Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego

Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
Marcin Napierała
Zielona Góra, 5 grudnia 2010
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Mielotoksyczność
●
●
●
Neutropenia
Anemia
Trombocytopenia
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Mielotoksyczność
●
Neutropenia – objawy:
–
–
–
–
–
–
–
Najczęściej bezobjawowa !!
Gorączka (neutropeniczna)
Angina
Grzybice górnej części przewodu pokarmowego
Infekcje dróg moczowych
Grzybica pochwy
Zapalenie płuc
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Mielotoksyczność
●
Neutropenia – leczenie
–
–
–
–
–
Empiryczna antybiotykoterapia
Leczenie celowane (po uzyskaniu antybiogramu)
Leczenie p/grzybicze
● Ketokonazol
● Nystatyna
● Diflukan
Leczenie p/wirusowe
● Acyklowir (Heviran, Zovirax)
Czynniki wzrostu granulocytów
● Filgrastym (Neupogen)
● Lenograstym (Granocyte 34)
● Pegfilgrastym (Neulasta)
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Mielotoksyczność
●
Anemia – objawy
–
–
–
–
Zmęczenie
Nietolerancja wysiłku
Niewydolność narządowa
● Serce
● Mózg
Zaburzenia smaku: brak uczucia głodu, wzmożone pragnienie
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Mielotoksyczność
●
Anemia – leczenie
–
–
–
Przetoczenia KKCz
Preparaty żelaza, kwasu foliowego, witaminy B12
Czynniki pobudzające erytropoezę
● Epoetyna alfa (Eprex)
● Epoetyna beta (NeoRecormon)
● Darbepoetyna alfa (Aranesp)
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Mielotoksyczność
●
Trombocytopenia – objawy
–
–
–
Krwawienia
Łatwe siniaczenie
Petechie
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Mielotoksyczność
●
Trombocytopenia – leczenie
–
–
–
–
Brak dostępnego czynnika wzrostu trombocytów
Przetoczenia KKP
Leki:
● Exacyl
● Cyclonamina
Leki działające miejscowo:
● Spongostan
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Uszkodzenie przewodu pokarmowego
●
Jama ustna:
–
–
–
–
●
Gardło, przełyk, żołądek
–
–
–
–
–
●
Zaczerwienienie
Bolesność
Afty
Grzybica
Bolesność przy połykaniu
Dysfagia
Brak apetytu
Nudności i wymioty
Ból
Jelita
–
–
–
–
–
Wzdęcia
Kolkowy ból po posiłku
Biegunka lub zaparcia
Tkliwość brzucha
Objawy otrzewnowe
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Uszkodzenie przewodu pokarmowego
●
Wątroba
–
–
–
–
–
●
Bolesność w rzucie wątroby
Dyskomfort w jamie brzusznej
Żółtaczka
Wzrost poziomu transaminaz w badaniu krwi
Osłabienie
Trzustka
–
–
–
Ból brzucha
Luźne stolce
Cukrzyca
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Uszkodzenie przewodu pokarmowego
●
Biegunka
–
–
–
–
–
–
Ponad 4 stolców na dobę
Luźne stolce
Niestrawione resztki pokarmowe
Przyczyną jest najczęściej uszkodzenie błony śluzowej po
chemioterapii
Czas trwania – około 2-4 dni
Leczenie jest objawowe:
● Eliminacja mleka z diety
● Dieta ubogoresztkowa
● Leki zapierające:
● Loperamid
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Uszkodzenie przewodu pokarmowego
●
Wymioty
–
–
–
●
Leki:
–
–
–
–
–
–
–
●
Wczesne
Opóźnione
Późne
Ondansetron
● Tabletki
● Czopki
● Syrop
● Tabletki dopoliczkowe
Sterydy
Metoclopramid
Torecan
Diphergan
Haloperidol
Relanium
Środki inne
–
Dieta, cola-cola, woda gazowana, ananasy, guma do żucia
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Uszkodzenie przewodu pokarmowego
●
Uszkodzenie wątroby
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Wzrost poziomu transaminaz
Wzrost poziomu GGTP
Żółtaczka (hiperbilirubinemia)
Wzrost poziomu fosfatazy alkalicznej
Brak apetytu
Ból pod prawym łukiem żebrowym
Osłabienie
Nietolerancja wysiłku
Leczenie:
● Odpoczynek
● Dieta
● Leki: ornityna (Hepatil), fosfolipidy (Essentiale, Esseliv forte)
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Uszkodzenie serca
●
●
●
●
–
Ostre
Podostre
Przewlekłe
Późne
Uszkodzenie serca – objawy
●
●
●
●
Nietolerancja wysiłku
Niewydolność prawokomorowa – obrzęk płuc
Niewydolność lewokomorowa – obrzęki obwodowe
Badania:
–
–
–
●
Surowica krwi: BNP
Sonografia: ECHO, oznaczenie frakcji wyrzutowej EF
Radiologia: MUGA skanowanie
Leczenie:
–
–
–
Brak skutecznego leczenia, leki objawowe (b-blokery, inhibitory ACE,
diuretyki)
Zapobieganie (prewencja) – enalapryl (Enarenal) 2,5 mg / dziennie
Cardioxan – działanie niepewne – nie jest rekomendowanym lekiem
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Uszkodzenie serca
●
Zaburzenia rytmu
–
–
Nadkomorowe
Komorowe
–
Napadowe
Utrwalone
–
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Uszkodzenie serca
●
●
●
●
Zapalenie osierdzia i mięśnia sercowego
Generalnie rzadkie
Głównie zależne od radioterapii
Leki:
–
–
Bleomycyna
5-fluorouracil
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Niedokrwienie serca
●
Skurcz naczyń wieńcowych
–
–
●
●
5-fluorouracil
Stres związany z chemioterapią
Wyniszczenie nowotworowe
Anemia
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Ostra niewydolność lewokomorowa
●
●
●
●
Zawał
Zator
Zapalenie mięśnia sercowego
Niewydolność lewokomorowa w przebiegu uszkodzenia
jatrogennego (podostra lub przewlekła niewydolność):
–
–
–
Antracykliny
Trastuzumab
5-fluorouracil
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony płuc
●
●
●
Zapalenie płuc
Włóknienie płuc
Ostry zespół niewydolności oddechowej (ARDS)
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony płuc
●
Zapalenie płuc
–
–
–
Klinika:
● Duszność
● Możliwa gorączka
● Odpluwanie (czasami krwioplucie)
● Chrypa
● Pogorszenie stanu ogólnego
● Sinica obwodowa
● Nietolerancja wysiłku
Badania:
● Badanie przedmiotowe (osłuchiwanie, opukiwanie)
● Rtg klp
● Badania krwi (morfologia, CRP)
● Gazometria
● Posiew plwociny
Leczenie:
● Empiryczna antybiotykoterapia
● Leczenie celowane po antybiogramie
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony płuc
●
Włóknienie płuc
–
–
–
–
Najczęściej wywołane lekami:
● Bleomycyna, busulfan, metotrexat, mitomycyna C
● Dość częste po radioterapii
Obawy:
● Narastająca duszność
● Brak gorączki
● Osłabienie, brak tolerancji wysiłku
Badania:
● Badanie przedmiotowe
● Rtg klp
● Gazometria
● Brak cech zapalenia w morfologii i CRP
● Jałowe posiewy plwociny
● Do rozważenia biopsja płuca
Leczenie:
● Sterydoterapia, tlenoterapia, a-biotyki tylko wspomagająco
● Rokowanie poważne (oprócz popromiennego zapalenia płuca
wcześnie wykrytego) – śmiertelność 20-30%
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony płuc
●
●
ARDS (zespół ostrej niewydolności oddechowej)
Jest wyrazem zapalenia pęcherzyków płucnych po
chemioterapii
–
–
–
●
Objawy:
–
–
●
●
●
Nagła duszność (kilkanaście godzin)
Gorączka, kaszel, odksztuszanie
Ujemny posiew plwociny
Obustronne plamiaste zagęszczenia obwodowe w rtg klp
Leczenie:
–
–
–
●
Ciężkie powikłanie chemioterapii
Efekt uboczny chemioterapii lub skumulowanej dawki cytostatyków
Leki: bleomycyna, busulfan, metotreksat, czasami po
cyklofosfamidzie, melfalanie, prokarbazynie
Natychmiastowe przerwanie chemioterapii
Leczenie glikokortykosteroidami, np. Encorton 60-100 mg p.o./d
Nadkażenia – a/biotyk
Rokowanie – niepewne / możliwość wyleczenia / złe
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony nerek i dróg moczowych
●
Hipomagnezemia
–
–
–
Najczęstsze przyczyny:
● Nadmierna ilość płynów podawana dożylnie
● Diuretyki
● Cisplatyna – leczenie chemioterapią
● Leki nefrotoksyczne: amfoterycyna, a/biotyki aminoglikozydowe
Objawy:
● Osłabienie siły mięśniowej
● Drżenia mięśniowe
● Nadwrażliwość ośrodkowego układu nerwowego
● Nadciśnienie
● Tachykardia
● Arytmie komorowe
● Splątanie i zaburzenia orientacji
Leczenie:
● Suplementacja magnezu
● Siarczan magnezu dożylny
● Tlenek magnezu doustny
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony nerek i dróg moczowych
●
Przewlekłe uszkodzenie nerek
–
–
–
–
–
–
Uszkodzenie tubul, uszkodzenie kłębuszków nerkowych
Proces stopniowo postępujący
Leki: preparaty platyny (cisplatyna), metotreksat
Objawy:
● Obrzęki obwodowe
● Osłabienie
● Retencja wody
● Zaburzenia elektrolitowe
Badania:
● Wzrost poziomu kreatyniny
● Zaburzenia stężeń elektrolitów (Na, K, Mg, Ca)
● Wzrost poziomu kwasu moczowego i mocznika
● Brak zagęszczania moczu – badanie ogólne moczu
● Albuminuria
● Hipoalbuminemia
Leczenie:
● Zakończenie chemioterapii
● Leczenie nerkozastępcze
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony nerek i dróg moczowych
●
Krwotoczne zapalenie pęcherza
–
–
–
–
–
Typowe działanie uboczne cyklofosfamidu i ifosfamidu przy zaleganiu
ich w pęcherzu
Jest wyrazem uszkadzającego wpływu cytostatyków na komórki błony
śluzowej pęcherza moczowego
Objawy:
● Bolesna mikcja
● Bolesne skurcze pęcherza
● Początkowo krwinkomocz mikro- później makroskopowy
● Rzadkie są zgony w przebiegu tamponady pęcherza skrzepami
Rozpoznanie:
● Badanie podmiotowe (wywiad!!), bad. przedmiotowe
● Badanie ogólne moczu
● Cystoskopia
● Wskaźniki wydolnościowe nerek
Leczenie:
● Profilaktyka – nawodnienie!
● Leczenie – Mesna (uromiteksan)
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony nerek i dróg moczowych
●
Ostry zespół rozpadu guza
–
–
Nowotwory chemiowrażliwe: rak drobnokomórkowy płuca, ziarnica,
chłoniaki, niskodojrzały rak piersi, nowotwory zarodkowe
Objawy:
Zmęczenie
● Osłabienie siły mięśniowej
● Osłabienie odruchów, śpiączka, depresja, agresywność
● Nerkowe: wielomocz, wzmożone pragnienie, odwodnienie
● Bezmocz, niewydolność nerek
● Przewód pokarmowy: anorekcja, nudności, wymioty, zaparcia
● Bóle brzucha, owrzodzenie trawienne, ostre zapalenie trzustki
● Nadciśnienie, zaburzenia rytmu
● Triada objawów: osłabienie-wiodkość, odwodnienie, wymioty
● Badanie krwi: hiperkalcemia > 2,5 mmol/L
● Pozostałe wskaźniki nerkowe
Leczenie
● Przerwanie leczenia przeciwnowotworowego
● Nawodnienie
● Diuretyki, wyrównanie niedoborów elektrolitów, milurit, rasburykaza
● Leczenie nerkozastępcze
●
–
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
–
–
–
–
Objawy niepożądane ze strony układu nerwowego
Powikłania neurologiczne mają najczęściej charakter
późny i często nieodwracalny / przewlekły
Trudno poddają się leczeniu
Często istotnie upośledzają sprawność ogólną
Czynniki sprzyjające:
●
●
●
●
●
●
Leczenie wysokodawkowe
Napromienianie ukł. nerwowego (mózgowie, rdzeń)
Współistniejące schorzenia neurologiczne
Cukrzyca
Podeszły wiek
Uszkodzenie bariery krew – mózg
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
–
Objawy niepożądane ze strony układu nerwowego
Leki:
●
●
●
●
●
●
●
●
●
Arabinozyd cytozyny (duże dawki)
Winkrystyna
Cisplatyna
Oksaliplatyna
Ifosfamid
Metotreksat (zwłaszcza podawany dokanałowo)
Prokarbazyna
Paklitaksel
Docetaksel
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony układu nerwowego
●
●
●
●
Polineuropatia czuciowa
Polineuropatia ruchowa
Postać mieszana
Leczenie:
–
–
–
Pregabalina (Lyrica)
Akupunktura
Rehabilitacja
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony układu nerwowego
●
Uszkodzenie nerwu słuchowego
–
–
–
Cisplatyna
Objawy:
● Ubytek słuchu wysokich tonów
● „Pisk mechaniczny”
● Szumy
● Głuchota
Leczenie:
● Natychmiastowe zakończenie chemioterapii
● Brak skutecznego leczenia przyczynowego
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony układu nerwowego
●
Porażenna niedrożność jelit
–
–
–
–
–
Rzadkie późne powikłanie
Poprzedzone zwykle długotrwałymi stanami wzdęć i zaparć
Częściej u pacjentów po uprzedniej radioterapii jamy brzusznej
Leczenie
● Objawowe (niedrożność najczęściej wielopoziomowa)
● Dren odbarczający
● Żywienie pozajelitowe
Rokowanie złe
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony układu nerwowego
●
Encefalopatia – zespół polekowego uszkodzenia mózgu
–
–
–
Pełnoobjawowy ujawnia się najczęściej kilka lat po leczeniu
● Upośledzenie pamięci, zaburzenia oddechowe, zakłócenia snu
● Koszmary senne, halucynacje, psychozy
Leczenie objawowe
Terapia wspomagająca (rehabilitacja)
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Objawy niepożądane ze strony skóry i owłosienia
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
Wypadanie włosów
Całkowita depilacja
Zmiana koloru włosów
Uszkodzenie płytki paznokciowej
Zapalenie skóry i błon śluzowych
Złuszczanie naskórka
Rumień
Pęcherzyca
Leczenie – zależne od czynnika:
schładzanie skóry, unikanie ekspozycji na słońce, przewiewne,
lekkie ubrania, pudrowanie (Alantan), maści (sterydowe,
Argosulfan, Metronidazol), leki p/histaminowe
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Wynaczynienia cytostatyków
●
●
Przypadkowe przedostanie się do otaczających żyłę tkanek
szkodliwego i silnie drażniącego leku
Podział leków pod względem potencjału uszkadzania tkanek
–
–
–
●
Silnie uszkadzające (DDP, ADM, VCR, i in.)
● Silny ból, naciek zapalny, pęcherze, martwica
Drażniące (BLM, VP16, CTX, niskie stężenie 5Fu)
● Ból, czasami zaczerwienienie, bez martwicy
Nieuszkadzające
● Praktycznie bez objawów
Objawy wynaczynienia:
–
–
–
–
Natychmiastowy ból i zaczerwienienie
Obrzęk rozwija się w ciągu kilku godzin
Naciek zapalny rozwija się w ciągu kilku dni
Martwica i głębokie owrzodzenie rozwija się w ciągu 7-28 dni
● Leczenie chirurgiczne + leki (opioidy) przeciwbólowe
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Wynaczynienia cytostatyków
●
Postępowanie
–
–
–
–
–
Przerwanie podawania kroplówki
Próba aspiracji leku z tkanek
Jeśli jest antidotum – podanie przez to samo wkłucie
● Alkaloidy Vinca, pochodne podofiliny oraz paklitaksel:
● Ostrzykiwanie hialuronisazą
Uniesienie kończyny i okłady:
● zimne
● Jedynie po wynaczynieniu alkaloidów Vinca i podofilotoksyn –
ciepłe
Wątpliwa rola sterydów w leczeniu powikłań wynaczynienia leków
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Wynaczynienia cytostatyków
●
●
●
●
●
Martwica skóry – pojawia się 7-28 dni po wynaczynieniu
Początkowo ból i zaczerwienienie
Następnie „pogłębiony” ból – zwłaszcza przy martwicy
sięgającej okostnej – i blednięcie tkanek
Owrzodzenie
Leczenie:
–
–
–
Chirurgiczne opracowanie rany
Leki odkażające
Antybiotyki
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Odczyny zapalne i zapobieganie reakcją miejscowym
●
●
●
Pielęgnacja miejsca wkłucia
Zmiana miejsca wkłucia
Przy odczynie (zaczerwienienie) - miejscowo
–
–
Butapirazol, hydrocortison, heparyna
Rzadko istnieje konieczność systemowej antybiotykoterapii
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
●
Toksyczność cytostatyków
–
Reakcje uczuleniowe i skórne w trakcie podawania
leków
●
●
Profilaktyka: premedykacja (leki p/histamionowe, sterydy,
paracetamol)
Objawy: zależne od leku:
–
–
–
–
–
–
–
●
Zaczerwienienie skóry
Obrzęki
Duszność
Niedowład głośni, zaburzenia czucia ust
Zmiany ciśnienia krwi
Wstrząs anafilaktyczny
Zaburzenia neurologiczne w tym ostre psychozy
Jeśli objawy pojawią się mimo prawidłowej premedykacji, to
leczenie jest objawowe
–
Zawsze należy wstrzymać wlew cytostatyku
Objawy niepożądane systemowego leczenia przeciwnowotworowego
Dziękuję za uwagę,
wykłady można pobrać ze strony internetowej:
www.napierala.info/wyklad