Reforma chińskich spółek skarbu państwa

Reforma chińskich spółek skarbu
państwa
2015-12-29 07:29:14
2
W czasie V sesji plenum Komunistycznej Partii Chin, która zakończyła się 29 października 2015 roku
dyskutowano nad założeniami 13-go planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju na lata 2016 – 2020. Projekt
ten zakłada kontynuację szeregu kierunków rozwoju kraju zainicjowanych w kończącej się pięciolatce, pojawiają
się natomiast nowe akcenty szczególnie akcentowane przez obecne władze kraju.
W czasie V sesji plenum Komunistycznej Partii Chin, która zakończyła się 29 października 2015 roku
dyskutowano nad założeniami 13-go planu społeczno-gospodarczego rozwoju kraju na lata 2016 – 2020. Projekt
ten zakłada kontynuację szeregu kierunków rozwoju kraju zainicjowanych w kończącej się pięciolatce, pojawiają
się natomiast nowe akcenty szczególnie akcentowane przez obecne władze kraju. Dla zapewnienia określonego
w projekcie średniego tempa wzrostu konieczne będzie dalsze „otwarcie gospodarki” i jej większe urynkowienie.
W tym kierunku dalszych działań mieści się m.in. stopniowe wprowadzanie dalszych refom w strukturze firm
państwowych (SOEs – State Owned Enteprises).
Ostatni raz władze Chiny dokonały wielkiej reformy SOE w 1990 r. Ówczesny premier Zhu Rongji w ramach
stopniowego dostosowywania chińskiej gospodarki do realiów rynkowych zadecydował o zamknięciu około
60.000 państwowych firm, co spowodowało zwolnienie ok. 30 mln pracowników. W dalszym ciągu jednak w
Chinach funkcjonuje przeszło 150 tys. SOE, dysponujących majątkiem szacowanym na 15,5 tryliona USD i
zatrudniających przeszło 17% czynnych zawodowo Chińczyków. Udziału sektora państwowego w produkcie
krajowym brutto Chin szacuje się na od 1/3 do prawie 40%. Spółki skarbu państwa stanowią także jedno z
kluczowych narzędzi wykorzystywanych w realizacji polityki wewnętrznej jak i zagranicznej władz w Pekinie,
dlatego ich finansowa kondycja, wewnętrzna organizacja i perspektywy rozwoju są jednym z istotnych kierunków
zainteresowania najwyższych czynników administracji gospodarczej kraju.
Tymczasem, wg danych chińskiego Ministerstwa Finansów zyski chińskich przedsiębiorstw państwowych
sukcesywnie obniżają się. W okresie od stycznia do lipca br. spadek ten wyniósł 2,3% (w ujęciu rok do roku) do
1,4 bln RMB. Posiadane przez SOE aktywa zostały natomiast wycenione na 105,5 bln juanów. Spadek
rentowności SOE jest tym bardziej niepokojący, iż w dalszym ciągu przedsiębiorstwa państwowe korzystają z
uprzywilejowanego statusu (np. w odniesieniu do przetargów w ramach zamówień publicznych) i łatwego
dostępu do kredytów bankowych. Niepokój ten wzrasta jeżeli porówna się zyskowność SOE na tle prywatnego
kapitału. W 2014 r. średnia stopa zwrotu z aktywów spółek skarbu państwa była na poziomie około 4,6%,
podczas gdy stopa zwrotu z kapitału prywatnego była przeszło dwukrotnie większa (9,1%). Te wyniki są
niepokojące nie tylko dla inwestorów na rynku giełdowym Szanghaju czy Shenzhenu, o czym zaświadczają
niedawne spadki notowań, ale przede wszystkim dla przywódców kraju, którzy liczą na to, iż chińskie SOEs będą
istotnym instrumentem realizacji globalnych aspiracji gospodarczych kraju, w tym m.in. koncepcji "Pasa i
Szlaku", większego zaangażowania inwestycyjnego chińskich podmiotów za granicą czy działań skierowanych na
tworzenie chińskich marek o światowym znaczeniu.
W tej sytuacji plany dotyczące reformy SOEs jawią się jako bardzo zasadne, aczkolwiek głównym dylematem
pozostaje kwestia większego dostosowania podmiotów państwowych do wymogów rynkowych z jednoczesnym
zachowaniem przez administrację odpowiedniego zakresu wpływów na kierunki działalności SOEs. Władze Chin
planują uruchomienie w 2016 r. 10 pilotażowych obszarów w których zostanie przeprowadzona reforma
chińskich spółek skarbu państwa. Reforma ma przyczynić się do wzmocnienia konkurencyjności SOE, a także
przygotować je na wchodzenie na rynki zagraniczne. Zgodnie z wytycznymi, chińskie przedsiębiorstwa
państwowe będą podzielone na dwie kategorie tj. podmioty mające wypracowywać zysk oraz podmioty
dedykowane realizacji usług publicznych. Więcej emocji budzi oczywiście pierwsza grupa spółek, dla której
przewidziano daleko idące (jak na chińskie uwarunkowania) zmiany.
Głównym założeniem reformy jest przeświadczenie, iż najbardziej efektywnym środkiem do poprawy rentowności
SOE jest przyznanie zarządom poszczególnych spółek prawa do realizowania własnej strategii biznesowej. W
konsekwencji, zarządy SOE mają otrzymać większe uprawnienia decyzyjne i będą miały możliwość
precyzyjniejszego, niż teraz wpływania na działania menedżerów. Odgórne interwencje w tych spółkach różnego
rodzaju agencji rządowych będą zaś zakazane na mocy nowych wytycznych. Planowane jest również
ustanowienie nowego, bardziej elastycznego i rynkowego systemu płac. Wynagrodzenia pracowników SOE mają
3
być porównywalne do poziomów rynkowych i powiązane z wynikami finansowymi firmy. Tego typu zmiany
wpisują się także we wcześniejsze deklaracje władz o zamiarze zbudowania „narodowych czempionów” zdolnych
do ekspansji w skali globalnej.
Co istotne, planowana reforma SOE uwzględnia także przekształcenia kapitałowe. Firmy niepaństwowe będą
zachęcane do nabywania obligacji/akcji SOE co doprowadzi niewątpliwie do mieszanej – państwowo-prywatnej –
struktury udziałów. Mieszana struktura udziałów to w zasadzie inne, ostrożniejsze określenie prywatyzacji. Czy
jednak okaże się to interesujące dla chińskich prywatnych przedsiębiorców? Ponad połowa (51%) chińskich SOE
obejmuje obszary postrzegane jako strategiczne (energetyka, górnictwo, hutnictwo, produkcja uzbrojenia i inne,
ważne dla gospodarki sektory) co naturalnie limituje dopuszczenie tam prywatnego kapitału. Co więcej, rząd
centralny nie odczuwa nagłej potrzeby pozyskania dodatkowych środków ze sprzedaży części aktywów swoich
spółek i raczej preferuje rzetelne zabezpieczenie wpływów budżetowych w przyszłości. W tym bowiem
kontekście należy odczytywać plany podniesienia dywidendy wypłacanej rządowi centralnemu przez SOE z 15%
do 30% zysków. Z drugiej jednak strony należy zwrócić uwagę, iż 49% SOE działa w sektorach uznanych za „nie
strategiczne”, i jest to ponad 70 tys. spółek. Większość chińskich spółek skarbu państwa boryka się z szeregiem
problemów, których rozwiązanie (w warunkach podjęcia decyzji o charakterze rynkowym) może mieć istotne
konsekwencje społeczne np. przerosty zatrudnienia, nadprodukcja i brak dostosowania oferty do wymogów
rynkowych, niska innowacyjność.
Od czasu upublicznienia rządowych planów, niemal połowa chińskich prowincji i miast zapowiedziała
przeprowadzenie reform posiadanych spółek publicznych. Szanghaj zamierza zwiększyć udział prywatnego
kapitału w swych spółkach publicznych do 60% w 2020 r., a ponadto już przeprowadził szereg znaczących
działań o charakterze prywatyzacyjnym. Najgłośniejszą transakcją była sprzedaż 12% udziałów operatora
hotelowego Jin Jiang chińskiemu kapitałowi prywatnemu.
Reforma chińskich SOE będzie z pewnością procesem długotrwałym, poprzedzonym szeregiem pilotażowych
programów i rozwiązań, co jest trwałym elementem chińskiej polityki wewnętrznej. Jak wspomniano, reforma
SOEs ma istotny wymiar społeczny, stąd nie należy oczekiwać radykalnych zmian w krótkim okresie. W trakcie
procesu transformacji, w zależności od wyników konkretnych działań, niektóre akcenty mogą się zmienić, ulec
przyśpieszeniu albo spowolnieniu. Określony przez władze cel jest jednak czytelny: chińskie spółki skarbu
państwa mają być przygotowane do prowadzenia działań o charakterze globalnym i zapewniać budżetowi
państwa stałe i przewidywalne przychody. Ponadto, w kontekście realizacji koncepcji "Pasa i Szlaku", jak i
oczekiwanej zwiększonej aktywności firm chińskich na rynku europejskim, chińskie SOEs będą musiały w bardziej
profesjonalny, niż dotychczas, sposób wspólnie z bankami chińskimi (tu liderem chce być ICBC - Industrial and
Commercial Bank of China) tworzyć konkurencyjne oferty finansowe pozwalające kompleksowo wchodzić na
konkretne, wysoce konkurencyjne rynki. Kolejnym wyzwaniem dla SOEs jest kwestia profesjonalnego
pozyskiwania technologii i umiejętnego wchodzenia w transakcje fuzji i przejęć na światowych rynkach.
4