Calineczka

JESTEM EUROPEJCZYKIEM
BaÊniowe podró˝e
Calineczka
Dzieci kochajà baÊnie, doskonale czujà si´
w fantastycznej krainie pe∏nej bohaterów
o nadzwyczajnej mocy.
Ma∏gorzata Naro˝nik
B
aʃ – niewielki utwór o treÊci fantastycznej odgrywa wielkie znaczenie
w przygotowaniu dzieci do odbioru literatury
pi´knej i innych dziedzin sztuki w przysz∏oÊci.
BaÊnie kszta∏tujà inteligencj´ dziecka, wszechstronnie oddzia∏ujà na jego osobowoÊç. Jak ˝aden z innych gatunków literackich, wzbogacajà ˝ycie psychiczne dziecka przez pobudzanie
wyobraêni, porzàdkowanie uczuç oraz umo˝liwienie rozpoznania w∏asnych problemów
i sposobów ich rozwiàzania. Swoista logika baÊni sprzyja rozwojowi myÊlenia, uczy przewidywania i wyciàgania wniosków. Dzi´ki baÊniom
dzieci uwra˝liwiajà si´ te˝ na pi´kny j´zyk literacki i zapoznajà si´ z jego bogactwem,
a w konsekwencji zwi´ksza si´ zasób ich s∏ownictwa, w naturalny sposób nabywajà umiej´tnoÊci komunikowania si´. Obok postaci fantastycznych, zachwyt i dzieci´cà uwag´ przykuwajà losy prawdziwych, ludzkich bohaterów, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.
Postacie te posiadajà wy∏àcznie dodatnie lub
ujemne cechy charakteru. Sà dobre albo z∏e,
odwa˝ne lub tchórzliwe, skromne lub pe∏ne
pychy. Takie kontrasty pozwalajà dzieciom lepiej zrozumieç innych ludzi i zachodzàce mi´dzy nimi relacje, pozwalajà na ocen´ postaw,
7/2005
uczà dokonywaç wyborów. Niezwykle licznà
kategori´ baÊniowych postaci stanowià si∏y
przyrody, zjawiska atmosferyczne, roÊliny, minera∏y, zabawki, przedmioty codziennego
u˝ytku czy zwierz´ta, które posiadajà nadprzyrodzonà moc porozumiewania si´ ludzkà mowà oraz majà charakter i zdolnoÊç okazywania
uczuç. Postacie te, podobnie jak ludzkie, dzielà si´ na dobre i z∏e, pomagajàce bohaterom
lub planujàce ich zag∏ad´.
Dzi´ki bogactwu i ró˝norodnoÊci treÊci
oraz postaci, baÊnie rozbudzajà zaciekawienie
przedszkolaków i mogà stanowiç punkt wyjÊcia do wielu wspólnych dzia∏aƒ poznawczych.
Dzieci szybko dostrzegajà, ˝e wraz z ulubionymi bohaterami warto odkrywaç tajemnice
przyrody, przenieÊç si´ do dalekich krain,
a nawet na inne kontynenty. Pi´knà baÊnià,
którà wykorzysta∏am do uchylenia dzieciom
ràbka tajemnic o europejskiej przyrodzie by∏a
Calineczka. T´ baʃ Hansa Christiana Andersena mo˝na znaleêç na pó∏kach ksi´garskich
równie˝ pod innymi tytu∏ami: Dzieci´ elfów
czy Odrobinka.
Dzieci dobrze pozna∏y ju˝ tekst utworu
w poprzednich latach. Mia∏y wiele doÊwiadczeƒ zwiàzanych z interpretacjà treÊci w dzia∏aniach plastycznych, ruchowych i dramatycz-
[423] 39
Calineczka zdj´∏a swój pasek, jednym koƒcem
obwiàza∏a motyla...
nych. Kiedy si´gn´liÊmy do ksià˝ki po raz kolejny, mocno prze˝ywa∏y rozterki i tragedie
maleƒkiej bohaterki i jak zwykle naj˝ywiej reagowa∏y na wàtek pomocy, jakiej udziela∏y sobie nawzajem Calineczka i jaskó∏ka. W∏aÊnie
w takim momencie – kiedy jaskó∏ka ratuje Calineczk´ przed Êlubem z kretem – przerwa∏am
czytanie i zada∏am pytanie dotyczàce dalszego
ciàgu: dokàd odlecia∏y jaskó∏ka i Calineczka?
Gotowà odpowiedê, chórem da∏y wszystkie
dzieci – do ciep∏ych krajów! Spyta∏am, czy
wiedzà, które kraje sà ciep∏e i po czym to poznaç? Poniewa˝ dzieci mia∏y problem z jednoznacznà odpowiedzià, zaproponowa∏am, byÊmy poszukali ich na mapie.
Pierwszym k∏opotem by∏o ustalenie miejsca, w którym rozgrywa si´ przerwana akcja
baÊni, a tym samym oznaczenia punktu, z którego jaskó∏ka i Calineczka odlecà do ciep∏ych
krajów. SzukaliÊmy potrzebnych informacji
w dalszym tekÊcie utworu, ale niestety nie by-
40
[424]
∏o tam jasnych wskazówek. ZnaleêliÊmy tylko
wzmiank´, ˝e po weselu Calineczki i kwiatowego ksi´cia, jaskó∏ka odlecia∏a z ciep∏ych
krajów do Danii. Dzieci zacz´∏y wspominaç,
˝e widzia∏y jaskó∏ki w naszym kraju, jak by∏y
na wakacjach na wsi, ktoÊ powiedzia∏, ˝e
gniazdo jaskó∏ek wisi na jego bloku, pod balkonem sàsiadów, tak samo jak w baÊni u Pana
Andersena. Podawa∏y równie˝ inne wiadomoÊci o ptakach – ˝e nisko latajà przed deszczem
– tak mówi∏a mama, ˝e sà czarne z bia∏ym
brzuszkiem i zjadajà muchy. Trudno jednak
nadal by∏o podjàç jednoznacznà decyzj´, dokàd polecia∏a jaskó∏ka. Jedno z dzieci zaproponowa∏o W∏ochy, bo by∏o tam na wakacjach
– i opowiada∏em wam, ˝e tam by∏o bardzo ciep∏o, ktoÊ powiedzia∏ Afryka – tam te˝ jest goràco, kilkoro dzieci wspomnia∏o o Hiszpanii.
Jedna z dziewczynek doda∏a, ˝e w tym kraju
powinno byç du˝o kwiatów kwitnàcych ca∏y
rok – bo Calineczka spotka∏a królewicza
mieszkajàcego w kwiatku, inne dzieci wspomnia∏y, ˝e ros∏y tam winogrona, pomaraƒcze
i cytryny. Zaproponowa∏am zapisanie pytaƒ
dotyczàcych jaskó∏ki, na które nie znaliÊmy
wyczerpujàcych odpowiedzi. Podsun´∏am
równie˝ do rozwiàzania kolejny problem, który mo˝e pomóc nam ustaliç, gdzie toczà si´
koƒcowe sceny baÊni – czy jaskó∏ce do ˝ycia
potrzebne jest tylko ciep∏o? Na odpowiedê
nie czeka∏am d∏ugo – dzieci szybko wyliczy∏y,
˝e musi jeszcze: coÊ jeÊç i mieç wod´ do picia.
Rozda∏am dzieciom dost´pne w przedszkolu albumy i encyklopedie przyrodnicze. W poszukiwaniach informacji mia∏y kierowaç si´
przypuszczalnym wyglàdem jaskó∏ki (czarna
z bia∏ym brzuszkiem) i przygotowanym wczeÊniej na pasku papieru napisem „jaskó∏ka”.
Dzieci szybko odszuka∏y obrazki ptaków podobnych lub b´dàcych jaskó∏kami. Próbowa∏y
równie˝ odczytywaç nazwy i inne informacje
zawarte w ksià˝kach. Ka˝da ze stron by∏a
oznaczana samoprzylepnà karteczkà i przeznaczona do wspólnego sprawdzenia, po
przejrzeniu wszystkich ksià˝ek. Powsta∏ w ten
sposób swoisty bank informacji o jaskó∏kach,
który g∏oÊno odczyta∏am wszystkim dzieciom
Wychowanie w Przedszkolu
oraz kolekcja obrazków i zdj´ç. Dzieci zdziwi∏
fakt, ˝e jaskó∏ka, jako ptak pospolicie wyst´pujàcy na ca∏ym naszym kontynencie, mo˝e
mieszkaç i budowaç gniazdo w ka˝dym europejskim kraju – w Danii, Polsce, we W∏oszech.
Wiele radoÊci wzbudzi∏y informacje potwierdzajàce ich wczeÊniejsze wypowiedzi: niektóre
jaskó∏ki (dymówka i oknówka) zak∏adajà
gniazda w kszta∏cie kuli, pod dachami domów
i budujà je z ziemi sklejonej Êlinà. Wzmianka
o tym, ˝e jaskó∏ka brzegówka wygrzebuje nory
d∏ugie na 50 – 60 cm w urwiskach ziemnych na
brzegu rzeki i pod ziemià zak∏ada gniazdo, wyda∏a si´ dzieciom nieprawdopodobna. Potwierdzi∏y si´ te˝ ich przypuszczenia, ˝e jaskó∏ki ˝ywià si´ wy∏àcznie schwytanymi w locie
owadami. Jako ptaki w´drowne, jaskó∏ki w poszukiwaniu pokarmu przenoszà si´ bardzo odleg∏e od siebie miejsca na naszym kontynencie
i nawet poza jego granice. Najcz´stszym kierunkiem migracji tych ptaków jest Afryka,
Azja i po∏udniowa Europa. Ta ostatnia wiadomoÊç zosta∏a przyj´ta przez dzieci okrzykiem –
WiedzieliÊmy!
Decyzjà grupy, ciep∏ym krajem, do którego
odlecia∏y jaskó∏ka i Calineczka, zosta∏y W∏ochy. Dzieci przypomnia∏y sobie treÊç rozmów
o wakacyjnych wyjazdach i mia∏y pewnoÊç, ˝e
roÊnie tam du˝o kwiatów i innych pi´knych roÊlin, a ciep∏o bywa nawet w zimie, wi´c jaskó∏ka nie mia∏aby tam k∏opotu ze znalezieniem
po˝ywienia, czyli owadów. SprawdziliÊmy
w Encyklopedii, ˝e W∏ochy sà paƒstwem s∏ynàcym z upraw winogron, rosnà tam równie˝ pomaraƒcze i cytryny, a temperatura, nawet zimà,
nie spada poni˝ej zera. Dzieci wybra∏y kilka
mo˝liwych dróg jesiennej w´drówki ptaka
z Danii do W∏och oraz wiosennego powrotu
z W∏och do Danii, do domu Pana Andersena
i oznaczy∏y je na mapie kolorowymi tasiemkami. Odczytywa∏y nazwy krajów, które jaskó∏ka
b´dzie mija∏a, dopowiada∏y – co mo˝e ciekawego zobaczyç, patrzàc na ziemi´ z góry. Pojawi∏y si´ równie˝ g∏osy, ˝e jaskó∏ka mog∏a zraniç
skrzyd∏o podczas przelotu nad Polskà i w∏aÊnie
wtedy spotka∏a Calineczk´. Potwierdzeniem
takiej wersji by∏y stwierdzenia – bo u nas te˝ ˝y7/2005
Wreszcie stan´∏a przed drzwiami domu polnej myszy...
jà ropuchy, krety i chrabàszcze, a na ∏àce mo˝na
spotkaç kolorowe motyle i polne myszy…Jeszcze
kilka dni trwa∏y poszukiwania przyrodniczych
ciekawostek o jaskó∏kach i innych zwierz´cych
bohaterach wyst´pujàcych w baÊni. Literacka
fikcja Andersena przeplata∏a si´ z encyklopedycznymi informacjami i doÊwiadczeniami
dzieci. Cz´sto wracaliÊmy z tego powodu do
tekstu baÊni, a wàtek przyrodniczy doda∏ tym
powrotom nowych wartoÊci. *
Ilustracje pochodzà z ksià˝ki: H. Ch. Andersen,
BaÊnie, przek∏ad S. Mirandoli, Poznaƒ b.r.w., Wydawnictwo Polskie R. Wegner.
MA¸GORZATA NARO˚NIK
doradca metodyczny wychowania
przedszkolnego, nauczycielka
Przedszkola nr 82 w Warszawie
[425] 41