Diagnostyka porodu przedwczesnego
Transkrypt
Diagnostyka porodu przedwczesnego
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 2, zeszyt 3, 165-168, 2009 Diagnostyka porodu przedwczesnego KRZYSZTOF CZAJKOWSKI Streszczenie W artykule omówiono czynniki mające związek z podwyższonym ryzykiem porodu przedwczesnego wynikające z wywiadu ginekologicznego, czasu trwania poprzednich ciąż, rodzaju wykonywanej pracy zawodowej, badania klinicznego i badań biofizycznych. Przedstawiono skrótowo rolę czynników biochemicznych jako markerów przedwczesnego ukończenia ciąży, wskazując, że w przypadku najbardziej popularnych badań znaczenie dla prognozy dalszego trwania ciąży mają wartości pozostające w granicach normy. Wskazano ograniczone znaczenie obecności zakażenia w drogach rodnych jako czynnika ryzyka porodu przedwczesnego. Słowa kluczowe: poród przedwczesny, diagnoza, czynniki ryzyka Porody przedwczesne są jednym z częściej występujących powikłań w przebiegu ciąży. Przedwczesne zakończenie ciąży stanowi poważny problem szczególnie w aspekcie dalszych losów dziecka. Zagrożenia podlegają pewnej ewolucji wraz z zaawansowaniem ciąży. Przyczyny porodu przedwczesnego obejmują cały szereg sytuacji klinicznych, ale warto pamiętać, że przynajmniej 30% porodów przedwczesnych wynika z decyzji podejmowanych przez położników. Na szczęście większość „jatrogennych” porodów przedwczesnych dotyczy ciąż w 34., 35. lub 36. tygodniu gdy ryzyko powikłań u dzieci zmniejsza się z każdym dniem. Przyczynami zagrażającego porodu przedwczesnego może być: – niewydolność szyjki macicy, – czynność skurczowa macicy, – PROM, – choroby upośledzające prawidłową adaptację krążenia macicznego do potrzeb rozwoju płodu, – zaburzenia utlenowania płodu (niewydolność łożyska, węzeł na pępowinie, ucisk pępowiny, np. w przebiegu małowodzia lub PROM), – zaburzenia wynikające z nadmiernego rozciągnięcia mięśnia macicy (ciąża mnoga, wielowodzie), – zakażenia w obrębie narządu rodnego, – stany nagłe wymagające interwencji położniczej, – wrodzone lub nabyte nieprawidłowości anatomiczne macicy (trzonu lub szyjki), – nadmierne wysiłki fizyczne lub stresy. du około 9% jest hospitalizowanych. W tej podgrupie około 38% rodzi w krótkim czasie po przyjęciu do szpitala [1]. Podstawowymi objawami zgłaszanymi przez pacjentkę budzącymi zaniepokojenie ryzykiem wystąpienia porodu przedwczesnego są dolegliwości bólowe i krwawienie. Krwawienie może być czynnikiem ryzyka pojawienia się porodu przedwczesnego w dwóch aspektach – jako wyraz rozwierania szyjki macicy lub istnienia patologii związanej z łożyskiem. Czynność skurczowa macicy, prowadząc do rozwierania ujścia wewnętrznego szyjki macicy, może powodować pękanie drobnych naczynek lub miejscowe odklejanie się dolnego bieguna jaja płodowego. W rezultacie może pojawić się w wydzielinie z kanału szyjki śluz podbarwiony krwią. Pojawienie się brudzenia lub krwawienia będzie więc objawem prodromalnym porodu przedwczesnego. W przypadku łożyska przodującego poród przedwczesny jest wynikiem decyzji położnika opartej na analizie stanu pacjentki lub płodu. Zagrożenie matki wynika z ryzyka wstrząsu hipowolemicznego, a więc będzie wprost proporcjonalne do ilości utraconej krwi i czasu trwania krwotoku. Stan płodu będzie adekwatny do spadku ciśnienia perfuzji przestrzeni łożyskowej, a zatem także będzie zależny od ilości utraconej przez matkę krwi, czasu trwania krwawienia i stanu ogólnego matki. Wskazaniem bezpośrednim w przypadku płodu będą zaburzenia czynności serca obserwowane w zapisach kardiotokograficznych. Na ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego wpływają również czynniki, takie jak przebyte poronienia i porody przedwczesne oraz odstęp między kolejnymi ciążami. Rozpoznawanie zagrożenia porodem przedwczesnym może być oparte na podstawie: – wywiadu położniczego, – objawów i badania klinicznego, – badań dodatkowych biofizycznych, biochemicznych lub bakteriologicznych. Wywiad położniczo-ginekologiczny Pośród kobiet zgłaszających się do szpitala z powodu objawów sugerujących możliwość przedwczesnego poro- Dane z wywiadu stanowią jedynie ogólną informację odnoszącą się do podwyższonego ryzyka porodu przedwczesnego, nie pozwalając na precyzyjne określenie tego ryzyka u indywidualnej pacjentki. W licznych analizach wykazano podwyższenie ryzyka porodu przedwczesnego w kolejnej ciąży u kobiet po przebytych poronieniach lub porodach przedwczesnych, szczególnie przed 32. tygodniem ciąży. Ze względu na ryzyko porodu przedwczesnego, optymalny odstęp między ciążami powinien być dłuższy niż 6 miesięcy po poronieniu i 12 miesięcy po porodzie. II Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny 166 K. Czajkowski Czynnikiem zwiększającym ryzyko porodu przedwczesnego do 32% - 38% jest przebyta konizacja chirurgiczna [2-7]. Warto jednak wiedzieć, że płytka elektrokonizacja (głębokości do 1,5 cm i średnicy do 1,8 cm) nie powoduje większego odsetka porodów przed 37. tygodniem [8]. Boss i wsp. [9] dokonali interesującej analizy doniesień omawiających płodność kobiet po radykalnym wycięciu szyjki z powodów onkologicznych. W grupie 355 kobiet obserwowanych do 12 lat po operacji jedynie 155 (43%) zdecydowało się na próbę zajścia w ciążę, a spośród nich u 30% stwierdzono niepłodność. Połowa ciąż zakończyła się porodem po 36. tygodniu. 21% zakończyło się w I trymestrze ciąży, 8,1% w II trymestrze i 20,5% w III trymestrze przed 37. tygodniem ciąży. Warunki rozwoju obecnej ciąży Praca zawodowa powodująca zmęczenie fizyczne jest jedną z częstszych przyczyn skłaniających lekarzy do wystawienia zwolnienia z powodu porodu przedwczesnego zagrażającego. Stosunkowo niewiele badań jest poświęconych weryfikacji obiektywnego związku między aktywnością zawodową a przedwczesnym ukończeniem ciąży. Henriksen i wsp. [10] oceniali ryzyko porodu przedwczesnego w grupie 4259 kobiet. Punkt odniesienia stanowiły ciężarne pracujące poniżej 2 godzin na dobę. Ryzyko porodu przedwczesnego rosło przy pracy stojącej trwającej ponad 5 godzin na dobę do OR = 1,2, przy pracy wymagającej chodzenia ryzyko wynosiło OR = 1,4 a dla zajęcia wymagającego naprzemiennego stania i chodzenia OR wynosiło 3,3. Tak więc jedynie ostatni rodzaj pracy w rzeczywiście wyraźny sposób podwyższał ryzyko porodu przedwczesnego. Porody przedwczesne częściej obserwowano u kobiet po zastosowaniu metod wspomaganego rozrodu [11]. Jednym ze znanych i uznanych czynników ryzyka porodu przedwczesnego jest obecność ciąży mnogiej. Nadmierne rozciągnięcie macicy prowadzi do zwiększenia napięcia, częściej do przedwczesnego odpływania płynu owodniowego i do przedwczesnej czynności skurczowej macicy. W badaniach Zamłyńskiego i wsp. [12] porody przedwczesne w ciążach bliźniaczych dotyczyły około 85% badanych i odsetek ten był niemal identyczny w ciążach spontanicznych oraz po metodach wspomaganego rozrodu (ART), mimo że w przypadku ART autorzy ponad dwukrotnie częściej obserwowali niewydolność cieśniowoszyjkową (32,5% versus 13,7%). Na występowanie porodów przedwczesnych w ciąży bliźniaczej po metodach wspomaganego rozrodu niewątpliwie mógł mieć wpływ znamiennie wyższy odsetek przypadków nadciśnienia indukowanego ciążą i cholestazy. Obecność innych schorzeń i powikłań ciąży może stwarzać podwyższone ryzyko porodu przedwczesnego. W grupie kobiet z obecnymi przeciwciałami antyfosfolipidowymi ryzyko przedwczesnego ukończenia ciąży wzrasta wielokrotnie (OR = 11), a przy współobecnych przeciwcia- łach antykardiolipinowych ryzyko to ulega podwojeniu [13]. Czynnikiem niewątpliwie pełniącym istotną rolę u tych pacjentek jest pojawienie się nadciśnienia indukowanego ciążą. Badanie kliniczne Badanie fizykalne pacjentki z podejrzeniem porodu przedwczesnego zagrażającego ma na celu potwierdzenie lub wykluczenie diagnozy wstępnej. W przypadku gdy rozpoznanie nie ulega wątpliwości, badanie kliniczne pozwoli na ocenę szansy na zahamowanie lub odroczenie porodu w czasie oraz podjęcie niezbędnych kroków terapeutycznych i organizacyjnych. Wydaje się, że dla rokowania co do możliwości kontynuacji ciąży, znaczenie ma czynność skurczowa macicy i rozwarcie szyjki macicy, a nie długość szyjki macicy. Podstawowe znaczenie dla rozpoznania porodu przedwczesnego ma ocena dynamiki czynności skurczowej i stopnia zaawansowania porodu. Teoretycznie skurcze macicy stanowiące realne zagrożenie porodem przedwczesnym muszą mieć odpowiednio duże natężenie i częstość, aby spowodować rozwieranie i skracanie się szyjki macicy. W większości prospektywnie prowadzonych badań nad porodem przedwczesnym zagrażający poród przedwczesny jest rozpoznawany, gdy skurcze macicy występują częściej niż co 20 minut. W praktyce klinicznej działania terapeutyczne niejednokrotnie podejmowane są przy skurczach znacznie rzadszych lub przy zgłaszanych przez ciężarną dolegliwościach bólowych. Uważa się, że macica kurczy się w zasadzie przez całe dojrzałe życie kobiety, w tym również w czasie ciąży. Odczuwanie przez kobietę czynności skurczowej macicy jako bólu zależy od natężenia skurczy oraz od indywidualnego progu bólowego. Położnicy często bezbolesne twardnienia macicy w czasie ciąży określają mianem stawiania macicy. Wyraźne stawiania obserwowane u większości kobiet ciężarnych w drugiej połowie ciąży nazywane są skurczami BraxtonaHicksa. Wykazano, że bóle krzyża są najczęściej wynikiem rozluźnienia tkanki łącznej, a nie wyrazem zagrożenia porodem przedwczesnym. Tylko w części przypadków krwawienie jest objawem zagrażającego porodu przedwczesnego. W każdym wypadku krwawienia z dróg rodnych w ciąży między 22. a 36. tygodniem przed przystąpieniem do badania należy sprawdzić lokalizację łożyska we wcześniejszych badaniach ultrasonograficznych. Badanie per vaginam szczególnie z wprowadzaniem palców do kanału szyjki w przypadku łożyska przodującego może spowodować krwotok i konieczność natychmiastowego zakończenia ciąży. W przypadku obecności śluzu podbarwionego krwią lub śladowego krwawienia niezbędne jest sprawdzenie we wziernikach, czy obserwowane krwawienie pochodzi z kanału szyjki macicy. Badanie to ma na celu wykluczenie innych przyczyn takich, jak krwawienie z nadżerki części pochwowej, polipów (np. doczesnowych), otarć lub urazów mechani- Diagnostyka porodu przedwczesnego cznych czy krwawienia z hemoroidów. W czasie badania we wziernikach można także sprawdzić, czy nie odpływa płyn owodniowy oraz orientacyjnie ocenić długość i rozwieranie szyjki macicy. Badanie per vaginam i ocena szyjki w badaniu ultrasonograficznym powinny przynieść zasadniczą odpowiedź dotyczącą realnego zagrożenia porodem przedwczesnym. Badania biofizyczne Kardiotokografia może przynieść odpowiedź na pytanie, czy zgłaszane dolegliwości bólowe są rzeczywiście wynikiem czynności skurczowej macicy. Wydaje się, że decyzja o włączeniu dożylnego leczenia tokolitycznego powinna być zawsze poprzedzona nie tylko badaniem ginekologicznym, ale również zapisem KTG. Badanie ultrasonograficzne, poza oceną szyjki macicy i ewentualnie przyczyn krwawienia (lokalizacja łożyska), nie wnosi wiele do rozpoznania zagrażającego porodu przedwczesnego. Niską skuteczność szwów szyjkowych zakładanych przy szyjce o długości < 25 lub nawet 15 < mm wykazano w licznych badaniach na dużych grupach kobiet [14-16]. Prawdopodobnie realne wskazania do szwu są znacznie bardziej ograniczone niż zastosowanie metody. Kluczem do wydolności szyjki macicy jest oczywiście czynność skurczowa. Badania biochemiczne Większość badań biochemicznych testowanych w licznych doniesieniach jako potencjalne markery zagrożenia porodem przedwczesnym nie spełnia oczekiwań jako marker o odpowiednio wysokiej czułości, swoistości i przede wszystkim odpowiednio niskiej liczbie wyników fałszywie ujemnych. Niejednokrotnie poważnym mankamentem stosowania wielu badań biochemicznych w praktyce klinicznej jest ich cena i czas oczekiwania na wynik. Sakai i wsp [16] na grupie aż 16 508 kobiet porównywali efektywność zapobiegania porodom przedwczesnym za pomocą szwu szyjkowego. U wszystkich kobiet oznaczano między 20. a 24. tygodniem ciąży poziom interleukiny 8 w mięśniu szyjki macicy. Autorzy stwierdzili, że niepowodzenie w postaci porodu przedwczesnego było znacznie częstsze u kobiet z wysokim poziomem interleukiny 8. Przy krótkiej szyjce i normalnym poziomie interleukiny 8 założenie szwu zmniejszało istotnie ryzyko porodu przedwczesnego. Założenie szwu przy wysokiej interleukinie 8 skutkowało częściej porodem przedwczesnym niż pozostawienie pacjentki bez interwencji (7% versus 54%). Na podstawie cytowanych badań można podejrzewać, że zapoczątkowana, istniejąca reakcja zapalna, a nie sama długość szyjki macicy są czynnikami istotnymi dla rokowania w leczeniu zagrażającego porodu przedwczesnego. W badaniach prowadzonych w II Katedrze i Klinice Położnictwa i Ginekologii WUM wykazaliśmy, że u kobiet z objawami zagrażającego porodu przedwczesnego przy niskich poziomach crp (<12 mg/l), leukocytozy (< 12000) i/lub fibronektyny (< 50 ng/ml) ryzyko przedwczesnego 167 porodu jest niższe, niż gdy wymienione parametry są podwyższone. Wysokie wartości wymienionych parametrów nie mają jednak wystarczającej wartości predykcyjnej [17]. Huras i wsp. [18] oceniali przydatność oznaczania fosfatazy alkalicznej i białka C-reaktywnego w monitorowaniu porodu przedwczesnego. Zgodnie z wynikami autorów aktywność fosfatazy zasadowej w przebiegu ciąży rosła, co jest zjawiskiem wynikającym z fizjologii łożyska, ale parametr ten nie spełnił kryteriów markera porodu przedwczesnego. Podobne wyniki uzyskano w zakresie CRP – wartości ulegały podwyższeniu wraz z zaawansowaniem ciąży. Nieco częściej wyższe wartości białka C-reaktywnego (> 20 mg/l) obserwowano u kobiet z porodami przedwczesnymi, ale autorzy nie analizowali innych parametrów, np. obecności zakażenia wewnątrzmacicznego. Sugestię o możliwym związku między wartościami fosfatazy zasadowej a porodem przedwczesnym sprawdzali inni badacze określając granicę odcięcia na poziomie 300 U/l i wskazując na OR = 2,9 w przypadku wysokiej fosfatazy [19]. Kalinka i Bitner [20] oceniali polimorfizm genów receptora interleukiny-1 w grupie 30 kobiet, które urodziły przedwcześnie i 63 kobiet, które donosiły ciążę. Autorzy wskazali wprawdzie na wyraźne różnice w wybranych analizowanych genach, ale zbyt mała grupa badana nie pozwala na udzielenie jednoznacznej odpowiedzi dotyczącej rzeczywistej roli poliformizmu badanych genów tym bardziej, że w grupie badanej ponad 5-krotnie częściej w wywiadach położniczych pacjentki podawały przedwczesne zakończenie ciąży. Zainteresowanie związkami genetyki z występowaniem porodów przedwczesnych niewątpliwie w przyszłości przyniesie odpowiedź na pytanie dotyczące realnej siły obserwowanych zależności oraz czy profilaktyczne stosowanie tokolizy w grupie ryzyka genetycznego zmieni wyniki kliniczne. Badania bakteriologiczne Dodatnie posiewy bakteriologiczne z kanału szyjki mogą stanowić jedynie pośrednie źródło informacji o stopniu ryzyka porodu przedwczesnego lub być podstawą do profilaktycznej antybiotykoterapii. W badaniach McPheeters i wsp. [1], obejmujących 2534 kobiety przyjęte w szpitalnej izbie przyjęć z powodu zagrażającego porodu przedwczesnego ryzyko porodu przedwczesnego wzrastało przy obecności zakażenia w drogach rodnych (OR = 1,8), bacterial vaginosis (OR = 2,6) w stopniu porównywalnym do ryzyka związanego z przedwczesnym ukończeniem ciąży w wywiadzie (OR = 2,6). W badaniach Czajki i wsp. [21] dodatnie wyniki badań bakteriologicznych uzyskano jedynie u 29,7% pacjentek, które urodziły przedwcześnie, w tym w 44% wyhodowano szczepy Candida albicans. Badania bakteriologiczne wykonano również u wszystkich dzieci urodzonych przedwcześnie, u 21,9% były dodatnie. Najczęstszym patogenem u dzieci było zakażenie Enterococus fecalis, Escherichia coli lub Streptococus Agalactiae (w sumie u 15,24%). Bakterie naj- 168 K. Czajkowski częściej hodowane od dzieci stwierdzono jedynie u 8,6% badanych. Na podstawie cytowanych badań można założyć, że rola zakażeń narządu rodnego w etiopatogenezie porodów przedwczesnych jest stanowczo przeceniana. W badaniach prowadzonych w II Katedrze i Klinice Położnictwa i Ginekologii WUM wykazaliśmy, że u kobiet z objawami zagrażającego porodu przedwczesnego stwierdzenie w wymazie z kanału szyjki braku obecności bakterii nie jest czynnikiem w wyraźny sposób zwiększającym szanse na donoszenie ciąży. W badaniu obejmującym 866 kobiet które urodziły po 37. tygodniu, 94 pacjentki, które urodziły przedwcześnie bez PROM i 40 po PROM stwierdzono, że nieprawidłowe posiewy z pochwy występowały odpowiednio u 35%, 43% i 63% badanych [22]. Jedynie w przypadku PROM obserwowana różnica była istotna statystycznie. W badaniach Cararach i wsp. [23] stwierdzono, że w grupie kobiet niskiego ryzyka porodu przedwczesnego przedwczesne zakończenie ciąży ma miejsce znacznie częściej u kobiet z bacterial vaginosis – 33,3% versus 9,9%. Na szczęście tego typu zakażenia pochwy obserwowano jedynie u 4,09% badanych. [11] Hemelhorst F.M., Perquin D.A., Donker D., Keirse M. (2004) Piśmiennictwo Medicine 15: 50-57. [18] Huras H., Reroń A., Szymik M., Ossowski P. (2009) Przydat- [1] McPheeters M.L., Miller W.C., Hartmann K.E. et al. (2005) The epidemiology of threatened preterm labor: A prospective cohort study. Am. J. Obstet. Gynecol. 192: 1325-30. [2] Claman A.D., Lee N. (1974) Factors that relate to complications of cone biopsy. Am. J. Obstet. Gynecol. 120: 124-8. [3] Haffenden D.K., Bigrigg A., Codling B.W. (1993) Pregnancy following large loon excision of the transformation zone. Br. J. Obstet. Gynaecol. 100: 1059-60. [4] Kennedy S., Robinson J., Hallam N. (1993) LLETZ and infertility. Br. J. Obstet. Gynaecol. 100: 965-7. [5] Kllackey M.A., Jones W.B., Lewis J.L. Jr. (1986) Diagnostic conization of the cervix: review of 460 consecutive cases. Obstet. Gynecol. 67: 766-70. [6] Leiman G., Neville A.H., Rubin A. (1980) Pregnancy follow- ing conization of the cervix: complications related to cone size Am. J. Obstet. Gynecol. 136: 14-8. Perinatal outcome of singletons and twins after assisted conception: a systematic revew of controlledstudies. BMJ 328, 7434: 261. [12] Zamłyński J., Oleś E., Olejek A. et al. (2009) Powikłania po- łożnicze w ciążach bliźniaczych po rozrodzie wspomaganym oraz po prokreacji naturalnej. Przegląd Ginekologiczno-Po- łożniczy 9 (2): 73-6. [13] Yamada H., Atsumi T., Kobashi G. et al. (2009) Antiphospho- lipid antibodies increase the risk of pregnancy-induced hypertension and adverse pregnancy outcomes. Journal of Re- productive Immunology 79: 188-95. [14] Drakeley A.J., Roberts D., Alfirevic Z. (2003) Cervical cercla- ge for prevention of preterm delivery: meta-analysis of randomized trials. Obstet. Gynecol. 102: 621-7. [15] To M.S., Alfirevic Z., Heath V.C. et al. (2004) Fetal Medicine Foundation Second Trimester Screening Group. Cervical cerclage for prevention of preterm delivery in women with short cervix: randomized controlled trial. Lancet 363: 1849-53. [16] Sakai M., Shiozaki A., Tabata M. et al. (2006) Evaluation of effectiveness ofprophylactic cerclage of a short cervix according to interleukin-8 in cervical mucus. Am. J. Obstet. Gy- necol. 194: 14-9. [17] Ahmed S., Czajkowski K., Jalinik K. et al. (2009) The value of fetal fibronectine Incervicovaginal secretions and standard markers of infection in predicting preterm delivery for patients with symptoms and intact membranes. Arch. Perinatal ność oznaczania fosfatazy alkalicznej I białka C-reaktywnego w monitorowaniu zagrażającego porodu przedwczesnego. Przegląd Ginekologiczno-Położniczy 9: 67-71. [19] Goldenberg R.L., Iams J.D., Mercer B.M. i wsp. (2003) What we have learned about the predictors of preterm birth. Semin. Perinatol. 27: 185-93. [20] Kalinka J., Bitner A. (2008) Interleukin-1beta and interleukin- 1 receptor antagonist genes polimorfisms and the risk of spontaneus Praterm delivery In the population of Polish women. Archives of Perinatal Medicine 14 (4): 33-36. [21] Czajka R., Kwiatkowski S., Błażejczak A. i wsp. (2009) Perinatalne zakażenia bakteryjne i grzybicze w przedwczesnym zakończeniu ciąży. Przegląd Ginekologiczno-Położniczy 9 (2): 117-20. [22] Takeuchi A.M., Yamanaka I., Baba T. et al. (2000) Study of vaginal flora in 1000 pregnancies and its association with preterm birth and preterm remature rupture of membranes. [7] Luesley D.M., Wade-Evans T., Nicholson H.O. et al. (1985) Complications of cone biopsy related to the dimensions of the cone and the influence of prior colposcopic assessment. Br. J. Obstet. Gynaecol. 92: 158-64. [8] Ferenczy A., Choukroun D., Falcone T., France E. (1995) The effect of cervical loop electrosurgical excision on subsequent pregnancy outcome: North American experience. Am. J. Obstet. Gynecol. 172: 1246-50. [9] Boss E.A., van Golde R.J..T., Beerendonk C.C.M., Massuger L.F.A.G. (2005) Pregnancy after radical trachelectomy: A real option? Gynecologic Oncology 99: 152-6. [10] Henriksen B., Hedegard M., Secher J., Wilcox A.J. (1995) Standing AT work and Praterm delivery. Br. J. Obstet. Gynecol. 102: 198-206. Int. J. Gynecol. Obstet. 70 (2): B159-60. [23] Cararach V., Gratacos E., Barranco M. i wsp. (2000) Bacterial vaginosis and preterm delivery in a low risk population in Spain. Int. J. Gynecol. Obstet. 70 (2): B159-60. J Krzysztof Czajkowski II Katedra i Klinika Położnictwa i Ginekologii Warszawski Uniwersytet Medyczny 00-315 Warszawa, ul. Karowa 2 e-mail: [email protected] Diagnosis of premature delivery In the review factors connected with increased risk of preterm delivery such as obstetric history, duration of previous gestations, occupation, clinical examination and biophysical tests were analyzed. The role of biochemical factors as markers of preterm delivery was discussed. In case of most popular biochemical investigations staying within normal limits is of prognostic value for further pregnancy. Presence of infection is of limited value for prognosis of premature delivery. Key words: premature labour, diagnosis, risk factors