Wizyta delegacji IBL PAN w Pradze 7-9 XII 2015

Wizyta delegacji IBL PAN w Pradze 7-9 XII 2015 - raport
W dniach 7-9 XII 2015 delegacja Instytutu Badań Literackich PAN gościła w Pradze w ramach programu wymiany
bezdewizowej między PAN a Akademią Nauk Republiki Czeskiej (AV ČR). W skład polskiej delegacji weszli prof.
Teresa Dobrzyńska, dr hab. Jerzy Kandziora, dr Katarzyna Chmielewska, dr Maciej Maryl i Piotr Wciślik. Celem
wyjazdu było zdefiniowanie wspólnych pól badawczych i wzmocnienie wzajemnych relacji między IBL PAN a
czeskimi partnerami, nawiązanych przy okazji wcześniejszych kontaktów badawczych, w tym - ostatnio - wspólnej
aplikacji grantowej przygotowanej w ramach programu Horyzont 2020 projekt OppORNIC („Opposition Online Registry:
New Interpretations of Cultural Dissent").
Ústav pro českou literaturu
W poniedziałek 7 XII polska delegacja brała udział w kilkugodzinnym spotkaniu warsztatowym w Instytucie Literatury
Czeskiej (ÚČL AV ČR), które kontynuowano następnego dnia. Obydwa Instytuty łączy historia współpracy
sięgająca lat 1980. ale także podobieństwo celów statutowych (syntetyczne opracowywanie materiałów z zakresu
historii literatury, dokumentacja, bibliografie) oraz tradycji badawczych, zwłaszcza w zakresie socjologii literatury i
poetyki teoretycznej. Gości powitał Dyrektor ÚČL prof. Pavel Janáček, który zarysował bieżące obszary
zainteresowań badawczych Instytutu. Prof. Dobrzyńska przypomniała historię współpracy między instytucjami. Prof.
Pavel Janáček przedstawił projekty historycznoliterackie Instytutu, w tym syntezy i najnowsze publikacje.
Szczegółowe informacje można znaleźć w broszurze informacyjnej.
Dr Maryl przedstawił główne kierunki badawcze IBL PAN z naciskiem na zarówno znane jak i potencjalne wspólne
obszary badawcze, w tym zwłaszcza projekty z zakresu badań literackich nad literaturą i kulturą XX wieku,
humanistyki cyfrowej, projekty dokumentalistyczne i bibliograficzne. Dr Chmielewska zaprezentowała prowadzone w
Instytucie badania kulturowe i literackie nad zjawiskiem i pojęciem komunizmu oraz literaturą i świadectwami Zagłady
ze szczególnym uwzględnieniem figury polskiego świadka oraz śladów reakcji polskiego społeczeństwa na
Holocaust utrwalonych w dyskursie publicznym, filmie i literaturze. Delegacja przekazała stronie czeskiej wybrane
najnowsze publikacje książkowe pracowników IBL PAN.
Podczas spotkania w ÚČL dr Vojtech Malinek przedstawił działania Ośrodka Informacji Literaturoznawczej (Center for
Information on Literary Studies), który organizuje prace dokumentalistyczne w ramach ÚČL. Omawiał zwłaszcza:
• Retrospektywną Bibliografię Literatury Czeskiej (1770-1945)
• Bibliografię Literatury Czeskiej po roku 1945
• Bibliografię Czeskiej Literatury Emigracyjnej (1948-1989)
• Bibliografię Czeskiego Drugiego Obiegu
• Repozytoria cyfrowe: Czasopism, Literatury Staroczeskiej i Czeskiej poezji
• Kartoteki: Osobistości Literatury Czeskiej, Czeskich Nagród Literackich i Czasopism podlegających opracowaniu
• Narzędzie RETROBI do digitalizacji i prezentacji w sieci katalogów kartkowych
Podobnie jak w przypadku Polskiej Bibliografii Literackiej, wszystkie bibliografie są adnotowane, natomiast nie
zawierają zapisów dot. zjawisk innych niż piśmiennicze. W przeszłości w ramach bibliografii literatury czeskiej
opracowywano przekłady literatur zagranicznych ale obecnie się tego nie robi. Wzajemne uzupełnianie braków
może być w przyszłości jedną z platform współpracy. Warto zwrócić uwagę na organizację Ośrodka Informacji
Literaturoznawczej. W jej skład wchodzi zarówno biblioteka jak i pracownia dokumentalistyczna, a prace podlegają
ścisłej integracji: bibliotekarze i dokumentaliści ÚČL pracują w ramach jednej bazy danych (oprogramowanie Aleph)
oraz jednego standardu bibliograficznego (MARC21). Co więcej, są to te same rozwiązania, z których korzysta czeska
Biblioteka Narodowa. Interoperacyjność wewnątrz ośrodka i ścisła współpraca z BN, także przy opracowywaniu
kartotek nazw wzorcowych, pozwala na znaczne zwiększenie efektywności prac ośrodka. Konsekwencja w dążeniu
do integracji przejawia się również w przedsięwzięciu retrokonwersji elektronicznych zapisów ze starszych baz
danych. Chodzi przede wszystkim oprogramowanie ISIS opracowane przez UNESCO, którego używa również
biblioteka Libri Prohibiti zajmująca się dokumentacją czeskiego drugiego obiegu. W przeszłości ÚČL korzystał z ISIS
przy wprowadzaniu (ręcznie) zapisów Bibliografii Literatury Czeskiej wydanych w formie publikacji. Prace nad
retrokonwersją (i likwidacja ISIS) mają być zakończone w nadchodzącym roku.
Ośrodek dąży do zapewnienia jak najszerszego dostępu do swoich zasobów, co w przyszłości może ułatwić
podejmowanie wspólnych projektów. Warto wspomnieć także o systemie RETROBI. Jest to narzędzie do
skanowania kart katalogowych z wykorzystaniem OCR. Efekty digitalizacji są dostępne online, defekty można
poprawiać pracując poprzez przeglądarkę. Karty rękopiśmienne, gdzie OCR nie przynosi efektów, oznacza się
jedynie hasłami przedmiotowymi. Wreszcie, równolegle do będącej już w opracowaniu encyklopedii czeskiego
Drugiego Obiegu [Encyklopedie českého literárního samizdatu 1948-1989], ÚČL zaczyna w 2016 roku prace nad
adnotowaną bibliografią dot. tego zjawiska.
Dyskusję nad potencjałem współpracy badawczej kontynuowano także następnego dnia. W toku rozmów
wyodrębniono następujące obszary problemowe, które mogą zainteresować badaczy w obydwu Instytutach:
1. Bibliografia. Prof. Jerzy Kandziora i Piotr Wciślik rozmawiali z Dr. Vojtěchem Malínkiem, kierownikiem działu
informacji literaturoznawczej, oraz Petrą Čáslavovą z Pracowni Leksykografii.
2. Badania samizdatu i opozycji kulturowej. Delegacja rozmawiała z Petrą Čáslavovą.
3. Badania kultury literackiej i historia czytania. Dr Maciej Maryl rozmawiał z dr. Michaelem Wögerbauerem. Inni
badacze: Prof. Jiří Trávníček, Dr Roman Kanda (marksizm, krytyka literacka), Dr Petr Šámal. Dr Vít Schmarc.
4. Badania historii literatury współczesnej. Dr Katarzyna Chmielewska rozmawiała z prof. Pavlem Janouškiem,
kierownikiem Pracowni Literatury XX w. i Współczesnej.
5. Historia literatury i kultury wieku XIX. Prof. Dalibor Dobiáš, kierownik Pracowni Literatury Wieku XIX ÚČL AV ČR.
Pozostali członkowie Pracowni: Michal Fránek, Martin Hrdina, Michal Charypar, Iva Krejčová, Václav Petrbok.
6. Teoria literatury, wersologia, badania korpusowe. Dr Maciej Maryl rozmawiał z dr. Petrem Plecháčem. Więcej
informacji: http://versologie.cz/.
7. Problematyka pamięci i traumy - dr Alexander Kratochvil.
8. Badania porównawcze komunizmu i marksizmu w Polsce i Czechosłowacji. Dr Katarzyna Chmielewska
rozmawiała z dr. Janem Mervartem (FU AV ČR). Podobną problematyką zainteresowany jest także dr Roman Kanda
z ÚČL AV ČR, który nawiązał kontakt z dr Chmielewską już po powrocie delegacji do Polski.
Następnie Dr Maryl omówił szczegóły dalszych działań z dr. Michaelem Wögerbauerem, zastępcą Dyrektora
ÚČL AV ČR ds. Współpracy międzynarodowej. Instytuty planują podjąć działania na dwóch obszarach:
1. Wymiana
- Instytuty przygotują i podpiszą nową umowę o współpracy na najbliższe lata, ustalając główne obszary i zasady
współpracy;
- Instytuty będą się wzajemnie informować o wydarzeniach (konferencje) i prowadzić wymianę publikacji;
- Instytucje będą kontynuować wymianę badaczy w ramach współpracy międzyakademijnej, poszukując przy tym
innych dróg finansowania (np. program Josefa Dobrovskeho, program J. E. Purkyně, Erasmus+)
2. Wspólne projekty
- Celem na najbliższe miesiące jest doprecyzowanie potencjalnych wspólnych obszarów badawczych, który
będzie realizowany m.in. przez ułatwienie komunikacji między zainteresowanymi badaczami, opisanej w punkcie 1.
- strony sporządzą katalog konkursów grantowych na poziomie narodowym, bilateralnym i europejskim, do których
będą aplikować ze wspólnymi projektami
Libri Prohibiti
W części popołudniowej delegacja przeniosła się do biblioteki druków bezdebitowych Libri Prohibit, założonej i
prowadzonej przez opozycyjnego wydawcę Jiřiego Gruntorada. Spotkanie dotyczyło problematyki wzajemnego
transferu tych inicjatyw między środowiskami opozycyjnymi Polski i Czechosłowacji. Dyrektor Gruntorad
zaprezentował zbiory podziemnych przekładów literatury polskiej na język czeski. Prof. Kandziora przedstawił
nieznany czeskiej placówce przykład takiego transferu: historię dwujęzycznej edycji tekstu i muzyki zespołu The
Plastic People of the Universe „Pasyjne gry wielkanocne” (Niezależna Fonoteka Poznańska 1980), dokonanej przez
działacza Studenckiego Komitetu Solidarności w Poznaniu Włodzimierza Fenrycha we współpracy z muzykiem
zespołu The Plastic People Ivanem Bierhanzlem oraz tłumaczem Andrzejem Sławomirem Jagodzińskim.
Do zbiorów czeskiej biblioteki prof. Kandziora przekazał płytę CD ze skanem tego druku, a ponadto: egzemplarz
wydanej przez IBL bibliografii J. Kandziory, Z. Szymańskiej i K. Tokarzówny Bez cenzury 1976-1989. Literatura – ruch
wydawniczy – teatr, pod red. J. Kandziory (Warszawa 1999), oraz kilka polskich druków pozacenzuralnych, w tym m.in.
ważne dla Czechów pozycje: Martin Harniček: Mięso (Maso), tł. Janusz Anderman, Warszawa: Przedświt 1984 i
Agresja na Czechosłowację sierpień 1968, Warszawa: Krąg 1981, oraz pojedyncze numery niektórych polskich
czasopism pozacenzuralnych. Jiři Gruntorad przekazał polskiej delegacji wydane przez jego placówkę opracowanie
Česko-polská literatura v samizdatu a druhém oběhu. Studie a rozhowory s překladateli (Praha: Libri Prohibiti 2010;
książka została przekazana do biblioteki IBL PAN), a także oprowadził nas po zbiorach ośrodka, przekazując
informacje o czeskim samizdacie.
Ústav pro studium totalitních režimů
Drugi dzień pobytu delegacja rozpoczęła w Instytucie Badania Reżimów Totalitarnych (USTR), gdzie zastępca
Dyrektora, Ondřej Matějka, przedstawił specyfikę czeskich archiwów służb bezpieczeństwa w kontekście
nielegalnych publikacji zachowanych w aktach bezpieki. Prof. Kandziora przekazał do zbiorów Instytutu płytę z
artykułem działacza Studenckiego Komitetu Solidarności, Włodzimierza Fenrycha pt. „Studencki Komitet
Solidarności w Poznaniu”, zawierającym analizę teczek polskiej Służby Bezpieczeństwa na temat działalności
opozycyjnej autora, udostępnionych mu w Instytucie Pamięci Narodowej w Poznaniu.
Ústav pro jazyk český
Następnie przedstawiciele IBL PAN przenieśli się do Instytutu Języka Czeskiego (ÚJČ AV ČR), gdzie prof. Dobrzyńska
wygłosiła referat „Język i tekst wobec nieskończoności. Problemy normy językowej, gatunku i struktury wypowiedzi”.
Wykładowi towarzyszyła dyskusja na temat perspektyw kontynuowania współpracy między Instytutami. Podjęto
decyzję o podpisaniu umowy o współpracy na kolejne lata. Koordynacją zajmą się prof. Dobrzyńska i prof. Jana
Hoffmannová.
Inne spotkania
Wieczorem cała delegacja wzięła udział w roboczej kolacji z przedstawicielami różnych instytutów AVCR
zaangażowany w projekt OppORNIC. W kolacji udział wzięli: Ondřej Matějka, Muriel Blaive (USTR), Vojtěch
Malínek, Petra Čáslavová (ÚČL AV ČR), Jan Mervart (FU AV ČR), Michal Kopecek (ÚSD AV ČR). Ustalono
harmonogram dalszych prac nad projektem i strategie poszukiwania środków na rozwój współpracy w ramach sieci
badawczej.
W środę 9 XII przedstawiciele IBL PAN i ÚČL AV ČR wzięli udział we wspólnym zwiedzaniu wystawy Budování
státu. Reprezentace Československa v umění, architektuře a designu. Następnie w ramach roboczego lunchu
podjęto rozmowę o dalszych losach projektu OppORNIC z Tomasem Glancem (Slavisches Seminar, Universität
Zürich).
Pracownicy zainteresowani udziałem w wymianie i pracach badawczych prowadzonych wspólnie z czeskimi
partnerami proszeni są o kontakt z dr. Marylem.
Raport opracowali: Katarzyna Chmielewska, Jerzy Kandziora, Maciej Maryl i Piotr Wciślik
Raport w pliku docx
Zdjęcia