Eximbanki - Analizy Rynkowe

Dr hab. Eryk Łon
Poznań 3. 9. 2013 r.
Katedra Finansów Publicznych
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Eximbank jako instytucja finansowa wspierająca eksport
Wstęp
Celem opracowania jest wyjaśnienie pojęcia eximbanku jako instytucji finansowej
wspierającej eksport. Chodzi również o przedstawienie głównych cech odróżniających
eximbank od innych instytucji finansowych wspierających eksport. W opracowaniu
przedstawia się także działalność współczesnych eximbanków w wybranych krajach.
1. Pojęcie eximbanku
Eximbank (inaczej Exportowo-Importowy Bank) to szczególny typ banku komercyjnego
specjalizujący się w obsłudze handlu zagranicznego danego państwa. Oprócz tradycyjnych
operacji bankowych (depozytowych, kredytowych i pośredniczących) bank ten wykorzystuje
w swej działalności instrumenty finansowe stosowane w transakcjach zagranicznych takie
jak: akredytywy, inkasa dokumentowe, gwarancje bankowe, weksle handlowe, traty
komisowe, czeki, akcepty bankowe, instrumenty żyrowe, instrumenty ubezpieczeniowe,
instrumenty clearingowe itp1. Jest to bank komercyjny, który podejmuje w swojej działalności
o wiele większe ryzyko aniżeli typowe banki uniwersalne świadczące swe usługi finansowe
na rynku krajowym. Z tego względu jest to bank, który ściśle współpracuje z organami
władzy danego państwa (rządem czy bankiem centralnym)2. W prawie wszystkich krajach
świata gdzie występuje instytucja eximbanku kluczowym jego właścicielem pozostaje Skarb
Państwa.
Po raz pierwszy eximbank utworzono w USA w 1934 r. Były to czasy tzw. Wielkiego
Kryzysu, kiedy w USA i na całym świecie przez kilka lat mieliśmy do czynienia z recesją w
1
2
Z. Krzyżkiewicz, Operacje bankowe. Rozliczenia krajowe i zagraniczne., Poltext, Warszawa 1998, s. 168-186.
E. Łon, Są dobre wzory, Gazeta Bankowa nr 33, z dnia 16 sierpnia 2004, s. 20-21.
1
gospodarce, szybkim wzrostem bezrobocia i bankructwem wielu firm zwłaszcza w sektorze
przemysłowym. Wówczas to rząd amerykański zdecydował się na utworzenie specjalnej
instytucji
finansowej
przeciwdziałającej
dalszemu
upadkowi
firm
produkcyjnych
zorientowanych na eksport. Od tego momentu datuje się początek instytucji eximbanku i
dalszego jej rozwoju.
We współczesnej literaturze bankowej eximbank traktowany jest jako jedna z wielu instytucji
finansowych wspierających eksport3. Przed powstaniem pierwszych eximbanków na świecie
ich funkcje pełniły zwykłe banki komercyjne, które udzielały kredytów eksportowych.
Kredyt eksportowy zaś może mieć wiele znaczeń. Po pierwsze może być on rozumiany jako
kredyt ciągniony przez eksportera na importera (tzw. kredyt dostawcy). Jest on udzielany na
okres krótkoterminowy. Po drugie może to być kredyt przeznaczony na finansowanie
projektów inwestycyjnych lub finansujący eksport dóbr kapitałowych. W tym drugim
przypadku kredyt eksportowy odnosi się zarówno do kredytowania przedsięwzięć
gospodarczych przed wysyłką (i w trakcie wysyłki) towarów oraz przed realizacją projektu
inwestycyjnego, jak i do kredytowania przedsięwzięć gospodarczych po wysyłce i akceptacji
dostaw oraz po zrealizowaniu projektu inwestycyjnego. W ostatnich latach kredyt eksportowy
odnosi się też do kredytów krótkoterminowych (zabezpieczonych wekslami handlowymi).
Dotyczy to zwłaszcza eksporterów z krajów, w których nie ma wyspecjalizowanych instytucji
bankowych wspierających eksport (m. in. dotyczy to Polski).
Zanim powstały pierwsze eximbanki instytucjami wspierającymi eksport obok zwykłych
banków komercyjnych były Agencje Kredytów Eksportowych (Export Credit Agencies)
zwane dalej agencjami eksportowymi. Instytucje tego typu powstały już w I połowie XX
wieku4. Przykładowo w 1919 r. powstała pierwsza agencja eksportowa na świecie utworzona
przez rząd brytyjski. W następnych dziesięcioleciach XX wieku tworzono agencje eksportowe
w kolejnych krajach (tabela 1).
Tabela 1: Grupa krajów oraz dekady lat, w których utworzono agencje eksportowe.
Grupa krajów
Dekady lat, w których utworzono
agencje eksportowe
lata 10-te XX wieku
Wlk. Brytania, Niemcy
3
Concept paper on the creation of a region export credit and finance scheme, International Financial Consulting,
2004, s. 3.
4
Tamże, s. 4.
2
Holandia, Norwegia
USA, Meksyk, Szwecja, Szwajcaria
Austria, Kanada, Francja Włochy
Japonia, Finlandia, Belgia, Indie, Izrael, RPA
Hongkong
Australia, Dania, Korea Południowa, Tajwan,
Portugalia, Hiszpania, Sri Lanka
Egipt, Jamajka, Turcja, Chiny, Indonezja
Nigeria, Kolumbia, Rumunia, Tajlandia, Filipiny,
Malezja, Węgry, Słowenia, Słowacja,
Nowa Zelandia, Pakistan, Wietnam
lata 20-te XX wieku
lata 30-te XX wieku
lata 40-te XX wieku
lata 50-te XX wieku
lata 60-te XX wieku
lata 70-te X wieku
lata 80-te XX wieku
lata 90-te XX wieku
I dekada XXI wieku
Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych wybranych agencji eksportowych
Istotną cechą agencji eksportowych jest zapewnianie ochrony eksporterom, bankom oraz
inwestorom przed ryzykami polityczni i gospodarczymi powodującymi wystąpienie strat
finansowych w krótkim, średnim i długim okresie5. Do ryzyk politycznych zalicza się: brak
zapłaty za dostawy towarów w wyniku nieotrzymania gwarancji rządowych przez
importerów. Może być to spowodowane m. in. nieuzyskaniem licencji przez importera,
wprowadzeniem przez rząd kraju importera reglamentacji dewizowej, konfiskatą transferu
zysków i dywidendy, wywłaszczeniem czy działaniami wojennymi. Do ryzyk gospodarczych
zalicza się zaś: brak zapłaty za dostawę towarów po stronie nabywcy prywatnego, banku
komercyjnego bądź nabywcy publicznego w wyniku zawinionej zwłoki, niewypłacalności,
bankructwa oraz odrzucenia dostawy towarów przez importera. Wsparcie działalności
eksporterów poprzez agencję eksportową dokonuje się głównie poprzez ubezpieczenia i
gwarancje. Ubezpieczenia obejmują z reguły mniej niż 100% ryzyka kwoty transakcji, zaś
gwarancje zazwyczaj wystawione są na 100% ryzyka tej kwoty.
Z kolei eximbanki tym różnią się od agencji eksportowych, iż wspierają eksport głównie za
pomocą bezpośrednio udzielanych kredytów i pożyczek eksportowych kontrahentom
zagranicznym. Ważną różnicą między tymi instytucjami finansowymi jest to, iż agencje
eksportowe przenoszą ryzyko finansowe na inne instytucje finansowe najczęściej banki
(ryzyko uwidacznia się w bilansie banków), zaś eximbanki biorą ryzyko finansowe na siebie
(ryzyko uwidacznia się w ich własnych bilansach). Ponadto z reguły eximbanki, jeżeli
świadczą usługi ubezpieczeniowe i gwarancyjne to jest to najczęściej ich dodatkowa
działalność operacyjna.
5
Tamże, s. 8.
3
Agencje eksportowe występują w większości przypadków w krajach dojrzałych (Wlk.
Brytania, Australia, Japonia). Tym niemniej są różnice co do formy organizacyjnej i prawnej
między nimi. W jednych krajach agencje eksportowe przyjmują postać agencji rządowych
(Wlk. Brytania czy Szwajcaria), w innych zaś są one organizacjami prywatnymi działającymi
na zlecenie rządu (Holandia, Niemcy czy Francja).
Eximbanki są zaś instytucjami finansowymi charakterystycznymi dla krajów wschodzących6.
Najwięcej eximbanków występuje w krajach Azji Południowo-Wschodniej (Chiny, Indie,
Indonezja, Korea Południowa, Malezja). Tym niemniej można spotkać eximabnki w krajach
europejskich (Rosja, Ukraina, Węgry, Słowacja), na Bilskim Wschodzie (Turcja, Egipt) oraz
niektórych krajach afrykańskich (Tanzania, Nigeria). Co ciekawe są też takie kraje, w których
obok eximbanku istnieją jednocześnie agencje eksportowe. Do tych krajów można zaliczyć:
USA, Chiny, Indie, Indonezję, Koreę Południową oraz Malezję.
Warto wspomnieć, iż instytucje wspierające eksport (agencje eksportowe i eximbanki) w
poszczególnych krajach istotnie różnią się od siebie. Instytucje wspierające eksport
pochodzące z krajów dojrzałych są w korzystniejszej sytuacji aniżeli instytucje z krajów
wschodzących. Po pierwsze właściciele rządowi instytucji wspierających eksport z krajów
dojrzałych mają wyższy rating krajowy aniżeli właściciele z krajów wschodzących, co
umożliwia im tańsze finansowanie zobowiązań. Po drugie, instytucje wspierające eksport z
krajów dojrzałych mają szersze możliwości korzystania ze współfinansowania aniżeli
instytucje z krajów wschodzących ze względu na lepiej rozwinięte rynki finansowe. Po
trzecie, większość swoich roszczeń instytucje finansujące eksport z krajów wschodzących
płacą w walutach tzw. słabych (krajowych, niewymienialnych) a kredyty eksportowe są
denominowane w walutach tzw. twardych (wymienialnych). To powoduje, że instytucje
finansujące eksport w krajach wschodzących zmuszane są do koncentrowania się na
finansowaniu krótkookresowym i przegrywają konkurencję (wyjątkiem są tu Chiny) o formy
finansowania średnio- i długoterminowego z instytucjami wspierającymi eksport z krajów
dojrzałych. Po czwarte, o wiele niższa zdolność kredytowa rodzimych eksporterów z krajów
wschodzących aniżeli eksporterów pochodzących z krajów dojrzałych zwiększa ich koszty
finansowania transakcji eksportowych. Ponadto instytucje wspierające eksport z krajów
6
Podział rynków finansowych na dojrzałe i wschodzące można znaleźć w pracy: E. Łon, Powiązania
amerykańskiej polityki budżetowej i pieniężnej z sytuacją na dojrzałych i wschodzących rynkach akcji, SIN,
Sopot 2011, s. 142.
4
wschodzących są bardziej uzależnione od współfinansowania ze strony dużych banków
międzynarodowych aniżeli instytucje pochodzące z krajów dojrzałych. Po piąte, niższe ratingi
nadawane aktywom dłużnym w bilansach instytucji z krajów wschodzących w stosunku do
instytucji z krajów dojrzałych powodują gorszą jakość portfela kredytowego tych pierwszych
z punktu widzenia ewentualnej sekurytyzacji tych aktywów w razie potrzeby zachowania
wyższej płynności.
Agencje eksportowe, jak i eximbanki są obecne na trzech segmentach rynku kredytowego
obsługującego działalność eksportową. Po pierwsze, rynek ten obejmuje:
finansowanie
krótkoterminowe (obejmujące transakcje rozliczane w okresie nie dłuższym niż 180 dni).
Agencje eksportowe wystawiają gwarancje i ubezpieczenia a eximbanki udzielają
bezpośredniego finansowania w formie kredytów i pożyczek. Segment ten obejmuje głównie
ryzyka ekonomiczne. Po drugie jest to segment rynku średnio (transakcje kredytowe od 1 do
5 lat) i długoterminowego (transakcje kredytowe powyżej 5 lat). W tym segmencie mamy do
czynienia zarówno z ryzykami ekonomicznymi, jak i politycznymi. Po trzecie zaś rynek ten
obejmuje również finansowanie bardziej złożonych projektów inwestycyjnych przy
współudziale środków finansowych ze strony rządu. Segment ten jest szczególnie narażony
na wystąpienie ryzyk politycznych.
Kredyty eksportowe krótkoterminowe zazwyczaj dotyczą wysyłki dóbr konsumpcyjnych
(finansują okres przed i po wysyłce dóbr), zaś kredyty średnio- i długoterminowe przede
wszystkim dóbr inwestycyjnych. Ten drugi rodzaj kredytów eksportowych dotyczy
następujących przemysłów: samolotowego, taboru kolejowego, maszynowego, złożonych
urządzeń. Z kolei finansowanie projektów inwestycyjnych odbywa się przy współudziale
rządu i obejmuje: sieć telekomunikacyjną, rozwój portów, budowę autostrad, gazociągi oraz
elektrownie. Ten ostatni rodzaj wsparcia eksportu może przybierać następujące formy:
bezpośredniego finansowania, refinansowania oraz dopłaty do odsetek bankowych. Kraje
członkowskie OECD i WTO mają pewne ograniczenia stosowania powyższej formy
finansowania eksportu uzależnione od podpisanych umów o dozwolonym subsydiowaniu
eksportu7.
7
A. M. Moravcsik, Disciplining trade finance: The OECD Export Credit Arrangement, International
Organization, Winter, 1989, s. 175-186.
5
Niezależnie od rodzaju okresu kredytowania najczęściej spotykaną transakcją finansującą
eksport jest kredyt dla nabywcy (schemat 1). W kredycie tym najczęściej występują instytucje
finansowe pośredniczące w transakcjach zagranicznych między eksporterami a importerami.
Finansowanie transakcji eksportowej może przyjąć z jednej strony formę bezpośredniej
pożyczki bądź kredytu dla nabywcy towarów (importera).
Schemat 1: Kredyt dla nabywcy w transakcji eksportowej na przykładzie Banku Gospodarstwa
Krajowego
Źródło opracowanie własne na podstawie stron internetowych BGK. Objaśnienia:
1. Zawarcie kontraktu eksportowego między eksporterem i nabywcą (importerem).
2. Zawarcie umowy kredytu między BGK i bankiem nabywcy oraz między bankiem nabywcy i
nabywcą.
3. Objęcie kredytu udzielonego przez BGK ochroną ubezpieczeniową przez KUKE (na wniosek
BGK).
4. Wysyłka towaru lub realizacja usług przewidzianych w kontrakcie eksportowym.
5. Przekazanie przez eksportera do BGK dokumentów handlowych przewidzianych w kontrakcie i
umowie kredytowej, potwierdzających realizację eksportu.
6. Wypłata przez BGK należności za zrealizowany eksport na rzecz eksportera. Obciążenie rachunku
kredytowego banku nabywcy oraz obciążenie rachunku kredytowego nabywcy przez jego bank (bank
nabywcy).
7. Spłata kredytu.
6
Z drugiej zaś strony pożyczka bądź kredyt dla importera może być zabezpieczony awalem ze
strony eksportera. Eximbank bierze w takich sytuacjach ryzyko kredytowe bezpośrednio na
siebie. Finansowanie transakcji eksportowej może też przyjąć formę polisy ubezpieczeniowej
lub gwarancji bankowej.
Wówczas eximbank część ponoszonego ryzyka kredytowego przenosi na inne instytucje
finansowe. Zazwyczaj są to wyspecjalizowane instytucje ubezpieczeniowe lub większe
agencje kredytu eksportowego.
Transakcje takie dają większe zabezpieczenie eximbankom przed ryzykiem niespłacenia
pożyczek czy kredytów eksportowych. Jednocześnie jednak opłaty związane z wykupem
polis ubezpieczeniowych powodują niższe marże kredytowe dla eximbanków.
Z tego powodu na świecie mamy do czynienia z dwoma grupami eximbanków (schemat 2)
Te bardziej zasobne kapitałowo eximbanki (z krajów dojrzałych) mogą obyć się bez
pośredników ubezpieczeniowych i zazwyczaj same podejmują ryzyko sfinansowania
transakcji eksportowej osiągając nierzadko wyższe zyski. Ewentualne ryzyka kredytowe,
które wystąpią na niechcianych aktywach kredytowych starają się one niwelować poprzez
transakcje sekurytyzacyjne. Wówczas pozbywają się niechcianych aktywów kredytowych z
bilansu.
Druga grupa eximbanków mniej zasobnych kapitałowo pochodzi z krajów wschodzących. Ta
grupa eximbanków jest często zmuszona do podejmowania dodatkowych kosztów
związanych z ubezpieczaniem transakcji eksportowych w dużych międzynarodowych
bankach czy instytucjach ubezpieczeniowych (schemat 2).
Ważną rolę odgrywa tu OECD, która różnicuje aktywa kredytowe pod względem ryzyka w
zależności od kraju pochodzenia. Aktywom kredytowym pochodzącym z krajów
wschodzących OECD nadaje niższy rating aniżeli aktywom pochodzącym z krajów
dojrzałych.
7
Schemat 2: Koszty pozyskania kredytu dla eksportera w eximbanku z kraju dojrzałego oraz w
eximbanku z kraju wschodzącego.
Eximbank z krajów
dojrzałych:
Rating krajowy AAA
Niski koszt
pozyskania
funduszy
Eximbank z krajów
wschodzących:
Rating krajowy BBB
Zasoby finansowe:
- Rząd krajowy
- krajowy rynek finansowy
Wysoka
marża
operacyjna
- międzynarodowy rynek
finansowy
Wysoki
koszt
pozyskania
funduszy
Niska
marża
operacyjna
- międzynarodowe banki
Stała marża
kredytowa
Stała marża
kredytowa
Kredyt eksportowy
po niskiej stopie
procentowej
Kredyt eksportowy
po wysokiej stopie
procentowej
Kredytobiorca eksporter
Źródło: opracowanie własne na podstawie literatury przedmiotu.
8
2. Wsparcie eksportu przez instytucje finansowe w wybranych krajach
Do końca XX wieku większość największych instytucji finansowych wspierających eksport
wywodziło się z krajów dojrzałych. Od początku XXI wieku coraz więcej krajów
wschodzących zwłaszcza z Azji Południowo-Wschodniej zaczyna odgrywać coraz większe
znaczenie w tym względzie. Prześledźmy zatem kraje, które udzielają największego wsparcia
finansowego rodzimemu eksportowi.
Tabela 2: Wielkość udzielonych kredytów eksportowych średnio- i długoterminowych w wybranych
krajach w latach 2007-2012 (w mld USD).
Lata
Kraj/Grupa krajów
G-7
Kanada
Francja
Niemcy
Włochy
Japonia
Wlk. Brytania
USA
Brazylia
Chiny
Indie
2007
34,6
0,5
10,1
8,9
3,5
1,8
1,6
8,2
0,6
33
8,5
2008
43,7
1,5
8,6
10,8
7,6
1,5
2,7
11
0,2
52
8,7
2009
64
2
17,8
12,9
8,2
2,7
3,4
17
6,1
51,1
7,3
2010
70,2
2,6
17,4
22,5
5,8
4,9
4,1
13
3,5
43
9,5
2011
74
1,9
15,9
16,7
8
5,9
4,2
21,4
4,8
35
13
2012
73,9
1,7
13
15,3
5,2
4,4
2,9
31,3
2,7
45
10,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych Eximbanku USA.
Z tabeli wynika, iż w ostatnich latach najwięcej kredytów eksportowych wspierających
eksport udzielanych jest w Chinach (45 mld USD w 2012 r.) oraz w USA (31,3 mld USD w
2012 r.). Na kolejnych miejscach są Niemcy (15,3 mld USD) oraz Indie (10,6 mld USD). Co
ciekawe w USA w latach 2011-2012 znacznie zwiększono wielkość udzielanych eksporterom
kredytów eksportowych. Widoczne jest to również w wypowiedziach obecnego prezydenta
USA B. Obamy zwracającego uwagę na potrzebę wzmocnienia sektora eksportowego i
podniesienia konkurencyjności amerykańskich przedsiębiorstw8.
Wsparcie eksportu w poszczególnych krajach dokonuje się zarówno poprzez eximbanki, jak i
inne instytucje finansowe takie jak: agencje kredytów eksportowych, banki specjalistyczne
czy inne instytucje finansowe. Rodzaje najważniejszych instytucji wspierających eksport w
poszczególnych krajach zawiera poniższa tabela.
8
T. Deptuła, Tani gaz od Obamy?, „Rzeczpospolita” z 7 maja 2013 r.
9
Tabela 3: Rodzaje instytucji finansowych wspierających eksport w wybranych krajach.
Nazwa instytucji
finansowej
Oesterreichische
Kontrolbank
Aktiengesellschaft
Brazilian
Development Bank
Seguradora Brasileria
de Crédito À
Exportação
Export Development
Canada
The China
Development Bank
China Export and
Credit Insurance
Corporation
The Export-Import
Bank of China
Eksport Kredit
Fonden
Finnish Export Credit
Ltd
Compagnie Française
d’Assurance pour le
Commerce
Extérieur
Euler Hermes
KreditversicherungsAG
Kreditanstalt für
Wiederaufbau IPEXBank
Export Credit
Guarantee
Corporation of India
Ltd
Export-Import Bank
of India
Servizi Assicurativi
del Commercio
Estero
SIMEST
Cassa Depositi e
Prestiti
Nippon Export and
Investment Insurance
The Japan Bank for
International
Cooperation
Kraj
Rodzaj instytucji
Bank
Agencja kredytu
specjalistyczny
eksportowego
Eximbank
Austria
X
Brazylia
X
Brazylia
X
Kanada
X
Chiny
X
Chiny
Chiny
Inna
instytucja
X
X
Dania
X
Finlandia
X
Francja
X
Niemcy
X
Niemcy
X
Indie
Indie
X
X
Włochy
Włochy
X
X
Włochy
X
Japonia
X
Japonia
X
10
Korea Trade
Insurance Corporation
The Export-Import
Bank of Korea
Atradius
Garanti-instituttet for
Eksportkreditt
The Bank for
Development and
Foreign Economic
Affairs
Roseximbank
Russian Agency For
Export Credit and
Investment
Insurance
CESCE Credit
Insurance
Exportkreditnämnden
Svensk Exportkredit
Korea Pd
Korea Pd
Holandia
X
X
X
Norwegia
Norwegia
Rosja
Rosja
X
X
X
X
Rosja
X
Hiszpania
Szwecja
Szwecja
Wlk.
Brytania
X
X
X
UK Export Finance
X
The Export-Import
Bank of the United
States
USA
X
The Overseas Private
Investment
Corporation
USA
X
Towarzystwo
Ubezpieczeń i
Reasekuracji Warta
Polska
X
Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych badanych instytucji finansowych.
Na uwagę zasługują takie kraje jak: Chiny i Rosja, gdzie występują aż 3 wyspecjalizowane
instytucje finansowe wspierające eksport. Jednakże w Niemczech i we Francji mimo, iż nie
występuje instytucja eximbanku eksporterzy mogą liczyć na silne wsparcie ze strony
wyspecjalizowanych instytucji finansowych mających długą tradycję i doświadczenie
międzynarodowe np. Hermes czy COFACE.
3. Największe eximbanki świata
Eximbanki ułatwiając dostęp do kredytów eksportowych wpływają na konkurencyjność
eksporterów. Eksporterzy oferując wysokiej jakości towary importerom po korzystnej cenie
nierzadko przegrywają konkurencję z konkurentami eksporterami z innych krajów
oferujących towary po równie korzystnej cenie i jakości, ale mających łatwiejszy dostęp do
kredytów eksportowych. Dlatego wiele krajów na świecie, zwłaszcza tych gdzie eksport jest
11
ważnym czynnikiem wzrostu PKB stara się stwarzać korzystne warunki finansowe dla
eksporterów za pomocą własnych eximbanków. Z badań międzynarodowych bowiem wynika,
iż wszelkie okoliczności ograniczające i osłabiające dostęp do kredytów eksportowych mogą
również wpływać negatywnie na perspektywy wzrostu gospodarczego poszczególnych
państw. Prześledźmy zatem podstawowe dane finansowe największych eximbanków świata.
Tabela 4: Największe eximbanki świata według wielkości wybranych danych z bilansu i rachunku
zysków i strat (w mld USD).
Rodzaj eximbanku
Kraj
Stan na Aktywa Kapitały Kredyty
Zysk
pochodzenia
dzień
własne eksportowe netto
Export-Import Bank of China
Chiny
31.12.2012 254,16
3,26
191,11
0,61
Export-Import Bank of Korea Korea Pd 31.12.2012 50,96
6,67
41,75
0,13
Export-Import Bank of the
USA
30.09.2012 13,66
1
10,86
0,75
United States
Export-Import Bank of India
Indie
31.12.2012 10,42
0,93
7,28
0,11
TÜRK Eximbank
Turcja
31.12.2012 7,77
1,84
6,71
0,11
Export-Import Bank of
Malezja 31.12.2011 2,01
0,86
0,63
0,05
Malesia
Magyar Eximbank
Węgry
31.12.2011 0,97
0,08
0,89
0,002
Indonesia Eximbank
Indonezja 31.12.2011 0,52
0,13
0,41
0,009
Roseximbank
Rosja
31.12.2011 0,29
0,06
0,17
0,007
Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych badanych eximbanków.
Z tabeli wynika, iż największe eximbanki posiadają Chiny i Korea Południowa. Są to kraje, w
których eksport jest podstawowym czynnikiem wzrostu gospodarczego. Nie dziwi zatem, iż
kraje te rozwijają wyspecjalizowane instytucje takie jak eximbanki wspierające rodzimych
eksporterów. Warto zauważyć, iż w ostatnich 10 latach eximbank z USA stracił swą
dominującą pozycję wśród instytucji wspierających eksport. W tej chwili zajmuje on trzecie
miejsce na świecie pod względem wielkości aktywów. Należy również podkreślić, iż w
czołówce największych eximbanków świata znajdują się eximbanki krajów, które w ostatnich
dekadach dokonały szybkiego postępu gospodarczego mierzonego np. poziomem PKB per
capita. Przykładowo Indie zwiększyły swój PKB per capita z 200 USD w 1990 r. do 3339
USD w 2010, zaś Turcja zwiększyła swój PKB per capita z 1350 USD w 1990 r. do 13464
USD w 2010 r.
Spośród eximbanków europejskich do prężnie rozwijających się instytucji finansowych
należy Eximbank Węgier. Warto zauważyć, iż eximbank ów jest wkomponowany w strategię
gospodarczą obecnego rządu V. Orbana. Eximbank Węgier ma stwarzać konkurencję dla
12
zagranicznych instytucji bankowych proponując korzystniejsze warunki finansowe dla
rodzimych przedsiębiorstw węgierskich9.
Warto podkreślić, iż kraje które posiadają sprawnie funkcjonujące eximbanki to kraje
dysponujące znacznymi rezerwami walutowymi. Banki centralne tych krajów bardzo ściśle
współpracują z rodzimymi eximbankami np. bank centralny Korei Południowej ma udziały w
akcjonariacie tamtejszego eximbanku.
Tabela 5: Kraje o największych rezerwach walutowych w mld USD (stan na koniec II kwartału
2012r.)
Kraje
Wartość rezerw walutowych
Chiny
Japonia
Arabia Saudyjska
Rosja
Szwajcaria
Tajwan
Brazylia
Korea Południowa
Hongkong
Indie
3 312
1 268
627
538
526
403
373
326
300
295
Źródło: opracowanie na podstawie danych portalu Blomberg.
4. Charakterystyka działalności wybranych azjatyckich eximbanków
Z dotychczasowych rozważań wynika, iż najwięcej eximbanków znajduje się w krajach
Dalekiego Wschodu. Dwa pierwsze miejsca w świecie pod względem wielkości
prowadzonych operacji finansowych zajmują jak wspomniano wcześniej dwa eximbanki
azjatyckie z Chin i Korei Południowej. Prześledźmy zatem działalność najważniejszych
eximbanków tej części świata.
Eximbank Chin w latach 1995-2007 promował eksport do wielu krajów azjatyckich i
afrykańskich, nie tylko obsługiwał rynki wchodzące ale też tzw. frontier markets (kraje
bardziej uboższe niż kraje wschodzące).
9
Strona internetowa Eximabnku Węgier.
13
Tabela 6: Wartość kredytów eksportowych w mln USD według krajów beneficjentów z podziałem na
poszczególne sektory gospodarki.
Kraj
Rok
Gwinea Równikowa
Maroko
Laos
Kongo
Kongo
Jamajka
Mali
Mauritius
Uzbekistan
Zimbwawe
Mauritius
Maroko
Pakistan
Dżibuti
Wietnam
Wietanm
Botswana
Tunezja
Botswana
Egipt
Wietnam
Wietnam
Erytrea
Kenia
Kenia
Tunezja
Zimbwawe
Erytrea
1995
1998
1999
2000
2000
2000
2000
2000
2001
2001
2002
2002
2002
2003
2003
2003
2004
2004
2005
2005
2005
2005
2006
2006
2006
2006
2006
2007
Wartość kredytów
eksportowych w mln USD
5,75
18,12
35,04
24,16
9,66
12,08
18,2
18,2
12,08
7,45
12,07
6,03
58,09
12
40,56
85,64
24,13
16,89
18,29
15,85
67,05
64,61
20,8
20,17
29,94
6,26
25,06
45,28
Sektor gospodarki
Leśnictwo
Ochrona zdrowia
Cementownie
Cementownie
Telekomunikacja
Gospodarka wodna
Cementownie
Oczyszczalnie ścieków
Maszyny rolnicze
Infrastruktura lokalna
Budowa domów
Budowa tam
Budowa portów
Telekomunikacja
Górnictwo
Elektryfikacja
Budowa domów
Telekomunikacja
Budowa dróg
Tekstylia
Kolej
Kolej
Telekomunikacja
Elektryfikacja
Telekomunikacja
Telekomunikacja
Maszyny rolnicze
Cementownie
Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych Eximbanku Chin.
Z tabeli wynika, iż zdecydowana większość wsparcia eksportu podejmowana przez Eximbank
Chin jest kierowana do krajów afrykańskich. Jeśli chodzi o preferowane sektory gospodarki
finansowane przez tamtejszy eximbank to są to: telekomunikacja oraz szeroko pojęta
infrastruktura.
Obok Eximbanku Chin istnieją inne ważne eximbanki azjatyckie. Właścicielem większości
tych banków jest Skarb Państwa. Wyjątkiem jest Eximbank Korei Południowej, w którym
udziały w kapitale własnym banku obok rządu (50,7%) posiada tamtejszy bank centralny
(43,5%) oraz Koreański Bank Rozwoju (5,8%).
14
Ponieważ wszystkie eximbanki kontrolowane są przez państwo to polityka inwestycyjna i
zarządzanie ryzykiem w tych bankach oparte jest o własne, wewnętrzne krajowe standardy.
Eximabnki te nie korzystają z zasad wypracowanych przez porozumienia bazylejskie BIS. Z
kolei Eximbank Korei Południowej ze względu na przynależność tego kraju do OECD ma
wyższe ratingi kredytowe aniżeli Eximbanki Chin czy Indii.
Istnieją też inne różnice między poszczególnymi eximbankami np. jeśli chodzi o
pozyskiwanie funduszy na działalność pożyczkową. Jedne z nich korzystają głównie z
funduszy rządowych inne pozyskują fundusze na rynku finansowym (tabela 7).
Tabela 7: Zasoby funduszy wybranych eximbanków.
Kraje
Zasoby funduszy
Korea Pd
Tajlandia
Indie
Chiny
Rządowe lub zależne od
rządu
Rynkowe
58%
42%
38%
62%
30%
70%
10%
90%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eximbanku Chin.
Z tabeli 8 wynika, iż najbardziej zależny od zasobów rynkowych jest Eximbank Chin (90%
zasobów). Tym niemniej warto wiedzieć, iż 81,4% zasobów rynkowych tegoż eximbanku jest
pozyskiwana poprzez emisję obligacji własnych, których wykup gwarantowany jest przez
Skarb Państwa Chin. Spośród rządowych zasobów 5,6% stanowi wkład kapitałowy a 4,4% to
fundusze subsydiowane z budżetu państwa.
Większość aktywów eximbanków azjatyckich jest lokowana w pożyczki na obsługę eksportu.
Udział owych pożyczek w aktywach ogółem poszczególnych eximbanków przedstawia się
następująco: Eximbank Tajlandii 84%, Eximbank Chin 80%, Eximbank Indii 76%, Eximbank
Korei Południowej 74%.
Wszystkie eximbanki udzielają co prawda kredytów exportowych, ale różnią się między sobą
rodzajem prowadzonych operacji finansowych. Wszystkie one udzielają kredytów
eksportowych po wysyłce towarów i wystawiają różnego rodzaju gwarancje bankowe. Jedne
z nich (Indie, Korea Południowa, Tajwan, Tajlandia) udzielają pożyczek dla importerów oraz
finansują usługi technologiczne.
15
Inne zaś eximbanki angażują się w inwestycje kapitałowe i krótkoterminowe kredyty dla
eksporterów. Do wyjątków należy Eximbank Indii, który prowadzi usługi marketingowe
promujące indyjskie firmy eksportowe. Bank ten wykorzystuje nierzadko imprezy sportowe
do promocji indyjskiego eksportu np. turnieje baseballu.
Bardziej szczegółowe porównania działalności operacyjnej eximbanków azjatyckich zawiera
poniższa tabela.
Tabela 8: Rodzaje usług finansowych podejmowanych przez poszczególne eximbanki.
Usługi finansowe
Kredyt po wysyłce
towarów
Kredyt na usługi
technologiczne
Kredyty
eksportowe
krótkoterminowe
Kredyt eksportowy
przed wysyłką
towarów
Pożyczki
importowe
Pożyczki na
inwestycje
zagraniczne
Kredyty na
zagraniczne
projekty finansowe
Inwestycje
finansowe
Marketingowe
usługi eksportowe
Pożyczki wiązane
Inwestycje
kapitałowe
Wspomaganie
rozwoju kraju
Gwarancje
bankowe
Inne usługi
finansowe
Eximbanki
Indie
Tajlandia
Korea Pd
Tajwan
tak
tak
tak
tak
tak
tak
tak
tak
nie
nie
nie
tak
tak
tak
nie
nie
nie
tak
tak
nie
tak
tak
tak
tak
nie
tak
tak
tak
tak
nie
nie
nie
tak
tak
nie
nie
nie
tak
nie
nie
nie
nie
nie
nie
tak
tak
nie
tak
nie
nie
tak
tak
nie
nie
nie
tak
tak
tak
tak
tak
nie
tak
nie
Forfaiting,
granty na
badania
tak
Pomoc w
negocjacjach
warunków
tak
Udzielanie
pożyczek i
kredytów
16
Chiny
naukowe
kontraktu,
usługi dla
rolnictwa
zagraniczny
m rządom
Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych wybranych eximbanków.
5. Polski Eximbank? – Zarys problemu
W Polsce na razie nie ma eximbanku. Istnieje natomiast instytucja finansowa ubezpieczająca
transakcje eksportowe. Jest nią KUKE (Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych)10.
Niezbędne jest jednak podejmowanie działań zmierzających do wdrożenia koncepcji
utworzenia polskiego eximbanku. Ważne znaczenie ma wypracowanie koncepcji struktury
organizacyjnej polskiego eximbanku. W niniejszym punkcie przedstawia się zarys koncepcji
struktury organizacyjnej takiej instytucji.
Eximbank by mógł spełnić oczekiwania z nim związane powinien działać w Polsce i za
granicą. Ważne będzie tu doprowadzenie do powołania oddziałów i przedstawicielstw
Polskiego Eximbanku poza granicami kraju m.in. w USA, Niemczech, Wlk. Brytanii, Japonii,
na Dalekim Wschodzie, Afryce, Brazylii, Bliskim Wschodzie, Iraku.
W ramach Centrali Polskiego Eximbanku można dokonać podziału na następujące jednostki
organizacyjne:
Dział obsługi finansowej małych i średnich firm eksportowych (świadczenie usług
bankowych i finansowych – kredyty, depozyty, gwarancje, obsługa walutowa inne
instrumenty),
Dział obsługi finansowej korporacyjnych eksporterów (kompleksowe świadczenie usług
bankowych, pomoc przy korzystaniu z innowacji finansowych),
Dział Eksportowo-Importowy (przyciąganie importu komplementarnego i wzbogacającego
rynek krajowy oraz promowanie eksportu wywołującego wzrost zatrudnienia w gospodarce),
Dział Strategii Gospodarczych (analiza rynków zagranicznych – celem ma być
przygotowanie programów i ekspertyz ułatwiających ekspansję polskich firm na rynki
zewnętrzne, od momentu wejścia na rynek do działań zwiększających udział firmy w rynku –
dojście do znacznego udziału a nawet zdominowanie rynku),
Dział Edukacji i Zatrudnienia – celem ma być promowanie sukcesów polskich firm i
stosowne uświadamianie studentów, młodzieży akademickiej, stwarzanie szans zatrudnienia i
10
Www.kuke.com.pl
17
rozwoju zawodowego dla absolwentów szkół wyższych. Ponadto przeprowadzanie szkolenia
dla pracowników firm eksportowych, organizowanie sympozjów i konferencji z udziałem
kierownictwa Polskiego Eximbanku. Oferowanie pracy w eximbanku osobom spełniającym
dwie cechy: odpowiednie przygotowanie do zawodu (po studiach konieczne szkolenia
praktyczne w banku) oraz przywiązanie do kraju ojczystego i wysoki poziom dumy
narodowej. (Premier Singapuru stwierdził, że u podstaw dynamicznego rozwoju krajów
azjatyckich leżą: spoistość narodowa, poczucie wspólnego celu, gotowość do ofiarnej pracy
na rzecz kraju, patriotyzm i duma narodowa,
Dział Rozwoju Rynków Finansowych – dział skupiający finansistów ds. walutowych,
międzynarodowego rynku pieniężnego i kapitałowego – doradztwo inwestycyjne dla firm
eksportujących na zewnętrzne rynki, kompleksowa obsługa i zarządzanie nadwyżkami
kapitałów pieniężnych eksporterów oraz zarządzanie papierami dłużnymi eksporterów,
pomoc przy wchodzeniu na międzynarodowe rynki akcji, emisje papierów wartościowych –
pomoc przy tworzeniu funduszy inwestycyjnych i domów maklerskich chcących uczestniczyć
w finansowaniu polskich eksporterów,
Dział ds. Kontaktów z Mediami – promowanie działalności eximbanku i zachęcanie do
współpracy uczestników rynku finansowego, tworzenie programów telewizyjnych i
radiowych pokazujących przewagę i zalety polskich firm konkurujących na zagranicznych
rynkach, organizowanie konkursów związanych z działalnością eksportową, kontakty z
uczelniami wyższymi, organizacjami akademickimi i studenckimi oraz ośrodkami
szkoleniowymi, współpraca z biurami badania opinii społecznych.
Oprócz struktury organizacyjnej Centrali Polskiego Eximbanku powinny być tworzone
oddziały w większych miastach Polski (w każdym mieście wojewódzkim) oraz szeroka sieć
oddziałów zagranicznych, w szczególności w takich krajach, jak: USA, Kanada, Meksyk,
Chile, Brazylia, Argentyna, RPA, Nigeria, Egipt, Izrael, Arabia Saudyjska, Irak, Turcja, Indie,
Chiny, Tajlandia, Wietnam, Tajwan, Malezja, Indonezja, Japonia, Australia, Niemcy, Wlk.
Brytania, Włochy, Hiszpania, Francja, Szwajcaria, Rosja, Czechy, Estonia, Litwa, Ukraina,
Szwecja i Norwegia. Chodzi o to, żeby zrównoważyć działalność eksportową Polski na
wszystkich kontynentach. Powinno się dążyć do w miarę symetrycznego rozmieszczenia
oddziałów zagranicznych Polskiego Eximbanku, które zdywersyfikują ryzyko gospodarcze
polskich eksporterów.
Chcąc powołać Polski Eximbank można skorzystać z obecnie obowiązującej ustawy Prawo
bankowe np. art. 14 ustawy tworząc bank w drodze rozporządzenia Rady Ministrów i nadając
18
mu statut. W opracowaniu uważa się, że lepszym rozwiązaniem byłoby uchwalenie nowej
ustawy np. ustanowienie ustawy o utworzeniu, organizacji i zasadach funkcjonowania
Polskiego Eximbanku. Celem powołania takiej instytucji ma być wprowadzenie Polski na
ścieżkę długotrwałego wzrostu gospodarczego zapewniającego nie jednocyfrowy, ale co
najmniej dwucyfrowy wzrost PKB. Dlatego potrzebne jest uchwalenie ustawy o działaniu
eximbanku, żeby podkreślić ogromne znaczenie tej instytucji finansowej dla rozwoju polskiej
gospodarki.
Uchwalenie takiej ustawy da impuls do rozpoczęcia badań naukowych związanych z
instytucją eximbanku. Badania naukowe (dziedziny prawne i ekonomiczne) powinny
doprowadzić do opracowania teorii funkcjonowania eximbanku.
Koncepcja polskiego eximbanku wymaga dalszych pogłębionych badań. Zamiarem autora
niniejszego artykułu jest wypracowanie szczegółowej koncepcji funkcjonowania Polskiego
Eximbanku i przedstawienie tej koncepcji w jednym z kolejnych artykułów.
Wnioski
Po pierwsze, z badań podjętych w artykule wynika, iż eximbank to wyspecjalizowana
instytucja bankowa wspierająca aktywność gospodarczą eksporterów. Eximbank wspierając
eksport obok udzielania kredytów eksportowych świadczy również całą gamę usług
finansowych m. in. wystawia gwarancje i prowadzi działalność ubezpieczeniową. Najczęściej
udzielanym kredytem przez eximbanki są kredyty eksportowe dla nabywcy.
Po drugie, eximbanki ze względu na swe kluczowe zadania i pełnioną misję dla gospodarki są
instytucjami kontrolowanymi przez rządy poszczególnych państw. Eximbanki ściśle
współpracują również z bankiem centralnym swojego kraju.
Po trzecie, eximbanki są instytucją finansową wspierającą eksporterów charakterystyczną dla
krajów wschodzących. W krajach dojrzałych rzadko występują tego rodzaju instytucje
wspierające eksport.
Po czwarte, największe eximbanki świata występują w krajach azjatyckich. Dominującym i
najbardziej prężnym eximbankiem świata jest Eximbank Chin.
Po piąte, warto zastanowić się nad utworzeniem instytucji eximbanku w Polsce.
19
Bibliografia
Concept paper on the creation of a region export credit and finance scheme, International
Financial Consulting, 2004
Deptuła T., Tani gaz od Obamy?, „Rzeczpospolita” z 7 maja 2013 r.
Krzyżkiewicz Z., Operacje bankowe. Rozliczenia krajowe i zagraniczne., Poltext, Warszawa
1998
Łon E., Powiązania amerykańskiej polityki budżetowej i pieniężnej z sytuacją na dojrzałych i
wschodzących rynkach akcji, SIN, Sopot 2011
Łon E., Są dobre wzory, Gazeta Bankowa nr 33, z dnia 16 sierpnia 2004
Moravcsik A. M., Disciplining trade finance: The OECD Export Credit Arrangement,
International Organization, Winter, 1989
Dr hab. Eryk Łon, ekonomia, Katedra Finansów Publicznych, Uniwersytet Ekonomiczny w
Poznaniu
Słowa kluczowe: eximbank, kredyt eksportowy, agencja kredytu eksportowego, instytucja
finansowa
Eximbank jako instytucja finansowa wspierająca eksport
Streszczenie
W artykule wyjaśniono pojęcie eximbanku. Pokazano podobieństwa i różnice między
eximabnkiem a innymi instytucjami wspierania eksportu. Przedstawiono główne instytucje
finansowe wspierające eksport w podziale na kraje dojrzałe i wschodzące. Z badań okazało
się, iż instytucja eximbanku występuje głównie w krajach Dalekiego Wschodu. Największe
eximbanki pod względem wielkości aktywów występują w Chinach i Korei Południowej.
W opracowaniu przedstawiono typowe operacje finansowe prowadzone przez współczesne
eximbanki.
20
Eximbank
as
a
financial
institution
supporting
export
Summary
The article explains the concept of eximbank. This paper shows the similarities and
differences between eximbank and other institutions to promote export. The main financial
institutions supporting export there are in the developed and emerging markets. The study
found that the institution eximbank occurs mainly in the Far East. The biggest eximbanks in
terms
of
assets
are
in
China
and
The study shows the typical financial operations of the eximbanks.
21
South
Korea.