FULL TEXT

ibu
tio
np
roh
ibit
This copy is for personal use only - dist
-
dis
tr
on
ly -
Normy erotyczne w Torze i w Koranie
-
se
op
y is
for
pe
rso
na
lu
Jest to praca o charakterze eksploracyjnym, która może stać się zalążkiem pogłębionych studiów, sama jednak do takiego miana nie pretenduje. To analiza porównawcza
Tory i Koranu, rzadziej innych pism islamu czy judaizmu, pod kątem seksualności.
Podstawowe, użyte w niniejszej pracy terminy to erotyzm, który będziemy rozumieć jako zbiór zachowań seksualnych, nie ograniczając ich jedynie do aktów
płciowych (np. masturbacja)1, oraz norma, czyli „oczekiwanie dotyczące sposobu
postępowania”2. We współczesnej psychologii zachowania seksualne dzieli się na
patologiczne i normalne, przy czym oś patologia–norma to kontinuum. Oznacza
to, że dane zachowanie może być bardziej lub mniej patologiczne3, co często nie
znajduje odbicia w naukach religijnych, gdzie podział norma–dewiacja jest dychotomiczny. Pod pojęciem norm erotycznych rozumieć będziemy zbiór tolerowanych
i akceptowanych form zachowań seksualnych.
Profesor Maria Beisert rozróżnia dwa terminy, seksualność i erotyzm, stwierdzając, że erotyzm akcentuje aspekt psychiczny, a seksualność biologiczny, zob. M. Beisert, W poszukiwaniu
modelu seksualności człowieka, [w:] Seksualność w cyklu życia człowieka, pod red. eadem, Warszawa 2006, s. 8–9.
2
Słownik socjologii i nauk społecznych, pod red. G. Marshall, przeł. A. Kapciak et
al.,Warszawa 2005.
3
M. Beisert, op. cit., s. 11–12.
is c
1
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
Piotr Gibner
Seks jako prokreacja
199
„Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię”
-
Rdz 1, 28; Rdz 9,14
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Nakaz płodności, tak w stosunku do ludzi, jak i całej przyrody, występuje w Torze
w wielu miejscach (np. Rdz 1,22; Rdz 1,28; Rdz 9,1). Jest to jeden z podstawowych
warunków małżeństwa. Wyraźnie podkreśla się tu rolę prokreacji w seksie małżeńskim, chociaż zgodnie z drugim opisem stworzenia człowieka Bóg „obarczył (...)
niezmiernie wielkim trudem (...) brzemienności” Ewę dopiero wygnawszy protoplastów ludzkości z ogrodu Edenu (Rdz 3,16). Oznacza to, że akty płciowe przed
wygnaniem Adama i Ewy (Rdz 2,24) nie pełniły pierwotnie funkcji rozmnażania.
Płodność jest bardzo ważnym aspektem życia społecznego. Mężczyzna, który
w jakiś sposób stracił członek lub ma zmiażdżone jądra, musi zostać wykluczony
ze społeczności Izraela (Pwt 23,2), chociaż z drugiej strony Saraj (późniejsza Sara)
była niepłodna już w momencie zamążpójścia (Rdz 11,30), a przecież Bóg akceptował jej związek z Abramem. Bezpłodność jest całkowicie niezależna od człowieka,
jest wolą bożą. To Bóg „zamknął łono” Saraj (Rdz 16,2), co jednak nie oznacza
„społecznej bezpłodności”. Kobieta mogła stać się matką, jeżeli niewolnica została
zapłodniona przez jej męża i zaraz po urodzeniu dziecko zostało umieszczone na jej
kolanach (Rdz 16,3-5; Rdz 30,1-4). Saraj stwierdza, że po menopauzie nie wyobraża
sobie „odczuwania rozkoszy” (Rdz 18,12), z czego wywnioskować można, że małżeństwo z kobietą niepłodną było wolne od seksu.
Tora i Koran zakazują seksu z kobietą w okresie miesięcznym. Koran jednak,
w przeciwieństwie do Tory (Kpł 15,19-24; Kpł 18,19), nie zakazuje mężczyznom
kontaktów z kobietami w okresie menstruacji (II, 222), co oznaczać może, że pieszczoty bez aktu płciowego nie są zabronione. Zgodnie z przekazami historycznymi
Prorok pieścił swoją żonę Aiszę, mimo że miała miesiączkę5. Inny dowód z życia
Mahometa, który świadczyć może o tym, że prokreacja nie była jedyną funkcją erotyzmu, to fakt, iż deklarował odbywanie tak zwanych stosunków przerywanych
(wytrysk pozawaginalny – az azl)6. W Koranie nie znajdujemy potępienia antykoncepcji, którą wiele szkół Islamu uznaje za dopuszczalną, a nawet przez dwa lata po
narodzinach dziecka niezbędną (chociażby szkoła Al-Ghazali’ego7), zgodnie z ajatem: „Matki pragnące w pełni wykarmić swoje dzieci, będą je karmiły przez całe
Wszystkie cytaty z Tory według: Biblia Tysiąclecia, tłum. W. Borowski et al., wyd. 3 popr.,
Poznań–Warszawa 1980.
5
Sex and Sexuality in Islam, Muslim Women’s League, http://www.mwlusa.org/publications/
essays/sexuality.html, 3.05.2007.
6
Ibidem.
7
Sensitive Issues Pertaining to Sex, http://www.themodernreligion.com/misc/sex/sex_queries.
htm, 7.05.2007.
is c
4
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
ibu
tio
np
roh
ibit
This copy is for personal use only - dist
Normy erotyczne w Torze i w Koranie
ibu
tio
np
roh
ibit
dis
tr
dwa lata”8 (II,233). W Torze znajdziemy negatywną ocenę takich praktyk: „Onan
marnował nasienie [wylewając] na ziemię (...). Złe było w oczach Pana to, co on
czynił, i dlatego zesłał na niego śmierć” (Rdz 38,9-10). Zgodnie z Torą wytrysk zawsze powoduje nieczystość rytualną (Kpł 15,16-18). Można z tego wyciągnąć wniosek, że Tora w o wiele większym stopniu sprowadza akt płciowy do jego funkcji
rozrodczej. Korzystając znowu z terminologii opracowanej przez Emila Durkheima,
możemy uznać, że społeczeństwa o solidarności mechanicznej, a takim społeczeństwem Żydzi z pewnością w okresie pisania Tory byli, są w sferze erotyzmu o wiele
bardziej zorientowane na podtrzymanie rodu niż te wykazujące solidarność organiczną9, którym być może tak zunifikowane społeczeństwo arabskie w VII wieku nie
było, jednak wykazywało jego elementy (chociażby indywidualna eschatologia).
ly -
Małżeństwo a życie erotyczne
„(...) a którzy pożądają inne, poza nimi,
są występni”
on
This copy is for personal use only - dist
-
Piotr Gibner
-
se
XXIII,7
Wszystkie cytaty z Koranu według: Koran, przeł. J. Bielawski, Warszawa 1986.
Słownik socjologii…
10
E. Rotter, G. Rotter, Wenus, Maria, Fatima, przeł. E. Cieślik, Gdynia 1997, s. 101.
11
Ibidem.
8
9
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
Zarówno Tora (Pwt 22,22), jak i Koran (IV,15) jasno stwierdzają, że seks pozamałżeński jest grzechem. Istnieje od tego wyjątek, dotyczy on jednak tylko mężczyzn.
Żonaci mężczyźni mogą uprawiać seks z niewolnicami (Rdz 16,3-5; Rdz 30,1-4)
nazywanymi w Koranie „tym czym zawładnęła wasza [męska] prawica” (XXIII,6).
W obu księgach mamy do czynienia z poligynicznym modelem małżeństwa. W Torze nie znajdujemy ograniczeń co do ilości żon, z których mąż może każdą traktować zgodnie z własnym uznaniem, również w sferze erotyzmu (Pwt 21,15). Mahomet według niektórych podań posiadał nawet trzynaście żon równocześnie10, był to
jednak przywilej Wybrańca, gdyż Koran jako najwyższą możliwą liczbę żon podaje
cztery (IV,3). W Koranie wielożeństwo to niemal nakaz, jednak jeżeli mężczyzna
obawia się, że mógłby faworyzować jedną z małżonek, może pozostać w związku
monogamicznym (jak sam Prorok przez 25 lat swojego życia11) lub zdecydować się
na współżycie z niewolnicami (IV,3). Koran stwierdza, że niemożliwe jest traktowanie każdej żony równo sprawiedliwie, jednak należy do tego dążyć, nie rezygnując
całkowicie z pożycia z żadną z nich (IV,129).
Obie księgi ograniczają również dobór partnerów. W Księdze Kapłańskiej występuje jasne ograniczenie endogamii. I tak, nie można „odsłaniać nagości” (uprawiać
seksu), czyli również nie wolno wchodzić w stan małżeński z ojcem, matką, macochą, siostrą, rodzeństwem przyrodnim, wnukiem, wnuczką, ciotką, wujem, synową,
bratową (wyjątek stanowi prawo lewiratu opisane w Pwt 25,5-10), mężczyzna nie
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
200
ibu
tio
np
roh
ibit
201
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
może jednocześnie współżyć z matką i jej córką z innego związku (Kpł 18,6-16;
Pwt 25,5-10). Koran rozwija tą listę o zakaz ożenku z dwoma siostrami jednocześnie (IV,23). Tora nie zakazuje małżeństwa z ludźmi spoza społeczności żydowskiej, występuje jednak duża presja społeczna jeżeli chodzi o takie związki. Żydzi to społeczeństwo matrylinearne, więc zgodnie z Torą dzieci Żyda i nieżydówki pozostaną
„mieszańcami” jeszcze nawet w dziesiątym pokoleniu (Pwt 23,3). Koran jest w tej
sferze bardziej restrykcyjny. Jest napisane: „I nie żeńcie się z kobietami, które czczą
bożków, dopóki one nie uwierzą” (II,221), co całkowicie zabrania ożenku z pogankami, mężczyzna ma również moralny nakaz „ratowania” wierzącej od współżycia
z politeistą (LX,10). Zakazy te nie dotyczą jednak monoteistów: „I kobiety cnotliwe
spośród tych, którym została dana Księga przed wami” (V,5). Owe narody Księgi, lub raczej Ksiąg, to chrześcijanie, izraelici, a być może i zaratusztrianie znani
w czasach działalności Mahometa. Co prawda, w Torze występują większe restrykcje w doborze partnerów, dotyczą jednak one kapłanów, np. zakaz ślubu z wdowami
czy rozwódkami (Kpł 21,14).
„Ku twemu mężowi będziesz kierowała swe pragnienia, on zaś będzie panował
nad tobą” (Rdz 3,16) czytamy w Torze. Wywnioskować możemy z tego, że wyższość potrzeb mężczyzny dotyczy również sfery erotyzmu. Podobne stanowisko odnajdujemy w Koranie, gdzie przeczytać możemy, że żony „są dla was [wyznawców]
polem uprawnym. Przychodźcie więc na wasze pole, jak chcecie, i czyńcie pierwej
coś dobrego dla samych siebie” (II,223), co w ramach małżeństwa zdaje się zezwalać mężczyźnie na realizację wszystkich jego fantazji erotycznych, ze zbliżeniami
oralnymi i analnymi włącznie, poza okresem pielgrzymek – hadżdż i umra (II,197),
a w ramadan tylko w nocy (II,187). I chociaż w Islamie seks oralny i wspólna masturbacja małżonków rzeczywiście nie są zakazane, tak kontakty analne są całkowicie potępiane, co jednak nie wynika z Koranu, lecz z hadisów12. W pismach apokryficznych znajdziemy nakaz zapewniania kobiecie orgazmu13, jednak w Koranie nie
ma o tym mowy.
Dodać należy również, że obie księgi dopuszczają możliwość rozwodu i ponownego zamążpójścia (Pwt 24,1-4). Temu tematowi jest poświęcona cała sura „Rozwód” (LXV).
A. Kasem, Sex and Sexuality in Islam, http://www.islamreview.com/articles/sexinislam.shtml, 9.05.2007.
13
Ibidem.
12
Th
This copy is for personal use only - dist
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Normy erotyczne w Torze i w Koranie
Cudzołóstwo i seks przedmałżeński
„Nie będziesz cudzołożył”
Wj 20,14; Pwt 5,18
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Tak Tora, jak i Koran zakazują cudzołóstwa. W Torze przewidziana kara za nakrycie
na cudzołóstwie to śmierć obojga niewiernych (Pwt 22,22). Dodać należy, że niekoniecznie trzeba nakryć partnerkę na zdradzie. Jeżeli kobieta została ofiarowana
mężczyźnie i podczas pierwszego stosunku seksualnego nie stwierdził defloracji,
to kobiecie grozi ukamienowanie (Pwt 22,21). Jedyna metoda weryfikacji takiego
oskarżenia to dostarczenie starszyźnie prześcieradła ze śladami krwi (błona dziewicza), wtedy postępowanie winno być umorzone, a młody mąż powinien zapłacić
odszkodowanie ojcu swojej żony (Pwt 22,15-17). Seks przedmałżeński nie jest karany, jednak mężczyzna, który współżył z dziewicą (nie ma mowy o rozwódkach
czy wdowach), ma później – jeśli został nakryty – obowiązek poślubienia jej i zapłacenia jej ojcu pięćdziesiąt sykli, i nie ma później możliwości rozwodu z nią (Pwt
22,28-29). Jeżeli jednak młodzieniec nie może – mimo upomnień – się opamiętać
i pozostaje rozpustny, to rodzice winni go wydać na ukamienowanie (Pwt 21,20).
Gwałt w mieście jest traktowany jak kobieca zdrada, gdyż nie odbyłby się, gdyby
zgwałcona krzyczała, należy więc ukamienować zarówno gwałciciela, jak i zgwałconą (Pwt 22,23-24), jeżeli natomiast do gwałtu doszło w polu – winny jest jedynie
gwałciciel i tylko on winien ponieść konsekwencje (Pwt 22,25-27).
W Koranie zarówno cudzołóstwo, jak i seks pozamałżeński (oprócz wspomnianych wcześniej niewolnic) są uznawane za grzech (IV,15; XXVII,32), a kara, jaka
jest przewidziana dla obojga, to sto batów (XXIV,2). Przy czym wymaganych jest
czterech świadków. Jeżeli ten, kto rzuci oskarżenie, świadków nie znajdzie, sam
otrzyma osiemdziesiąt batów (XXIV,4). Od kary za cudzołóstwo istnieje chyba tylko
jeden wyjątek, a mianowicie, jeżeli nawet kobieta była muhsana (zamężna) w momencie stania się niewolnicą, mąż traci prawa do niej, a ona traci prawa mężatki
(IV,24). Koran również za grzech i przestępstwo uznaje gwałt. Grzeszny jest jedynie
gwałciciel. Koran nie podaje, jaka grozi za ów występek kara (VII,33).
Masturbacja
„I niech starają się żyć we wstrzemięźliwości”
XXIV, 33
is c
Chociaż Tora nie zakazuje jednoznacznie masturbacji, tak przytoczoną wcześniej
historię Onana – choć tyczy się stosunku przerywanego – uznać można za dowód
grzeszności masturbacji mężczyzn. Odrębną kwestią jest masturbacja kobiet będąca
przedmiotem poważnego sporu rabinów i teologów14, a o której Tora nie wspomina.
14
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
ibu
tio
np
roh
ibit
Piotr Gibner
-
This copy is for personal use only - dist
202
A. Unterman, Żydzi. Wiara i życie, przeł. J Zabierowski, wyd. 2, Warszawa 2002, s.147.
ibu
tio
np
roh
ibit
203
Podobnie Koran zachęca do zachowania wstrzemięźliwości w przypadku niemożności ożenku (XXIV,33). Znowu zapis ten dotyczy jedynie mężczyzn. Jednak
w przeciwieństwie do Tory, nie kładzie się tu takiego nacisku na rolę ejakulacji.
Masturbacja w Koranie jest grzeszna, gdyż przyjemności płynącej z erotyzmu nie
towarzyszy uświęcone małżeństwo (pamiętajmy, że współmasturbacja małżonków
jest w Islamie dopuszczalna).
dis
tr
Homoseksualizm
ly -
„Nie będziesz obcował z mężczyzną, tak jak obcuje się z kobietą.
To jest obrzydliwość”
Kpł 18,22
na
lu
se
on
W Księdze Rodzaju nie znajdziemy jasnej negatywnej oceny homoseksualizmu
i chociaż dowiadujemy się, że mieszkańcy Sodomy i Gomory wykazywali skłonności homoseksualne (Rdz 19,7), nie zostało to jednak wyraźnie podane jako powód
zagłady obu miast, mimo że w tradycji tak zwykło się to zdarzenie interpretować.
W rzeczywistości homoseksualizm mógł nie być wystarczającym powodem. Późniejsze księgi, oceniając negatywnie homoseksualizm (Kpł 18,22), nie wspominają
o żadnej karze. Koran jasno stwierdza, że to „występek”, „czyn bezecny”, i że właśnie homokseksualizm był powodem zesłania zagłady na Sodomitów (VII,80-83).
Zarówno Tora, jak i Koran nie wspominają o homoseksualizmie wśród kobiet.
rso
Inne zachowania uznane za dewiacje
pe
„(...) kto tak postępuje jest obrzydły dla Pana”
Pwt 22,5
is c
op
y is
for
Obie księgi potępiają zoofilię, Tora bezpośrednio (Kpł 18,23; Pwt 27,21), a Koran
pośrednio zakazując erotyzmu pozamałżeńskiego15, oraz uznając zapisy zawarte
w Torze, jeśli w Koranie nie wystąpiły inne regulacje (V,43). Podobnie rzecz się ma
z transwestytyzmem. W Torze jest całkowicie zakazany, włącznie z jego heteroseksualną odmianą (Pwt 22,5).
Tora zakazuje wysyłania na prostytucję dzieci (Pwt 19,29), Koran z kolei zabrania przymuszania do prostytucji niewolnic (XXIV,33). I chociaż księgi nie wspominają o seksie z prostytutką, to inne regulacje (zakaz seksu pozamałżeńskiego) wydają się być wystarczające.
W obu księgach nie znajdujemy wzmianek o pedofilii.
Mimo iż to religie poligyniczne, ani w Torze, ani w Koranie nie znajdziemy zapisków o seksie grupowym. Zgodnie z podaniami historycznymi Aisza powiedziała
po śmierci Proroka: „kiedy wszedł do namiotu [Mahomet] odbył stosunek płcio-
Th
This copy is for personal use only - dist
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Normy erotyczne w Torze i w Koranie
A. Kasem, op. cit.
15
ibu
tio
np
roh
ibit
wy ze wszystkimi swoimi żonami naraz”16. W Torze jedyny przedstawiony model
współżycia to seks dwojga partnerów, z czego można wyciągnąć wnioski tak na
rzecz seksu grupowego, jak i przeciw niemu.
***
ly -
dis
tr
Nie jest to zdecydowanie analiza wyczerpująca. Mam jednak nadzieję, że poruszone
tu zagadnienia z dziedziny erotyzmu w Torze i Koranie zostały przedstawione klarownie. W obu świętych księgach, mimo iż pozostałe pisma i apokryfy z pewnością
dostarczają większej ilości danych, tematyka seksualności jest dość rozbudowana. Kontrowersje wynikające z zapisków na temat erotyzmu nie dotyczą jedynie
używania prezerwatyw (jak mogłoby się wydawać, analizując przekazy medialne).
Przykładem może być zjawisko jeszcze parędziesiąt lat temu niewyobrażalne – tak
zwana Gender Jihad17, czyli muzułmańska wersja feminizmu, której przedstawicielki doszukują się w Koranie, tak wydawałoby się patriarchalnym (praktycznie cały
adresowany do mężczyzn, poza pojedynczymi wyjątkami, jak XXIV,12), teologicznych dowodów na rytualną równość płci.
on
This copy is for personal use only - dist
-
Piotr Gibner
-
y is
op
is c
Ibidem.
Zob. D. Wood, Islam Feminists Urge Gender Jihad, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4384512.stm, 23.05.2007.
16
17
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
for
pe
rso
na
lu
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
se
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
204