Ochrona doliny Wisły

Cykl wykładów i wycieczek
„Świat zwierząt doliny Wisły”
Ochrona doliny Wisły
Jerzy Romanowski
Fauna Wisły i jej doliny
obejmuje:
- wysoką różnorodność gatunków ssaków:
co najmniej 44 gatunki, podobnie jak w parku narodowym,
- wysoką różnorodność gatunków ptaków:
co najmniej 320 gatunki, w tym 180 gatunków gniazdujących,
- chronione gatunki płazów i gadów, w tym kumak nizinny,
- chronione gatunki bezkręgowców, w tym pachnica dębowa.
Dolina Wisły...
Korytarz ekologiczny
o międzynarodowym znaczeniu
ECONET Polska.
Szczególnie wskazane jest tworzenie obszarów węzłowych i korytarzy
ekologicznych obejmujących doliny dużych rzek niżowych, z
układami siedlisk hydrogenicznych: rzek, łąk, bagien.
Liro 1995 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET - POLSKA
Zagrożenia
i ochrona Wisły
Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej doliny Wisły stoi
w sprzeczności z wieloma planami rozwoju gospodarczego i
ochrony przeciwpowodziowej
W skali lokalnej podejmowanych jest wiele działań, np.
realizowanych w obrębie programu Wisła Warszawska.
W skali krajobrazowej analizę podjęto w ramach
przedstawionego dalej w szczegółach projektu VEDI:
„Ocena ekologicznych konsekwencji rozwoju doliny Wisły”
Z punktu widzenia ekologa głównym
zagrożeniem jest fragmentacja siedlisk.
Spadek różnorodności jest
efektem fragmentacji siedlisk.
Motyle na 33 wapiennych łąkach
Steffan-Dewenter & Tscharntke 2002
Przyroda jest skomplikowana...
badania ukierunkowane na zbieranie danych lokalnych.
Drobne gryzonie w pokarmie sów w Kampinoskim PN
Romanowski i in. niepublikowane
Przepraszam, mam pytanie:
Rozwój zagraża bioróżnorodności...
Rozwój jest gwałtowny...
Ekspertyza potrzebna natychmiast!
Czas na decyzję
Nowoczesne planowanie przestrzenne:
• decyzje poprzedzone ekspertyzami i
modelowaniem,
• partycypacja społeczna,
• dyrektywy: ptasia, siedliskowa i wodna.
Projekt VEDI
(Vistula Econet Development and Implementation)
Ocena ekologicznych konsekwencji rozwoju doliny Wisły





Projekt Holandia – Polska,
PIN-MATRA: Euro 260,000,
DLG, Alterra, IGiPZ i CBE (PAN),
Pilotażowy odcinek Warszawa – Włocławek,
2004 - lipiec 2005.
dienst landelijk
gebied
voor
voor ontwikkeling
ontwikkeling en
en beheer
beheer
Scenariusze dla Wisły
sformułowane przez „platformę społeczną”
(maj 2004)
1. Maksymalna regulacja i rozwój infrastruktury.
2. Regulacja o średniej intensywności.
3. Śmiała wizja ochrony przyrody.
4. Odtworzenie i ochrona łąk i pastwisk.
5. Zwiększenie lesistości.
Fot. J. Badełek
1. Maksymalna regulacja
i rozwój infrastruktury

Problem: Słabe ekonomiczne wykorzystanie rzeki.

Cel: Maksymalny efekt ekonomiczny rozwoju transportu, produkcji
energii.

Działania:
- nowe stopnie wodne: Wyszogród i Płock,
- sieć dróg,
- usunięcie zadrzewień w międzywalu,
- lotnisko cargo Modlin.
Fot. J. Romanowski
Scenariusz 1.
Maksymalna regulacja rzeki i rozwój infrastruktury
zapora we Włocławku (pracująca)
zgodnie z projektem W3a Hydroprojektu
Warszawa 1998
zapora w Płocku (planowana)
zapora w Wyszogrodzie(planowana)
taras zalewowy
Matuszkiewicz i in. niepublikowane
2. Regulacja o średniej
intensywności
Fot. J. Romanowski
Problem: Utrzymanie istniejących budowli hydrotechnicznych.
 Cel: Osiągnięcie kompromisu między zagrożeniem przeciwpowodziowym a
ochroną przyrody.
 Działania:
- usunięcie 30% wszystkich zadrzewień w międzywalu,
- koncentracja nurtów rzeki (odsunięcie nurtu Wisły od wałów w 11 miejscach
systemem ostróg),
- rozwój turystyki (Zakroczym,
Czerwińsk, Wyszogród, Soczewka,
Murzynowo),
- ścieżka rowerowa na terenie wałów.

3. Śmiała wizja
ochrony przyrody
Fot. J. Romanowski



Problem: zanik naturalnych procesów i struktur korytowych i dolinowych
oraz zagrożenie powodziowe.
Cel: Odtworzenie naturalnej rzeki i przywrócenie retencyjności doliny.
Działania:
- usunięcie większości wałów na brzegu lewym,
- przebudowa wałów w okolicy Radziwia,
- usunięcie zapory we Włocławku,
- usunięcie ludności, budynków itp.
z dawnego tarasu poza Warszawą,
Łomiankami, Radziwiem, - wypas i wykaszanie do ujścia Bzury,
- renaturalizacja cieku (cieków) KPN
4. Odtworzenie
i ochrona łąk i pastwisk



Fot. J. Romanowski
Problem: Fragmentacja i wyprzedaż ziem rolniczych.
Cel: Zapewnienie dochodu dla rolników i utrzymanie
bioróżnorodności środowisk łąkowych.
Działania:
- utrwalenie łąk istniejących w Kampinoskim Parku Narodowym,
- objęcie 6 terenów programami rolno-środowiskowymi:
odtworzenie łąk i pastwisk oraz
zachęta do ich zachowania,
- utworzenie układu mozaikowego
łąk z lasem.
5. Zwiększenie
lesistości



Problem: Niska opłacalność rolnictwa.
Cel: Zapewnienie dochodu rolnikom.
Fot. J. Romanowski
Działania:
- zalesienia w ramach PROW: 20-50% pól uprawnych o niskiej bonitacji,
- strategia zalesień KPN (z wyjątkiem terenów, na których mogą być
łąki),
- zalesienia wierzbą energetyczna i wikliną,
- powstanie kompleksu
rekreacyjno-parkowo-przyrodniczego
w rejonie Łomianek,
- sukcesja na odłogach.
Stan aktualny
Matuszkiewicz i in. niepublikowane
Scenariusz 1
(stopień „Płock”)
Matuszkiewicz i in. niepublikowane
Scenariusz 3
Matuszkiewicz i in. niepublikowane
Stan aktualny
Matuszkiewicz i in. niepublikowane
Scenariusz 3
Matuszkiewicz i in. niepublikowane
Model LARCH
PVA: Population viability
analysis
Verboom J. et al. 2001. Biol. Conserv.
Vos C. et al. 2001 Am. Naturalist
Opdam P. 2002. Spriner Verlag
Dane:
Jan Matuszkiewicz i zespół,
Instytut Geografii i ZP PAN
Gatunki LARCH
Mapa roślinności
LARCH
Koryto Wisły
i nadwodne
brzegówka
zimorodek
sieweczka rzeczna
rybitwa białoczelna
bóbr
świtezianka
traszka grzebieniasta
Las
bocian czarny
dzięcioł średni
łoś
kuna leśna
nornica ruda
Otwarte
derkacz
nornik północny
jaszczurka zwinka
czerwończyk nieparek
gatunki
moduły
Populacje
Trwałość sieci
Łączność przestrzenna
reguły
Parametry LARCH
kuna leśna Martes martes
Zagęszczenie:
Areał
0.5 RU/km2
osobniczy: 2000 m
Dyspersja:
10 000 m
Bariery
– populacja lokalna: Drogi główne
Bariery
– metapopulacja: Brak
Pojemność
środowisk: 1; 0.5; 0.1
11.
Łęg jesionowo-olszowy: 1
12.
Bór sosnowy chrobotkowy: 0.5
37.
Młodnik sosnowy: 0.1
102.
Ugory z przymiotnem: 0
Kalibracja modelu
Wyniki
Pojemność
Populacje lokalne
Sieci
Spójność płatów
Łączność
Kalibracja modelu do
aktualnej sytuacji:
LARCH
wyniki:
Ocena wyników
Korekta parametrów
Nornica ruda
100 modeli:
realistyczne przybliżenie
Gryzonie
w pokarmie sów
Bazy danych
gatunków
Fot. J. Romanowski
Zbieranie danych
terenowych
Fot. J. Romanowski
LARCH: Lokalne populacje
Nornica ruda
MVP
400 000 RU
Nornik północny
MVP
kluczowe
19 000 RU
Cecha: wysoka trwałość populacji lokalnych i ich sieci
LARCH: sytuacja aktualna,
gatunki nadwodne
Bóbr
populacje:MVP, małe
RU: 295
Traszka grzebieniasta
populacje:MVP, małe
RU: 15 000
Trwałe sieci (metapopulacje)
LARCH: sytuacja aktualna,
gatunki leśne
Dzięcioł średni
Nornica ruda
Dobra łączność
1. Maksymalna regulacja
i rozwój infrastruktury
Dzięcioł średni:
populacje
2004
MVP, małe
1376 RU
Scen. 1
MVP, małe
1202 RU
2004
czerwończyk
nieparek
jaszczurka
zwinka
nornik
północny
derkacz
nornica ruda
kuna leśna
łoś
dzięcioł średni
bocian czarny
traszka
grzebieniasta
świtezianka
bóbr
rybitwa
białoczelna
sieweczka
rzeczna
zimorodek
brzegówka
1. Maksymalna regulacja
i rozwój infrastruktury
Porównanie liczebności populacji modelowanych gatunków w scenariuszu 1 w
odniesieniu do 2004 r.
Scen. 1
120
100
80
60
40
20
0
3. Śmiała wizja
ochrony przyrody
Kuna leśna:
2004
populacje
MVP, małe
175 RU
Scen. 3
MVP,
291 RU
Model LARCH
Traszka:
populacje
0
MVP, małe,
kluczowe
18000 RU
1
Ocena zmian liczebności
małe,
kluczowe
17350 RU
Ocena trwałości populacji lokalnych
3
MVP,
19700 RU
Efekty rozwoju doliny Wisły
Scenariusze
Gatunki
brzegówka
zimorodek
sieweczka rzeczna
rybitwa zwyczajna
bóbr
świtezianka
traszka grzebieniasta
bocian czarny
dzięcioł średni
łoś
kuna leśna
nornica ruda
derkacz
nornik północny
jaszczurka zwinka
czerwończyk nieparek
0
1
2
3
4
5
5086
15
40
230
375
312743
18015
25
1490
75
171
429873
445
59271
267289
5072
silny negatywny
negatywny
pozytywny
Ocena skutków scenariuszy na
obszarach Natura 2000
Scenariusze
0
1
2
3
4
5
Puszcza Kampinoska
bocian czarny
derkacz
rybitwa białoczelna
zimorodek
dzięcioł średni
bóbr
traszka grzebieniasta
15
217
0
0
653
68
8005
Dolina Środkowej Wisły
bocian czarny
derkacz
rybitwa białoczelna
zimorodek
dzięcioł średni
bóbr
traszka grzebieniasta
7
173
230
15
560
186
5372
negatywny
pozytywny
1. Maksymalna regulacja
i rozwój infrastruktury
Efekt nowych barier:
fragmentacja populacji
2004
Jaszczurka zwinka
Scen. 1
Fot. J. Romanowski
Model LARCH: Analiza wpływu drogi
ekspresowej na łączność.
Traszka grzebieniasta:
- przerwana łączność,
- fragmentacja: populacje zagrożone wyginięciem.
Model LARCH: Analiza wpływu drogi
ekspresowej na łączność
Traszka grzebieniasta:
- budowa przejścia dla fauny,
- przywrócenie łączności,
- zanik fragmentacji: trwałe populacje.
Scenariusz historyczny
Kuna leśna:
populacje
1830
MVP, małe
236 RU
1985
małe
164 RU
Scenariusz historyczny
Derkacz:
populacje
1830
małe
180 RU
1985
małe, MVP
352 RU
Scenariusz historyczny
Zmiana liczebności populacji modelowanych
gatunków w okresie 1830-1985
1985
czerwończyk
nieparek
nornik północny
derkacz
nornica ruda
kuna leśna
łoś:
dzięcioł średni
bocian czarny
świtezianka
300
250
200
150
100
50
0
bóbr
1830
Dziękuję za uwagę...
Wykonawcy projektu VEDI:
CBE PAN, Instytut Geografii
i PZ PAN, Alterra, DLG.


Współpracownicy: Paweł Boniecki,
Darek Bukaciński, Cezary Bystrowski
(IBL), Dorota Dudek, Marek Keller
(SGGW), Krzysztof Klimaszewski
(SGGW), Karolina Kosko, Kamila
Kowalczyk, Jarosław Matusiak
(SGGW), Wiesław Nowicki (MiIZ
PAN), Bogumiła Olech (KPN), Iza
Olejniczak, Michał Ściński,
oraz:, J. Danyłow, A. Dmoch, K.
Mazurska, D. Nowacka, T. Wójcik.
Fot. J. Badełek