Przytulia szorstkoowockowa Galium pumilum Murray w Wielkopolsce

Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (3): 26–30.
Przytulia szorstkoowockowa Galium pumilum
Murray w Wielkopolsce
ANETA CZARNA
Katedra Botaniki, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
60-625 Poznań, ul. Wojska Polskiego 71c
e-mail: [email protected]
Przytulia szorstkoowockowa jest rośliną wieloletnią o pędach podnoszących się lub wzniesionych, tworzących luźne
darnie. Łodygi, dorastające do 40 cm długości, są 4–kanciaste,
nagie albo owłosione. Międzywęźla u podstawy łodygi są bardzo
krótkie, wyżej 3–4 razy dłuższe od liści. Liście skupione są po
5–8 w okółkach, wąsko odwrotnie lancetowate, ich wierzchołek
jest szydlasto zakończony, a brzegi podwinięte i opatrzone na
brzegu drobnymi szczeciniastymi włoskami. Kwiaty osadzone
są na krótkich szypułkach i zebrane w luźną wiechę. Owoce,
o bardzo delikatnej ziarnistej skulpturze w postaci płaskich
brodawek, mają do 1,5 mm długości (Jasiewicz 1967, Załuski
2001).
Galium pumilum jest w naszej florze gatunkiem rzadkim, w
Czerwonej Księdze uznana została za gatunek niższego ryzyka (Załuski 2001). Reprezentuje element subatlantycki, występuje w zachodniej i środkowej Europie. Przez Polskę przebiega wschodnia granica zasięgu przytulii szorstkoowockowej
(Zając A., Zając M. 2001). Jest gatunkiem charakterystycznym dla związku Violion caninae z klasy Nardo-Callunetea
(Matuszkiewicz 2005).
W roku 2006 odszukano pierwsze na obszarze Wielkopolski
stanowisko G. pumilum (ryc. 1). Położone jest około 4 km na zachód od Chodzieży, w województwie wielkopolskim (52°58’40’’
N, 16°49’10’’ E). Przytulia szorstkoowockowa rośnie na poboczu szosy do Czarnkowa, głównie po lewej stronie na odcinku
2 km, oraz przy szosie do Ujścia po obu jej stronach, również
26
Przytulia szorstkoowockowa w Wielkopolsce
Ryc. 1 Kwitnąca przytulia szorstkoowockowa na stanowisku koło
Chodzieży (9.VI 2006 r.; fot. A. Czarna).
Fig. 1. Flowering Galium pumilum at the locality near Chodzież (9 June
2006; photo by A. Czarna).
na odcinku około 2 km (ryc. 2). Analiza danych literaturowych
(Załuski 2001) wskazuje, że stanowisko to jest prawdopodobnie najliczniejsze w Polsce. Liczy ponad 20 tys. pędów.
Przytulia szorstkoowockowa w okolicy Chodzieży rośnie
na poboczu szosy przylegającej do boru sosnowego, a tylko w
jednym miejscu obserwowano okazy rosnące na brzegu boru
sosnowego pod okapem sosny zwyczajnej Pinus sylvestris
i brzozy brodawkowatej Betula pendula. Wśród gatunków
współwystępujących w warstwie zielnej rosły: krwawnik pospolity Achillea millefolium, rajgras wyniosły Arrhenatherum
elatius, rzeżusznik piaskowy Cardaminopsis arenosa, powój
polny Convolvulus arvensis, śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa, wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias, kostrzewa
owcza Festuca ovina, kostrzewa czerwona F. rubra, poziomka
pospolita Fragaria vesca, jastrzębiec kosmaczek Hieracium
27
A. Czarna
54°
A
B
C
D
2 km
50°
16°
24°
Ryc. 2. Rozmieszczenie skupień przytulii szorstkoowockowej (A) w
okolicy Chodzieży: B –lasy, C – drogi, D – linia kolejowa.
Fig. 2. Distribution of Galium pumilum concentrations (A) near
Chodzież: B – woodland area, C – roads, D – railway.
pilosella, dziurawiec zwyczajny Hypericum perforatum, borówka czarna Vaccinium myrtillus, borówka brusznica V. vitis-idaea i wyka drobnokwiatowa Vicia hirsuta.
Okazy przytulii szorstkoowockowej występujące na poboczu szosy oddzielone były od boru sosnowego rowem przydrożnym. Gatunkami współwystępującymi były: poziomka pospolita Fragaria vesca, groszek skrzydlasty Lathyrus montanus,
borówka brusznica Vaccinium vitis-idea, przetacznik leśny
Veronica officinalis, śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa,
pszeniec zwyczajny Melampyrum pratense, fiołek psi Viola canina, krwawnik pospolity Achillea millefolium, tomka wonna
Anthoxanthum odoratum, rajgras wyniosły Arrhenatherum elatius, rogownica pospolita Cerastium holosteoides, kupkówka
pospolita Dactylis glomerata, przytulia pospolita Galium mollugo, kłosówka wełnista Holcus lanatus, groszek łąkowy Lathyrus
pratensis, wiechlina błotna Poa palustris, wiechlina łąkowa P.
28
Przytulia szorstkoowockowa w Wielkopolsce
pratensis, pięciornik gęsi Potentilla anserina, pięciornik rozłogowy P. reptans, mniszek pospolity Taraxacum officinale, koniczna łąkowa Trifolium pratense, koniczyna biała T. repens, wilczomlecz sosnka Euphorbia cyparissias, dziurawiec zwyczajny
Hypericum perforatum, koniczyna dwukłosowa Trifolium alpestre, trybula leśna Anthrisus sylvestris, skrzyp polny Equisetum
arvense, babka zwyczajna Plantago major, wiechlina roczna Poa
annua, wiechlina spłaszczona P. compressa, rzeżusznik piaskowy Cardaminopsis arenosa, gwiazdnica blada Stellaria pallida.
Śródleśne przydroża cechują się dużym zróżnicowaniem gatunków pochodzących z różnych siedlisk, co jest widoczne na przykładzie obserwowanego przydroża z G. pumilum.
Największym zagrożeniem dla całej populacji przytulii szorstkoowockowej mogą być prowadzone w pobliżu prace drogowe
lub leśne. Ze względu na niebezpieczeństwo zniszczenia stanowiska, winno być ono monitorowane każdego roku.
Materiał dowodowy został złożony w herbarium Katedry
Botaniki AR w Poznaniu (POZNB).
SUMMARY
A. Czarna. Galium pumilum Murray
(W Poland).
Chrońmy Przyrodę Ojczystą 64 (3): 26–30.
in
the
Wielkopolska
The first locality of Galium pumilum, a rare species included into the
Polish Red Data Book, was found in the Wielkopolska region in 2006.
The locality (52°58’40’’ N, 16°49’10’’ E) lies about 4 km to the west
from Chodzież. G. pumilum occurred on the edge of a pine forest and
on the roadside of the road to Czarnków (mainly on the left hand side
along a 2-km section) and the local road to Ujście (on both sides along
a 2-km section too) at their crossing. The population at this locality
amounting to around 20 thousands specimens and, on the basis of
published data, belongs probably to the largest ones in Poland. The
possible threat to this population may be road and forest works and,
therefore, it should be monitored.
29
A. Czarna
PIŚMIENNICTWO
Jasiewicz A. 1967. Rząd: Rubiales, Marzanowce. W: B. Pawłowski
(red.). Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych,
tom XI. Warszawa–Kraków: 280–324.
Matuszkiewicz 2005. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk
roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin
naczyniowych w Polsce. Nakładem Pracowni Chorologii
Komputerowej Inst. Bot. UJ, Kraków.
Załuski T. 2001. Galium pumilum Murray. W: Kaźmierczakowa R.,
Zarzycki K. (red.). Polska czerwona księga roślin. Paprotniki
i rośliny kwiatowe. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Inst. Ochr. Przyr.
PAN, Kraków: 302–303.
30