Wykład 7_Liberalna demokracja

Socjologia instytucji społecznych
mgr Dorota Janiszewska
Wykład 7:
„Liberalna demokracja”
05.12.2016
Lektura obowiązkowa:
N. Bobbio „Liberalizm i demokracja”, Kraków-Warszawa 1998
Struktura wykładu 7:
„Liberalna demokracja”
Wykład:
„Relacje między liberalizmem a demokracją według Norberto Bobbio”
Referat:
„Demokracja liberalna”
Konserwatorium:
Czy obecnie formuła liberalnej demokracji wyczerpuje się?
Norberto Bobbio (1909-2004)
• włoski prawnik, filozof i politolog;
• działacz antyfaszystowskiej Partii Akcja,
więziony podczas rządów Mussoliniego;
• po porażce w wyborach do Zgromadzenia
Konstytucyjnego w 1946 r., rozpoczął
karierę naukową;
• liberalny socjalista – zwolennik rządów
prawa i trójpodziału władz, przeciwnik
antydemokratycznych i autorytarnych
tendencji marksizmu
• dożywotni senator włoskiego parlamentu
od 1979 r.
www.alchetron.com
Potoczne rozumienie liberalizmu i demokracji:
LIBERALIZM:
=
koncepcja państwa o
ograniczonym zakresie
funkcji i władzy
(przeciwieństwo państwa
absolutnego i państwa
socjalnego)
DEMOKRACJA:
=
jedna z wielu form
rządzenia, w której władza
znajduje się w rękach
większości
(przeciwieństwo form
autokratycznych: monarchii
czy oligarchii)
Wielka dychotomia myśli politycznej:
ORGANICYZM
(holizm):
• państwo jako wielkie
ciało złożone z
współtworzących części;
• odgórna koncepcja
władzy
• interes publiczny
nadrzędny;
• brak autonomii
jednostki;
• brak rozróżnienia
między sferą publiczną i
prywatną
INDYWIDUALIZM
(atomizm):
• teoria nowożytnego
państwa
• państwo traktowane
jako zbiór jednostek oraz
rezultat ich aktywności i
stosunków między sobą
Stosunek między jednostką a społeczeństwem:
LIBERALIZM:
 wyłącza jednostkę z organizmu
społecznego i „rzuca” ją w walkę o
przetrwanie,
 głosi wolność jednostki (przeciwko
państwu) w sferze duchowej i
ekonomicznej,
 czyni z jednostki podmiot wszelkiej,
pozapaństwowej działalności.
DEMOKRACJA:
 łączy z powrotem człowieka z innymi
podobnymi mu ludźmi, by z tego
zespolenia zrodziło się społeczeństwo
(nie jako organiczna całość, ale
stowarzyszenie wolnych jednostek),
 godzi jednostkę ze społeczeństwem,
które okazuje się owocem wzajemnego
porozumienia jednostek.
Stosunek między jednostką a władzą:
LIBERALIZM:
 wyróżnia takie cechy jednostki jak
zdolność do:



samokształcenia się,
rozwoju umiejętności,
postępu moralnego i intelektualnego
w warunkach maksymalnej wolności od
zewnętrznych ograniczeń i przymusu;
 akcentuje „twarz” skierowaną
do wewnątrz (jednostka jako
mikrokosmos i zamknięta w sobie
całość).
DEMOKRACJA:
 czyni z jednostki uczestnika innej formy
państwa, w której kolektywne decyzje
są podejmowane bezpośrednio przez
jednostki lub ich przedstawicieli
 podkreśla zdolność do przełamywania
izolacji dzięki różnym regulacjom
ustanawiającym nietyrańską władzę
wspólnotową
 ma „twarz” skierowaną na zewnątrz
(jednostka jako niepodzielny atom,
dający się układać na różne sposoby z
innymi tworząc strukturę.
Skutki:
LIBERALIZM:
DEMOKRACJA:
REDUKCJA WŁADZY PUBLICZNEJ
DO MINIMUM
ODBUDOWANIE WŁADZY PUBLICZNEJ
jako sumy władz cząstkowych
główny problem:
OGRANICZENIA WŁADZY
(przejaw w kontraktualizmie:
wole cząstkowe spotykają się w akcie
umowy społecznej, aby dać życie woli
wspólnej)
główny problem:
DYSTRYBUCJA WŁADZY
Mowa Benjamina Constanta w Paryżu (1819 r.):
STAROŻYTNOŚĆ:
• celem rozdzielenie władzy
politycznej między wszystkich
obywateli kraju (= wolność)
• zbiorowy udział w decyzjach
podporządkowuje jednostkę
ogółowi
WSPÓŁCZESNOŚĆ:
• celem bezpieczeństwo w
korzystaniu z prywatnej
niezależności (wolność =
gwarancja niezależności
przez instytucje)
 jako pierwszy odróżnił sferę i wolność prywatną od
publicznej;
 wolność prywatna była dla niego warunkiem istnienia
wolności publicznej, nie odwrotnie;
 bronił wolności prywatnej przed ingerencją państwa.
www.acton.org
Wolność w liberalizmie
to
wolność od państwa
Proces kształtowania się państwa liberalnego
to poszerzanie sfery wolności jednostki
w stosunku do władzy publicznej, ze stopniową
emancypacją społeczeństwa wobec państwa.
Państwo liberalne i jego demokratyczna kontynuacja?
Procesy liberalizmu i demokratyzacji w XIX w.
 toczyły się raz łącznie, raz osobno, z powodu poglądu
na rozszerzenie prawa wyborczego
 radykalni
liberałowie
i zarazem
demokraci
Efekt: rozłam w nurcie
liberalnym
 liberałowie
konserwatywni
i niedemokratyczni
(poszerzenie prawa
wyborczego jako
zagrożenie wolności)
Rozłam w nurcie demokratycznym w XIX w.:
 demokraci i
liberałowie
 demokraci i
nieliberałowie
(za poszerzaniem
uprawnień politycznych, aż
 radykalni
do powszechnego prawa
demokraci
wyborczego)
•
(„czyści”)
•
odnajdują
pokrewieństwo z
pierwszymi ruchami
socjalistycznymi
bardziej zainteresowani:
dystrybucją władzy niż jej
ograniczeniem,
instytucjami
samorządowymi niż
podziałem władzy
centralnej, umacnianiem
sfery publicznej niż
prywatnej
Wzajemny antagonizm liberalizmu i demokracji w XIX w.
Liberałowie:
stali na straży zdobytych
lub postulowanych praw
wolnościowych, które
niosła ze sobą doba
restauracji i nieufni wobec
rewolucyjnych nastrojów
demokratów
Demokraci:
uważali, że proces emancypacji
ludu rozpoczęty przez rewolucję
został przerwany przez restaurację i
pozostaje niedokończony (odrzucali
liberałów jako umiarkowanych)
Podjęcie ideału demokracji przez liberalizm i socjalizm:
Demokracja liberalna:
• powszechność prawa
wyborczego jako
wyrazu wolnej woli
pojedynczych
jednostek
Demokracja socjalna:
• oznacza ideał równości możliwy
do urzeczywistnienia jedynie w
drodze socjalistycznej reformy
własności
• stawia się wyżej niż demokracja
liberalna, bo oprócz swobód
obywatelskich głosi także
prawa socjalne
Schemat relacji między liberalizmem i demokracją:
1) są współbieżne = równocześnie możliwe: może istnieć państwo
liberalne i zarazem demokratyczne, ale nie wyklucza to istnienia
państwa liberalnego-niedemokratycznego (konserwatywni liberałowie)
lub państwa demokratycznego-nieliberalnego (radykalni demokraci);
2) są ANTYTETYCZNE (relacja wykluczenia): demokracja niszczy państwo
liberalne (wg konserwatywnych liberałów) lub może ziścić się tylko w
państwie opiekuńczym (wg radykalnych demokratów);
3) są wzajemnie związane w relacji konieczności = jedynie demokracja
jest w stanie urzeczywistnić liberalne ideały i jedynie państwo liberalne
stwarza warunki do zaprowadzenia demokracji.