„Prawidłowa adaptacja dziecka do przedszkola

1
mgr Agnieszka Maryniak
mgr Katarzyna Kowara
„Prawidłowa adaptacja dziecka do przedszkola
– rolą nauczycieli i rodziców”.
Według J. Tokarskiego „adaptacja jest terminem zapożyczonym ze świata
zwierząt głównie dzięki psychologii behawioralnej. Wywodzi się od łacińskiego
adaptatio, czyli przystosowanie. Termin obecny już od czasów Darwina w biologii
określa ogół reakcji fizjologicznych, mających na celu przystosowanie organizmów lub
ich narządów do pełnienia funkcji przy zmianie warunków”1.
Stanowisko to można w bezpośredni sposób przełożyć na adaptację dziecka do
warunków przedszkolnych. Jednak, aby stworzyć dzieciom lepszy start przedszkolny
należy zarówno siebie, jako rodzica, jak i dziecko odpowiednio do tego przygotować.
Rozpoczęcie przez dziecko edukacji przedszkolnej jest momentem przełomowym
w jego życiu społecznym. Dla wielu dzieci oznacza on pierwsze kontakty z dużą grupą
nie tylko rówieśniczą, ale także osób dorosłych. To jak dziecko zareaguje w sytuacji
adaptacji jest indywidualną sprawą, zależy od jego osobowości, tempa rozwoju, a także
od tego, jak dziecko przygotują do tej sytuacji rodzice. W oczach dziecka przedszkole
jest nowym, zupełnie nieznanym światem. Obce osoby, otoczenie, zabawki, sale, rytm
dnia, zasady, normy. Wszystko toczy się inaczej niż w domu2.
Obserwujemy, co zrozumiałe, iż także rodzice oddający swoje zwłaszcza 3-letnie
pociechy do przedszkola przeżywają stres i niepokój oraz są zaskoczeni wymaganiami
wobec przyszłych przedszkolaków. Szczególnie trudne momenty przeżywają rodzice,
gdy pojawiają się pierwsze problemy z przystosowaniem ich dziecka do warunków
i wymagań placówki. Dlatego przedszkole jako profesjonalne środowisko
wychowawcze, musi udzielać wsparcia, służyć radą i pomocą w rozwiązywaniu
problemów z adaptacją oraz zapobiegać ich powstawaniu.
Nasza placówka w dwojaki sposób pomaga dzieciom i rodzicom w procesie
adaptacyjnym. Po pierwsze mowa tu o tzw. okresie, w którym rodzice dokonują wyboru
przedszkola dla swojego dziecka, po drugie, stricte, o okresie adaptacyjnym dziecka do
warunków przedszkolnych.
W tzw. okresie przedadaptacyjnym rodzice i dzieci ubiegający się o miejsce
w naszym przedszkolu zapraszani są na imprezy i uroczystości z naszym udziałem,
tym samym mają możliwość obejrzenia przedszkola, jego bazy i wyposażenia. Mogą
J. Tokarski (red.) "Słownik wyrazów obcych", Wyd. PWN, Warszawa, 1980.
Źródło internetowe
www.przedszkole2.com.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=178:nauczyciel&catid=13:porady-dlarodzicow&Itemid=17 (10.10.2013r.)
1
2
2
zapoznać się nauczycielami, programem nauczania i wymogami przedszkola, a także
mieć możliwość rozmowy z dyrektorem o ofercie i celach pracy placówki. Jest to ważne,
chociażby z uwagi na bezpieczeństwo i zdrowie dzieci, np. alergicznych, wymagających
stałego nadzoru nad specjalistycznymi dietami. Pomocne w tym względzie są także
inne kanały informacyjne, tj. strona internetowa przedszkola, gazetki i ogłoszenia dla
rodziców o tematyce adaptacji dziecka do przedszkola.
Z drugiej strony nauczycielki corocznie opracowują szczegółowy plan działań
adaptacyjnych związany nie tylko z przebiegiem zajęć, ale także ze wsparciem
rodziców.
Adaptacja dziecka 3,4-letniego rozpoczyna się z chwilą przekroczenia przez nie
i rodziców progu przedszkola w czerwcu na pierwszych zajęciach z nauczycielami
i personelem pomocniczym. Z reguły zajęcia te rozpoczynają się od wyjaśnienia ich
specyfiki, omówienia przebiegu i oczekiwań nauczycieli. Zajęcia adaptacyjne mają
charakter stopniowania trudności. Pierwszy dzień polega na zabawach dowolnych
z rówieśnikami w sali i ogrodzie, oswajaniu się z nową sytuacja, otoczeniem, meblami,
zabawkami, zapoznaniem się z nauczycielkami. Drugi dzień to zabawy kierowane
przez nauczycieli, z udziałem i przy pomocy rodziców, podejmowanie pierwszych prób
wspólnych zabaw z piosenką, wierszem, zabawy inscenizowane ruchem, zabawy
plastyczne, zabawy z wykorzystaniem chusty animacyjnej, wyjście do ogrodu
przedszkolnego. Trzeci dzień, to zazwyczaj próba rozstania rodziców z dziećmi, kiedy
dzieci pozostają w grupie z nauczycielkami, starającymi się przeprowadzić pierwsze
krótkie zajęcia dydaktyczne z wykorzystaniem ciekawych środków dydaktycznych.
Poziom i przebieg tych zajęć uwzględnia wiek, możliwości i zainteresowania dzieci.
Długość zajęć wyznacza zaciekawienie dzieci. Po zajęciach omawia się z rodzicami
postępy dzieci, ich zaangażowanie oraz wyznacza się kierunki do dalszej pracy, tak by
jak najlepiej przygotować dzieci do kolejnego etapu adaptacyjnego w sierpniu
i w rezultacie uczęszczania od września do przedszkola. Zajęcia w sierpniu mają
podobny przebieg, z tym, że są nieco bardziej rozbudowane. Istotnym elementem
adaptacji jest również rozmowa nauczyciela z rodzicem. Po każdych zajęciach
adaptacyjnych nauczyciele powinni być dostępni dla rodziców, wyjaśniać ich obawy,
służyć radą, pomocą, dawać wskazówki do dalszej pracy, usamodzielniania dzieci czy
rozwijania ich zainteresowań.
Adaptacja do przedszkola dotyczy także dzieci 4 i 5 - letnich. Generalnie nie
skupia się ona tak bardzo na zaspokajaniu czynności samoobsługowych
i higienicznych, ale częściej polega na włączeniu dziecka w daną grupę rówieśniczą, w
już panujące relacje koleżeńskie. Ważnym aspektem ze strony nauczycieli, jest
włączanie dziecka w zajęcia dydaktyczne, ośmielanie na tle grupy, stopniowe
włączanie w zabawy rówieśnicze i ruchowe, zachęcanie dziecka do zawierania
pierwszych przyjaźni.
Do pobudzenia zainteresowania dziecka przedszkolem oraz wyzwolenia
motywacji i chęci współdziałania należy szukać talentów, mocnych stron
3
i zainteresowań. W razie konieczności należy udzielić dziecku specjalistycznej opieki
i pomocy ze strony logopedy i psychologa. Nie wolno zapominać przy tej okazji
o wprowadzeniu rodziców w życie i codzienną organizację pracy przedszkola.
„Proces adaptacji dziecka do nowego środowiska odbywa się we wszystkich
sferach działania organizmu, a w szczególności: fizjologiczno-biologicznej, emocjonalnospołecznej i poznawczej”3. Nowe otoczenie, inne osoby, zmiana rytmu i trybu życia,
a także inna pozycja dziecka w grupie przedszkolnej aniżeli w rodzinie często wywołuje
u niego lęk, niepewność i niepokój przed nieznanym. Towarzyszyć temu może szereg
objawów somatycznych i emocjonalnych. Dziecko może reagować krzykiem,
nerwowością i płaczem. Może być zalęknione i bojaźliwe. Może przejawiać agresję
wobec innych, a także wobec siebie samego. Często buntuje się, odmawia
wykonywania poleceń nauczyciela lub rodzica. Zdarza się, że zachowaniom tym
towarzyszy brak apetytu i moczenie nocne. Ale z reguły są to objawy przejściowe,
ustępujące w zależności od dziecka po ok. 2 tygodniach.
Jak więc przygotować dziecko do przedszkola, tak by stres i napięcie
towarzyszące okresowi adaptacji było jak najmniejsze?
 rodzice powinni pozytywne myśleć o placówce, informować dziecko o tym, że
w przedszkolu będzie spędzać czas w towarzystwie innych dzieci bez rodziców,
 dziecko powinno bez pośpiechu rozpocząć swój dzień, nie śpieszyć się za bardzo
z wyjściem z domu. Trzeba pamiętać, że maluszki robią wszystko dużo wolniej
niż dorośli. Poganianie malca powoduje, że jest jeszcze bardziej zestresowane
i może gorzej znieść rozstanie z rodzicem,
 przez pierwszy miesiąc, jeśli jest taka możliwość, dziecko powinno być
odbierane wcześniej z przedszkola,
 ważne jest, żeby rodzice dotrzymywali słowa. Jeżeli rodzic obieca dziecku, że
dziś odbierze go zaraz po obiedzie, to powinien dotrzymać słowa. Każde dziecko
powinno być pewne, że może polegać na swoich rodzicach. W ten sposób
zapewnia się mu poczucie bezpieczeństwa,
 rodzice powinni okazywać spokój podczas rozstania. Rozstanie z dzieckiem nie
jest łatwe zarówno dla rodziców jak i samego malca. Trzeba jednak zachować
„zimną krew” i nie pozwolić sobie na to, żeby wspólnie z dzieckiem roztkliwiać
się. Owszem dziecku należą się słowa otuchy, ale nie można pokazać, że jest to
ciężkie przeżycie nie tylko dla niego. Część dzieci rozpacza tylko przez chwilę,
a kiedy mama czy tata będą już poza zasięgiem wzroku, nagle uspokajają się
i zachowują się zupełnie normalnie i spokojnie,
 rozstanie z rodzicami powinno być stanowcze. Dziecko nie może zobaczyć, że
jego rodzice są przejęci, a nawet panikują. Da mu to podstawy do tego, żeby
myśleć, że przedszkole to coś strasznego, skoro nawet rodzice się boją. Trzeba
mówić stanowczo. Można uspokajać dziecko, ale nie za długo. Wystarczy
3
J. Lubowiecka, Przystosowanie psychospołeczne do przedszkola, Wyd. WSIP, Warszawa, 2000, str. 28.
4
powiedzieć parę słów otuchy. Jeśli to nie pomaga, to nie pozostaje nic innego
jak wyjść z przedszkola,
 przydatnym może okazać się danie dziecku do przedszkola zabawki, która
będzie się kojarzyła z domem (np. maskotka, z którą dziecko zasypia),
 nieodzownym elementem adaptacji jest czytanie dzieciom książeczek
wspomagających zrozumienie nowej sytuacji np. „Wesołe przedszkole”
M. Kownackiej, a także ujednolicenie rytmu dnia w domu.
„Jedno jednak nie ulega wątpliwości – dziecko, aby mogło w pełni korzystać ze
stymulującej roli środowiska przedszkolnego, powinno być do niego przystosowane,
czyli musi uruchomić szereg mechanizmów i procesów wewnętrznych, zmodyfikować
standardy swoich dotychczasowych zachowań, nauczyć się wchodzić w interakcje
z nieznanym sobie otoczeniem”4. Łagodny start dziecka w środowisko przedszkolne
może więc m.in. zapewnić opanowanie umiejętności samoobsługowych. Poziom
opanowania tych umiejętności ma wpływ na poczucie bezpieczeństwa i niezależności
dziecka. Dziecko 3-letnie powinno:
samodzielnie jeść łyżką,
samodzielnie myć ręce i buzię,
samodzielne korzystać z toalety,
zdejmować i ubierać podstawowe części garderoby,
samodzielnie czyścić nos,
rozpoznawać swoje rzeczy, zarówno te przyniesione z domu jak i pozostawione
w przedszkolu,
 rozpoznawać swój znaczek w szatni,
 znać swoje imię i nazwisko.






Z uwagi na zrozumiały niepokój rodziców, działania nauczycieli przedszkola
powinny być nastawione szczególnie na zapewnienie bieżącej i precyzyjnej informacji.
Powinny polegać na wspieraniu, dawaniu właściwych wskazówek i wyjaśnień.
Nauczyciele powinni:
 prowadzić spokojne, rzeczowe i konkretne rozmowy nt. pobytu dziecka
w przedszkolu, jego zabawy, aspektu samoobsługowo – higienicznego, zabaw
z rówieśnikami,
 podkreślać sukcesy dziecka, nie ukrywać jednak aspektów, nad którymi należy
popracować – to nie tylko nie profesjonalne, ale także nie moralne,
 mieć stały kontakt z rodzicami drogą mailową – wysyłanie wiadomości
o charakterze informacyjnym, mających na celu bieżący kontakt
i przekazywanie informacji o postępach dzieci, o pierwszych dniach pobytu
dziecka w przedszkolu.
4
Tamże…, str. 34.
5
Wychodząc na przeciw oczekiwaniom rodziców, nauczycielki naszego
Przedszkola opracowały zestaw zwany Wyprawką Przedszkolaka, który zawiera rzeczy
niezbędne dla każdego dziecka przekraczającego próg przedszkola. W zestawie tym
mieszczą się:
 ulubiona przytulanka (lalka bądź miś), z którą dziecko będzie czuło się
w przedszkolu bezpieczniej,
 dodatkowy ubiór na zmianę pozostawiony w szafce dziecka, wybór znaczka
w szatni – zależy od upodobań i zainteresowań dziecka,
 wygodne kapciuszki, najlepiej takie, które nie będą wymagały od dziecka
zbytniej zręczności w ich zakładaniu, z białą niebrudzącą podeszwą,
 ubranie powinno być przystosowane do codziennej zabawy i pobytu dziecka
w przedszkolu, powinno być wygodne, nie zawierać guzików, suwaków,
a jedynie gumkę,
 przybory higieniczne w postaci szczoteczki, pasty i kubka, własny, podpisany
ręcznik,
 kołderka i poduszeczka znana dziecku, ulubiona piżamka,
 chusteczki suche i mokre przyniesione z domu.
Dla wielu dzieci pierwsze kontakty z przedszkolem są źródłem przykrych napięć
emocjonalnych utrudniających im przystosowanie. Jednak przedszkole jest dobrym
środowiskiem do uczenia dziecka niezależności i uspołecznienia. Kontakty
z rówieśnikami uczą norm współżycia w grupie społecznej. Dziecko szybciej się do
niego przystosuje i zniesie niedogodności życia zbiorowego, gdy będzie go postrzegało
jako bezpieczne i atrakcyjne dla siebie. Do tego też będziemy dążyć w naszej pracy
wychowawczej i dydaktycznej5.
5
Źródło: strona internetowa http://mp45katowice.edupage.org/text7/?subpage=1 (14.10.2013r.).