w jednym miocie do 15 sztuk. W sen
zimowy gniewosz zapada w październiku. Nazwę swą zawdzięcza dużej zaciętości, jaką przejawia
w chwili rozdrażnienia, usiłując nawet kąsać w obronie. Jest to jednak gatunek zupełnie nieszkodliwy.
Przy delikatnym obchodzeniu się z tym wężem jest on wyjątkowo łagodny.
Gatunek ten zamieszkuje prawie całą Europę. Na północy dochodzi do południowej Szwecji,
na wschodzie do Kaukazu, na południu do Grecji, a na zachodzie do Hiszpanii zachodniej. Był on
dosyć pospolity w całym naszym kraju, chociaż nie tak częsty, jak zaskroniec. Szczególnie licznie
występuje w województwach południowych, unika jednak gór- z wyjątkiem Pienin, gdzie jest pospolity
na południowych, silnie nasłonecznionych niższych stokach. Z dwóch obecnie uznawanych ras tego
gatunku w Polsce żyją przedstawiciele rasy nominalnej (C. a. austriaca L).
Pozorne podobieństwo do żmii powoduje, że ten rzadki wąż pada masowo ofiarą ludzi. Fakt
ten niewątpliwie wpływa na zanikanie całych jego populacji na terenach częściej odwiedzanych przez
turystów lub poddawanych szybkiemu zagospodarowaniu. Głównie z tego powodu staje się on na
naszych ziemiach, szczególnie w pobliżu miast, coraz rzadszy. Innym ważnym powodem,
wpływającym na zanikanie populacji gniewosza, jest obserwowane od lat stałe zmniejszanie się
liczebności jaszczurek, które stanowią jego podstawowy pokarm.
PRAWO KRAJOWE
KATEGORIE IUCN
Polska czerwona księga (2001 r.)
–
–
załącznik II
załącznik IV
–
ochrona ścisła
–
VU
Gatunki gadów z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku
w sprawie dziko występujących zwierząt objętych ochroną
Żmija zygzakowata Vipera berus
Ciało żmii zygzakowatej osiąga długość ok. 70 cm, przy czym u samic nawet do 80 cm. Żmija
zygzakowata jest gatunkiem jadowitym. Jad wykazuje silne działanie miejscowe.
W Polsce gatunek występuje na całym obszarze kraju. Najbardziej charakterystyczne są
odmiany: jasna oraz czarna.
Grzbiet żmii przybiera zabarwienie brązowe, srebrzystoszare, żółtawe, oliwkowozielone,
niebieskoszare, pomarańczowe, czerwonobrązowe lub miedzianoczerwone. Na grzbiecie występuje
ciemniejszy od barwy podstawowej zygzak, tzw. "wstęga kainowa". Żmija posiada pionową źrenicę.
Głównym pokarmem żmij są małe ssaki owadożerne (ryjówki, krety) oraz gryzonie
(myszowate, nornikowate). Poluje także na żaby, jaszczurki, pisklęta ptaków oraz owady
(prostoskrzydłe, biegaczowate). Młode odżywiają się głównie owadami, ślimakami, dżdżownicami oraz
młodymi płazami i jaszczurkami.
Gatunek można spotkać na polanach leśnych, obrzeżach lasu oraz terenach podmokłych.
Często przebywa między krzewami, w pobliżu korzeni i pod kamieniami oraz wygrzewa się
w miejscach nasłonecznionych. Gody rozpoczynają się w okresie kwiecień- maj. Samce walczą
między sobą o prawo do rozrodu. Żmija zygzakowata jest gatunkiem jajożyworodnym. Wydaje od 5 do
15 młodych. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest zanikanie jego siedlisk.
PRAWO KRAJOWE
–
ochrona ścisła
Padalec zwyczajny Angius fragilis
Padalec zwyczajny jest beznogą jaszczurką o silnie wydłużonym ciele. Długość ciała dochodzi
do ok. 50 cm, przy czym jej połowa przypada na ogon. Głowa jest niewielka, słabo wyodrębniona
z zaokrąglonym pyskiem. Ogon zakończony kolczastym wyrostkiem ulega regeneracji. Ciało jest
pokryte gładkimi, okrągłymi łuskami o brązowej barwie, z trzema ciemnymi liniami. Brzuszna strona
ciała u samców jest jasnoszara, zaś u samic jest o ciemniejszym odcieniu do czarnego. Gad ten nie
wygrzewa się na słońcu, aktywny jest o zmierzchu i w nocy. Okres godowy trwa od kwietnia do lipca.
Samce rywalizują między sobą o prawo do rozrodu. Ciąża trwa do 16 tygodni. Jajożyworodna samica
składa zazwyczaj od 6 do 14 jaj. Sen zimowy trwa zazwyczaj od października do marca.
Padalec odżywia się ślimakami, stawonogami i ich larwami oraz innymi małymi
bezkręgowcami. Ofiarę tropi, podobnie jak węże, wyłapując cząsteczki zapachowe językiem. Nie
mając jadu, zdobycz musi pochwycić i połknąć.
Występuje w bardzo różnych biotopach, o ile są wystarczająco wilgotne. Preferuje siedliska o
gęsto zarośniętym podłożu. Spotykany jest na bagnach, obrzeżach lasu i wśród niezbyt gęstego
drzewostanu, ale także w środowiskach zmienionych przez człowieka, takich jak obrzeża pól
uprawnych i parki. Gatunek ten występuje w Polsce na terenie całego kraju.
Podstawowym zagrożeniem dla gatunku jest częste jego mylenie ze żmiją zygzakowatą oraz
zabijanie. Istotnym problemem jest również zanikanie siedlisk.
PRAWO KRAJOWE
–
ochrona ścisła
Zaskroniec Natrix natrix
Zaskroniec jest niejadowitym wężem. Samica osiąga zazwyczaj wymiary od 85 do 120 cm,
natomiast samiec nieco mniejsze od 70 do 100 cm. Charakterystyczną cechą wyglądu jest obecność
żółtych plam w pobliżu skroni. Są one szczególnie jaskrawe u młodych osobników. Ciało może być
o różnym zabarwieniu, z nieregularnymi plamami na bokach i grzbiecie. Jest dość masywnie
zbudowane. Głowa jest jajowato wydłużona.
Gatunek wykazuje głównie aktywność dzienną. Rano zaskroniec wygrzewa się w słonecznych
miejscach. Kojarzenie par odbywa się w okresie marzec- kwiecień. W miejscach godów może zebrać
się kilkadziesiąt osobników. Jaja (przeważnie od 9 do 50) składane są często w tym samym miejscu
przez wiele samic. Po 4- 8 tygodniach wylęgają się młode.
Zaatakowany zaskroniec udaje martwego i wydziela ciecz o nieprzyjemnym zapachu.
Występowanie zaskrońca związane jest z terenami o bliskim sąsiedztwie wody oraz jezior.
W Polsce jest jednym z najpospolitszych gatunków węży. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest
zanikanie jego siedlisk.
PRAWO KRAJOWE
–
ochrona ścisła
Jaszczurka żyworodna Lacerta vivipara
Smukłe ciało jaszczurki żyworódki jest ubarwione w różnych odcieniach brązu. W okresie
godowym strona brzuszna przybiera kolor pomarańczowy u samców i posiada czarne plamki. U samic
jest ona jasnoperłowej barwy. Układ łusek jest elementem odróżniającym gatunek od jaszczurki
zwinki. Dorosłe osobniki mają długość do ok. 20 cm.
Gatunek wykazuje aktywność dzienną. Można go spotkać w różnych siedliskach, na polanach
śródleśnych, podmokłych łąkach, nasłonecznionych skarpach, na skraju dróg. Jaszczurka żyworódka
nie porusza się zbyt szybko.
Gody rozpoczynają się w maju- czerwcu. Jaszczurka po 3 miesiącach od zapłodnienia rodzi
od 2 do 13 młodych.
warunków rozrodu oraz zapewnieniu możliwości migracji gatunku i kontaktu z innymi populacjami.
PRAWO KRAJOWE
–
ochrona ścisła
Gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej
Gąsiorek Lanius collurio
Ptak z rodziny dzierzbowatych, większy od wróbla. Długość jego ciała wynosi od 16 do 18 cm,
rozpiętość skrzydeł 30 cm, natomiast waga wynosi ok. 30 g.
Gąsiorek jest ptakiem wędrownym. Do Polski przylatuje w maju. Odlatuje najczęściej na
przełomie sierpnia i września. Samiec jest łatwo rozpoznawalny po czarnej masce na popielatej głowie
i rdzawo- brązowym wierzchu ciała. Spód ciała jest z beżowym nalotem. Ogon gąsiorka jest czarny
z białymi skrajami u nasady. Samica posiada podobny schemat ubarwienia, ale z mniejszym
kontrastem, za to z łuskowanym wzorem na spodzie ciała.
Gąsiorek często przesiaduje na odkrytym posterunku, skąd obserwuje okolicę wypatrując
zdobyczy.
Jest gatunkiem mięsożernym i jak na swe niewielkie rozmiary potrafi schwytać zaskakująco
duże ofiary, ledwie ustępujące mu wielkością (głównie owady, ale także małe ptaki, gryzonie oraz
jaszczurki). Często robi zapasy nabijając zdobycz na ciernie lub ostre gałązki.
Teoretycznie można go obserwować na nizinnych obszarach całego kraju. Jego siedliskiem
są skraje lasów i zadrzewień, młodniki, pasy krzaków wśród łąk oraz wzdłuż dróg i rowów.
Gąsiorek buduje gniazda wewnątrz krzewów lub koron niewysokich drzewek, ze szczególnym
uwzględnieniem krzewów i drzew kolczastych. Rzadko kiedy gniazdo jest umieszczone wyżej niż na
wysokości do 3 m. Za budulec służą gąsiorkowi trawy i korzonki. Wnętrze gniazda jest wyścielone
sierścią i piórami. W gnieździe samica gąsiorka składa 5- 6 jaj o zmiennym zabarwieniu, od białego do
oliwkowego, zawsze z wianuszkiem plamek wokół tępego bieguna.
Ortolan Emberiza hortulana
Ortolan (trznadel ortolan) (Emberiza hortulana) jest małym ptakiem wędrownym z rodziny
trznadlowatych, zamieszkującym większość Europy i zachodnią Azję. W zachodniej Europie
występuje wyspowo, nie na całym obszarze. W Polsce jest to nieliczny ptak lęgowy niżu, choć
rozmieszczony nierównomiernie i miejscowo może być liczny. Przeloty występują w IV-V i VIII-IX,
zimuje w Afryce.
Ortolan jest wielkości wróbla. U samca głowa jest popielata, żółta gardziel, wokół oczu
widoczny jest żółty pasek. Grzbiet ortolana jest rdzawo- brązowy z czarno- brązowymi plamkami.
Strona brzuszna zaś cynamonowo- brązowa, pierś zielonkawo- szara. Dziób jest czerwonawy, oczy
oraz nogi brązowe. Samice są ubarwione bardziej blado, z prążkowaną piersią.
Śpiew ortolana przypomina głos trznadla, ale jest bardziej melodyjny i melancholijny. Często
śpiewa na czubkach drzew lub łodygach zarośli.
Wymiary średnie: długość ciała ok. 16 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 23- 28 cm, waga ok. 25 g.
Zamieszkuje tereny nizinne, żyzne pola przeplatane laskami, alejami lub pojedynczymi
drzewami, obrzeża sadów i ogrodów.
Gniazdo ortolana umieszczone jest na ziemi w miejscu nasłonecznionym, w małej jamce lub
zaroślach, uwite z trawy i korzonków. Wśród niewysokiej i dość luźnej roślinności zielnej, słabo
osłonięte. Pierwszy lęg ortolana pojawia się w połowie maja, natomiast drugi w lipcu. W zniesieniu
występuje 4- 5 jaj o białym tle, niekiedy z lekko różowym lub szarym odcieniem, o średnich wymiarach
20x15 mm. Jaja wysiaduje samica. Pisklęta opuszczają gniazdo po 12 dniach.
Pożywienie ortolana stanowią nasiona i drobne owady.
Ortolan objęty jest ochroną gatunkową.
Lerka Lullula arboreta
Lerka (skowronek borowy) (Lullula arborea) jest małym ptakiem z rodziny skowronków,
zamieszkującym Europę, Bliski Wschód i góry Afryki Północnej. Populacje zachodnie lerki są osiadłe,
wschodnie zaś wędrują zimą bardziej na południe (przeloty III- IV i IX- XI). W Polsce jest to nieliczny
(lokalnie średnio liczny) ptak lęgowy.
Lerka jest mniejsza od skowronka, o upierzeniu nieco bardziej urozmaiconym. Obie płcie są
ubarwione jednakowo. Upierzenie lerki jest brązowe lub brudnożółte z intensywnym, ciemniejszym
kreskowaniem. Spód jest brudnobiały, na piersi brązowo kreskowany, niżej jednolity. Na głowie
występuje maleńki czubek. Policzki są szarobrązowe, jasno obramowane. Na brzegach skrzydeł
występuje czarno- biały rysunek.
Wymiary średnie: długość ciała ok. 15 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 30 cm, waga ok. 25 g.
Zamieszkuje miejsca o silnym nasłonecznieniu, obrzeża suchych borów, zręby i uprawy leśne.
Gniazdo buduje na ziemi w miejscu dobrze nasłonecznionym, pośród niezbyt gęstej
roślinności zielnej, lecz dobrze osłonięte. Lerka wyprowadza dwa lęgi w roku: w połowie kwietnia i w
czerwcu. W zniesieniu występuje 4- 5 jaj o średnich wymiarach 21x16 mm, z tłem białym lub
szarawym, z gęstymi i drobnymi plamkami w kolorze brązowym. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1415 dniach.
Pożywienie lerki stanowią drobne owady, a tylko wyjątkowo nasiona traw i chwastów.
Gatunek ten objęty ochroną gatunkową ścisłą.
Błotniak stawowy Circus aeruginosus
Jest to największy z europejskich błotniaków o krępej, jak na błotniaka, sylwetce. Obie płcie są
ciemno ubarwione, a dorosły samiec jest brązowy z popielatymi partiami na skrzydłach i ogonie.
Natomiast samica jest cała brunatna, a jedynie głowę i ramiona ma żółto- kremowe.
Błotniaki stawowe gnieżdżą się głównie na stawach. W pasach szuwarów trzcinowych, często
nawet w niewielkich kępach pałki i trzciny, zakładają gniazda. Jest to najpospolitszy drapieżny ptak
nadwodny i występuje we wszystkich większych kompleksach stawowych.
Pod koniec września błotniaki rozpoczynają wędrówkę na zimowiska i można je zobaczyć
w wielu miejscach nad wodą. Młode błotniaki krążą nad trzcinami i przy styku szuwarów z otwartym
lustrem wody, gdzie próbują samodzielnie polować. Pod koniec lipca ostatnie młode ptaki opuszczają
gniazda. Są one ubarwione jednolicie ciemnobrązowo, a na głowie mają rudą czapeczkę.
Błotniaki wybierają się na obfitujące w pokarm zimowiska. W Polsce w sezonie lęgowym żywią
się różnym pokarmem. Samiec i samica latają zdobywać pokarm w inne, tylko sobie znane miejsca.
Samiec lata nad pola i łąki, gdzie chwyta nornice i myszy. Natomiast trochę większa samica lata nad
stawami i chwyta młode łyski oraz kaczki. To ciekawe zachowanie, stwierdzone właśnie u błotniaka
stawowego, było pierwszym odkryciem takiego podziału ról u ptaków drapieżnych. Rodzice dzielą
między siebie również teren wokół gniazda, gdzie zdobywają pokarm dla piskląt.
Błotniaki stawowe w czasie przelotów jesiennych rzadko się odzywają. Jedynie w czasie
wiosennych toków głośno gwiżdżą. Również młode ptaki w gnieździe są hałaśliwe, szczególnie gdy
samica przyleci do gniazda z pokarmem.
Polskie błotniaki lecą na zimowiska afrykańskie i tam spędzają całą zimę. Pojawiają się
ponownie już pod koniec marca. Pierwsze przylatują samce, które wyszukują miejsca pod budowę
gniazda. W Polsce występuje około 2 tysięcy par lęgowych błotniaka stawowego. Błotniak stawowy,
jak wszystkie ptaki drapieżne, objęty jest w Polsce ochroną gatunkową.
Dzięcioł czarny Dryocopus martius
Jest średnim ptakiem z rodziny dzięciołowatych, zamieszkującym pas tajgi i lasów mieszanych
całej Eurazji. Jest zarazem największym dzięciołem Europy.
U dzięcioła czarnego słabo zaznaczony jest dymorfizm płciowy. Ubarwienie ciała jest czarne
z połyskiem na grzbiecie, a matowe od spodu. Na brzuchu może być ciemnoszary. Na głowie samiec
ma czerwoną czapeczkę, a samica jedynie czerwoną przepaskę na potylicy. Tęczówka jest
jaskrawożółta.
Ten duży ptak wielkości gawrona żyje we wszystkich większych lasach Polski, ale nie jest tak
częsty jak inne dzięcioły.
Dzięcioł czarny zakłada gniazdo w samodzielnie wykutej dziupli, która znajduje się zazwyczaj
ponad 8 m nad ziemią. Opuszczone dziuple wykorzystują takie gatunki, jak: gągoł, gołąb siniak czy
kraska. Często występowanie tych gatunków na danym terenie zależy od obecności dzięcioła
czarnego. Korzysta także ze skrzynek lęgowych, jednak dla niego odpowiednie rzadko są wieszane.
Wyprowadza jeden lęg w roku. Samica w kwietniu- maju składa od 4 do 5 jaj. Jaja wysiadywane są
przez okres 12 do 14 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 23- 28 dniach.
Jak wszystkie dzięcioły potrafi bębnić na gałęzi i ze względu na rozmiary swojego dzioba robi
to wyjątkowo głośno.
Pokarm dzięcioła czarnego stanowią owady wydobyte z drewna, szczególnie mrówki oraz
kózkowate.
W Polsce jest objęty ochroną gatunkową.
Kania czarna Milvus migrant
Jest to duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych. W Polsce jest to bardzo nieliczny ptak
lęgowy niżu (300- 400 par), występuje głównie w zachodniej części kraju (Wielkopolska, Pomorze,
część Dolnego Śląska) oraz na Mazurach.
Obie płcie są ubarwione jednakowo. Grzbiet kani czarnej jest ciemnobrunatny, może robić
wrażenie czarnego; spód jest nieco jaśniejszy. Głowa jest jaśniejsza od tułowia. Ogon jest nieznacznie
wcięty (w przeciwieństwie do kani rudej, której ogon jest mocno rozwidlony). Dziób natomiast jest żółty
z czarną końcówką, nogi żółte. W locie kania czarna trzyma skrzydła płasko rozłożone i stale porusza
ogonem na boki.
Naturalnym biotopem kani czarnej są lasy w pobliżu bagien i otwartych wód. Gatunek
związany jest z obszarami o urozmaiconym krajobrazie, z dużym udziałem siedlisk otwartych. Tereny
leśne wykorzystuje jedynie jako miejsca lokalizacji gniazda. Zwykle osiedla się na krawędzi lasu.
W ciągu roku kania wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu lub maju od 2 do 3 jaj,
wyjątkowo 4. Jaja są białe z brązowymi plamami. Jaja wysiadywane są przez okres około 30 dni przez
obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 45 dniach.
Kania czarna żywi się drobnymi kręgowcami: rybami, gryzoniami i ptakami. Chętnie żywi się
padliną, najczęściej śniętymi rybami.
W Polsce objęta ochroną gatunkową ścisłą. Wokół gniazd kań czarnych obowiązuje strefa
ochronna: przez cały rok w promieniu do 100 m, a okresowo (od 1.03 do 31.08)- w promieniu do 500
m od gniazda.
Kania ruda Milvus milvus
Kania ruda to duży ptak drapieżny z rodziny jastrzębiowatych, zamieszkujący Europę, Azję
Środkową, północną Afrykę oraz Wyspy Kanaryjskie i Wyspy Zielonego Przylądka. Populacje
południowe są osiadłe, a zamieszkujące pas klimatu umiarkowanego- wędrowne. Przeloty odbywają
się od marca do kwietnia oraz od października do listopada.
W Polsce jest to bardzo nieliczny ptak lęgowy (600- 700 par). Występuje prawie wyłącznie na
zachodzie kraju (Wielkopolska, Pomorze, część Dolnego Śląska oraz Warmii i Mazur).
Obie płcie są ubarwione jednakowo. Upierzenie jest przeważnie rdzawo- brązowe. Ogon
czerwonobrązowy z wierzchu i jasnoszary od spodu, dość głęboko wcięty. Głowa i szyja są
jasnopopielate z kreskowaniem. Wierzch ciała jest rdzawo- brązowy, spód ciała jest natomiast
jaśniejszy. Na spodniej stronie skrzydła znajduje się duża biała plama. Dziób kani rudej jest żółty
z czarną końcówką, nogi zaś żółte. Podobna kania czarna ma znacznie ciemniejsze upierzenie oraz
mniej wcięty ogon. Kania ruda często szybuje na lekko zgiętych skrzydłach.
Biotopem kani rudej są lasy w sąsiedztwie otwartych pól, rzek czy stawów, ale gniazduje
również z dala od wody.
Kania ruda prowadzi dzienny tryb życia. Jest gatunkiem towarzyskim, jedynie w okresie
lęgowym poszczególne pary utrzymują terytoria bronione przed osobnikami swego gatunku.
Kania ruda zakłada gniazda na drzewach, przeważnie liściastych. W ciągu roku wyprowadza
jeden lęg, składając w kwietniu najczęściej 3 białe, rdzawo nakrapiane jaja. Jaja wysiadywane są
przez okres około 30 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 50 dniach.
Pokarmem kani rudej są drobne kręgowce, nie stroni także od padliny i odpadków.
Kania ruda w Polsce jest objęta ochroną gatunkową ścisłą. Wokół jej gniazd obowiązuje strefa
ochronna: przez cały rok w promieniu do 100 m, a okresowo (od 1.03 do 31.08)- w promieniu do 500
m od gniazda.
Zimorodek Alcedo atthis
Jest to niewielki ptak drapieżny z rodziny zimorodkowatych, zamieszkujący w południowej
oraz środkowej Europie, północnej Afryce i południowej Azji w pasie od Dekanu po Archipelag
Malajski. Nie odbywa regularnych wędrówek, pojedyncze osobniki zimują nad niezamarzającymi
zbiornikami, pozostałe przelatują do południowej części areału lęgowego.
Zimorodek uważany jest za jednego z najpiękniejszych ptaków w Polsce. Głowa i grzbiet
zimorodka są niebieskie z zielonym, metalicznym połyskiem, zaś środek grzbietu i sterówki błękitne.
Ptak posiada białe ubarwienie gardła i policzków. Lotki są ciemne, zewnętrzne chorągiewki
niebieskozielone. Spód ciała jest cynamonowy. Dziób zimorodka ma kolor szary, nogi zaś są
czerwone.
Biotopem zimorodka są czyste, śródlądowe wody o stromych brzegach, z których zwisają
korzenie lub gałęzie mogące służyć jako punkty obserwacyjne.
Zimorodek buduje gniazda w wygrzebanej w urwisku norze, czasem dość daleko od brzegu.
W ciągu roku wyprowadza jeden lub dwa lęgi, składając od kwietnia do lipca od 6 do 8 jaj. Jaja
wysiadywane są przez okres 19- 21 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 2227 dniach.
Swoje główne pożywienie- ryby, łapie nurkując pionowo w dół w potokach i rzekach.
Zimorodek w Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Bąk Botaurus stellaris
Bąk to duży, wędrowny ptak wodny z rodziny czaplowatych, zamieszkujący północną część
Eurazji i Afrykę południową. Zimuje na południu Eurazji i w Afryce. W Polsce występuje bardzo
nielicznie, jest gatunkiem lęgowym i nielicznie zimującym nad wodami śródlądowymi.
Posiada brązowe ubarwienie, z ciemnymi i jasnymi plamkami, co zapewnia mu doskonały
kamuflaż w trzcinach. Gdy jest zaniepokojony, przybiera charakterystyczną pozę z szyją pionowo
wyciągniętą ku górze.
Biotopem gatunku są zbiorniki wodne z szerokimi szuwarami: naturalne jeziora, stawy
hodowlane, glinianki, starorzecza oraz podmokłe trzcinowiska.
Bąk zakłada gniazdo w szuwarach lub trzcinach, nie tworzy kolonii.
Wyprowadza zazwyczaj jeden lęg w roku. Samica znosi od 3 do 6 oliwkowo- brązowych jaj.
Wiele samców bąka jest poligamicznych. Jaja wysiadywane są przez okres od 25 do 26 dni,
w wysiadywaniu uczestniczą także samce. Pisklęta opuszczają gniazdo po 4- 5 tygodniach. Samce w
okresie godowym wydają charakterystyczny głos przypominający ryk krowy, który wzmacniają
używając przełyku jako rezonatora.
Pokarm bąka stanowią ryby, płazy oraz inne zwierzęta wodne, na które poluje zazwyczaj w
nocy. Bąk dzień spędza ukryty w głębi szuwarów lub krzaków, które porastają tereny trudno dostępne.
Jako gatunek silnie terytorialny występuje w rozproszeniu.
Krajowa populacja bąka nie jest osiadła. Wędruje na tereny zachodniej Europy.
W Polsce bąk jest objęty ochroną ścisłą. Zagrożeniami dla tego gatunku są melioracjae
rozlewisk i regulacje rzek na obszarach lęgowych oraz niszczenie trzcinowisk.
Bocian czarny Ciconia nigra
Bocian czarny to duży ptak brodzący z rodziny bocianowatych, zamieszkujący Eurazję między
60°N a 35°N (poza pustyniami Azji Środkowej). Izolowane populacje występują również na Półwyspie
Iberyjskim oraz w środkowej i południowej Afryce. Zimuje w południowej i wschodniej Afryce oraz
południowej Azji.
Bocian czarny ma upierzenie czarne z metalicznym, zielonkawym i purpurowym połyskiem.
Brzuch i pierś są natomiast białe. Dorosłe ptaki mają dziób i nogi czerwone, natomiast u ptaków
młodocianych te części ciała są zielonoszare i bladoróżowe. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie
piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym. W locie szyja wyciągnięta jest naprzód.
W przeciwieństwie do bociana białego unika sąsiedztwa siedzib ludzkich i jest ptakiem bardzo
płochliwym.
Wymiary średnie – długość ciała ok. 87 cm, rozpiętość skrzydeł 190 cm, waga ok. 3 kg.
Zasiedla rozległe, stare, podmokłe drzewostany w pobliżu wód i bagien. Otwartych przestrzeni
unika.
Gniazdo zakłada zawsze na wysokim drzewie, przeważnie liściastym, w pobliżu rozlewiska
wodnego lub bagna, w głębi drzewostanu. Średnica zewnętrzna gniazda waha się od 1 do 1,5 m. Jaja
są różnobiegunowe, bardzo mało wydłużone, raczej pękate o barwie białej z lekkim odcieniem
niebieskawym, składane pod koniec kwietnia lub na początku maja w liczbie od 3-4 o średnich
wymiarach 66x49 mm. Jaja składane są w odstępach dwudniowych, wysiadywane są od zniesienia
pierwszego jaja przez okres 35- 45 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 6075 dniach.
Pożywienie bociana czarnego stanowią głównie żaby i drobne ryby jak piskorze, ślizy oraz
karasie.
Z uwagi na nieliczne występowanie objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Bocian biały Ciconia ciconia
Pierwotnie był gatunkiem bardziej związanym z terenami leśnymi. Obecnie zamieszkuje
tereny trawiaste, stepy, sawanny, tereny uprawne (często blisko zbiorników wodnych), tereny
bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska, okolice jezior i laguny. Gatunek lubi
rozproszone drzewa, na których może gniazdować lub nocować. Występuje głównie na nizinach,
rzadko na wyżynach (maksymalnie do 3500 m n.p.m. na Kaukazie). Unika terenów zimnych,
o częstych opadach atmosferycznych, obszarów wysoko położonych i o gęstej roślinności
(np. trzcinowisk i gęstych lasów). Często wybiera osiedla ludzkie lub ich sąsiedztwo, przeważnie w
rejonach z rozległymi dolinami rzecznymi i wilgotnymi łąkami. Pojawia się na wysypiskach śmieci.
W przeciwieństwie do bociana czarnego nie unika siedzib ludzkich i często gnieździ się nawet
w środku wsi.
Bocian jest ptakiem mięsożernym. Żywi się owadami, głównie pasikonikami i chrząszczami,
ale również jaszczurkami, wężami, pisklęta i wyjątkowo małymi zającami. W latach obfitujących w
myszy i norniki zjada prawie wyłącznie te gryzonie, przez co jest ptakiem pożytecznym z punktu
widzenia rolników. Mimo popularnych opowieści bocian biały rzadko je żaby, jeżeli do wyboru ma inne
rodzaje pokarmu. W okresie lęgowym staje się mało wybredny i aby wykarmić szybko rosnące młode
łapie każde zwierzę, które jest w stanie połknąć.
Bocian biały, nie jest gatunkiem globalnie zagrożonym wyginięciem, chociaż od stu lat
znacznie zmniejszył swą liczebność w wielu obszarach północnej i zachodniej Europy (Dania, Szwecja
i Włochy). Z uwagi na spadającą liczebność występowania gatunek został objęty programem
ochronnym koordynowanym przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura" (Program
Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk). Podczas VI międzynarodowego spisu bociana białego
z 2004 roku, liczebność gatunku oceniono na ok. 230 tysięcy par, najliczniej gnieździ się na terenie
Polski (ok. 52,5 tysiąca par w wieku rozrodczym, ok. 23% światowej populacji), Hiszpanii, Ukrainy,
Białorusi, Litwy i Łotwy. Przyczynami spadku liczebności mogą być zmiany klimatyczne, osuszanie
terenów podmokłych i stosowanie pestycydów w rolnictwie.
Żuraw Grus grus
Żuraw to duży ptak z rodziny żurawiowatych, zamieszkujący północną i środkową część
Eurazji. Zimuje na Półwyspie Iberyjskim, w Afryce Północnej i zachodniej Azji. W Polsce jest
nielicznym ptakiem lęgowym niżu (5-6 tys. par). Warmię i Mazury zasiedla 30% populacji lęgowej
Polski.
Sylwetka żurawia jest wysmukła, wyprostowana. Jest on większy od bociana, o popielatym
upierzeniu, końcówki skrzydeł są czarne. Charakterystyczną ozdobą jest ogon utworzony
z wydłużonych, pokarbowanych lotek, zwisających w kształcie pióropusza. Górna część głowy jest
koloru karminowego, boki białe, czoło i przód długiej szyi czarne.
Podczas przelotów stada lecą w kluczach i wydają głośny "klangor", przypominający głos
trąbki, słyszalny w promieniu kilku kilometrów. W locie żuraw wyciąga szyję i nogi podobnie jak
bocian. Przy poruszaniu się po powierzchni ziemi wykonuje płynne, powolne ruchy. Żuraw jest bardzo
płochliwy i czujny.
Wymiary średnie: długość ciała 140 cm, rozpiętość skrzydeł do 240 cm, waga 5- 6 kg.
Żuraw zamieszkuje rozległe bagna, torfowiska, wrzosowiska nad jeziorami i starorzeczami,
w oddaleniu od siedzib ludzkich, ale żeruje także na łąkach i polach uprawnych.
Gniazdo buduje zawsze na ziemi, z bezładnie ułożonego materiału w postaci zbutwiałych
roślin, o średnicy ok. 80 cm. Wyprowadza jeden lęg w roku w połowie kwietnia. Zniesienie składa się
przeważnie z 2 jaj o średnich wymiarach 98x63 mm, silnie wydłużonych, o tle szarozielonym lub
szarożółtym. Jaja wysiadują obydwoje rodzice przez okres ok. 30 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po
ok. 65 dniach.
Żurawie to ptaki wszystkożerne, spożywają gryzonie, różne nasiona oraz owady.
Gatunek jest objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wskazana jest ochrona terenów podmokłych
oraz bagiennych. Ostatnio żuraw zwiększa swoją liczebność. Światowa populacja żurawia
zwyczajnego jest szacowana na 210- 250 tys. osobników. Obecnie znane są dwa podgatunki: Grus
grus grus (Linnaeus [1758]) oraz Grus grus lilfordi (Sharpe [1894]).
Błotniak łąkowy Circus pygargus
Jest bardzo podobny do błotniaka zbożowego. Błotniak łąkowy jest jednak nieznacznie
mniejszy i bardziej smukły. Również i w przypadku tego błotniaka, samiec jest cały popielaty, jednak
ma ciemne paski na skrzydłach, które poza inną sylwetką pozwalają na odróżnienie tych dwóch
błotniaków.
We wrześniu błotniaki łąkowe przelatują przez Górny Śląsk i można je zaobserwować nad
polami i łąkami. Pojawiają się także na obrzeżach większych zbiorników wodnych, ale w większości
przypadków są to pojedyncze ptaki.
Z daleka można je poznać po chybotliwym locie nisko nad ziemią. W locie tym trzymają
skrzydła podniesione do góry tak, że układają się one nie płasko, ale w kształcie litery V. Jest to cecha
charakterystyczna dla wszystkich błotniaków.
Błotniak łąkowy jest liczniejszym ptakiem lęgowym w Polsce niż inne błotniaki. Choć lęgnie się
go około 300- 400 par, to jest gatunkiem zagrożonym i również został zapisany w Polskiej Czerwonej
Księdze Zwierząt.
Gatunek ten potrafi przystosować się do zmieniających się warunków środowiskowych. Do
lęgów preferuje naturalne siedliska, takie jak: torfowiska, bagna i wilgotne łąki zarośnięte trzciną.
Jednak coraz częściej gnieździ się także w uprawach rolnych, w zbożach i w rzepaku. W naturalnych
siedliskach przystępuje do lęgów głównie we wschodniej Polsce, natomiast wśród upraw gnieździ się
na mocno przekształconym Śląsku.
Błotniaki łąkowe odzywają się przede wszystkim w okresie wysiadywania jaj i podczas toków
i są to proste, ale czasami głośne gwizdy.
Gęś białoczelna Anser albifrons
Jest to duży, wędrowny ptak wodny z rodziny kaczkowatych, zamieszkujący północną Eurazję
i Amerykę Północną. Zimuje w południowej Europie, Azji Środkowej i Ameryce Środkowej. W Polsce
pojawia się licznie podczas przelotów, na północy i zachodzie kraju.
Samiec i samica tego gatunku są ubarwione jednakowo. Ogólnie upierzenie jest koloru
szarego, na grzbiecie występują jaśniejsze poprzeczne pręgi. Na spodzie widnieją szerokie, czarne,
poprzeczne pasy, u niektórych podgatunków zlewające się w jednolitą czarną plamę. Podogonie i pas
wokół nasady dzioba są białe. Nogi są pomarańczowe, dziób pomarańczowy lub różowy (w zależności
od podgatunku). Osobniki młodociane mają szarą nasadę dzioba i nie mają ciemnych pasów na
spodzie.
Naturalnymi biotopami gęsi białoczelnej są zabagniona tundra oraz tajga. Gatunek zimuje nad
zbiornikami wodnymi oraz na polach i pastwiskach.
Gęś białoczelna zakłada gniazda na ziemi, często w kolonii. W ciągu roku wyprowadza jeden
lęg, składając od 4 do 6 jaj. Jaja są kremoworóżowe o wymiarach 76x54mm i średniej masie 25 g.
Jaja są wysiadywane przez okres 22- 28 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po 40- 65
dniach.
Gatunek odżywia się zielonymi częściami roślin lądowych.
Gęś białoczelna jest gatunkiem łownym z okresem ochronnym. Nie należy do gatunków
zagrożonych i jest obecnie najliczniejszą gęsią Palearktyki Zachodniej.
Dzięcioł średni Dendrocopos medius
Dzięcioł średni jest to ptak z rodziny dzięciołowatych, zamieszkujący Europę poza Półwyspem
Pirenejskim, Półwyspem Skandynawskim i Wyspami Brytyjskimi oraz Kaukaz i Azję Mniejszą.
Dzięcioł średni jest nieco mniejszy (około 10%) od dzięcioła dużego. Samica różni się od
samca jedynie tym, że posiada mniej kontrastową czapeczkę. Czapeczka u dzięcioła średniego jest
czerwona, a czoło posiada rudy nalot. Kark, grzbiet i kuper są barwy czarnej. Na zewnętrznych
sterówkach występują białe plamy. Na skrzydłach znajduje się sześć rzędów białych plam. Boki głowy
i spód są białe, natomiast brzuch i podogonie różowe.
Naturalnym ekosystemem dzięcioła średniego są świetliste dąbrowy, w pobliżu polan, poręb
lub na terenach zalewowych; acydofilne dąbrowy i nadrzeczne lasy łęgowe. Kluczowym elementem
warunkującym występowanie dzięcioła średniego jest obecność drzew o grubej i spękanej korze.
Ptak jest aktywny dziennie, w okresie lęgowym przebywa w parach, w pozostałym okresie
samotnie.
Dzięcioł zakłada swoje gniazdo w wykutej przez siebie dziupli w zmurszałym pniu, lub
odświeżonej, opuszczonej dziupli. Korzysta także ze skrzynek lęgowych. Zimuje w miejscu
gniazdowania.
W maju samica znosi od 5 do 6 jaj, które wysiadywane są przez okres około 15 dni przez
obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 21 dniach.
Pożywienie dzięcioła średniego stanowią głównie owady, a jesienią nasiona, szczególnie
leszczyny, dębu i buka.
W Polsce gatunek objęty jest ochroną ścisłą.
Dzięcioł zielonosiwy Picus canus
Należy do średnich ptaków z rodziny dzięciołowatych, zamieszkujących Eurazję w pasie lasów
liściastych od Renu po Pacyfik. Zasadnicze lęgowiska dzięcioła zielonosiwego obejmują południową
oraz północno- wschodnią część Polski.
Samiec różni się od samicy tym, że jego głowa, szyja oraz spód ciała mają kolor szary.
Samiec ma na czole małą czerwoną czapeczkę, której brak jest u samicy. Za czapeczką biegną słabo
zaznaczone brunatne pręgi (u samicy również na czole). Grzbiet jest koloru szarozielonego, a kuper
żółtozielony. Skrzydła dzięcioła są oliwkowe, natomiast sterówki szarobrunatne.
Naturalnym biotopem dzięcioła zielonosiwego są stare, luźne, mieszane lub liściaste
drzewostany. Preferuje obszary pagórkowate i skraje lasów, sąsiadujące z otwartymi przestrzeniami
łąk czy nieużytków.
Dzięcioł zakłada gniazda w samodzielnie wykutej dziupli, do 5 m nad ziemią w drzewie
liściastym.
W okresie lęgowym dzięcioł jest ptakiem terytorialnym i gniazduje pojedynczo, z reguły
w znacznym oddaleniu od innych par. W maju samica składa od 6 do 7 jaj, które są wysiadywane
przez okres od 15 do 18 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 20
dniach.
Pokarm dzięcioła zielonosiwego stanowią owady, głównie mrówki. Zbiera je z powierzchni lub
wydobywa z miękkiego drewna. Odżywia się także pokarmem roślinnym, zjadając orzechy laskowe,
owoce jarzębiny oraz bzu czarnego.
Dzięcioł zielonosiwy jest gatunkiem osiadłym. Zimuje w obrębie areału lęgowego.
W Polsce gatunek objęty jest ochroną ścisłą.
Błotniak zbożowy Circus cyaneus
Błotniak zbożowy jest dużym, wędrownym ptakiem drapieżnym z rodziny jastrzębiowatych,
zamieszkującym niemal całą Europę i pas w środkowej Azji aż po Pacyfik oraz Amerykę Północną.
Ptaki z populacji europejskiej zimują w południowej Europie i północnej Afryce. W Polsce błotniak
zbożowy jest skrajnie nielicznym ptakiem lęgowym (30- 40 par).
Samiec z wierzchu jest jasnopopielaty, spód ma biały, a skrajne lotki czarne. Dziób jest koloru
żółtego z czarnym zakończeniem, nogi zaś żółte. Samica jest większa, z wierzchu ubarwiona
brązowo, a od spodu rdzawo- żółta z podłużnym kreskowaniem. Na ogonie posiada ciemniejsze pasy.
U obu płci występuje biały kuper, ze względu na kontrast szczególnie dobrze widoczny u samicy w
locie. Na głowie występują charakterystyczne szlary. Młode są ubarwione podobnie jak samica.
Naturalnym ekosystemem błotniaka zbożowego są otwarte tereny na nizinach, przede
wszystkim na łąkach i obszarach podmokłych w dolinach większych rzek. Niekiedy gnieździ się też na
polach uprawnych, w zbożu.
Gniazda zakładane są na ziemi. Błotniak gnieździ się pojedynczo, wyjątkowo w luźnych
skupieniach. Dojrzałość płciową osiąga w 2 lub 3 roku życia. Na lęgowiska w Polsce przybywa w
kwietniu. W ciągu roku błotniak zbożowy wyprowadza jeden lęg. Samica składa od 4 do 6 jaj, które są
wysiadywane przez samicę przez okres około 30 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 35 dniach.
Pokarm błotniaka zbożowego stanowią drobne kręgowce i duże owady.
W Polsce wędrówka wiosenna rozpoczyna się w marcu i trwa do pierwszej dekady maja.
Większość ptaków przelatuje pojedynczo. Przelot jesienny kończy się pod koniec listopada. Błotniak
zbożowy jako jedyny błotniak regularnie zimuje w niewielkiej liczbie we wszystkich regionach kraju,
wykorzystując doliny rzeczne i torfowiska oraz pola uprawne.
Błotniak zbożowy w Polsce jest objęty ochroną ścisłą, wymaga ochrony czynnej.
Gatunki ssaków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej
Wilk Canis lupus*
(gatunek priorytetowy)
Wilk jest największym, dzikim ssakiem z przedstawicieli rodziny psowatych. Jest gatunkiem
terytorialnym, żyjącym w grupach rodzinnych- watahach. Wielkość terytorium watahy w warunkach
2
2
Polski wynosi 150- 300 km , w Karpatach ok. 100 km . Typowe środowisko życia wilka to duże, zwarte
lasy. Obszary występowania tego gatunku w Polsce charakteryzują się wysoką lesistością, niskim
zagęszczeniem osad ludzkich oraz rzadką siecią dróg i linii kolejowych.
W całym kraju stwierdzono obecność 107- 122 wilczych watah, liczących zaledwie 510
osobników. Najwięcej wilków zanotowano w lasach Beskidu Niskiego, Bieszczadów i na Pogórzu
Karpackim oraz na Podlasiu- po około 150 sztuk na dość rozległym, bardzo słabo zaludnionym terenie
(Inwentaryzacja wilków i rysi w nadleśnictwach i parkach narodowych, Ekspertyza, 2001, W.
Jędrzejewski, S. Nowak, K. Schmidt- program ogólnopolskie inwentaryzacji wilka i rysia prowadzona
jest od 2000 r. przez Lasy Państwowe i parki narodowe, a koordynowana przez Zakład Badania
Ssaków PAN, Stowarzyszenie dla Natury WILK i Instytut Ochrony Przyrody PAN).
Naturalnymi szlakami migracji wilków są lite różnowiekowe lasy, tereny zakrzaczone oraz
zabagnione o ciągłości z rzadka tylko przerywanej małopowierzchniowymi uprawami rolnymi oraz
nieodkształcone przyrodniczo doliny rzeczne. Zasięg migracji młodych wilków wynosi do
kilkudziesięciu kilometrów, wyjątkowo do kilkuset. Migrujące wilki przemieszczają się głównie
obszarami leśnymi, ale pokonują również otwarte tereny rolnicze.
Gatunek w Polsce jest objęty ochroną prawną i został wpisany do Załącznika II Dyrektywy
Siedliskowej. Głównymi zagrożeniami są: fragmentacja środowisk, bariery migracyjne i izolacja
subpopulacji, konflikty z rolnikami na skutek zabijania przez wilki zwierząt hodowlanych, wzrost
penetracji lasów przez ludzi i rozwój turystyki w miejscach szczególnie ważnych dla bytowania oraz
rozrodu wilków.
Bóbr Castor fiber
Bóbr jest największym europejskim i północnoamerykańskim gryzoniem. Jest to gatunek
ściśle roślinożerny. Poza liśćmi, gałęziami i korą położonych drzew liściastych zjada korzenie, kłącza
oraz liście roślin wodnych i lądowych.
Środowiskiem bobra są zarówno jego nory i żeremia, jak i tworzone przez niego stawy oraz
rozlewiska, a wreszcie zbiorniki i cieki wodne wraz z ich strefą przybrzeżną.
Optymalnym miejscem życia bobrów są odpowiedniej głębokości cieki i zbiorniki wodne
zlokalizowane w lasach z przewagą różnowiekowych drzew liściastych, z bogatym podszytem i runem,
zwłaszcza w słabiej zaludnionych okolicach. Na swe siedziby zwierzęta najchętniej obierają niżej
położone tereny- pobrzeża rzek i szerszych (ponad 3 metry) strumyków, brzegi jezior i stawów, rowy
melioracyjne w pobliżu skupisk drzew odpowiednich gatunków, bagienka śródleśne i śródłąkowe.
Szczególnie atrakcyjne są zakola rzek, gdzie występuje obfita roślinność.
Obecnie obserwuje się wzrost populacji bobra w Polsce. Zasiedla on miejsca coraz bardziej
zurbanizowane, spotkać go można na małych ciekach w pobliżu osiedli, a nawet w rowach
melioracyjnych.
Wydra Lutra lutra
Jest to ssak drapieżny przystosowany do ziemnowodnego trybu życia. Wydra jest gatunkiem
szeroko rozprzestrzenionym. W Polsce wydry występują przy wszystkich śródleśnych rzekach
o skarpach znacznie wyniesionych ponad poziom wody, zasiedlonych przez ryby łososiowate. Obok
rzek często zasiedlają jeziora. Wśród nich preferują te, które łączą się z rzekami. Wydry,
a szczególnie te, które zasiedlają mało zasobne w ryby i szczelnie zamarzające zbiorniki wodne,
w okresie zimowym częściej penetrują stawy hodowlane.
Optymalnym siedliskiem gatunku są rzeki o nurcie raczej powolnym i dość głębokim,
o urozmaiconych brzegach, zarośniętych obfitą roślinnością i starymi drzewami. Wnęki między
podmywanymi korzeniami drzew dają zwierzętom schronienie, a w trzcinach, szuwarach i w gęstej
roślinności nabrzeżnej zwierzęta zakładają kryjówki czasowe, pod jej osłoną wygrzewają się i śpią
w dni słoneczne, jak również zjadają zdobycz większych rozmiarów.
Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme
Jeden z większych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie szarobrązowe, na brzuchu
szarawe. Pyszczek i ucho są ciemne. Skrzydła natomiast szerokie. Koziołek nożowaty, równomiernie
zwężający się ku końcowi, sięgający połowy długości ucha, delikatnie wygięty w kierunku pyszczka.
Błona skrzydłowa przyrasta do pięty. Ostroga zajmuje ok. 2/3- 3/4 odległości między stopą a ogonem.
Stopy bardzo duże. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 3 mm. Przedramię długości 44,149,2 mm.
Występuje we wschodniej i środkowej Europie. W Polsce stwierdzony w całym kraju
z wyjątkiem rejonów najsłabiej zbadanych (Pojezierze Pomorskie, Wyżyna Lubelska, Kotlina
Sandomierska, wschodnia część Karpat). Większość stanowisk pochodzi z okresu zimowego, a latem
spotykane są wyłącznie dorosłe samce- rozrodu w naszym kraju nie stwierdzono.
Latem nocek łydkowłosy jest związany z dużymi zbiornikami wody, zarówno stojącej jak
i płynącej, nad którymi poluje. W okresie letnim spotykany jest w dziuplach, budkach, lub na strychach.
Zimuje w podziemiach różnego typu, najczęściej spotykane są pojedyncze osobniki. Może wykonywać
wędrówki na odległość do 300 km.
Poluje latając tuż nad powierzchnią wody. Jego lot odbywa się po linii prostej,
w przeciwieństwie do nocka rudego, który latając bardzo często zakręca. Maksymalny wiek
obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 20,5 roku, a w Polsce 8 lat.
Mopek Barbastella barbastellus
Nietoperz średniej wielkości. Futro bardzo długie i gęste, ciemnobrązowe lub czarne, końce
włosów srebrzyste, na brzuchu jaśniejsze. Błony lotne są brązowawe, skrzydła wąskie. Ucho zrośnięte
u nasady, niezbyt długie, bardzo szerokie. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha.
Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny z, czy
bez, chrząstki. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 1 mm. Przedramię długości 31- 42,5
mm.
Występuje w Europie z wyjątkiem jej północnych krańców, południowej części Półwyspu
Iberyjskiego oraz Bałkanów. W Polsce występuje w całym kraju, chociaż nie był stwierdzony na
Wybrzeżu Bałtyku.
Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Mopek związany jest z lasami. W Polsce
latem spotykane były w budynkach, jednak odnajdywane są bardzo rzadko. Poza Polską mopki
obserwowano w dziuplach, budkach dla ptaków i w budynkach. Inne spotkania w okresie letnim są
również rzadkie. Zimą preferują kryjówki chłodne. Występują we wszelkiego rodzaju podziemiach,
a także w dziuplach drzew. Częste, a w niektórych regionach Polski i liczne, obserwacje z okresu
zimowego stoją w sprzeczności z rzadkością stwierdzeń z okresu letniego. Jest to gatunek osiadły,
sporadycznie odnotowywane przeloty sięgają 180 km.
Odżywiają się motylami nocnymi, rzadziej innymi owadami, chwytanymi w locie. Maksymalny
wiek życia wynosi 21 lat i 9 miesięcy.

ZAŁĄCZNIK 2. Opisy siedlisk przyrodniczych i gatunki zwierząt

Transkrypt

Podobne dokumenty

L.p. Nazwa gatunku Norka amerykańska Mustela vison Jenot

Szanujmy prawa przyrody

Wnioskowanie statystyczne

Mitologia Śląska - Andrzej Jarczewski