Mikotoksyny Znajdź skuteczny środek!

surowce paszowe
Wojciech Grudzień
Zbójno
Mikotoksyny
Znajdź skuteczny środek!
W 1960 roku w Wielkiej Brytanii na fermie pod Londynem wybuchła pewna dziwna choroba, w której padło ok. 100 tys. indyków. Chorobę tę nazwano wówczas „choroba indycza X”. Później okazało się, iż przyczyną była obecność metabolitu grzyba Aspergillus flavus – aflatoksyna B1 obecna w karmie, a dokładnie
na użytych w procesie produkcji orzeszkach ziemnych, które zostały zaimportowane z Ameryki Południowej. Od tamtej pory zaczęto interesować się toksynami grzybiczymi.
Mikotoksyny w pewnej ilości zawsze obecne są w paszy. Produkowane są zarówno przez grzyby polowe i magazynowe.
Ich wpływ jest wyjątkowy szkodliwy na zdrowie ptaków, gdyż
uszkadzają ważne życiowo narządy np. wątrobę, nerki czy
OUN (ośrodkowy układ nerwowy). Nadmierna ich obecność
w paszy będzie zatem skutkowała z jednej strony problemami zdrowotnymi a z drugiej (co ważniejsze) stratami ekonomicznymi. Ptaki (obok trzody chlewnej) należą do zwierząt gospodarskich najbardziej podatnych na działanie mi-
kotoksyn ze względu na budowę przewodu pokarmowego
oraz faktu, iż są karmione paszami z komponentów, na których intensywnie bytują grzyby.
Właściwości mikotoksyn
Znanych jest obecnie co najmniej 400 metabolitów grzybów,
które mają właściwości toksyczne (metabolitem jest także
Tab. 1. Najczęściej występujące toksyny w paszach dla drobiu i objawy zatruć
Toksyna
Aflatoksyny
Grzyb produkujący
Aspergillus sp.
Aspergilus sp.,
Ochratoksyny Penicyllium
verrucosum
Zearalenon
Fusarium sp.
Fusarium sp.
Cephalosporium sp.,
Trichoteceny Stachybotrys sp.,
Trichotecium sp.,
Myrothecium sp.
Fumonizyny
Alkaloidy
sporyszu
28
Miejsce bytowania
Objawy zatrucia
Zboża, kukurydza,
orzechy ziemne, Anemia, biegunka, drgawki,
bawełna, soja!
zburzenia w krążeniu
(klimat równikowy)
Pusty przewód pokarmowy, refluks, zielona
treść w żołądku, zwyrodnienie miąższowe
nerek, zwyrodnienie i martwica wątroby,
zwyrodnienie Torby Fabrycjusza
Zboża, kukurydza,
Krwawa biegunka, wychudzenie
owoce
zwyrodnienie Torby Fabrycjusza, zapalenie
i zwyrodnienie nerek, anomalie zarodków
Zboża, kukurydza, Zmniejszenie nieśności,
owoce
wynicowania jajowodu
Zapalenie macicy, zanik jajnika
Biegunka, zmiany wokół dzioba,
Kukurydza, zboża, nastroszenie piór, zmniejszona
nasiona
nieśność, zmniejszenie grubości
słonecznika
skorupek, plamki krwiste
w jajkach, obniżenie odporności
Ścieńczenie jelit, zwyrodnienie Torby
Fabrycjusza, zwyrodnienie miąższowe
nerek i wątroby
Kukurydza, zboża,
Fusarium sp. Alternaia
nasiona
Biegunka, duszność
artenata
słonecznika
Claviceps purpurea
Zmiany anatomo-patologiczne
Zwyrodnienie miąższowe wątroby,
wodobrzusze, zwyrodnienie miąższowe
mózgu
Martwica przydatków głowowych
Zapalenie macicy, zwyrodnienie
Kukurydza, zboża i skóry kończyn, zaburzenia
miąższowe wątroby
nerwowe
surowce paszowe
cy leży dopilnowanie warunków magazynowania pasz
i komponentów paszowych.
Rozsypaną paszę na
białej kartce papieru
obserwujemy pod
światłem
penicylina, ale nie ma właściwości toksycznych w dawkach
leczniczych). Choć są produkowane przez szereg różnych
gatunków grzybów to można u większości z nich wyodrębnić pewne cech wspólne tj.:
t wszystkie są wtórnymi metabolitami grzybów najczęściej
pochodzenia białkowego,
t są termostabilne,
t są silnie aktywne nawet w małej koncentracji,
t posiadają małą masę cząsteczkową,
t są silnymi antygenami, ale nie wywołują odpowiedzi immunologicznej (brak produkcji przeciwciał w organizmie),
t organizmy zwierząt i ludzi mają powinowactwo do określonych tkanek i narządów,
t nie przenoszą się z osobnika na osobnika.
Najważniejsze właściwości mikotoksyn, z punktu widzenia producenta, dotyczą natomiast ich „szkodliwości ekonomicznej”:
t wykazują działanie immunosupresyjne, co czyni ptaki bardziej podatne na choroby oraz utrudnia uzyskiwanie odporności poszczepiennej,
t zmniejszają łaknienie oraz powodują niestrawność
– mniejsze spożycie paszy,
t obniżają przyrosty oraz podwyższają zużycie paszy na 1kg przyrostu,
t obniżają płodność i plenność ptaków.
Co sprzyja powstawaniu
mikotoksyn…
Grzyby polowe np. Fusarium sp. produkują
wtórne metabolity najintensywniej podczas
ciepłej i wilgotnej pogody. Sprzyja temu dodatkowo: wyleganie roślin, nieodpowiednie
zabiegi agrotechniczne oraz w nieodpowiednim czasie. Grzyby magazynowe (Aspergillus sp. i Penicyllium sp.) wykazują największą aktywność podczas nieodpowiedniego przechowywania ziarna lub już gotowej paszy. Grzyby
magazynowe rozwijają się najlepiej na zbożach
uszkodzonych przez szkodniki magazynowe o wilgotności
powyżej 14%. Mikroklimat sprzyjający ich wzrostowi dotyczy wilgotności względnej powietrza powyżej 70% i temperatury powyżej 15°C. W praktyce zatem w gestii hodow-
Jak ocenić pasze
i komponenty
paszowe?
W praktyce ocenienie stopnia porażenia grzybami toksyno
twórczymi za pomocą badań laboratoryjnych nie zawsze jest
możliwe. Dlatego też można ocenić pasze i komponenty paszowe za pomocą ogólnego badania organoleptycznego. Jeżeli kupujemy np. zboże to sprawdzamy w jakich warunkach
było przechowywane, w jakim okresie było młócone i w którym roku (uwaga na tzw. lata mokre). Badamy następnie wilgotność zboża. Oceniamy kolejno wygląd ogólny i zapach
(wykluczamy np. śniedź cuchnącą pszenicy). Dodatkowo
przesypując próbkę zboża z ręki do ręki badamy stopień zachwaszczenia (obecność przytuli czepnej); im więcej chwastów, tym większa wilgotność łanu i więcej grzybów. Ocenę kupionej gotowej paszy można dokonać poprzez zbadanie zapachu. Dodatkowo małą próbkę (około 50 g) można rozsypać równomiernie na białej kartce papieru A4.
Oświetlamy próbkę i oceniamy stopień zanieczyszczeń
mechanicznych.
Kiedy hodowca może
podejrzewać
mikotoksykozę…?
Zatrucia u drobiu metabolitami grzybów nigdy nie występują nagle. Dzieje się tak dlatego, iż objawy zaczynają się,
gdy dochodzi już do uszkodzenia
narządów. Ponadto objawy są
często niespecyficzne i w ogóle
nie zauważane przez producenta drobiu.
Na początku zatrucia widoczny jest spadek apetytu
i niechęć do spożywania paszy.
Ptaki często wpatrują się
w karmę, przeszukują ją i wybierają pewne jej elementy.
Widoczny jest spadek masy
ciała – szczególnie u niosek
oraz parametrów produkcyjnych np. nieśność.
Zwiększają się upadki
oraz zaczynają się pojawiać
przewlekłe postacie chorób
oportunistycznych np. kolibakterioza czy mykoplazmoza. Ciekawostką jest fakt, iż koguty reprodukcyjne karmione raz
dziennie padają częściej z powodu mikotoksykozy. Prawdopodobnie dlatego, że wygłodniałe zjadają całą dawkę pokarmową i w efekcie spożywają więcej mikotoksyn. Stada szcze-
29
surowce paszowe
pione na choroby zakaźne nie wykazują odporności a nawet zaczynają chorować na chorobę, przeciwko której były szczepione. Ze względu na biegunki dochodzi do przewlekłych hipowitaminoz, efektem tego mogą być np. zmiany
wokół dziobów. Należy zauważyć w tym miejscu, że w praktyce rzadko obserwuje się zatrucie tylko jedna toksyną. Dlatego też objawy są często mieszane. Bezpośrednie potwierdzenie zatrucia ptaków mikotoksynami dają jednak badanie sekcyjne i laboratoryjne. Najczęściej występujące mikotoksyny i objawy ich zatruć przedstawia tabela 1.
Leczenie mikotoksykoz
Po stwierdzeniu zatrucia należy działanie ukierunkować na
„dwa fronty”. Po pierwsze wyeliminować toksyny z paszy
a po drugie leczyć chore ptaki. Usunięcie toksyn można dokonać przez całkowitą zmianę paszy lub dodanie do starej
różnych dostępnych na rynku detoksykatów. Mechanizm
działania polega na absorpcji toksyn przez związki kontaktowo czynne np. glinokrzemiany, węgiel aktywny. Leczenie
ptaków dotyczy zaś regeneracji uszkodzonych narządów.
Stosuje się w tym celu preparaty zawierające: ekstrakty
z produktów fermentacji niektórych grzybów np. Saccharomyces cerevisiae; kwas cytrynowy, mlekowy, ortofosforowy, mrówkowy, pantotenowy, asparaginowy, glutamino-
30
wy; glikol propylenowy, sorbitol, witaminy, aminokwasy, mikro i makroelementy.