Fitoterapia zaka - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Fitoterapia zaka - Farmaceutyczny Przegląd Naukowy

Materiał promocyjny
Nr 2/2008
Problem
suchej skóry i jej pielêgnacji u dzieci i niemowl¹t
Fitoterapia zaka¿eñ uk³adu moczowego
ze szczególnym uwzglêdnieniem ¿urawiny
Phytotherapy of urinary system infections, with special
reference to cranberry
Lek. med. Jerzy Malczyk
Specjalista urolog
Kierownik Pracowni Litotrypsji WSS im. L. Rydygiera
Streszczenie
Zakażenie układu moczowego (ZUM) obejmuje
wiele stanów chorobowych spowodowanych wtargnięciem drobnoustrojów do dróg moczowych. Zakażenie może pojawić się w każdym jego odcinku,
a infekcje układu moczowego należą do nieprzyjemnych i krępujących dolegliwości.
Przyczyną infekcji układu moczowego są w większości bakterie wchodzące w skład prawidłowej flory jelitowej człowieka. Za 75-80% wszystkich zakażeń odpowiada pałeczka okrężnicy (E.coli). Właściwa terapia zakażenia układu moczowego (ZUM)
powinna prowadzić do szybkiego zahamowania
wzrostu i całkowitej eradykacji patogenu. Pacjentom z typowymi, umiarkowanymi lub łagodnymi
objawami zakażenia układu moczowego można polecić dostępne bez recepty preparaty pochodzenia
roślinnego.
Abstract
Urinary system infection (USI) is a term including
numerous diseases caused by the penetration of
micro-organisms into the urinary tract. Infections
may appear in every section of the tract, and they are
unpleasant and embarrassing.
Most of the urinary system infections are caused
by bacteria constituting a normal human intestinal
flora. 75-80% of all infections are attributed to colon
bacillus (E.coli). Proper therapy of the USI should
lead to the rapid inhibition of growth and complete
eradication of a pathogen. Patients with typical,
moderate to mild symptoms of urinary system
infection should be recommended herbal
preparations available over-the-counter.
słowa kluczowe: zakażenie układu moczowego, terapia zakażenia układu moczowego, żurawina.
k ey words: urinary system infection, therapy of
urinary system infection, cranberry.
Układ moczowy jest delik
atny i podatny na indelikatny
fek
cje. Zak
ażenie układu moczowego (ZUM) obejfekcje.
Zakażenie
muje wiele stanów chorobowych spowodowanych
wtargnięciem drobnoustrojów do dróg moczo
moczo-wych. Zak
ażenie może pojawić się w kkażdym
ażdym jego
Zakażenie
odcink
u, a infek
cje układu moczowego należą do
odcinku,
infekcje
nieprzyjemnych i krępujących dolegliwości.
Najprościej zak
ażenie układu moczowego możzakażenie
na podzielić na:
ażenia dolnego odcink
• zak
zakażenia
odcinkaa dróg moczowych
– cewk
cewkaa moczowa, pęcherz moczowy;
• zak
ażenia gór
nego odcink
zakażenia
górnego
odcinkaa dróg moczowych
– nerk
a, układ kielichowo
-miedniczk
owy
olinerka,
kielichowo-miedniczk
-miedniczkowy
owy,, ok
okolica okołonerkowa.
Przyczyną infek
cji układu moczowego są w
infekcji
copyright © 2008 P.G.K. Media Polska,
ISSN 1425-5073
więk
szości bakterie wchodzące w skład prawidło
większości
prawidło-wej flor
a. Za 75-80% wszystfloryy jelitowej człowiek
człowieka.
kich zak
ażeń odpowiada pałeczk
E.co
zakażeń
pałeczkaa okrężnicy ((E.co
E.co-li
). W pozostałych przypadk
ach winę ponoszą bakli).
przypadkach
terie gramm-ujemne: Proteus
Proteus,, Klebsiella
Klebsiella,, Entero
Entero-bacter
śród bakterii gramm-dodatbacter,, Pseudomonas
seudomonas.. W
Wśród
nich przyczyną zak
ażeń bywa najczęściej pacior
zakażeń
pacior-Enterococcus
owiec
k owiec kkałowy
ałowy ((Enterococcus
gronkowiec
Enterococcus)) oraz gronk
biały ((Staphylococcus
Staphylococcus albus
). Zak
ażenia grzybicze
albus).
Zakażenia
w ostatnim czasie, z racji powszechnego stosowania antybiotyk
ów
antybiotyków
ów,, zdarzają się coraz częściej.
Zakażenie układu moczowego jest w okresie dzieciństwa jedną z najczęstszych postaci chorób bakteryjnych, drugą po zakażeniach układu oddechowego.
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
##
FITOTERAPIA ZAKA¯EÑ UK£ADU MOCZOWEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM ¯URAWINY Nr 2/2008
W 1-szym miesiącu życia ZUM częściej występuje u
chłopców, natomiast po 1-szym roku życia zwiększa
się przewaga zachorowań wśród dziewczynek. W okresie niemowlęcym bakterie w moczu stwierdza się u ok.
1% dziewczynek i 1-2,7% chłopców, w okresie przedszkolnym – odpowiednio u 0,8% i 0,2% badanych, a
w wieku szkolnym – u 1,3-2,4% dziewcząt i 0,02%
chłopców. Odsetek ZUM u kobiet wyraźnie wzrasta
w okresie podejmowania współżycia seksualnego, tj.
na ogół między 20-tym a 30-tym rokiem życia.
Wśród dzieci chorujących na ZUM wady zaporowe stwierdzano u 10% chłopców i 2% dziewczynek.
Zauważono, że nawroty ZUM są najczęstsze u dzieci
do 1-go roku życia, ich liczba zmniejsza się po 11tym roku życia, a następnie nieco się zwiększa po 16tym roku życia.
Kobiety, z uwagi na uwarunkowania anatomiczne
(m.in. krótsza i szersza niż u mężczyzn cewka moczowa, bliskość ujścia cewki moczowej, pochwy i odbytnicy), są wysoce predysponowane do ZUM. Ocenia
się, że w populacji żeńskiej do 50-go roku życia zakażenia układu moczowego występują kilkadziesiąt nawet do 50 razy częściej niż w populacji męskiej. U
ponad 10% młodych, aktywnych seksualnie kobiet
zakażenie układu moczowego pojawia się przynajmniej
raz w roku. Zapadalność zaczyna wyrównywać się dopiero po 50-tym roku życia, kiedy to proces starzenia
się organizmu, spadek odporności, a także często
występujący przerost gruczołu krokowego sprawiają,
że infekcje te pojawiają się u mężczyzn prawie tak samo
często jak u kobiet.
Podstawowym objawem choroby są dolegliwości występujące podczas oddawania moczu. Najczęściej pacjenci uskarżają się na pieczenie, ból lub kłucie w cewce moczowej, zwłaszcza w czasie oddawania
moczu. Inne objawy to bolesne i ciągłe parcie na mocz,
częste oddawanie moczu w małych ilościach, czasem
nawet po kilka kropli, bóle w okolicy łonowej lub
w dole brzucha, czasem bóle w okolicy nerek. Mocz
może być mętny, czasem podbarwiony krwią.
Zakażenia układu moczowego mogą przebiegać
również w sposób bezobjawowy. Szczególnie u osób
starszych, wyniszczonych, z obniżoną odpornością.
Objawy takie jak pieczenie, świąd i ból przy oddawaniu moczu, są wprawdzie uciążliwe dla pacjenta,
lecz nie są objawami groźnymi - świadczą o zakażeniu
umiejscowionym w dolnym odcinku dróg moczowych.
Szczególną uwagę należy zwrócić na pojawienie się
gorączki, często z dreszczami, ból podczas oklepywania okolicy nerek, tępy ból pleców, a u dzieci także
brak apetytu, nudności, wymioty, ból brzucha. Wy-
#$
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
mienione wyżej objawy mogą świadczyć o zapaleniu
nerek, które niesie ze sobą poważne konsekwencje
zdrowotne. Po zauważeniu wymienionych dolegliwości należy niezwłocznie udać się do lekarza.
zakażenia
Właściwa terapia zak
ażenia układu moczowego (ZUM) powinna prowadzić do szybkiego zahamowania wzrostu i całkowitej eradykacji patogenu. Niewłaściwie dobrany czy niewłaściwie stosowany lek
może być przyczyną komplikacji i nawrotu zakażenia.
Dobierając lek, należy mieć na uwadze stan kliniczny chorego, właściwości farmakokinetyczne preparatu (dobra dystrybucja oraz w przypadku ZUM
wysokie stężenie w drogach moczowych), zakres działania (wysoka aktywność w stosunku do stwierdzonego patogenu) oraz potencjalne ryzyko działań niepożądanych.
Wybór leku może być dokonany spośród następujących grup:
• chemioterapeutyki – trimetoprim, nitrofurantoina i furazydyna, kwas pipemidowy, kwas nalidiksowy, fluorochinolony;
• antybiotyki – penicyliny półsyntetyczne (np.
amoksycylina), cefalosporyny (np. cefaleksyna, aksetyl cefuroksymu), fosfomycyna oraz antybiotyki aminoglikozydowe (np. gentamycyna czy tobramycyna);
• przy nawracających infekcjach dróg moczowych
– leki zawierające antygeny bakteryjne.
Pacjentom z typowymi, umiarkowanymi lub łagodnymi objawami zakażenia układu moczowego można
polecić dostępne bez recepty preparaty pochodzenia
roślinnego. Surowce zielarskie przeżywają renesans.
Do niedawna, wiedza na temat środków pochodzenia
roślinnego opierała się na doświadczeniu i tradycji
ludowej. Z biegiem lat, dzięki wprowadzeniu nowoczesnych metod analitycznych i farmakodynamicznych,
służących do oceny substancji leczniczych, dostarczano coraz więcej danych na temat działania i skuteczności terapeutycznej i prewencyjnej samych roślin oraz
preparatów z nich wytwarzanych.
Dotychczasowe badania fitochemiczne i farmakologiczne doprowadziły do weryfikacji wielu zapożyczonych z medycyny ludowej roślinnych środków leczniczych. Szereg sprawdzonych surowców roślinnych,
na podstawie najnowszych wyników badań naukowych, okazało się w dalszym ciągu użytecznych w medycynie.
Na rynku farmaceutycznym jest wiele preparatów
dostępnych bez recepty, które mogą być stosowane z
copyright © 2008 P.G.K. Media Polska,
ISSN 1425-5073
Nr 2/2008
copyright © 2008 P.G.K. Media Polska,
ISSN 1425-5073
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
#%
FITOTERAPIA ZAKA¯EÑ UK£ADU MOCZOWEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM ¯URAWINY Nr 2/2008
powodzeniem w zakażeniach układu moczowego. Zawierają one np. salicylan fenylu w skojarzeniu z metenaminą (Urosal) lub wyciąg z konika morskiego, korzenia żeń-szenia, liścia ortosyfonu oraz błękit metylenowy (Ginjal) czy wyciąg z korzenia pietruszki, naowocni fasoli, liścia brzozy, koszyczka rumianku, liścia borówki brusznicy oraz kwas cytrynowy, cytrynian sodu i cytrynian potasu (Urosept).
Wśród składników wielu innych obecnych na rynku preparatów (Nefrosept, Urogran, Urosan, Uverex)
występują takie surowce, jak: liść brzozy, kłącze perzu,
korzeń wilżyny, korzeń i liść pietruszki, ziele i liść
pokrzywy, korzeń mniszka czy liść mącznicy lekarskiej.
Preparaty te wykazują słabe działanie rozkurczowe,
moczopędne, przeciwzapalne, ściągające, przeciwbakteryjne i dlatego są wykorzystywane leczniczo i zapobiegawczo.
Szczególnie istotne właściwości lecznicze w zak ażeniach układu moczowego przypisuje się obecnie żurawinie (Uro Up).
W Polsce spotykana jest dziko rosnąca żurawina
błotna (Vaccinium oxycoccus). Gatunkiem uprawnym,
występującym rdzennie na północy kontynentu amerykańskiego jest żurawina wielkoowocowa (Vaccinium
macrocarpon). Oba te gatunki mają czerwone owoce
o charakterystycznym kwaśnym smaku. Żurawiny od wielu lat stosowane były do leczenia
zapaleń dróg moczowych, kamicy nerkowej i jako środek wzmacniający odporność organizmu. Badania
naukowe, doświadczalne i kliniczne przeprowadzone
w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie dowiodły, że sok
z żurawin może stanowić w tym schorzeniu skuteczną alternatywę dla leków przeciwbakteryjnych. Związki roślinne zawarte w żurawinie zmniejszają przyczepność bakterii E. Coli do nabłonk
nabłonkaa dróg mo
mo-czowych i ograniczają namnażanie się tych bakterii, nie czyniąc przy tym spustoszenia wśród zamieszk
ujących jelita pożytecznych drobnoustrojów
mieszkujących
drobnoustrojów,,
czego nie można powiedzieć o chemioterapeutyk ach
ach. Skraca to okres choroby i zapobiega kolejnym
infekcjom. Żurawina znajduje, więc coraz szersze zastosowanie w leczeniu zapaleń pęcherza i łagodnych
zakażeń układu moczowego. Warto nadmienić, że
owoc ten nie powoduje zakwaszania moczu, lecz
go alk
alizuje i może być bezpiecznie stosowany
alkalizuje
przez chor ych na kkamicę
amicę moczową, a nawet po
po-winien być przez nich zażywany przewlekl
e, celem
przewlekle,
zapobiegania nawrotowi kkamicy
amicy
amicy.
Preparaty zawierające żurawinę rozpuszczają kamienie zawierające moczany i przerywają napady kolek
nerkowych. Wyniki badań wykazują bowiem, że większość złogów tworzy się, gdy mocz jest kwaśny, bo
#&
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
tylko w takim środowisku wytrącają się kryształy kwasu
moczowego, stanowiące jądro najczęstszych złogów
szczawianowo-wapniowych. Odkwaszanie moczu stanowi więc podstawowy sposób profilaktyki i leczenia, szczególnie istotny w tych przypadkach, kiedy
dieta obfituje w białko pochodzenia zwierzęcego. Picie dużej ilości soku żurawinowego alkalizuje mocz i
rozpuszcza kamienie zawierające moczany. Innymi
słowy, podstawową profilaktyk
profilaktykąą ludzi ze skłonno
skłonno-amicy nerk
owej jest alk
alizowanie mo
ścią do kkamicy
alkalizowanie
mo-nerkowej
czu. Żurawina, ze względu na dodatkowe właściwości ograniczające wzrost bakterii chorobotwórczych jest wsk
azana do tego celu
wskazana
celu.
U pacjentów regularnie stosujących preparaty na
bazie żurawiny obserwuje się mniej incydentów zapalnych w obrębie układu moczowego oraz mniejsze
zużycie leków przeciwbakteryjnych. Mechanizm tego
działania tłumaczy się zmniejszeniem przez związki
zawarte w żurawinie zdolności adhezyjnych bakterii
do nabłonka pęcherza moczowego.
Pacjentowi należy również doradzić zwiększenie
spożycia płynów do 3-5 litrów na dobę, przyjmowanie witaminy C i płynów zakwaszających mocz, np.
soku z żurawin. Jeśli pomimo przyjmowania przez 23 dni zaleconego preparatu objawy nie ustępują, należy przekonać pacjenta do wizyty u lekarza i wykonania posiewu moczu.
Należy również dodać, że owoce żurawiny mają
dużą wartość odżywczą, smakową i leczniczą. Są one
bogatym źródłem witaminy A i C, witamin z grupy
B-kompleks (B1, B2, B6). Zawierają karotenoidy, sole
mineralne, kwasy organiczne, a zwłaszcza kwas ascorbinowy i cytrynowy, które mają działanie przeciwgorączkowe i wzmacniające siły odpornościowe organizmu. Jagody żurawiny zawierają również pektyny, garbniki, polifenole i antocyjany. Właściwości aseptyczne
wynikające z obecności kwasu benzoesowego powodują nadzwyczajną zdolność przechowywania się owoców. Owoce żurawiny zawierają tak wiele tak różnych
cennych składników dla zdrowia człowieka, że zaliczana jest do podstawowych roślin leczniczych. Napoje żurawinowe gaszą pragnienie w gorączce i orzeźwiają. Żurawina oprócz działania wzmacniającego,
ułatwia trawienie, korzystnie wpływa na pracę jelit
i pobudza pracę trzustki, co jest szczególnie ważne
dla osób chorych na cukrzycę. Przetwory z żurawiny
należy polecić nadciśnieniowcom oraz chorym na jaskrę.
Specyfika preparatów pochodzenia roślinnego polega na tym, że na ogół żaden z ich pojedynczych składników nie odpowiada w całości za skuteczność kliniczną. Nawet w przypadku surowców i ekstraktów,
copyright © 2008 P.G.K. Media Polska,
ISSN 1425-5073
Nr 2/2008 FITOTERAPIA ZAKA¯EÑ UK£ADU MOCZOWEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLÊDNIENIEM ¯URAWINY
których składnikom powszechnie przypisuje się samodzielną odpowiedzialność za działanie, wiadomo,
że poszczególne wyizolowane składniki czynne mogą
wykazywać inne działanie niż dany ekstrakt.
W aptek
ach i sklepach zielarskich dostępne są
aptekach
preparaty z żurawin w postaci sok
u, kkapsułek,
apsułek,
soku,
a także herbat. Owoce żurawiny można spożywać
również w postaci kompotów, konfitur, dodatków do
mięsa, ponieważ owoc niewiele traci ze swych odżywczych i leczniczych wartości, nawet po przetworzeniu.
Podstawową przewagą preparatów roślinnych nad
chemioterapeutykami jest brak poważniejszych działań niepożądanych. Wiele z konwencjonalnych leków
mimo dobrej skuteczności, ma mnóstwo działań niepożądanych, a niektóre przy dłuższym stosowaniu
powodują uzależnienia. Fakty te często eliminują je z
codziennego zastosowania. Dlatego godną polecenia
alternatywą dla leków allopatycznych są preparaty
pochodzenia roślinnego.
Zak
ażenia dróg moczowych są jednymi z najZakażenia
cji, z jakimi zgłaszają się po porainfekcji,
częstszych infek
dę pacjenci. Nie leczone lub niewłaściwie leczone
zakażenie układu moczowego może doprowadzić do
bardzo poważnych powikłań, takich jak trwałe uszkodzenie nerek, przedostanie zakażenie całego organizmu bakteriami, które początkowo były obecne tylko
w drogach moczowych lub przejście choroby w stan
przewlekły.
Żurawina nie tylko wspomaga leczenie zapalenia
układu moczowego, ale również wspomaga profilaktykę nawracających postaci ZUM oraz leczenie tych
infekcji, które wywołane są przez trudne do zwalczenia bakterie o właściwościach lekoodporności.
copyright © 2008 P.G.K. Media Polska,
ISSN 1425-5073
PIŒMIENNICTWO:
1. Schmidt D.R., Sobota A. E.: An examation of the
antiadherence activity of canbeery juice on urinary
and nonurinary bacterial isolates, Microbios. 1988;
55: 173-181.
2. Weiss E.L, Lev-Dor R., Kashamn Y., GoldharJ.,
Sharon N., Ozeki.: Inhibiting interspeciescoaggregation of plaque bacteria with a canbeery juice constituent, J. Am. Dent. Assoc. 1998; 129: 17191723.
3. Wilson T., Porcari J. P., Harbin D.: Cranberry extract
inhibitis low dentisity pipoprotein oxidation. Life Sci.
1988; 62: PL381-PL386.
4. Morris N.S., Stickler D. J.: Does drinking canbeery
juice produce urine inhibitory to the devwlopment
of crystalline catheter-block Protetus mirabilis biofilms? BJU Int. 2001; 88: 192-197.
5. Reid G., Hsiehl J., Potter P.: Canbeery juice consumption may reduce biofilms on uroepithelial cells:
pilot study in spinal cord injured patients, Spinal
Cord 39: 26-30, 2001.
6. Duława J.: Zakażenia układu moczowego. Vademecum Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków
1998.
7. Tolhoff-Rubin N.E., Rubin R.H.: Therapy of urinary tract infection. : Therapy in Nephrology and
Hypertension; Eds: H.R. Brady, C.S. Wilcox, W.B.
Sanders Company, Philadelphia 199: 331-6.
8. Duława J.: Zakażenia układu moczowego. w: Nefrologia praktyczna. red: Z. Hruby. Biblioteka Lekarza Praktyka 11, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2001: 145-60.
Farmaceutyczny
Przegl¹d Naukowy
#'