pobierz - WordPress.com

Historia ekonomii
Mgr Robert Mróz
John Stuart Mill – 08.11.2016
John Stuart Mill






1806-1873
Ojciec, James Mill, również był znanym
myślicielem
Dzieciństwo spędzone na edukacji, załamanie
nerwowe w wieku 20 lat
Nie tylko ekonomia, ale też filozofia polityczna i
nauki polityczne
Wpływ żony Harriet Taylor i socjalizmu
Kontynuacja i krytyka szkoły klasycznej
Kontekst

Problemy ekonomii ricardiańskiej:
•
•
•
•
Nie przystawała do danych: wraz ze wzrostem
populacji dochód per capita nie spadał, przychody w
rolnictwie były rosnące (postęp techniczny)
Większa profesjonalizacja ekonomii, więcej
ekonomistów, zatem i więcej krytycznych opinii
(teoria wartości opartej o pracę, rola popytu)
Krytyka humanistów i socjalistów skierowana w
kapitalizm, a więc i w teorię Ricarda
Mimo to ekonomiści trzymali się tej teorii – Mill też,
choć w wielu miejscach ją pozmieniał
Kontekst

Metodologia ekonomii ricardiańskiej – Nassau
Senior (1836):
•
•
•
Bazowanie na niewielkim zbiorze prostych założeń, z
których wyprowadzane są logiczne konkluzje, czyli
ekonomia jako nauka dedukcyjna – doprowadziło to
do lekceważenia danych
Podstawowe założenia wg Seniora: racjonalność,
prawo ludnościowe Malthusa, malejące przychody w
rolnictwie, rosnące przychody w przemyśle
Konieczny jest ścisły rozdział sądów pozytywnych
(prawa produkcji) i normatywnych (prawa
dystrybucji) – wpływ na Milla
Mill o ekonomii



Ekonomia jako nauka dedukcyjna – w zgodzie z
paradygmatem ricardiańskim…
…ale Mill podkreślał konieczność weryfikowania
teorii za pomocą faktów – tyle że ekonomiści
ricardiańscy (w tym i sam Mill) w praktyce nie
byli do tego skłonni
Wg Milla ekonomia jest tylko częścią szerszych
badań nt. człowieka – wpływ m.in. Comte’a i
rodzących się nauk społecznych, eklektyzm
Mill o ekonomii


Podział na sądy pozytywne i normatywne – Senior
twierdził, że ekonomia powinna zajmować się
tylko pierwszymi, Mill wręcz przeciwnie
Prawa produkcji to niezmienne prawa natury
(przyjmował założenia Ricarda), ale prawa
dystrybucji wynikają ze zmiennych stosunków i
instytucji społecznych – inspirowana socjalizmem
reakcja na twierdzenia ekonomistów klasycznych,
że nie można poprawić losu biednych robotników
Mill o ekonomii

Więc wg Milla stan stacjonarny nie musi być
smutny – działania społeczeństwa doprowadzą do
równiejszego i sprawiedliwszego podziału dóbr



Popierał np. opodatkowanie spadków, tworzenie
związków zawodowych i kooperatyw
Wzrost wcale nie jest najważniejszy – gdy
przestaniemy się tak na nim skupiać, zaczniemy się
realizować i będziemy szczęśliwsi – stan stacjonarny
może być korzystny
Wpływ Benthama i jego utylitaryzmu (dążenie do
reform społecznych), ale Mill odrzucał
mechaniczny rachunek przyjemności i bólu
Leseferyzm czy socjalizm?




Ze względu na jego eklektyzm, Millowi nie da się
przypisać jednej łatki – był pomiędzy
leseferyzmem i socjalizmem
Raz stwierdzał, że laisser-faire powinno być
naczelną zasadą, a rząd powinien interweniować
tylko wtedy, gdy ktoś chce wyrządzić zło innym
Innym razem, że to niedopuszczalne, by ochrona
życia i własności były jedynymi zadaniami rządu
Widział konflikty pomiędzy klasami, m.in. tam,
gdzie Smith (właściciele ziemscy-kapitaliści)
Leseferyzm czy socjalizm?



Mill: idealny komunizm byłby lepszy od
aktualnego, niedoskonałego systemu…
…ale nie należy porównywać istniejącego
kapitalizmu do idealnego komunizmu – jeśli prawa
własności prywatnej mogą zostać zmienione tak,
by dawać równiejszy podział dochodu, to własność
prywatna jest lepsza (wg Milla mogą, podczas gdy
socjaliści uważali, że niesprawiedliwość jest
nieodłączną cechą kapitalizmu)
Nie zgadzał się też z socjalistyczną krytyką
konkurencji (choć sam popierał np. związki)
Teoria i historia



Abstrakcyjna teoria to nie wszystko, liczą się też
realia historyczne – bliżej Smitha niż Ricarda
Np. konkurencja to stosunkowo nowy
„wynalazek”, ważną rolę w podziale dóbr zawsze
odgrywał zwyczaj (istnieją np. gospodarki bez
biznesmenów)
Jak duże znaczenie przypisać teorii, a jak duże –
analizom historycznym? Trudne pytanie
Teoria wartości




Teoria wartości opartej na koszcie produkcji –
koszt wyrażony w pieniądzu odzwierciedla
faktyczny koszt pracy i kapitału
Nie poszukiwał obiektywnej, niezmiennej skali do
mierzenia wartości
Rozpoznał, że społeczny koszt alternatywny ziemi
nie zawsze wynosi zero, więc ziemia będzie w
takich przypadkach wliczana w koszty
Wszystko to inaczej niż u Ricarda
Teoria wartości



Jak kształtują się ceny?
Mimo że Mill nie stosował krzywych popytu i
podaży, to myślał już w tych kategoriach
Trzy przypadki:
1) Pionowa krzywa podaży – cena zależy od popytu i
podaży; niewiele dóbr
2) Pozioma krzywa podaży – cena zależy od kosztu
produkcji (stałe koszty); przemysł
3) Dodatnio nachylona krzywa podaży – cena zależy od
kosztu produkcji najmniej efektywnie produkowanej
jednostki (rosnące koszty, malejące przychody);
rolnictwo
Handel międzynarodowy




Rozwinięcie teorii przewag komparatywnych
Ceny w handlu międzynarodowym będą zależeć
od popytów na dobra importowane
Relatywna siła tych popytów zależy od
„skłonności i warunków konsumentów po obu
stronach” a terms of trade jest taką wartością, że
„potrzebne każdemu krajowi ilości dóbr
importowanych od jego sąsiada będą dokładnie
wystarczać na zapłatę wzajemnie za siebie”
Mill antycypował analizę w kategoriach
elastyczności!
Mill i prawo Saya


Mill: nadprodukcja pojedynczych dóbr możliwa,
ale przenoszenie tego rozumowania na poziom
makro (wszystkich dóbr) jest nielogiczne
Trzy rodzaje gospodarek:



Barter: niedostatek zagregowanego popytu niemożliwy,
bo sprzedaż dobra równa się zgłoszeniu popytu na inne
Gospodarka z pieniądzem, ale bez kredytu: jeśli
pieniądz funkcjonuje wyłącznie jako środek wymiany,
to mamy ten sam wniosek
Gospodarka z kredytem: pieniądz przechowuje wartość
(tezauryzacja)
Mill i prawo Saya

W gospodarce z kredytem nadwyżka podaży jest
możliwa – tzw. psychologiczna teoria cykli
koniunkturalnych


Nadmierna ekspansja kredytu w czasie prosperity może
zakończyć się dużą kontrakcją, gdy wśród podmiotów
gospodarczych zapanuje pesymizm
„W takich czasach istnieje rzeczywiście nadmiar wszystkich
dóbr ponad pieniężny popyt; innymi słowy, istnieje tu
niedostateczna podaż pieniądza. Z powodu nagłego
unicestwienia wielkiej masy kredytu, nikt nie chce pozbywać się
gotówki, a wielu stara się o uzyskanie jej za wszelką cenę.
Dlatego prawie każdy chce sprzedać, a mało kto chce kupić.”
Mill i prawo Saya


Czyli w gospodarce z kredytem ogólna nadwyżka
podaży jest możliwa, ale nie z powodu
nadprodukcji tak jak rozumieli ją Malthus i
Mandeville, ale z powodu zmiany oczekiwań
podmiotów gospodarczych
Tego typu nadwyżki są krótkotrwałe – gdy zmienią
się ceny, nastąpi powrót do pełnego zatrudnienia
Doktryna funduszu płac




Doktryna była używana np. do argumentacji
przeciwko związkom zawodowym
Jak widzieliśmy, Mill uważał, że związki (i inne
sposoby poprawiania sytuacji robotników) są
potrzebne
Mimo to przez długi czas nie odrzucał tej doktryny
(być może dlatego, że obawiał się
niekontrolowanego przyrostu populacji)
W 1869 roku w końcu ją odrzucił argumentując, że
fundusz płac ogranicza płace od góry, ale w danym
momencie może być jeszcze pole do ich wzrostu
„Poddaństwo kobiet” (1869)
„Przedmiotem tego eseju jest wyjaśnienie, w sposób tak jasny, na jaki mnie
tylko stać, przyczyn poglądu, który wyznaję od najwcześniejszego okresu,
kiedy w ogóle zacząłem kształtować swoje poglądy na sprawy społeczne i
polityczne, i który zamiast ulec osłabieniu lub złagodzeniu, stale utwierdzał
się coraz bardziej pod wpływem pogłębiającej się refleksji i doświadczenia
życiowego, mianowicie że zasada, która reguluje stosunki społeczne
istniejące między obydwiema płciami – prawne podporządkowanie jednej
płci drugiej – jest sama w sobie fałszywa i jest obecnie jedną z głównych
przeszkód na drodze do poprawy ludzkiego bytu, i że powinna zostać
zastąpiona przez zasadę doskonałej równości, nie dopuszczającą żadnej
władzy lub przywileju po jednej stronie, a upośledzenia po drugiej.”
Przykładowa odpowiedź: „On prowadzi nas do tego, byśmy przypuszczali,
że stosunek mężczyzn i kobiet między sobą może opierać się na czysto
dobrowolnej podstawie.”
Podsumowanie







Problemy ekonomii Ricardiańskiej, w
szczególności jej niezgodność z danymi
Mill jako eklektyczny myśliciel, który wprowadził
do ortodoksyjnej ekonomii rozważania społeczne
Inspiracje od klasycznego liberalizmu po socjalizm
Odrzucenie teorii wartości opartej na pracy
Rozwinięcie teorii handlu zagranicznego Ricarda
Jego obrona prawa Saya utrzymała się aż do lat 30.
XX w.
Feminista