Metody i możliwości diagnostyki systemowej w zarysie. Online

--
Online-Info Nr.30/2006
Metody i możliwości diagnostyki systemowej w zarysie.
Claus Lehrmann
„Kto pierwszy guzik chybi, ten już nie da sobie rady z zapinaniem!“
( J.W.Goethe)
Przy pojawiających się problemach do późnych lat pięćdziesiątych widziana była tylko jednostka, a
wszelkie postępowania diagnostyczne i terapeutyczne były ogniskowane wokół leczenia pojedynczej
jednostki.
Dopiero przez terapię rodzinną i założenia teoretyczno- systemowe powoli rozwinęło się dalsze i
szczegółowe spojrzenie, które objęło również inne ważne systemy.
Wcześniejsze tradycyjne modele ( liniowa przyczyna- myślenie skutkowe) okazały się nieodpowiednim modelem do zrozumienia dynamicznych całości, ponieważ chodzi tutaj o ogarnięcie
najróżnorodnych systemów.
Psychodynamiczne modele ( symptom jako wypierany uraz) nie są więc pomocne dla rozwoju
możliwe dokładnie odpowiadającemu planowaniu pomocy.
Systemowa diagnostyka jest procesem kluczowym, którego zadaniem jest coś otworzyć.
Służy on wyrazistości, pewności metody, zaufaniu, zobowiązaniu i jednoznaczności. W ten sposób
jest możliwe kooperatywne postępowanie i osiągnięcie w sensie jakości możliwie optymalnego rezultatu w procesie/ przypadku.
Ale czym jest system?
Definicja: „ System może obejmować wiele wyobrażeń zależnie od punktu widzenia obserwatora.
System jest zarówno strukturą, jednoroną całością, jak również całością zestawioną z podstawowych
pojedynczych rozpoznań”. Różnicą jest, czy rozważa się jako system system grzewczy, mrowisko,
ludzi, rodzinę czy społeczeństwo.
Pojęcie systemu opisuje w teorii systemowej grupę ludzi, którzy współdziałają jako całość oraz
których związki między sobą są intensywniejsze i produktywniejsze niż ich związki względem innych
elementów ( Willke, 1993 w: Schlippe von/Schweitzer, 1998, s.5).
Każdy człowiek jest częścią systemu, który z kolei jest częścią większego systemu.
System rodzina
W naszym życiu rodzina tworzy pierwotny i najmniejszy system. Rodzeństwo, małżonkowie, żeńscy i
/ lub męscy członkowie rodziny zostają z kolei podzieleni na podsystemy, przy czym konstelacje są
zmienne. Rodzina sama w sobie jest najbardziej wpływowym systemen, do którego człowiek należy
w przebiegu swojego życia. Niemal wszyscy ludzie są zorganizowani w systemy rodzinne.
Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 30, November 2006
--
Zainteresowanie pracy systemowej i diagnostyki systemowej jest skierowane na otoczenie własne,
związki socjalne, struktury związków i na „grę” interakcji w tym systemie. Wewnątrzrodzinne
związki są naznaczone przez wzory, które zasadniczo się powtarzają.
Dobro cielesne, emocjonalne i socjalne każdego członka jest w związku wzajemnym względem systemu rodzinnego. Przemiany jednej części systemu mają wpływ na inne części. Pozycja, którą pojedyncza osoba przyjmuje w strukturze rodzinnej, może wpłynąć długotrwale na jej funkcjonalne
względnie dysfunkcjonalne zachowanie i jej faworyzowane wzorce związków.
Znajduje to wyraz nawet w utworzonym typie rodzinnym w następnym pokoleniu.
Co rozumie diagnostyka systemowa pod pojęciem symptomu?
Symptomy są definiowane jako niepożądany stan, który jest uważany przez kogoś jako problem oraz
jest upatrywany jako podlegający potrzebie zmiany, co implikuje, że są one z założenia zmienne.
Przy systemowym sposobie widzenia symptomy są badane pod kątem: jaki sens mają one w
określonym kontekście związku. Ludzie nabywają w przebiegu ich życia podstawowe przekonania,
według których kierują życie. Dlatego symptomy przedstawiają często próby rozwiązań w trudnych
sytuacjach życiowych, w których dotknięta osoba nie jest już w stanie elastycznie wdrożyć swoje
postanowienia.
Symptomy nie są przyporządkowane w systemowym myśleniu pojedynczej osobie, lecz są widziane
jako fenomeny związków.
Osoba opisywana jako kłótliwa nie jest sama w sobie kłótliwa, lecz zachowanie to pokazuje w specyficznych sytuacjach, w związku do określonych osób, na przykład wobec małżonka. Wobec innych
jest ona może bardziej gotową do kompromisów i kooperacji.
Systemowy rodzaj spojrzenia jest przewodzącym w działaniu dla naszej diagnostyki. Dalszym
ważnym krokiem jest w pojmowaniu występujących problemów w systemie „poszukująca” praca.
Często sprawia trudność klientom, aby się „ruszyć”. Przeważnie powodem tutaj są obawy, żeby się
„pokazać”, bądź negatywne doświadczenia z instytucjami.
„Poszukująca” praca diagnostyczna ułatwia dostęp do ludzi, ponieważ udaje się wraz z nimi na poszukiwanie zasobów oraz rozwiewa nieufność poprzez respektującą postawę zasadniczą.
Diagnostyka systemowa zawiera na podstawie jej szerokiego spektrum elementy zarówno
rozpoznające/ diagnostyczne i jednocześnie interweniujące. Prowadzi to w wielu przypadkach do
przyspieszenia procesów pomocowych, a następnie do odpowiedniej formy pomocy, która ostatecznie jest również niższa w kosztach, ponieważ już podczas fazy diagnostycznej nadaje decydujące
kierunki działania i przeważnie unika również stacjonarnego umieszczenia w ośrodkach opiekuńczowychowawczych.
W tym miejscu chciałbym jeszcze raz dokładniej przedstawić, co oznacza diagnostyka systemowa
oraz jakie kroki wyjaśniające są na wstępie ważne.
Diagnostyka systemowa (diagnostyka rozpoznająca i interweniująca) oznacza:
a) rejestrację i opis symptomów w ich znaczeniu dla jednostki i systemu ogólnego,
b) analizę struktur problemu,
c) stawianie hipotez możliwych i prawdopodobnych rozwojów,
d) ocenę informacji.
Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 30, November 2006
--
Poprzez to wynikają:
Zalecenia adekwatnej formy i treści możliwej następującej pomocy.
Podstawowe kroki wyjaśniające:
•wyjaśnienie zlecenia,
•wyjaśnienie interesów i motywacji wszystkich uczestniczących członków rodziny, udzielających
pomocy oraz ich systemów,
•zasoby systemu rodzinnego.
Z tego wynikają:
•sformułowanie celów,
•sporządzenie koncepcji wraz z perspektywą czasową,
•kontrakt między rodziną, Urzędem d/s Młodzieży i ośrodkiem pomocy dla Młodzieży.
Metody systemowo- diagnostyczne
Systemowe postępowanie testowe
Wywiady biograficzne (D- E- F/ diagnostyczna ankieta rodziców)
Rozpoznanie historii pochodzenia poprzez wywiady biograficzne.
Genogram
Genogramy służą przejrzystemu przedstawieniu kompleksowych informacji o systemie rodzinnym.
Ankiety rodzinne (FB/ rodzinno- diagnostyczny model procesowy)
Ankiety rodzinne są rodzinno- diagnostycznym instrumentem do ujęcia mocnych stron i problemów
w „rodzinnych formach życiowych”.
Ankiety rodzinne (FB) bazują na modelu procesowym, który może wyjaśnić, w jaki sposób „funkcjonuje” rodzina. Proces rodzinny jest opisany z indywidualnej, podwójnej i ogólnorodzinnej perpektywy.
FAST- Test ( strukturalno-systemowy model rodzinny)
Postępowanie to opiera się na strukturalno- systemowej teorii systemu i służy ilościowemu i
jakościowemu ujęciu indywidualnym oraz wspólnemu postrzeganiu rodzinnej struktury związków w
różnych sytuacjach przez osoby od 6 roku życia.
Ankieta dla młodzieży (YSR)
Ankieta ta ujmuje u młodzieży w wieku od 11 do 18 lat samoocenę własnych kompetencji, zachowań
i problemów emocjonalnych.
Postępowanie rozpoznające/ interweniujące
Praca z rzeźbą/ ustawienia rodzinne
Związki rodzinne są przedstawione w formie postawy oraz pozycji i w ten sposób umożliwiony jest
całościowy dostęp do komleksowego systemu rodziny na najróżniejszych poziomach.
Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 30, November 2006
--
„Rodzinna plansza”
Na drewnianej płycie jest umożliwione za pomocą figur przedstawiających członków rodziny symboliczne przedstawienie bliskości i dystansu.
Pytania cyrkulacyjne
Szczególna forma techniki pytań, w której chodzi o ujęcie komunikatywnego znaczenia wypowiedzi, a nie o osobiste samopoczucie.
Reflecting Team
Poza sytemem terapeutycznym istneje system reflektujący, który przed systemem terapeutycznym
omawia rozważania i myśli w związku z usłyszanym. Nie ma konieczności natychmiastowego zajęcia
stanowiska.
Interwencja paradoksalna
Przypisanie problemu, „ Niech pan/i więcej to robi”, „ Niech nie myśli pan/i w żadnym wypadku o
załatwieniu tej sprawy”.
Reframing/ wytłumaczenie w innym sensie
Wydarzeniom przypisuje się inny sens w taki sposób, że stawia się je w innych ramach („frame”),
które zmieniają znaczenie tego wydarzenia.
Metafory/humor
Za pomocą opowiadania żartobliwych historii oraz komiksów przekazuje się inny sposób widzenia.
Praca z podsystemem
Włączenie istotnych systemów w przebieg procesu.
Obserwacje interakcji
Ankiety obserwacji ( pomoc stacjonarna)
Ankiety obejmują interakcyjny, rozwojowy i emocjonalny zakres dziecka/ młodego człowieka. Reakcje na diagnostykę i terapię oraz obserwacje w kontekście odnoszącym się do rodziny są dokumentowane.
Doświadczenie skierowane na uczenie/ metody przeżyciowo-pedagogiczne
Seilgarten
Claus Lehrmann
[email protected]
Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 30, November 2006