docSpis treści, Wprowadzenie
download 
Reklamacja Transkrypt
Spis treści, Wprowadzenie
PODSTAWY MIKROEKONOMII MENEDŻERSKIEJ Adam P. Balcerzak Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Elżbieta Rogalska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie PODSTAWY MIKROEKONOMII MENEDŻERSKIEJ Instytut Badań Gospodarczych Toruń 2013 Recenzja dr hab. Jerzy Boehlke, prof. UMK dr hab. Mirosław Gornowicz, prof. UWM Projekt okładki Jarosław Cholewiński, Elżbieta Rogalska Fotografia na okładce Piz Badille w grupie Bergell w Alpach Retyckich Adam P. Balcerzak © Copyright by Adam P. Balcerzak i Elżbieta Rogalska ISBN 978-83-937843-0-1 Instytut Badań Gospodarczych ul. Kopernika 21 87-100 Toruń www.badania-gospodarcze.pl e-mail: [email protected] Drukarnia Cyfrowa EIKON PLUS ul. Wybickiego 46 31-302 Kraków Spis Treści Wprowadzenie ................................................................................................ 13 Rozdział 1 Optymalizacja decyzji gospodarczych............................... 17 Racjonalność podmiotów w podejmowaniu decyzji ................. 17 Pułapki podejmowania decyzji gospodarczych .......................... 20 Analiza marginalna ................................................................................. 25 Utarg całkowity .................................................................................. 26 Koszty całkowite działalności przedsiębiorstwa ................. 28 Zysk ......................................................................................................... 29 Wartości krańcowe zysku, utargu i kosztu ............................. 30 Utarg krańcowy a cena .................................................................... 34 Zmiana warunków prowadzenia działalności gospodarczej – analiza wrażliwości ........................................... 36 Czysty problem sprzedaży ................................................................... 37 Podstawowe pojęcia ............................................................................... 39 Lektura dodatkowa dla dociekliwych ............................................. 39 6 Spis treści Studium przypadku 1. Sieć szkół językowych „Babel” ............. 40 Zadanie z rozwiązaniem ....................................................................... 42 Pytania sprawdzające i zadania ......................................................... 45 Rozdział 2. Elastyczność popytu. Optymalna polityka cenowa.......................................................................................... 53 Elastyczność cenowa popytu .............................................................. 55 Wyliczanie elastyczności cenowej popytu .............................. 60 Czynniki wpływające na elastyczność cenową popytu ...... 66 Elastyczność cenowa popytu a całkowite wydatki konsumentów ..................................................................................... 69 Elastyczność mieszana (krzyżowa) popytu .................................. 74 Elastyczność dochodowa popytu ...................................................... 77 Prognozowanie wielkości popytu ..................................................... 79 Optymalna polityka cenowa ................................................................ 80 Różnicowanie cen jako strategia cenowa przedsiębiorstwa ..................................................................................... 85 Podstawowe pojęcia ............................................................................... 87 Lektury dodatkowe dla dociekliwych ............................................. 87 Studium przypadku 2. Charakterystyka polityki cenowej linii lotniczych ........................................................................................... 87 Zadanie z rozwiązaniem ....................................................................... 91 Pytania sprawdzające i zadania ......................................................... 96 Spis treści 7 Rozdział 3. Decyzje przedsiębiorstwa o podaży. Analiza kosztów ..................................................................................... 103 Zysk ekonomiczny a zysk księgowy ............................................... 103 Koszty stałe i koszty utopione .......................................................... 104 Produkcja a koszty ................................................................................ 105 Produkt krańcowy........................................................................... 109 Produkt przeciętny ......................................................................... 110 Trzy etapy produkcji ...................................................................... 111 Optymalne wykorzystanie czynnika produkcji................... 114 Zależność pomiędzy funkcją produkcji a poziomem kosztów całkowitych przedsiębiorstwa................................. 115 Efektywność produkcji w długim okresie ................................... 118 Zależności pomiędzy kosztami w krótkim okresie .................. 121 Koszty a korzyści skali w długim okresie .................................... 125 Korzyści zakresu .................................................................................... 128 Krzywa uczenia się ................................................................................ 130 Zasada zamknięcia przedsiębiorstwa ........................................... 132 Podstawowe pojęcia ............................................................................. 134 Lektury dodatkowe dla dociekliwych ........................................... 135 Zadania z rozwiązaniem ..................................................................... 135 Pytania sprawdzające i zadania ....................................................... 140 8 Spis treści Rozdział 4. Konkurencja doskonała ...................................................... 147 Charakterystyka branży wolnokonkurencyjnej........................ 150 Krzywa popytu przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego ...................................................................... 152 Równowaga w długim okresie ......................................................... 156 Ocena przydatności modelu neoklasycznej teorii firmy ....... 158 Podstawowe pojęcia ............................................................................. 163 Lektury dodatkowe dla dociekliwych ........................................... 163 Studium przypadku 3. Giełdy towarowe...................................... 164 Pytania sprawdzające i zadania ....................................................... 168 Rozdział 5 Monopol i dyskryminacja cenowa ................................... 175 Charakterystyka branży zmonopolizowanej.............................. 175 Przyczyny powstawania monopolu ............................................... 177 Ustalanie ceny przez monopolistę .................................................. 180 Dostosowania w długim okresie ..................................................... 184 Konkurencja doskonała a czysty monopol – nieefektywność monopolu ............................................................. 185 Wskaźnik Lernera.................................................................................. 191 Dyskryminacja cenowa jako efekt siły monopolistycznej................................................................................... 192 Monopol naturalny................................................................................ 200 Spis treści 9 Polityka państwa wobec monopoli ................................................ 204 Podstawowe pojęcia ............................................................................. 211 Lektury dodatkowe dla dociekliwych ........................................... 212 Studium przypadku 4. Rynek gazowy ........................................... 212 Pytania sprawdzające i zadania ....................................................... 224 Rozdział 6. Konkurencja monopolistyczna ......................................... 231 Charakterystyka branży konkurencji monopolistycznej................................................................................... 231 Krzywa popytu przedsiębiorstwa................................................... 235 Równowaga firmy w krótkim i długim okresie ......................... 236 Konkurencja monopolistyczna a efektywność ekonomiczna ............................................................................................ 239 Rola reklamy ............................................................................................ 243 Model Chamberlina ............................................................................... 246 Podstawowe pojęcia ............................................................................. 251 Lektury dodatkowe dla dociekliwych ........................................... 252 Studium przypadku 5. Rynek drogeryjny w Polsce ................. 252 Pytania sprawdzające i zadania ....................................................... 262 10 Spis treści Rozdział 7. Oligopol ..................................................................................... 269 Charakterystyka konkurencji oligopolistycznej ....................... 270 Konkurencja a porozumienia............................................................ 272 Miary koncentracji produkcji w branży ....................................... 274 Model załamanej krzywej popytu ................................................... 277 Oligopol z przedsiębiorstwem dominującym ............................ 281 Wybrane modele duopolu .................................................................. 285 Model Cournota ................................................................................ 285 Model Stackelberga......................................................................... 290 Model Bertranda .............................................................................. 292 Model przestrzenny Hotellinga ................................................. 294 Kartel........................................................................................................... 298 Rynki sporne ............................................................................................ 304 Podstawowe pojęcia ............................................................................. 307 Lektury dodatkowe dla dociekliwych ........................................... 308 Studium przypadku 6. Zmowa producentów na rynku cementu w Polsce .................................................................................. 309 Zadanie z rozwiązaniem ..................................................................... 321 Pytania sprawdzające i zadania ....................................................... 328 Spis treści 11 Rozdział 8. Wybrane alternatywne teorie firmy ............................... 335 Menedżerskie teorie firmy ................................................................. 337 Wstępna charakterystyka menedżerskich teorii firmy ... 337 Prekursorzy menedżerskiej teorii firmy................................ 339 Model przedsiębiorstwa maksymalizującego stopę wzrostu ................................................................................................ 342 Menedżerski model przedsiębiorstwa W.J. Baumola ....... 347 Model maksymalizacji użyteczności menedżerów O.E. Williamsona .............................................................................. 353 Ocena menedżerskich teorii przedsiębiorstwa................... 358 Funkcjonowanie firmy w świetle teorii agencji ........................ 359 Wstępna charakterystyka teorii agencji ................................ 361 Zalecenia dotyczące formułowania kontraktu .................... 363 Ocena teorii agencji ........................................................................ 366 Podstawowe pojęcia ............................................................................. 367 Lektury dodatkowe dla dociekliwych ........................................... 368 Pytania sprawdzające i zadania ....................................................... 368 Bibliografia ..................................................................................................... 371 Spis rysunków ............................................................................................... 381 Spis tabel.......................................................................................................... 385 Wprowadzenie Decyzje menedżerskie stanowią obecnie podstawę nie tylko ekspansji rynkowej, ale przede wszystkim przetrwania każdego przedsiębiorstwa. Intuicja rynkowa przedsiębiorcy oraz zdolność trafnej oceny sytuacji były zawsze podstawą rozwoju firmy. Nigdy wcześniej jednak sukces lub porażka przedsiębiorstwa nie były w takim stopniu zależne od efektywności procesów decyzyjnych firmy oraz trafności poszczególnych wyborów menedżerskich. W zglobalizowanej gospodarce charakteryzującej się otwartymi rynkami, rosnącym stopniem mobilności zasobów, podlegającej turbulentnym zmianom technologicznym menedżer funkcjonuje w znacznie trudniejszym otoczeniu, stoi tym samym wobec jakościowo zupełnie innych wyzwań niż decydent sprzed dwóch lub trzech dekad. W tym kontekście jesteśmy przekonani, że zdolność poprawnego postrzegania związków pomiędzy szeroko rozumianym otoczeniem gospodarczym firmy oraz kluczowe umiejętności menedżerskie mogą zostać udoskonalone dzięki poznaniu i utrwaleniu najważniejszych wnikliwie dobranych zagadnień mikroekonomicznych. Podstawowym celem niniejszego podręcznika jest przedstawienie fundamentalnych koncepcji mikroekonomicznych przez pryzmat menedżerskich procesów decyzyjnych w warunkach dynamicznej globalnej gospodarki. Zgodnie z naszym zamysłem student po przyswojeniu teorii, a następnie wykorzystaniu jej do rozwiązania zadań oraz przeanalizowania studiów przypadków zawartych w niniejszym pod- 14 Wprowadzenie ręczniku powinien rozumieć relacje pomiędzy funkcjonowaniem przedsiębiorstwa oraz całego systemu gospodarczego. Daje to szanse na uniknięcie błędów decyzyjnych, które pojawiają się, gdy menedżer nie uwzględnia dynamicznych sił rynkowych oraz zewnętrznych ograniczeń ekonomicznych. Aby osiągnąć tak zdefiniowany cel wszystkie rozważania teoretyczne staraliśmy się wzbogacić zadaniami i studiami przypadków, które mają ścisły związek z aktualnymi polskimi realiami gospodarczymi. Niezbędna teoria pozwalająca na stworzenie efektywnego systemu analitycznego została tu przedstawiona w możliwie najprostszy sposób. Staraliśmy się, aby cały prezentowany wywód był zrozumiały także dla studentów nie posiadających przygotowania matematycznego. W związku z tym omawiając najważniejsze modele mikroekonomiczne posługiwaliśmy się głównie ich geometrycznymi prezentacjami dopuszczając użycie tylko elementarnych narzędzi matematycznych. Konstruując poszczególne rozdziały staraliśmy się nie koncentrować na oderwanej od rzeczywistości analizie teoretycznych mikroekonomicznych modeli, lecz wykorzystać je głównie do rozwiązywania rzeczywistych problemów gospodarczych napotykanych w trakcie podejmowania decyzji przez polskich menedżerów. Dodatkowo jako ułatwienie w procesie studiowania wprowadziliśmy przykładowe szczegółowe rozwiązania zadań. Naszym celem było przygotowanie materiału, który uczy studentów nie tylko modeli ekonomicznych, ale uczy przede wszystkim rozwiązywania problemów ekonomicznych. Układ i zakres merytoryczny książki obejmuje zasadniczo trzy obszary tematyczne. Pierwszy, dotyczący decyzji o wielkości produkcji, polityki cenowej oraz analizy kosztów produkcji, które podejmowane są wewnątrz przedsiębiorstwa. Elementy te zostały za- Wprowadzenie 15 warte w rozdziałach pierwszym, drugim i trzecim. W tej części szczególnie staraliśmy się zaakcentować przydatność rachunku marginalnego w podstawowych decyzjach wewnętrznych przedsiębiorstwa. Kolejne rozdziały (czwarty, piąty, szósty i siódmy) dotyczą tematyki rywalizacji firmy na różnych rynkach, na których przedsiębiorstwo dysponuje odmienną siłą rynkową. Rozważania te, w celu lepszego zobrazowania problematyki konkurencji w odmiennych warunkach rynkowych, wsparte zostały przykładami z polskiej rzeczywistości gospodarczej. Trzeci obszar rozważań dotyczy alternatywnych koncepcji firmy, które łączy odrzucenie założenia maksymalizacji zysku jako nadrzędnego celu firmy, m.in. szczegółowo zaprezentowane zostały tutaj menedżerskie koncepcje przedsiębiorstwa (modele W.J. Baumola, R. Marrisa oraz O.E. Williamsona), a także ciesząca się niemalejącym zainteresowaniem oraz coraz szerszym zastosowaniem teoria agencji. Podziękowania W przypadku zarówno pracy naukowej oraz dydaktycznej bardzo dobrym standardem jest zamieszczenie podziękowań adresowanych do wszystkich osób wspierających proces twórczy. Także my z dużą przyjemnością zastosujemy się do tej praktyki. Nie traktując tego jako punkt wyjścia w przyszłych negocjacjach płacowych, przede wszystkim chcielibyśmy podziękować kierownikom katedr, w których mamy zaszczyt i przyjemność pracować: dr. hab. Jerzemu Boehlke, prof. UMK oraz dr. hab. Mirosławowi Gornowiczowi, prof. UWM. Dziękujemy za stworzenie twórczej atmosfery, która przyczyniła się do powstania niniejszego podręcznika. Jesteśmy wdzięczni za wszystkie uwagi dotyczące książki, 16 Wprowadzenie dzięki którym udało nam się uniknąć wielu pułapek autorów przyzwyczajonych do swojej koncepcji tematu. Na koniec chcielibyśmy z góry podziękować wszystkim Czytelnikom, którzy zauważą i wskażą wszelkie błędy i niedociągnięcia, za które ponosimy wyłączną odpowiedzialność. Wszystkie uwagi i sugestie postaramy się wykorzystać w dalszej pracy nad poprawieniem i rozwojem niniejszego podręcznika. Adam P. Balcerzak, Elżbieta Rogalska
