formy działalności zawodowej

Krzysztof Olbrycht
FORMY DZIAŁALNOŚCI ZAWODOWEJ
Gdy wpada mam do głowy pomysł na biznes lub ktoś ze znajomych proponuje nam
założenie spółki, to zaczynamy się zastanawiać w jakiej formie prawnej podjąć naszą nową
aktywność zawodową. Od tej ważnej decyzji zależy w dużej mierze nasz sukces.
Kierowanie się wskazówką, aby zrobić tak jak robi większość nie zawsze jest optymalne.
Opieranie swojej decyzji na obiegowych opiniach też nie zawsze opłaci się. Przeważnie z wyborem
formy prawnej naszego biznesu wiąże się wybór formy opodatkowania. Ale sam wybór formy
działalności gospodarczej nie niesie wyłącznie skutków podatkowych. Rozpoczynający działalność
gospodarczą winni wnikliwie rozważyć decyzję co do wyboru formy prawnej biznesu. Błąd w tej
sprawie może przykładowo skutkować:
- opłacaniem podatku dochodowego od straty (np. wybór zryczałtowanego podatku dla działalności,
która przez dłuższy czas przynosi straty),
- utratą całego materialnego dorobku rodziny w skutek jednego błędu w biznesie (wybór spółki
cywilnej do działalności opartej na wysokich kredytach kupieckich),
- zahamowaniem rozwoju firmy (np. zakaz zatrudniania ponad limit w przypadku karty
podatkowej).
Decyzja dotycząca formalno-prawnego ustawienia biznesu, jak i naszej nawet
jednoosobowej aktywności zawodowej jest bardzo ważna, a dokładne rozważenie problemu
z pewnością opłaci się w przyszłości. Poniższy tekst ma ułatwić czytelnikom ten ważny wybór.
Nie zawsze właściwa decyzja po prostu nasunie się po lekturze. Zwykle warto własne przemyślenia
skonfrontować ze specjalistami.
Poniżej omówię podstawowe, najczęściej spotykane formy prawne, zarówno działalności
gospodarczej, jak i osobistej działalności zawodowej.
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA OSOBY FIZYCZNEJ
Najprostszą formą prawną jest indywidualna działalność gospodarcza. Podstawa prawna tej
formy działalności jest ujęta w ustawie z 19.11.1999 roku Prawo działalności gospodarczej (Dz. U.
nr 101 z 1999 roku, pozycja 1178). Polega ona na prowadzeniu działalności zarobkowej pod swoim
nazwiskiem. Oznacza to pełną i nieograniczoną odpowiedzialność majątkiem prywatnym za
zobowiązania. Zasada odpowiedzialności materialnej dotyczy także podatków, składek ZUS oraz
innych obciążeń publicznych.
Ta forma prawna jest dostępna dla pełnoletnich obywateli polskich, jak również dla
cudzoziemców, którzy otrzymali w Polsce kartę stałego pobytu.
Rejestracja
Procedura jest prosta. Polega na zgłoszeniu zamiaru działalności do ewidencji działalności
gospodarczej, którą prowadzą urzędy gmin, właściwe według miejsca zamieszkania (lub
zameldowania) przedsiębiorcy.
Jest to najprostsza forma działalności. Nie trzeba wnosić wkładów kapitałowych ani ponosić
dużych kosztów. Ten kto ma pomysł na biznes i zna się na czymś, może rozpocząć zarobkowanie
od zaraz. Przedsiębiorca – osoba fizyczna może zgłosić jako siedzibę swoje miejsce zamieszkania.
W urzędzie gminy (lub dzielnicy) podaje się takie dane jak: imiona i nazwisko
przedsiębiorcy, nazwę rejestrowanej działalności (czyli firmę, pod którą przedsiębiorca występować
będzie w obrocie gospodarczym), adres siedziby, określenie przedmiotu działalności oraz datę jej
rozpoczęcia. Urząd wydaje zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej. Kopię
1
zaświadczenia gmina przesyła do urzędu skarbowego i ZUS.
Zgodnie z ustawą z 20.08.1997 roku o Krajowym Rejestrze Sądowym, od 01.01.2004 roku
przedsiębiorcy będą rejestrowani w Krajowym Rejestrze Sądowym, prowadzonym przez sądy
rejonowe, a nie jak obecnie w ewidencji urzędów gmin i miast. Istnieje propozycja nowelizacji
prawa, na mocy której do Krajowego Rejestru Sądowego byliby wpisywane tylko ci, którzy
osiągaliby obroty w wysokości ponad 800 000 EURO.
SAMOZATRUDNIENIE
Jednoosobowa działalność gospodarcza częstrokroć jest wykorzystywana do tzw.
samozatrudnienia, zwłaszcza przy stosunkowo wysokich wynagrodzeniach z umowy o pracę.
Pracodawcy i pracownicy dochodzą do wniosku, że lepiej zamiast umowy o pracę stosować układ
“firma w firmie”.
Forma zarobkowania na podstawie umowy o pracę jest rozwiązaniem kosztownym dla
stron, ze względu na obowiązkowe obciążenie wynagrodzenia za pracę składkami ZUS i podatkiem
dochodowym.
Opisana tu forma prawna działalności jest alternatywą wobec umowy o pracę.
Przeważnie młodzi ludzie uciekają od wysokich składek ZUS, zależnych od wysokości
wynagrodzenia, rejestrują działalność gospodarczą w gminie i płacą względnie stałą, małą składkę
na ubezpieczenia społeczne. Przy zadowoleniu pracodawców, a częstokroć w wyniku ich perswazji,
zawierają – jako podmioty gospodarcze – umowy o stałej współpracy. Zamiast kodeksu pracy,
strony łączą się na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Strony czują się wolniej i swobodnie
ukształtują zapisy umowy. W zasadzie wszystkie prawa pracownika, teraz działającego jako
przedsiębiorca, można przenieść z umowy o pracę, regulaminu pracy i regulaminu wynagradzania
do umowy cywilnej. Trzeba tylko zadbać, aby współpraca stron faktycznie nie miała charakteru
pracy, bo istnieje ryzyko uznania umowy cywilnej jako pozornej.
Zamiast wynagrodzenia brutto z tytułu umowy o pracę współpracownik (podmiot
gospodarczy) otrzymuje od kontrahenta należność z faktury. Zwykle, były pracodawca (kontrahent)
godzi się na cenę usług współpracownika w wysokości przynajmniej dotychczasowych kosztów
pracy, czyli wynagrodzenia brutto i składek ZUS pracodawcy łącznie. Ewentualny VAT doliczany
do faktury zwykle jest obojętny finansowo dla zamawiającego usługę.
Taka forma zarobkowania jest nazywana potocznie “samozatrudnieniem”. Wydawało się,
że zmiana ustaw podatkowych od 01.01.2003 roku uniemożliwi stosowanie tej formy działalności.
Ministerstwo Finansów w oficjalnym komunikacie potwierdziło możliwość takiej pracy. Przepisy
przecież tego nie zabraniają.
Współpracownik świadczący usługi rozlicza się z podatku dochodowego według skali
podatkowej. Działalność taka przeważnie podlega podatkowi VAT (jeżeli nie jest zwolniona na
mocy ustawy o VAT).
SPÓŁKI CYWILNE OSÓB FIZYCZNYCH
Spółka cywilna - jest to umowa pomiędzy przedsiębiorcami, dotycząca prowadzenia przez
nich wspólnej działalności gospodarczej. Umowa może dotyczyć prowadzenia stałej działalności
gospodarczej, jak również jednorazowego przedsięwzięcia. Wspólnicy zobowiązują się do
współdziałania oraz do wniesienia do spółki wkładu majątkowego albo wkładu własnej pracy.
Wkład majątkowy może być bardzo mały, gdyż nie ma jego dolnej granicy.
Prawa i obowiązki wspólników są uregulowane w art. 860. i następnych ustawy
z 23.04.1964 r. Kodeks Cywilny oraz w umowie spółki.
Majątek spółki cywilnej stanowi niepodzielną wspólną własność wspólników. Nie może on
być podzielony w czasie trwania spółki. Dlatego wszystkie prawa i obowiązki, zobowiązania
i należności w obrocie gospodarczym należą wspólnie do wszystkich wspólników. W przypadku
2
sprawy sądowej wszyscy wspólnicy będą jednocześnie albo wierzycielami - powodami albo
dłużnikami – pozwanymi. Za zobowiązania spółki cywilnej odpowiadają wszyscy wspólnicy bez
ograniczenia, nie tylko swoim majątkiem gospodarczym, ale i prywatnym.
Przy dużych obrotach spółki cywilnej jej wspólnicy mają obowiązek zgłoszenia spółki do
sądu rejonowego prowadzącego KRS. Sąd wpisuje taką spółkę do rejestru i w momencie wpisu
dochodzi do jej przekształcenia w spółkę jawną. Obowiązek tego przekształcenia powstaje, jeżeli
przychody netto spółki cywilnej w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły wartość
400 tys. EURO (art.26.paragraf 4. Kodeksu spółek handlowych).
Wspólnicy rozliczają się osobno z podatku dochodowego, ale spółka jest podatnikiem VAT.
Zatem wszelkie prawa i obowiązki VAT przysługują spółce (w tym celu spółka uzyskuje Numer
Identyfikacji Podatkowej). Również numer statystyczny REGON jest przyznawany spółce, mimo,
że to wspólnicy, a nie spółka są przedsiębiorcami.
Rejestracja.
Spółka cywilna nie jest samodzielnym przedsiębiorcą. Przedsiębiorcą jest każdy
ze wspólników. Dlatego każdy z nich powinien zgłosić rozpoczęcie działalności gospodarczej
w swojej gminie lub urzędzie miasta.
Prawidłowa nazwa spółki cywilnej zawsze powinna zawierać wszystkie nazwiska
wspólników.
ZALETY I WADY SPÓŁKI CYWILNEJ
Zalety
Wady
Prosty charakter spółki
Odpowiedzialność za długi i podatki spółki
majątkiem prywatnym wspólników
Brak wymogu minimalnego kapitału
Odpowiedzialność wspólnika za błędne decyzje
drugiego wspólnika
Wspólnicy spółki są wiarygodnymi
kredytobiorcami i kontrahentami
Utrudnione zmiany właścicielskie
SPÓŁKA JAWNA OSÓB FIZYCZNYCH
Art. 22. paragraf 1. ustawy z 15.09.200 roku Kodeks spółek handlowych stanowi, że:
“Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest
inną spółką handlową. “
Osoby fizyczne mogą zawiązać spółkę jawną w drodze pisemnej umowy (bez udziału
notariusza). Spółka jawna jest podobna do spółki cywilnej, a równi ją przede wszystkim fakt, że jest
wpisana do rejestru przedsiębiorców, prowadzonego przez sąd. Każdy wspólnik może prowadzić
sprawy spółki i reprezentować ją w obrocie handlowym. Nie wymaga się minimalnego
dopuszczalnego wkładu w spółkę.
Odpowiedzialność wspólnika za długi spółki jest nieograniczona, podobnie jak w spółce
cywilnej.
Wspólnik spółki jawnej odpowiada również za zaległości podatkowe tej spółki.
Spółka jawna jest przedsiębiorcą i prowadzi interesy pod własną firmą, czyli nazwą. Dla
prowadzenia interesów oraz zaspokojenia wierzycieli ma swój majątek (art. 8. oraz art. 28. Kodeksu
spółek handlowych). Spółka jawna nie jest osobą prawną. Spółka występuje w sądzie jako strona
procesu, a w jej imieniu działają wspólnicy.
3
Prawa i obowiązki wspólników są uregulowane w art. 22. i następnych Kodeksu spółek
handlowych oraz w umowie spółki jawnej.
Spółka rozlicza się z podatku VAT. Każdy ze wspólników płaci samodzielnie podatek
dochodowy.
Spółka jawna podlega zgłoszeniu do Krajowego Rejestru Sądowego.
ZALETY I WADY SPÓŁKI JAWNEJ
Zalety
Wady
Prosty charakter spółki
Odpowiedzialność za długi i podatki spółki
majątkiem prywatnym wspólników
Brak wymogu minimalnego kapitału
Zgłaszanie zmian do KRS, opłaty
Zachowanie ulgi inwestycyjnej przy
przekształceniu spółki cywilnej w jawną
WOLNY ZAWÓD
Osoby fizyczne mogą również zarobkować wykorzystując instytucje tzw. wolnego zawodu.
Warto zastanowić się, czy czasem nie jest wygodniej zrezygnować z rejestracji podmiotu
gospodarczego.
Cała plejada zawodów, takich jak: dziennikarze, graficy, fotograficy, projektanci,
programiści, naukowcy, wykładowcy, szkoleniowcy, prawnicy, ekonomiści, inżynierowie, geodeci,
architekci, tłumacze, księgowi, doradcy, rzeczoznawcy, eksperci, biegli, informatycy, brokerzy
ubezpieczeniowi, księgowi, itp. może korzystać z tej formy zarobkowania, otrzymując
wynagrodzenie z tytułu „działalności wykonywanej osobiście”. Obecnie coraz większa liczba
zawodów kwalifikuje się do takiego zarobkowania, a zwłaszcza nowe zawody, powstające
w wyniku postępu cywilizacyjnego. Dlatego katalog tych zawodów jest wciąż otwarty: jest to
wszelka praca wymagająca wysokich czy szczególnych kwalifikacji, powodująca konieczność
twórczego wytężenia umysłu.
Działalność osobista
Istotną cechą wolnego zawodu jest to, że jest to działalność wykonywana osobiście.
W artykule 13. ustawy z 26.07.1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U.
z 2000 r. nr 14, poz. 176. ze zmianami) można znaleźć interesujące nas definicje „działalności
wykonywanej osobiście”. Działalność wykonywana osobiście, to m.in.:
1)przychody z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej,
oświatowej i publicystycznej (...),
2)przychody otrzymane przez osoby (...) należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji
lub innych organów stanowiących osób prawnych,
3)przychody z tytułu osobistego wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia lub umowy
o dzieło, uzyskiwane wyłącznie od osoby prawnej, jednostki organizacyjnej nie mającej
osobowości prawnej lub przedsiębiorcy – jeżeli podatnik wykonuje te usługi wyłącznie dla
potrzeb tych podmiotów i tego samego rodzaju usług nie wykonuje na rzecz ludności (...),
4)przychody z tytułu osobiście wykonywanej działalności na podstawie kontraktu menedżerskiego
lub umów o podobnym charakterze.
Warunki wolnego zawodu
4
Działalność wykonywana osobiście wyklucza zatrudnianie pracowników do pomocy
merytorycznej (ale można zatrudniać osoby wykonujące prace pomocnicze). Z tego powodu nie
można też zlecać wykonanie usług podwykonawcom. Działalność na podstawie umów zlecenia
i o dzieło musi być wykonywana wyłącznie na rzecz osób wymienionych wyżej w pkt.3., czyli osób
prawnych, jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej lub przedsiębiorców.
Jeżeli będzie wykonywana również na rzecz ludności, tj. na rzecz osób nie prowadzących
działalności gospodarczej, to takie przychody zostaną zakwalifikowane jako przychody z
działalności gospodarczej. Wiąże się to m.in. z obowiązkiem prowadzenia ewidencji podatkowej
oraz obowiązkiem płacenia VAT.
Wolny zawód nie może mieć cech działalności gospodarczej. Dlatego podatnik planujący
korzystanie z przepisu o przychodach z osobiście wykonywanej działalności nie może prowadzić
zakładu usługowego, zatrudniać pracowników wykonujących za niego merytoryczne, fachowe
czynności, prowadzić akcji reklamowej swoich usług, itp. Nie może to być firma, zakład ani
zorganizowane przedsiębiorstwo. Ustawa „prawo działalności gospodarczej” definiuje działalność
gospodarczą jako zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usługową oraz
poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywaną w sposób
zorganizowany i ciągły. Osoba podejmująca taką działalność jest przedsiębiorcą. Tak więc wolny
zawód nie powinien być „zorganizowany”, czyli prowadzony w formie zakładu z wyodrębnionym,
niekoniecznie w sposób prawny, majątkiem.
Rozliczenie podatku dochodowego
Wykonywanie wolnego zawodu przynosi konkretne korzyści. Wysokość składek na ZUS
można istotnie ograniczyć, nie trzeba prowadzić ewidencji podatkowej, a w niektórych
przypadkach podatki będą mniejsze.
Osoba wykonująca zawód rozlicza się z podatku dochodowego raz do roku, składając
roczny PIT. Zaliczki na podatek od każdej wykonanej umowy o dzieło lub zlecenia pobierają
płatnicy – czyli kontrahenci dla których usługi są świadczone. Dokonują tego w dniu wypłaty
wynagrodzenia. Na nich spoczywa obowiązek wysłania deklaracji i zaliczki na podatek do urzędu
skarbowego. Odciąża to wykonawcę usług od papierkowej pracy. Płatnik uwzględnia przy poborze
zaliczki zryczałtowane koszty podatkowe w wysokości 20% przychodu (art.22.ust.9.pkt.4. Ustawy
o podatku dochodowym od osób fizycznych). Jeżeli wykonawca poniósł wyższe koszty, niż
uwzględnione przez płatnika, wówczas trzeba je udokumentować i można uwzględnić w kwocie
faktycznie poniesionej w zeznaniu rocznym. Podatek obliczany jest na zasadach ogólnych, według
skali podatkowej.
Zwolnienie z VAT
Przychody z działalności wykonywanej osobiście nie podlegają VAT. Jest to korzystne, bo
skomplikowane przepisy o VAT częstokroć są niebezpieczną finansową pułapką dla podatników.
Artykuł 7. ust.1. pkt. 6. ustawy o VAT zwalnia od podatku od towarów i usług przychody, o
których mowa w art. 13. punkt od 2. do 8. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie
trzeba płacić VAT, wystawiać faktur VAT ani prowadzić ewidencji sprzedaży i zakupów.
Umowa o dzieło
Działalność wykonywana osobiście może być prowadzona m.in. na podstawie mowy
o dzieło. Według przepisów prawa autorskiego dziełem jest utwór stanowiący rezultat działalności
twórczej o indywidualnym charakterze. Jeżeli powstające dzieło, np. projekt, ekspertyza, artykuł
prasowy, opinia prawna, operat szacunkowy, wykład, raport, rysunek, fotografia, tłumaczenie, itp.
5
jest chronione przepisami prawa autorskiego, to na podstawie ustawy o podatku dochodowym od
osób fizycznych (art.22 ust.9. pkt.3) koszty uzyskania przychodu wynoszą 50 % ! Można
stwierdzić, że w takiej sytuacji, przy stosunkowo dużych przychodach, opodatkowanie jest w
przybliżeniu dwa razy mniejsze niż w wypadku prowadzenia działalności gospodarczej. Nadto
umowa o dzieło nie podlega składkom ZUS, jeśli zawarta jest z podmiotem, z którym twórca nie
ma umowy o pracę.
Umowa zlecenia
Wykonywanie wolnego zawodu na podstawie umowy zlecenia może rodzić obowiązki
w zakresie składek ZUS. Uczniowie i studenci do 25 roku życia są zwolnieni. Osoby zatrudnione
jednocześnie (u innego pracodawcy) na podstawie umowy o pracę, osiągające przychody z tego
tytułu minimum w wysokości najniższego wynagrodzenia i nie przebywające w czasie realizacji
umowy zlecenia na urlopie opłacają jedynie składki na kasę chorych, które w większej części
sfinansowane są z podatku dochodowego. A zatem etat gdzieś na boku, na minimalne
wynagrodzenie, załatwia sprawę. Osoby nigdzie na pracujące na podstawie umowy o pracę zapłacą
(i ich zleceniodawcy również) składki ZUS, liczone od przychodu z umowy zlecenia.
Korzystne rozwiązanie
Osoba, której zawód polega na tworzeniu dzieł i utworów może w zasadzie zarobkować
wyłącznie na podstawie umów o dzieło. Jest to najbardziej korzystne rozwiązanie. Prowadzenie
działalności gospodarczej lub zawieranie umów o pracę nie jest konieczne. Nie ma składek ZUS
liczonych od wysokości wynagrodzenia, nie ma ewidencji podatkowych, rozliczenie podatkowe raz
w roku. Obowiązek poboru zaliczek na podatek obciąża płatnika, z wyjątkiem, gdy kontrahentem
jest osoba zagraniczna – nierezydent. Jest zwolnienie z VAT.
ZALETY I WADY WOLNEGO ZAWODU
Zalety
Wady
Ograniczenie wysokości składek ZUS (umowa o Forma prawna dotyczy tylko specjalistów
dzieło i zlecenia)
Brak dokumentacji podatkowej
Zakaz wykonywania usług dla ludności
Pobór zaliczek na podatek przez kontrahentów
Ograniczony zakres działalności: tylko osobiste
świadczenie usług
Rozliczenie podatkowe raz na rok
Zakaz zatrudniania lub zlecania usług
podwykonawcy
Prawo do stosowania 50 % kosztów przy umowie Brak prawa do odliczania VAT w zakupach
o dzieło z prawami autorskimi
Możliwość zaliczenia wyższych kosztów, jeśli je
poniesiono i udokumentowano
Zwolnienie z VAT
SPÓŁKI KAPITAŁOWE
6
Spółki kapitałowe charakteryzują się tym, że wspólnicy lub akcjonariusze nie odpowiadają
za długi spółki swoim majątkiem prywatnym. Spółka ma własny majątek, którym odpowiada za
zobowiązania. Wierzyciele spółki zaspokajają swoje roszczenia z jej majątku i nie mają prawa
sięgnąć po prywatny majątek wspólników.
Wspólnicy (akcjonariusze) nie odpowiadają za długi, ale członkowie zarządu, w pewnych
okolicznościach mogą odpowiadać swoim prywatnym majątkiem. Zarząd powinien dochować
stosownych procedur, jak na przykład zgłoszenie na czas upadłości spółki. Członkom zarządu grozi
odpowiedzialność cywilna, podatkowa i karna – jeżeli przekroczyli przepisy prawa. Zarząd może
odpowiadać materialnie wobec spółki, wspólników (akcjonariuszy), wierzycieli, ZUS i fiskusa.
Postępowanie członków zarządu zgodnie z prawem upadłościowym, kodeksem spółek handlowych,
kodeksem cywilnym, prawem bilansowym (ustawa o rachunkowości) i prawem podatkowym –
uchroni przed osobistą odpowiedzialnością materialną i karną.
Zmiany własnościowe w spółkach kapitałowych są szybkie i względnie tanie. Wystarczy
zbyć udziały (akcje) lub ich część innej osobie. Nie trzeba zmieniać umowy spółki ani likwidować
spółki, wystarczy zaktualizować księgę udziałów lub księgę akcyjną. Przeniesienie praw do udziału
w spółce z o. o. wymaga notarialnego poświadczenia podpisów. Wspólnicy (akcjonariusze)
posiadający ponad 10% kapitału spółki podlegają ujawnieniu w rejestrze sądowym.
W spółce akcyjnej akcje są papierami wartościowymi - imiennymi lub na okaziciela. Akcje
imienne mogą być sprzedawane bez udziału notariusza, w formie pisemnej umowy lub adnotacji na
akcji, połączonej z wydaniem dokumentu akcji. Prawa do akcji na okaziciela są przenoszone
wskutek wydania akcji nabywcy.
Podatki i dokumentacja
Spółki kapitałowe płacą podatek dochodowy od osób prawnych według stałej, a nie
progresywnej stopy podatku (CIT). Stawka podatku dochodowego wynosi obecnie 27 % . Spółki
płacą podatek VAT, a także inne podatki i opłaty – na ogólnych zasadach.
Wymaga się prowadzenia ksiąg rachunkowych. Sprawozdanie finansowe spółek akcyjnych
i niektórych spółek z o.o. winno być badane przez biegłego rewidenta.
Kodeksu spółek handlowych reguluje zasady funkcjonowania spółek kapitałowych. Spółki
są zobowiązane do zatwierdzania rocznych wyników finansowych i zgłoszenia ich do sądu,
zgłaszania zmian we władzach spółki jak również innych zmian do Krajowego Rejestru Sądowego.
Do niektórych czynności potrzebny jest notariusz, na przykład do zmiany umowy (statutu) spółki.
Rejestracja
Spółki kapitałowe podlegają wpisowi do KRS – Krajowego Rejestru Sądowego. Do
powstania spółki potrzeba zawarciu umowy (statutu) w formie aktu notarialnego, wniesienia
wkładów majątkowych na pokrycie kapitału zakładowego (akcyjnego), ustanowienia organów
spółki, wpisania spółki do rejestru KRS.
Koszty założenia spółki i jej funkcjonowania są większe, niż w przypadku spółki cywilnej
lub jawnej. Wymagane jest zaangażowanie minimalnego kapitału. W przypadku spółki z o. o. jest
to kwota 50.000 złotych, a w przypadku spółki akcyjnej – 500.000 złotych.
ZALETY I WADY SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH
Zalety
Wspólnik (akcjonariusz) nie odpowiada za
cywilne ani podatkowe zobowiązania spółki
Wady
Konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych
7
Zalety
Wady
Stała stopa podatku dochodowego
Konieczność stosowania procedur zgodnych z
Kodeksem spółek handlowych (dokumentacja)
Łatwość i szybkość zmian własnościowych
Ograniczone zaufanie dostawców i banków
Stabilność działania bez względu na skład
właścicieli
Utrudniony swobodny przepływ pieniędzy
pomiędzy spółką a wspólnikami
Możliwość rozwoju poprzez pozyskiwanie
kapitału
Większe koszty założenia, wymagany minimalny
kapitał
Ograniczone zaufanie dostawców i banków
Konieczność zgłaszania zmian do KRS (opłaty)
PODATEK DOCHODOWY
Podatek według skali podatkowej
Osoby fizyczne płacą podatek dochodowy zgodnie z ustawą z dnia 26.07.1991 roku
o podatku dochodowym od osób fizycznych. Podatek ten płacą także wspólnicy spółek cywilnych
i spółek jawnych. Jest to tzw. opodatkowanie na zasadach ogólnych.
Podatek ten jest obliczany od sumy dochodów przedsiębiorcy według wzrastającej skali
podatkowej: 19%, 30%, 40%. Uwzględnia się wszelkie koszty poniesione w związku
z działalnością przedsiębiorcy, które pomniejszają podstawę opodatkowania. Co miesiąc trzeba
odprowadzać zaliczki na podatek i składać odpowiednie deklaracje podatkowe (PIT -5). Na koniec
roku trzeba złożyć zeznanie roczne PIT, w którym m. in. można rozliczyć ulgi podatkowe.
Obowiązkowe ewidencje to: podatkowa książka przychodów i rozchodów albo księgi
rachunkowe.
Podatkowa księga przychodów i rozchodów
Jest to dokumentacja wyłącznie dla celów podatkowych, właściwa dla przedsiębiorców
rozliczających się z podatku na zasadach ogólnych, tj. według skali podatkowej.
Obowiązek jej prowadzenia dotyczy tych podmiotów, które nie prowadzą pełnych ksiąg
rachunkowych. A więc dotyczy to osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą, spółek
cywilnych, spółek jawnych, które nie mają obowiązku prowadzenia pełnej rachunkowości.
Podstawą prawną jest Rozporządzenie Ministra Finansów z 15.12.2000 roku w sprawie
prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Księgi rachunkowe
Księgi rachunkowe odzwierciedlają pełny stan ekonomiczny i wszystkie operacje
gospodarcze konkretnego podmiotu. Wymaga to gromadzenia wszystkich informacji o źródłach
finansowania działalności podmiotu (w odróżnieniu od księgi przychodów i rozchodów, w której
ewidencjonuje się jedynie “sprzedaż” i “zakupy”). Zatem mimo uciążliwości związanych z pełną
księgowością, jej zaleta polega na tym, że właściciel ma pełny obraz ekonomicznej sytuacji
przedsiębiorstwa.
Ustawa z 29.09.1994 o rachunkowości (art. 2. tej ustawy) określa jakie dane należy
8
zawierać i gromadzić w księgach rachunkowych.
Przedsiębiorcy - osoby fizyczne, spółki cywilne i jawne z udziałem osób fizycznych, które
osiągnęły w poprzednim roku obrotowym kwotę przychodów netto (tj. bez kwoty VAT)
800 000 EURO mają obowiązek założenia ksiąg rachunkowych.
Te same podmioty mogą dobrowolnie wybrać prowadzenie ksiąg rachunkowych, zgodnie
z art.2.ustawy o rachunkowości, nawet jeśli mają znacznie mniejsze obroty od kwoty 800 tys.
EURO. Ma to znaczenie zwłaszcza w sytuacji, kiedy przedsiębiorcy chcą mieć kompletną
informację o swoim przedsiębiorstwie.
Spółki kapitałowe – spółka z o. o. i akcyjna zawsze mają obowiązek stosowania ksiąg
rachunkowych, bez względu na kwotę swoich przychodów.
Księgi rachunkowe pozwalają na sporządzenie kompletnego sprawozdania finansowego,
składającego sie przede wszystkim z bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej.
Taki komplet dokumentów obrazuje pełen stan finansowy przedsiębiorstwa.
Podatek dochodowy od osób prawnych
Podatek ten płacą osoby prawne – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki
akcyjne. Podstawą prawną jest ustawa z dnia 15.02.1992 roku o podatku dochodowym od osób
prawnych.
Podatek ten jest obliczany od dochodu osoby prawnej według stałej stopy podatkowej 27 %.
Uwzględnia się wszelkie koszty poniesione w związku z działalnością spółki, które pomniejszają
podstawę opodatkowania. Co miesiąc trzeba odprowadzać zaliczki na podatek i składać miesięczne
deklaracje podatkowe (CIT-2). Na koniec roku trzeba złożyć zeznanie roczne (CIT-8).
ZRYCZAŁTOWANE FORMY OPODATKOWANIA
W podatku dochodowym, możliwe są zryczałtowane formy opodatkowania, takie jak karta
podatkowa oraz ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. Opisane są one w ustawie
z 20.11.1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych
przez osoby fizyczne.
Ryczałt
Ta forma opodatkowania jest dostępna dla osób fizycznych, prowadzących działalność
gospodarczą, dla spółek cywilnych oraz jawnych, które nie osiągnęły w zeszłym roku podatkowym
limitu przychodów 250 000 EURO. Ponad tę kwotę przychodów ryczałt nie przysługuje.
Również przedsiębiorcy rozpoczynający działalność w 2003 roku mogą skorzystać
z ryczałtu, jeżeli nie korzystają z karty podatkowej – bez względu na kwotę ich przychodów w tym
roku.
Nie mogą korzystać z ryczałtu osoby i spółki, które osiągają przychody z prowadzenia aptek
i kantorów. Z ryczałtu wyłączono wolne zawody, oprócz kilku zawodów medycznych
wymienionych w ustawie.
Ryczałt jest możliwy także dla osób osiągających przychody z najmu, dzierżawy,
wynajmujących lokale i nieruchomości bez zarejestrowanej działalności gospodarczej.
Ryczałt polega na ustalaniu kwoty podatku jako procentu od przychodu. Nie uwzględnia się
kosztów poniesionych w związku z prowadzoną działalnością. Bez względu na to, czy podatnik
zarobił czy poniósł stratę, jest zobowiązany do opłacenia ryczałtu.
Przychodów z działalności poddanej ryczałtowi nie sumuje się z innymi dochodami.
Wybór opodatkowania
9
Przedsiębiorca – osoba fizyczna ma prawo wyboru: ryczałt albo opodatkowanie według
skali podatkowej. Decyzja zależy od wielkości przychodów, ponoszonych kosztów, innych
dochodów podatnika, itp.
Wybór ryczałtu polega na złożeniu do urzędu skarbowego, właściwego według miejsca
swojego zamieszkania, pisemnego oświadczenia o wyborze ryczałtu w odpowiednim terminie. Nie
przewidziano w tym celu specjalnej podatkowej deklaracji, dlatego wystarczy zwykłe oświadczenie
na piśmie. Powinno ono zawierać dane personalne podatnika i oświadczenie o wyborze ryczałtu.
Dokumentacja
Dokumentacja przy opodatkowaniu ryczałtem jest uproszczona. Nie trzeba prowadzić
skomplikowanej księgowości. Wymagane jest przede wszystkim prowadzenie ewidencji kwoty
faktycznie otrzymanych przychodów.
Rezygnacja z ryczałtu
Podatnik ma prawo rezygnacji z ryczałtu i wyboru formy opodatkowania według skali
podatkowej. Wówczas powinien założyć potrzebną ewidencję: książkę przychodów i rozchodów
lub pełne księgi rachunkowe. Trzeba złożyć w urzędzie skarbowym pisemne oświadczenie w tej
sprawie, w terminie do 20 stycznia tego roku, w którym podatnik chce rozliczać się według skali
podatkowej
Rezygnacja z ryczałtu jest ekonomiczne uzasadniona, jeżeli podatek od dochodu na
zasadach ogólnych byłby mniejszy od podatku zryczałtowanego.
Mając konkretne dane o rocznych przychodach, kosztach działalności gospodarczej oraz
o poziomie rocznych dochodów, można dokonać oszacowania opłacalności ryczałtu.
Opodatkowanie według skali progresywnej (wzrastającej) powoduje, że dochody
z poszczególnych rodzajów działalności sumuje się w celu obliczenia podatku dochodowego. Może
to spowodować wyższą stawkę podatku od sumy dochodów.
Karta podatkowa
Drugą formą zryczałtowanego opodatkowania stanowi karta podatkowa. Jest to forma
opodatkowania dostępna dla osób fizycznych. Jej istotą jest opłacanie stałej, zwykle stosunkowo
niskiej opłaty miesięcznej, bez względu na wielkość przychodów i ponoszone koszty. Przysługuje
ona na mocy wspomnianej ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym tym przedsiębiorcom,
którzy prowadzą określoną w tej ustawie działalność gospodarczą (art.23. tej ustawy). Jest to
działalność usługowa i wytwórcza, handel detaliczny żywnością, jak na przykład napojami
niealkoholowymi, wyrobami tytoniowymi i kwiatami, handel niektórymi wyrobami
przemysłowymi, usługi w zakresie gastronomii, usługi taksówek osobowych i bagażowych oraz
inna działalność opisana w ustawie. Również może być objęta kartą podatkową między innymi taka
działalność jak udzielanie korepetycji, usługi zdrowotne lekarzy, stomatologów, pielęgniarek
i weterynaryjne.
Aby opodatkować się kartą, trzeba spełniać warunki ustawowe, szczegółowo wymienione
w ustawie i załącznikach do niej. Wysokość opłaty zależy od liczby mieszkańców w konkretnej
miejscowości i od liczby zatrudnionych pracowników w danym przedsiębiorstwie.
Dokumentacja
Dokumentacja jest uproszczona. Nie trzeba prowadzić ksiąg rachunkowych ani podatkowej
księgi przychodów. Na prośbę klienta należy wystawiać rachunki, których kopie trzeba
10
przechowywać przez 5 lat.
Jeśli ktoś zatrudnia pracowników, powinien ewidencjonować dane o pracownikach i kwocie
wypłaconego im wynagrodzenia (ewidencja zatrudnienia).
Opodatkowania w formie karty można się zrzec.
PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG (VAT)
Zgodnie z art. 5. ustawy z 8.01.1993 roku o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym (ustawa o VAT) częstotliwe i powtarzające się świadczenie usług oraz sprzedaż
towarów stanowią czynności opodatkowane VAT. Zgodnie z ustawą podatnikami są osoby
fizyczne, spółki cywilne, spółki jawne, spółki kapitałowe, które we własnym imieniu i na własny
rachunek wykonują czynności sprzedaży lub odpłatnego świadczenia usług z zamiarem ich
częstotliwego wykonywania, nawet jeśli czynności te wykonano jednorazowo. Jest to bardzo
szeroka definicja, dlatego praktycznie każdy przedsiębiorca jest podatnikiem VAT, ale niektóre
podmioty mogą korzystać ze zwolnienia.
Oprócz sprzedaży, opodatkowaniu podlegają także takie czynności jak: świadczenie usług
lub przekazanie towarów na cele reprezentacji i reklamy, świadczenie usług lub przekazanie
towarów dla swoich pracowników, zamiana towarów i usług, darowizny towarów oraz inne
czynności, wymienione w art.2. ustawy o VAT.
Opodatkowany jest także eksport towarów i usług oraz import towarów i usług.
W zasadzie każde wydanie towaru oraz wykonanie usługi jest obciążone VAT. Stawki
podatku są różne. Podstawowa stawka wynosi 22%, a obniżone: 12%, 7%, 3% oraz 0% (stawka
zero).
Zgodnie z art.4. ustawy o VAT towarami są wszystkie rzeczy ruchome, nieruchomości
takie jak budynki i lokale (ale nie grunty), budowle, wszelkie postacie energii, które są wymienione
w klasyfikacjach statystycznych. Jest to przede wszystkim klasyfikacja PKWiU (Polska
Klasyfikacja Wyrobów i Usług), ale stosowane są też inne: SWW (Systematyczny Wykaz
Wyrobów) i KOB (Klasyfikacja Obiektów Budowlanych).
Obowiązki podatnika VAT
Przedsiębiorca powinien zarejestrować się jako podatnik VAT w swoim urzędzie
skarbowym. W tym celu należy złożyć formularz VAT-R. Oznacza to, że nie wybiera on
zwolnienia i chce płacić podatek, ale i korzystać z możliwości odliczania VAT. Bez tej rejestracji
podatnik nie będzie miał prawa obniżać swojego podatku należnego z tytułu sprzedaży o kwotę
podatku naliczonego w zakupach.
Zarejestrowany podatnik VAT ma obowiązek wystawiać faktury VAT przy świadczeniu
usług i sprzedaży towarów. Powinien prowadzić rejestr sprzedaży i zakupów VAT, obliczać
i wpłacać podatek, składać miesięczne deklaracje VAT-7.
Kasy fiskalne
Specjalnym rodzajem ewidencji sprzedaży dla celów VAT są kasy fiskalne. Obowiązek ich
zainstalowania mają przedsiębiorcy, którzy prowadzą sprzedaż towarów i usług na rzecz osób
fizycznych nie prowadzących działalności gospodarczej oraz dla rolników. Sprzedawca wydaje
wówczas klientowi jako dowód zakupu paragon fiskalny. Fakturę VAT wystawia się tylko tedy,
jeśli klient o to prosi.
Poza zastosowaniem kas w celach fiskalnych są one częstokroć przydatne do kontroli
pracowników przez pracodawcę.
Odliczanie VAT
11
Podstawowym prawem podatnika VAT jest prawo do obniżenia podatku należnego z tytułu
sprzedaży o kwotę podatku naliczonego, czyli zapłaconego przy zakupie towarów i usług.
Sprzedaż towarów na eksport poza granice Polski podlega podatkowi VAT 0%. Podatnik
wówczas ma prawo ubiegać się w urzędzie skarbowym o zwrot na swoje konto bankowe podatku
naliczonego w zakupach. Gotówkowy zwrot VAT jest dopuszczalny również w przypadku zakupu
środków trwałych – bez względu na stawkę VAT z tytułu sprzedaży.
Zwolnienie podatkowe
Przedsiębiorca może wybrać zwolnienie z VAT. Przysługuje ono wtedy, gdy kwota z tytułu
sprzedaży podatnika nie przekroczyła w poprzednim roku równowartości w złotówkach kwoty
10 000 EURO.
Podatnik, który rozpoczyna działalność ma prawo do zwolnienia, jeżeli przewidywana przez
niego kwota sprzedaży nie przekroczy w tym roku równowartości w złotych 10 000 EURO.
Podatnik utraci to zwolnienie w momencie przekroczenia tej kwoty.
Podatnik zwolniony z VAT nie może odliczać podatku naliczonego w zakupach, co może
być niekorzystne finansowo. Nie zawsze zwolnienie z VAT jest korzystne.
Poza tym sprzedaż niektórych towarów i świadczenie niektórych usług jest zwolniona
z mocy ustawy, niezależnie od woli podatnika. Przykładem jest wynajem budynków i lokali
mieszkalnych zgodnie z ich przeznaczeniem, na cele mieszkaniowe.
REJESTRACJA
Po tym, jak przedsiębiorca uzyskał wpis w ewidencji działalności gospodarczej gminy,
miasta lub w Krajowym Rejestrze Sądowym, powinien zgłosić się jeszcze do urzędu
statystycznego, urzędu skarbowego oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Urząd Statystyczny
Każdemu podmiotowi gospodarczemu nadaje się numer statystyczny REGON. W tym celu
należy udać się do wojewódzkiego urzędu statystycznego, wypełnić wniosek, przedstawić
zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej (lub postanowienie o wpisie do
KRS, ewentualnie, aktualny odpis z KRS). Urząd statystyczny wpisuje nowy podmiot gospodarczy
do Rejestru Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON) i wydaje zaświadczenie o wpisie. Na
tym zaświadczeniu urząd statystyczny wpisuje tylko jeden rodzaj działalności przedsiębiorcy.
Dlatego warto wcześniej zdecydować, którą z zamierzonych działalności zgłosić jako główną.
O późniejszych zmianach w zgłoszonych danych trzeba powiadamiać urząd.
Wyrobienie pieczęci
W prawdzie chyba nie ma przepisu, który nakazywałby posiadanie pieczątki, ale w polskiej
praktyce nie można się bez niej obejść. Powinny się na niej znaleźć: nazwa (firma) przedsiębiorcy,
imię i nazwisko (gdy osoba fizyczna), numer REGON (banki wymagają), adres, telefon.
Bank
Kolejnym krokiem jest wybór banku i założenie w nim konta bankowego. Zgodnie z ustawą
Prawo działalności gospodarczej każdy przedsiębiorca powinien rozliczać się w obrocie
gospodarczym przy pomocy konta bankowego. Przedsiębiorcą jest podmiot, który prowadzi
przynajmniej księgę przychodów i rozchodów. Osoby opodatkowane w formie karty podatkowej
12
lub ryczałtu nie musza posiadać konta bankowego.
Urząd Skarbowy
Następnie trzeba zarejestrować się w swoim urzędzie skarbowym, według miejsca
zamieszkania lub siedziby spółki kapitałowej. Trzeba dokonać zgłoszenia w celu uzyskania Numeru
Identyfikacji Podatkowej (na formularzu NIP-1 lub NIP-2) oraz zarejestrować się także dla celów
podatku dochodowego. Do zgłoszenia trzeba dołączyć kopie dokumentów rejestracyjnych
przedsiębiorcy: zaświadczenie o wpisie do ewidencji podmiotów gospodarczych lub odpis KRS,
zaświadczenia REGON, umowę spółki, dowód tytułu prawnego do lokalu, dowód na numer konta
bankowego, itp.
Przeważnie działalność gospodarcza podlega VAT. Jeżeli przedsiębiorca nie wybiera
zwolnienia z VAT, powinien złożyć druk VAT-R i wybrać opodatkowanie. Dopiero wówczas
będzie mógł wystawiać faktury VAT sprzedaży i odliczać VAT zawarty w fakturach VAT zakupu.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Przedsiębiorca – osoba fizyczna oraz osoba prawna – z chwilą zatrudnienia pracowników
lub zleceniobiorców jest zobowiązany zarejestrować się jako płatnik składek ZUS. Istnieje
obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe,
wypadkowe) oraz na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia zakładu na własny rachunek
oraz z tytułu zatrudniania innych osób.
Podsumowując opis procedur rejestracyjnych można stwierdzić, że w zasadzie
zarejestrowanie działalności gospodarczej na osobę fizyczną lub spółkę cywilną nie jest
skomplikowane. Rejestracje osoby prawnej najlepiej zlecić specjalistom.
Poniżej przedstawiam dostępne formy prawne działalności gospodarczej i zawodowej oraz
możliwe dla każdej z nich formy opodatkowania.
DOSTĘPNE FORMY OPODATKOWANIA
Forma działalności zarobkowej
Działalność gospodarcza osoby fizycznej
Możliwe formy opodatkowania
Zasady ogólne - podatek wzrastający według
skali podatkowej;
Ryczałt podatkowy – procent od przychodów;
Karta podatkowa - stała kwota miesięczna
Spółka cywilna osób fizycznych
Podatek według skali podatkowej;
Ryczałt podatkowy;
Spółka jawna osób fizycznych
Podatek według skali podatkowej;
Ryczałt podatkowy;
Wolny zawód
Podatek według skali podatkowej;
Ryczałt podatkowy lub karta podatkowa dla
niektórych wolnych zawodów;
Spółka kapitałowa (spółka z o. o. oraz spółka
1. Podatek dochodowy od osób prawnych 27% od
13
Forma działalności zarobkowej
akcyjna)
Możliwe formy opodatkowania
dochodu;
EWIDENCJE PODATKOWE
Forma opodatkowania
Zasady ogólne - podatek według wzrastającej
skali podatkowej
Rodzaj ewidencji podatkowej*
Podatkowa księga przychodów i rozchodów;
Księgi rachunkowe od kwoty przychodów netto
800 000 EURO
Księgi rachunkowe - dobrowolny wybór
Podatek dochodowy od osób prawnych 27%
dochodu
Księgi rachunkowe
Ryczałt podatkowy
Ewidencja przychodów
Karta podatkowa
Brak ewidencji, w przypadku zatrudniania
pracowników – ewidencja zatrudnienia
* niezależnie od ewidencji w zakresie podatku dochodowego przeważnie istnieje obowiązek
ewidencji na potrzeby VAT
WYBÓR FORMY PRAWNEJ
Jest oczywiste, że planując świadczenie usług zegarmistrzowskich nie zdecydujemy się na
założenie spółki akcyjnej. Zegarmistrz raczej zarejestruje się w gminie jako osoba fizyczna
i wybierze kartę podatkową, jako najdogodniejszą formę opodatkowania. W mniej drastycznych
przykładach rozwiązania nie sa w cale tak oczywiste. W sprawie bardziej szczegółowych
wskazówek trzeba w swojej konkretnej sytuacji zasięgnąć porady specjalistów.
Należy rozważyć kilka czynników, na przykład odpowiedzialność za długi, charakter samej
działalności, specyfikę branży. Czasem przepisy prawa dyktują określoną formę prawną
działalności gospodarczej jako jedyną dozwoloną.
Poniżej przedstawiam tabelę, która pomoże w dokonaniu wyboru.
Charakterystyka działalności gospodarczej
Spółka
Spółka
kapitałowa.
Cywilna,
Osoba prawna. Jawna, Osoba
fizyczna
Finansowanie kredytami przy niskich wkładach właścicielskich
TAK
NIE
Ryzykowna działalność, niepewne rynki
TAK
NIE
Planowany krótki okres działalności
NIE
TAK
Wysokie zyski, duże inwestycje
TAK
NIE
Planowane zmiany właścicielskie, inwestorzy
TAK
NIE
Przedsiębiorstwo rodzinne
NIE
TAK
14
Charakterystyka działalności gospodarczej
Spółka
Spółka
kapitałowa.
Cywilna,
Osoba prawna. Jawna, Osoba
fizyczna
Właściciele nie prowadzą osobiście interesów
TAK
NIE
Planowane jest inwestowanie w interes przez kilka lat
TAK
NIE
Opłacalność ryczałtu podatkowego lub karty podatkowej
NIE
TAK
Bankowość, ubezpieczenia - ustawowy wymóg
NIE
TAK
Adwokatura, radcy prawni - ustawowy wymóg
NIE
TAK
Notka o autorze:
Krzysztof Olbrycht, doradca podatkowy, 18 lat doświadczeń w prywatnej działalności
gospodarczej, w tym 8 lat w usługach księgowych i doradztwie podatkowym, ekspert
podatkowy Centrum im. Adama Smitha, absolwent zarządzania (AGH) oraz finansów (SGH),
www.valor.pl, [email protected], tel. 0602 23 23 37 lub 615 84 74.
15