Show publication content!

PAŃSTWOWA FABRYKA
W C H O R Z O W IE
W CHO RZ O WI E,
&
.'i
PAŃSTWOWA FABRYKA ZWIĄZKÓW AZOTOWYCH
W CHORZOWIE.
*
4 2 0 ^ 0 1
W ostatnich 10»ciu latach jako spuścizna,
po wielkiej wojnie na czoło całego przemysłu che»
micznego wybijać się zaczął przemysł azotow y.
Służąc podczas w ojny do produkcji materja»
łów w ybuchow ych, w czasach pokojowych spełnia
on rolę niesłychanie doniosłą, dostarczając rolnic»
twu naw ozów azotow ych tak bardzo potrzebnych
dla rozwoju rośliny.
N a w o zy azotow e były już w okresie przed»
wojennym szeroko znane i stosow ane na ziemiach
Rzeczypospolitej Polskiej, ale głównie tu w rachubę
wchodziła saletra chilijska, która jest właściwie
produktem naturalnym dobyw anym , — jak sama
nazwa wskazuje w Chili w Południowej A m eryce.
Produkt ten był stosunkowo drogim, to też nie
w szyscy rolnicy mogli sobie pozwolić na stoso»
wanie go. — Konsum cja naw ozów mogła więc
—
2
—
rozwinąć się dopiero wów czas, gdy rolnictwo zna«
lazło się w możności nabycia ich po tańszej cenie.
N o w o organizujące się Państw o Polskie od=
czuwało bardzo dotkliwy brak swego własnego
źródła, mogącego zasilać rolnictwo krajowe w tak
bardzo potrzebne naw ozy azotow e, to też z uczu­
ciem wielkiej radości dowiedzieliśmy się w roku
1922, iż łącznie z G órnym Śląskiem przyłączony
zostaje do Polski C horzów w raz z znajdującą się
tam wielką fabryką związków azotow ych.
F abryka ta w ybudow ana w r. 1916—1918
przez rząd niemiecki należy do jednej z najwię=
kszych tego rodzaju produkcji na świecie. — Przy
budowie jej zatrudnionych było około 6000 robo«
tników, a obejmuje dziś obszar 40 ha, z czego 13
znajduje się pod dachem.
O bjęcie tej fabryki, puszczenie i utrzym anie
jej w ruchu, a następnie doprowadzenie jej do tego
rozwoju, w jakim znajduje się dziś, będzie zawsze
chlubną kartą w dziejach polskiego przemysłu, je=
śli w dodatku uprzytom m m y sobie te kolosalne
trudności, jakie przezw yciężyć musiano obejmując
od zarządu niemieckiego fabrykę ogołoconą z wszyst«
kich prawie inżynierów, m istrzów a naw et cześ=
ciowo i robotników. — I tu niezapomniane zo­
staną zasługi pierwszego G eneralnego D yrektora
Profesora Ignacego Mościckiego, obecnego Prezy«
denta Rzeczypospolitej, który całą ogromną swą
wied-ę poświęcił uratow aniu dla kraju tej tak w a­
żnej dla nas placówki. — Trudności te były tern
większe, iż przemysł azotow y był w Polsce prawie
zupełnie nieznany, a więc brakowało ciągle sił fa­
chow ych, którymi m ożnaby było obsadzić opusz­
czone stanowiska. — I tu Profesor M ościcki przy­
chodzi z pomocą, kształcąc praktycznie liczne za­
stępy inżynierów i techników, którzy dziś stano­
wią nietylko sztab personelu C horzow a, ale i współ­
działają przy budowie nowej podobnej fabryki
w Tarnowie.
W brew przypuszczeniu dawniejszych posia­
daczy, fabryka pod polskim rządem osiągnęła re­
zultaty nietylko dorów nyw ujące wynikom z cza­
sów niemieckich, a naw et znacznie je przew yż­
szające.
Najlepiej uw ydatniają to przytoczone poniżej
cyfry produkcji głównego fabrykatu — azotniaku,
używ anego przez rolnictwo jako naw óz azotow y:
r. 1921
adm. niemiec.
74.300 ten
r. 1925
84.700 ton
r. 1926
r. 1927
117.000 t
142.000 t
Równocześnie dokończono budow ę oddziałów
chemicznych, w których rozkładając azotniak pod
wpływem pary otrzym ujem y amonjak przerabiany
następnie na kwas azotow y i azotan«am onu. —
Ten ostatni produkt, zw any inaczej „saletrą amo=
now ą" służy również jako naw óz azotow y, za­
stępując znakomicie saletrę chilijską.
T o też produkcja w zrastała szybko, osiągając:
w r. 1925
1.000 ton
1926
r.
12.400 ton
1927 r.
14.000 ton
O siągnięte dodatnie rezultaty nie zatam ow ały
jednak całego szeregu prac i wysiłków skierowa­
nych głównie ku ulepszeniu i potanieniu produk­
cji. Przeprow adzono liczne zmiany o których tu=
taj dla braku miejsca rozpisyw ać się nie będziemy
mogli, wspomnę tylko, iż zużycie prądu elektrycz«
nego na 1 kg azotu obniżono prawie o 4 0 % , a
w ydajność jednego pieca karbidowego stanowią«
cego podstawę całej dalszej produkcji podwyż«
szono z 56,5 ton karbidu na dobę w roku 1923,
na 70,6 ton w r. 1926.
T e ulepszenia techniczne pozw alały na utrzy«
manie cen azotniaku na poziomie niższym niż
w każdym innym kraju. — W płynęło to oczy«
wiście bardzo korzystnie na w zrost konsumcji,
która wynosiła:
w r.T1925
1926 r.
1927 r.
75.500 ton
97,400 ton
109.000 ton.
—
5 —
W zrastające z roku na rok zapotrzebow anie
na naw ozy azotow e zm usza i fabrykę chorzow ską do podwyższenia ciągle swojej produkcji. —
Stojąc jednak u granic w ydajności swoich u rz ądzeń, przeprow adza dziś fabryka bardzo intenzywną rozbudow ę zwiększając swoją centralę eiek=
tryczną przez dodanie nowego turbogeneratora o sile
20.000 KW.,- rozbudowę pieców karbidow ych, jak
również instalowanie now ych urządzeń opartych
na najnowszych wynalazkach do produkcji amonjaku
syntetycznego.
W szystkie te podjęte prace św iadczą o zrozumieniu przez fabrykę chorzow ską celu, jakiemu
winna służyć — rozwojowi rolnictwa. —- W dzie­
dzinie tej jest jednak dużo jeszcze do zrobienia.
W y starczy w tym celu choćby porów nać cyfry
konsumcji naw ozów azotow ych u nas i w N iem ­
czech — i tak Polska zużyw a na ha 1,5 kg azotu,
N iem cy zaś około 11 kg. — Podobny stan rzeczy
oczywiście jest nie do pomyślenia na dłuższy okres
czasu, gdyż byłoby to rów noznaczne z dobrow ol­
nym zubożaniem kraju.
Jak wykazuje ostatnia statystyka za rok 1927
średni zbiór w Polsce z ha w ynosił dla pszenicy,
jęczmienia i ow sa około 13, dla żyta około 11,5
centr. metr., w N iem czech zaś 1 8 ,— co daje ró­
żnicę mniejwięcej 5,5 centn. metr. za ha.
—
6
—
Ponieważ zaś obszar upraw ny wynosi u nas
około 18 miljonów hektarów, widzimy, że różnice,
jakie pow stają ze zbyt małego stosow ania nawo=
zów sztucznych są tak wielkie, iż w prost niechce
się wierzyć, by ktoś mógł dobrowolnie pozbawić
się tak znacznych korzyści.
Jednocześnie powinniśmy rozumieć, że ilość
zużyw anych przez rolnictwo naw ozów jest nie*
tylko wskaźnikiem stanu jego kultury, ale jest ró=
wnież podstaw ą dobrobytu i punktem w yjścia dla
rozwoju całego naszego przemysłu, gdyż tylko
przez zwiększenie siły nabyw czej rolników, którzy
stanow ią tak znaczny odsetek ludności, może w zro­
snąć ogólna konsumcja, co pow oduje jak gdyby
odżycie wszystkich gałęzi produkcji.
O
TECHNICZNY OPIS FÄBRYKI.
Państw ow a Fabryka Zw iązków A zotow ych
w ^C horzow ie zajmuje teren 40 ha, z tego 13 ha
pod dachem — 144 budynków. Składa się ona
z,n astęp u jący ch oddziałów:
1) C en trala elek tryczn a, gdzie w 18 kotłach
w odnorurkow ych o powierzchni ogrzewalnej
razem 9305 m2 <pow. rusztów 336 m3> wy=
tw arza się dziennie około 3700 ton pary o
prężności 15 atm. i tem peraturze 350° C . W
tym celu spala się dziennie około 610 ton wę=
gla-miału o w artości opałowej około 6.000
kal/kg. W odę dodatkow ą czyści się za pom ocą
sody systemem „ N e c k a r''. Z w ytw orzonej
dziennie pary idzie 400 ton do oddziałów che=
m icznych i innych celów fabryki, a 3300 ton
do turbinowni.
Turbinow nia ma trzy turbogeneratory, je=
den o m ocy 11.000 K W , dw a po 10.000 KWj
razem 31.000 K W instalowanej m ocy. Z tych
są stale w ruchu dwa, a jeden stoi w rezer=
wie. T urbiny mają kondenzację pow ierzchnio­
wą. D ia chłodzenia w ody do kondenzacjr
przewidziane są 3 chłodnice o obiegu około
4.000 m3 godz. w ody każda, z ty ch 2 w ieżow e,
a jedna w ytryskow a system u „S praco" o pow.
staw u 2880 m2, Turbinownia w ytw arza około
450.000 K W g na dobę <6000 V>, oprócz tego
otrzym uje fabryka z chorzowskiej centrali okrę=
gowej O . E . W . około 850.000 K W g <6.000 V>
na dobę. Z u życie prądu w e fabryce w ynosi
około 1.300.000 KW g. na dobę.
D o rozdziału prądu służą dwie tablice
rozdzielcze, jedna dla prądu własnego, druga
dla prądu z O . E . W . oraz 9 punktów zasi­
lających, z których transform uje się napięcie
6.000 V na 500 V dla mniejszych m otorów
<700 sztuk) i na 130 V dla światła.
2) F a b r y k a k a rb id u posiada 7 pieców elektrycz­
nych trzyfazow ych po 10.000 K W mocy. Przy
ruchu obecnym, tj. 5 pieców otrzym uje się
przez stopienie 300 ton w apna i 230 ton koksu
około 310 ton karbidu (80°/0 C a C 2> dziennie.
Piece karbidowe zużyw ają dziennie około
1.100.000 K W g, tj. 85°/0 całkiego zużycia energji elektrycznej fabryki. — Z u ży cie elektrod
wynosi 12 ton dziennie.
3) Fabryka azotniaku. C ały karbid zostaje zła*
m any i zm ielony celem przeróbki na azotniak.
W 660 małych piecach elektrycznych <800 kg
karbidu) rozgrzewa się karbid do tem peratury
1.200° C , w puszczając rów nocześnie azot.
O trzym uje się w ten sposób około 400 ton
azotniaku <22% N> dziennie. A zotniak zmie­
lony albo granulow any zostaje załadow any
w workach jutow ych po 100 kg w prost do wa=
gonów albo złożony w dużej składni o pojem=
ności 60.000 ton.
4) Fabryka am oniaku. O koło 100 ton azotniaku
zostaje rozłożone po 25 autoklaw ach <w ca ­
łości mamy 40 autoklaw o pojemności 30 m3
każda) przy pom ocy pary na około 25 ton N H ;s
dziennie. Am oniak, po przejściu destylacji,
zostaje w ysłany we formie 25% w ody amo=
niakalnej albo amoniaku skroplonego <4 to),
głównie jednak idzie do dalszej przeróbki na
kwas azotow y <12 to) i azotan am onu <9 to
N H 3 dziennie).
5) F ab ryk a kw asu azotow ego. A m oniak ten
spalony katalitycznie na siatkach platynow ych
daje tlenki azotu, które pochłonięte przez wodę
dają około 38 ton H N O a dziennie w tonie roz­
cieńczonego kwasu azotow ego 33° Be <tj. 90
ton kwasu o 4 2 % H N O s). K w as ten poza
drobną w ysyłką <3 to) idzie do przeróbki na
—
10
—
azotan amonu <33 to) i azotan sodow y <2 to
H N O :s dziennie).
6) Fabryka azotanów . W ym ieniony kwas azo­
tow y, zneutralizow any amoniakiem <p. 4> daje
dziennie około 41 ton azotanu am onu we for=
mie ługu, który po odparow aniu i osuszeniu
przez rozpylenie zostaje załadow any jako pro^
dukt o 9 9 % N H 4 N Ó s do beczek lub skrzyń
i w ysłany albo złożony w składni. D la zuży=
cia azotanu amonu jako naw óz azotow y roz­
cieńcza się go domieszką mielonego fosforytu
jako „N itro fo s" o zaw artości około 17% azotu.
A zotan sodow y otrzym yw any przy pro=
dukcji kwasu azotow ego o ilości 2,7 to dzien­
nie jest tylko ubocznym produktem fabrykacji.
7) F a b ry k a azotu i tlenu. W 5 aparatach sy­
stemu „Linde" skrapla się dziennie 250.000 m 3
powietrza, z którego otrzym uje się przez desty­
lację 190.000 m3 azotu do pieców azotniakow ych
<p. p. 3) oraz około 1.200 m3 tlenu, który z o ­
staje w ysłany sprężony w butlach stalowych.
8) Instalacja gazów sp alin ow ych w ytw arza z 2
ton koksu dziennie około 16.000 m3 gazów spa­
linowych dla napełnienie m łynów azotniako=
wych w celu usunięcia z nich pow ietrza za=
wierającego tlen. P rzy tym otrzym uje się około
12 ton p ary dziennie.
—
ii
—
9) O d d ziały p om ocn icze.
a) Laboratorjum główne składające się z części
analistycznej i doświadczalnej, zatrudnia 7
inżynierów i 14 laborantów.
b> W a rszta t m ech a n iczn y ma 12 tokarek, 1
heblarkę, 1 gryzarkę, 1 w ytaczarkę, 7 wier=
tarek, 1 shapping, 1 sztancę, 2 walce, 1 ku=
polak, 1 m aszynę formierską, 2 m łoty pneu=
m atyczne, 8 ognisk kowalskich, stolarnię
m aszynow ą i w arsztat rymarski. W każ=
dym oddziale podręczny w arsztat m echa­
niczny.
c) W arsztak elek try czn y prądu siln ego po­
siada 2 tokarki, 2 wiertarki, 2 ogniska ko=
walskie, nawijalnię.
d> W arsztat elek tryczn y prądu słab ego z 2
tokarkami, 1 wiertarką, 1 ogniskiem kowaU
skiem, do tego 2 w arsztaty dla mechanika
precyzyjnego i zegarmistrza.
e) O d d z ia ł w od n y posiada 9 pomp po 16 m3
min. w głównej stacji pomp, 2 wieże chło=
dnicze, wieżę ze zbiornikiem 2.000 m 3, 5
staw ów zapasow ych, urządzenie do stery ­
lizowania w ody ozonem. — Z u ży cie w ody
we fabryce wynosi około 5.000 m3 dziennie.
f) O dd ział k olejow y składa się z 12016 m
toru normalnego z 3 parowozam i, z 1900
m toru 785 mm z 1 parow ozem i 5.000 m
toru 600 mm z 4 parowozam i, 1 remizy
norm alnotorowej i 1 remizy wąskotorowej.
g) A u to m a ty czn a centrala telefo n iczn a <Si=
m ens-H alske) obsługuje 200 aparatów , z tego
50 połączonych z pocztow ą siecią telefoniczną.
h> P iec e wapienne. W ruchu 1 piec szy­
bow y, opalany gazem generatorow ym o pro­
dukcji 90 ton w apna <95% CaO> dziennie,w budowie 2 dalsze piece po 75 ton dzien­
nie, opalane koksem.
i) Inne od działy p om ocn icze: straż pożarna,
oddział budow lany i placow y, magazyn
główny, magazyn elektrotechniczny, maga­
zyn na benzynę i sm ary, m agazyny pod­
ręczne w e wszystkich oddziałach, fabryka
w ody sodowej i lodu, pralnia i szwalnia dla
ubrań roboczych, w arsztat introligatorski,
stacja opatrunkow a, łaźnie, jadalnia dla urzę­
dników i robotników i t. d.
7crm ien ił/ąpienny
/Arad z O.E W.
Wapno
<äfo
Jfo/cs
Wawna.
Woda c/zfodząca
J ° r g d z w fczsn ęf efeA frouzm
flfe c e -
J /a ró /cfo a /e
d fa ró za
jfo d /a fa c /a .. J?/ncfeao "
^
fóara c/o oddz/afow c/ezzzz'cznycA
J /z o /
C d'
dffamacza § 3 Jfaró/cfa
d ffy n y
Ä ? w / e / /^ e
C /den
C /hdfafac/a.. S f f a n Ä
-
Jbg
C aro
G a zy poa/Ynoz&e
C0s *M3
d d o /cs
Jfyrd/dotae
</7zof
■ß~zf/ry
J
l
ł ł b b ł fófece azofnzaAou/e
■ fa zna a ze
j l
a zo fn /a A zz
WAfaa/n/a azofn zaA a
dffyny azo/n/a/a
O dyazouzn/A z
S I
J/zz/oA/azby
j/zo/n/aA
J/monz'aA' zp a rą
rfAa
J/eyfa/ac/a amoniaku
a o/nza.
m
m
,
i—
M—
r
G az
aznonza&a/ny
yczrawy
’sm a p ^^m iw em
SB i>£<#j>ś^
d o w /o rn e / desf& fac/z'
t
Woda
a/norneAa/na
WysyfAa zvody amonzaAa/nę/
derz
cz&rfy
,* * * ł
dVea/ra//zaę/a
n
ß a irzzAa Atvadcz azofotneao
o njha/en/e
j __________ J/oda
v
i—i Fil === n d/ótforóc/a
doaz/e/rze | L| |l_^^ | |
^ d a y d o d o ca y
J
Jfu/aS
azobozuy
1
Odparowacze d/a azo/azzu amonoczzeyo
Wysp/Aa azo/anu a/nonoazeyo
O c/parocnacze of/d d a /e fr y dodoazę/'
Wys y f Aa dafe/ry ^roc/ou/e/
d/o sA fadnz
WZ& rW*» -T*i*»*W
SzemaF
produkcji
P. F. Z. A.
w Chorzowie
SiL
\
Biblioteka Śląska w Katowicach
Id: 0030000273422
i
I 420970