„Czy ktoś przejmie obowiązki Izby Urbanistów ?”

Jacek Banduła
wypowiedź na Forum TUP w dniu 25.06.2014 r.
„Czy ktoś przejmie obowiązki Izby Urbanistów ?”
1. Dotychczasowe zadania Izby Urbanistów
Zakres obowiązków samorządu zawodowego urbanistów określiła ustawa z dnia 15 grudnia
2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów:
(...)
Art. 8. Do zadań samorządów zawodowych należy w szczególności:
1) sprawowanie nadzoru nad należytym i sumiennym wykonywaniem zawodu przez
członków izb;
2) reprezentowanie i ochrona interesów zawodowych swoich członków;
3) ustalanie zasad etyki zawodowej i nadzór nad jej przestrzeganiem;
4) (...);
5) przeprowadzanie egzaminów oraz potwierdzanie kwalifikacji osób, o których
mowa w art. 5 ust. 3 pkt 3-5;
6) współdziałanie z organami administracji rządowej i organami samorządu
terytorialnego oraz z innymi samorządami zawodowymi i stowarzyszeniami
zawodowymi;
7) opiniowanie minimalnych wymagań programowych w zakresie kształcenia
zawodowego architektów, inżynierów budownictwa lub urbanistów oraz
wnioskowanie w tych sprawach;
8) współdziałanie w doskonaleniu kwalifikacji zawodowych architektów, inżynierów
budownictwa lub urbanistów;
9) zarządzanie majątkiem i działalnością gospodarczą samorządu zawodowego;
10) prowadzenie postępowań w zakresie odpowiedzialności zawodowej i
dyscyplinarnej członków samorządów zawodowych;
11) opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących architektury,
budownictwa lub zagospodarowania przestrzennego;
12) organizowanie i prowadzenie instytucji samopomocowych oraz innych form
pomocy materialnej członkom samorządów zawodowych;
13) prowadzenie list członków samorządów zawodowych;
14) realizacja zadań statutowych.
2. Jakie zmiany wprowadza ustawa deregulacyjna
Ustawa o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych, która
wchodzi w życie z dniem 10 sierpnia 2014 r. znosi samorząd zawodowy urbanistów.
Ustawodawca usunął z polskiego sytemu prawnego pojęcia „izba urbanistów” i „zawód
urbanisty”, począwszy od nazwy ustawy o samorządach zawodowych, obecnie już tylko
architektów i inżynierów budownictwa, poprzez wszelkie regulacje z nimi związane.
1
Sposób likwidacji Izby określono jak poniżej:
Art. 28. Postępowania wszczęte i niezakończone do dnia wejścia w życie niniejszej
ustawy, dotyczące:
1) wpisu na listę członków izby urbanistów,
2) świadczenia usług transgranicznych,
3) uznawania kwalifikacji zawodowych urbanisty
- umarza się.
Art. 29. 1. Znosi się samorząd zawodowy urbanistów.
2. Czynności likwidacyjne podejmują organy samorządu na podstawie przepisów
dotychczasowych.
3. Do czynności likwidacyjnych należą w szczególności:
1) zakończenie interesów bieżących;
2) ściągnięcie wierzytelności;
3) wypełnienie zobowiązań;
4) upłynnienie majątku samorządu.
4. Od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy organy samorządu zawodowego
urbanistów działają pod ich dotychczasowymi nazwami z dopiskiem "w likwidacji".
5. Czynności likwidacyjne, o których mowa w ust. 3 pkt 1-3, zostaną zakończone w
terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
6. W terminie 30 dni po upływie terminu, o którym mowa w ust. 5, Nadzwyczajny
Krajowy Zjazd Izby Urbanistów, zwołany przez Krajową Radę Izby Urbanistów,
podejmuje uchwałę o przeznaczeniu majątku samorządu zawodowego urbanistów.
Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Izby Urbanistów informuje ministra właściwego do
spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz
mieszkalnictwa niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia podjęcia
uchwały, o jej treści.
7. Minister właściwy do spraw budownictwa, lokalnego planowania i
zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa składa do Sądu Okręgowego
w Warszawie wniosek w sprawie o:
1) wyznaczenie likwidatora, w razie niewykonania obowiązku, o którym mowa w ust.
5, lub
2) przeznaczenie majątku samorządu, w razie niewykonania obowiązku, o którym
mowa w ust. 6.
8. Sąd orzeka o przeznaczeniu majątku na określony cel społeczny na podstawie
przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.
U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.) o postępowaniu nieprocesowym.
9. Koszty likwidacji pokrywa się z majątku likwidowanego samorządu zawodowego
urbanistów.
Art. 30. Dokumentacja znajdująca się w posiadaniu organów samorządu zawodowego
urbanistów, niepodlegająca archiwizacji, z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy
zostanie przekazana ministrowi właściwemu do spraw budownictwa, lokalnego
planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.
Ustawa deregulacyjna wprowadza także zmiany w ustawie z dnia 27 marca 2003 r.
o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dotychczasowe wymagania w zakresie
kwalifikacji zawodowych urbanistów zredukowano, rezygnując całkowicie z wymogu
praktyki zawodowej. Projekty planów i studiów będzie teraz mógł opracowywać każdy
absolwent studiów licencjackich o kierunku architektura, urbanistyka lub gospodarka
2
przestrzenna, a także absolwent dowolnego innego kierunku, o ile ukończy studia
podyplomowe w zakresie planowania przestrzennego, urbanistyki lub gospodarki
przestrzennej.
Zmiany w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym:
1) art. 5 otrzymuje brzmienie:
"Art. 5. Projekty planów zagospodarowania przestrzennego województwa,
studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego sporządzają osoby,
które spełniają jeden z warunków:
1) nabyły uprawnienia do projektowania w planowaniu przestrzennym na
podstawie ustawy z dnia 12 lipca 1984 r. o planowaniu przestrzennym (Dz. U.
z 1989 r. Nr 17, poz. 99, z późn. zm.);
2) nabyły uprawnienia urbanistyczne na podstawie art. 51 ustawy z dnia 7 lipca
1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1999 r. Nr 15, poz. 139,
z późn. zm.);
3) posiadają kwalifikacje do wykonywania zawodu urbanisty na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej uzyskane na podstawie ustawy z dnia 15 grudnia
2000 r. o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa
oraz urbanistów (Dz. U. z 2013 r. poz. 932 i 1650);
4) posiadają dyplom ukończenia studiów wyższych w zakresie architektury,
urbanistyki lub gospodarki przestrzennej;
5) posiadają dyplom ukończenia studiów wyższych w zakresie innym niż
określony w pkt 4 oraz ukończyły studia podyplomowe w zakresie planowania
przestrzennego, urbanistyki lub gospodarki przestrzennej;
6) są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji
Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o
Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze
Gospodarczym, którzy nabyli kwalifikacje zawodowe do projektowania
zagospodarowania przestrzeni i zagospodarowania przestrzennego w skali
lokalnej i regionalnej odpowiadające wymaganiom określonym w pkt 4 lub
5."; (...)
Na skutek tak przyjętych regulacji powstaje luka prawna polegająca na braku jakichkolwiek
regulacji zastępczych w zakresie wykonywania zawodu zaufania publicznego, jakim jest
zawód urbanisty. Jest to jedna z zasadniczych wad ustawy deregulacyjnej, wykazana we
wniosku o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją RP, kierowanym przez Izbę do
Trybunału Konstytucyjnego.
We wniosku podnoszony jest m.in. zarzut naruszenia zasad przyzwoitej legislacji i
bezpieczeństwa prawnego, tj. naruszenia Art. 2 w zw. z art. 17 ust. 1 Konstytucji (poniżej w
nieco skróconej formie) :
„Likwidacja samorządu, w sposób przewidziany przez zaskarżone przepisy, spowoduje
całkowite zaniknięcie pieczy nad wykonywaniem zawodu urbanisty. Jest to
niedopuszczalne wobec zawodu zaufania publicznego, tworzy lukę w prawie, która będzie
natychmiast wymagała wypełnienia. Taki skutek nowelizacji narusza zasadę przyzwoitej
legislacji, a przez to Art. 2 Konstytucji.
Brak pieczy będzie widoczny w następujących aspektach:
3
-
brak weryfikacji kompetencji osób, które przystępują do zawodu. W
rzeczywistości wystarcza samo wykształcenie, i to niekoniecznie kierunkowe;
- brak bieżącego nadzoru nad wykonywaniem zawodu urbanisty po
zlikwidowaniu samorządu;
- brak systemu etyki zawodowej i związanej z tym odpowiedzialności
dyscyplinarnej. Brak takiego syste mu przewiduje sam ustawodawca umarzając
toczące się postępowania dyscyplinarne i ustawowo zacierając skazanie.
Pozbawienie zawodu pieczy prowadzi do stanu niezgodnego z Konstytucją, ponieważ nie
istnieje mechanizm prowadzący do zapewnienia by zawód był wykonywany w "należyty
sposób", czego wymaga od tej grupy zawodów art. 17 ust. 1 Konstytucji.
Likwidując samorząd zawodowy, ustawodawca winien przywrócić właściwe narzędzia
pieczy nad zawodem - odpowiedniej władzy państwowej, tak by można było realizować
wskazany wyżej przez Trybunał obowiązek: dbałości o należyte wykonywanie zawodu. W
przeciwnym wypadku powstaje luka prawna, polegająca na braku jakichkolwiek narzędzi
pieczy nad zawodem zaufania publicznego.
Zasada przyzwoitej legislacji obejmuje sytuacje, w których ustawodawca tworzy przepisy
niejasne, o niezrozumiałym celu, albo sprzeczne z celem, jaki ustawodawca założył w
danym akcie prawnym. Celem ustawy, do której należą zaskarżone przepisy, było
zwiększenie dostępu do wykonywania zawodu urbanisty, jednakże, osiągnięto cel
odmienny, sprzeczny z Konstytucją, polegający na zlikwidowaniu narzędzi pieczy nad
zawodem zaufania publicznego.
Wskazana wyżej wadliwość regulacji nie daje się usunąć za pomocą jakichkolwiek metod
wykładni. Nie istnieją bowiem przepisy, które mogłyby być zastosowane w drodze analogii
do zawodu urbanisty, w celu zapewnienia nad nim pieczy po zlikwidowaniu samorządu
zawodowego. Z tą chwilą nie będzie możliwości sprawowania żadnej z funkcji pieczy, ani
przez władzę publiczną, ani przez samorząd zawodowy.
Luka ta prowadzi do naruszenia zasady bezpieczeństwa prawnego, ponieważ stwarza stan
zagrożenia dla osób, których dotyczą działania osób wykonujących opracowania
urbanistyczne. Osoby te nie podlegają w świetle zaskarżonej regulacji ani nadzorowi
państwowemu ani samorządowemu. Znosi się zasady etyki zawodowej i samo
postępowanie dyscyplinarne. Nikt nie sprawuje nadzoru nawet nad tym, czy osoby
wykonujące funkcje urbanistyczne w ogóle są do tego przygotowane zawodowo.”
3. Kto przejmie obowiązki Izby Urbanistów?
Jak widać – dotychczasowych zadań Izby Urbanistów nie powierzono żadnej innej instytucji.
Po prostu znikły bez śladu, ustawodawca uznał widocznie, że nie ma potrzeby aby tez zadania
były przez kogokolwiek realizowane.
Czy taki stan rzeczy można zaakceptować?
Uważamy, że nie. Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego to nie jedyny wyraz sprzeciwu
wobec przyjętych regulacji. Urbaniści zrzeszeni w Izbie Urbanistów zdecydowali się powołać
nowe, niezależne stowarzyszenia. Powstają one na poziomie dotychczasowych izb
okręgowych, m.in. w Katowicach i we Wrocławiu. Jest też szansa na utworzenie jednej
organizacji ogólnopolskiej, zrzeszającej stowarzyszenia lokalne.
Stowarzyszenia te określają swoje cele i zadania w sposób nawiązujący do dotychczasowych
regulacji izbowych, jednakże funkcjonować będą w zasadniczo innej sytuacji prawnej, gdyż
4
nie stanowią organów samorządu zawodowego, a swoich członków zrzeszają na zasadzie
dobrowolności. Czas pokaże, czy wyznaczone cele będą potrafiły skutecznie realizować.
Nowa sytuacja prawna dotycząca środowiska zawodowego urbanistów niesie wiele
wątpliwości i zagrożeń.
Jak ukształtuje się rynek wykonawców? Czy będziemy musieli konkurować z firmami
architektonicznymi, geodezyjnymi czy informatycznymi? Istnieje ryzyko, że opracowania
planistyczne zaczną wykonywać osoby lub firmy całkowicie nieprzygotowane lub – co może
być jeszcze gorsze – pozbawione niezależności, uwikłane w niejasne powiązania.
Nie wiemy, jak działać będą samorządy gminne, które jako zainteresowane bezpośrednio,
powinny dbać o wysoki poziom opracowań planistycznych. Czy podejmą wysiłek, aby ustalać
wysokie standardy i weryfikować przygotowanie zawodowe urbanistów? Przy dobrej woli
jest to możliwe, chociaż ustawa o zamówieniach publicznych nie ułatwia tego zadania.
Wciąż pozostaje nadzieja, że Trybunał Konstytucyjny dostrzeże ewidentne wady przyjętych
regulacji i podejmie rozstrzygnięcie, które albo je w całości unieważni, albo przynajmniej
stworzy podstawy do przywrócenia właściwej rangi urbanisty jako zawodu zaufania
publicznego.
5