Słowo wstępne - Wydawnictwo UMCS

Słowo wstępne
Idea leżąca u podstaw niniejszej książki opiera się na naukowej wymianie
myśli i poglądów na temat szeroko rozumianych instytucji prawnych i procesów decyzyjnych stanowienia i stosowania prawa z perspektywy teoretycznej
i dogmatycznej. Wniosek taki można wysnuć już na podstawie samego tytułu
monografii, który brzmi Zagadnienia stosowania prawa. Perspektywa teoretyczna i dogmatyczna. Idea ta zrodziła się w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa Wydziału Prawa i Administracji UMCS w Lublinie, którą kieruje Prof. dr hab. Leszek Leszczyński. Ma ona wymiar zdecydowanie szerszy i wykraczający poza
meritum niniejszej książki. Redaktorzy opracowania, ale również pozostali
pracownicy Katedry, mają głębokie przekonanie, że w ten sposób zostanie rozpoczęty szerszy cykl monografii, w których teoretyczna refleksja nad wyselekcjonowanymi problemami prawnymi zostanie dopełniona i pogłębiona przez
przedstawicieli nauk dogmatycznoprawnych z zakresu prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, konstytucyjnego, handlowego, międzynarodowego
publicznego i prawa Unii Europejskiej. Zestawienie teoretycznego i dogmatycznego punktu widzenia z pewnością wzbogaci dyskurs, będzie mogło prowadzić
do pełniejszego zrozumienia szczegółowych zagadnień prawnych i otworzy
możliwość do formułowania merytorycznych uwag polemicznych, ale także
aprobujących i krytycznych. Płaszczyzna normatywna i orzecznicza pozwala
na bogatszą analizę i autonomiczną optykę analizowanych zagadnień zarówno przez przedstawicieli reprezentujących poszczególne dogmatyki prawa, jak
i teoretyków prawa. Te różne punkty widzenia prezentowane w odniesieniu do
tego samego problemu badawczego w istocie będą prowadzić do realizacji postulatu wewnętrznej integracji nauk prawnych.
Aby twórcza wymiana myśli i poglądów, a w jej ramach także formułowanie
uwag polemicznych, była możliwa, redaktorzy niniejszej książki musieli przyjąć
określoną konwencję jej powstawania. Opiera się ona na dwóch głównych założeniach. Pierwsze z nich to ustalenie, że wymiar analizy teoretycznej będzie sta-
10
Słowo wstępne
nowił punkt odniesienia dla spojrzenia dogmatycznego, ale niekiedy też praktycznego oraz teoretycznego jako konkurencyjnego. W ten sposób w ramach poszczególnych części książki powstały rozdziały, które można określić mianem
rozdziałów głównych. Założenie drugie jest bezpośrednio związane z pierwszym i jednocześnie z niego wynika. Mianowicie rozdziały główne powstały jako
pierwsze i zostały przekazane jednemu albo dwóm przedstawicielom nauk dogmatycznych, często będących zarazem czynnymi zawodowo praktykami, a także innym teoretykom, aby mogli zapoznać się z nimi i na tej podstawie sformułować własne uwagi i konkluzje. W ten sposób powstały rozdziały, które można
nazwać komentującymi. Redaktorzy niniejszej książki dali komentatorom pełną
swobodę merytorycznego odniesienia się do rozdziału głównego.
Analiza zagadnienia stosowania prawa została podzielona na cztery autonomiczne części. Pierwsza z nich, zatytułowana Zagadnienia teorii stosowania prawa, została poświęcona teoretycznym, metodologicznym i modelowym
aspektom problematyki stosowania prawa. Część ta opiera się na dwóch rozdziałach głównych. Rozdział autorstwa Andrzeja Korybskiego, opatrzony tytułem Teoretyczne problemy stosowania prawa: podstawowe zagadnienia i kierunki
badań, ma jednocześnie charakter wprowadzający. Zostały w nim poczynione
ustalenia terminologiczne i pojęciowe, które porządkują problematykę procesu
decyzyjnego stosowania prawa. Na jego podstawie swoje uwagi sformułował
Tomasz Barankiewicz w rozdziale o tytule O metodologicznych perspektywach
i ograniczeniach teorii stosowania prawa. Rozdział ten w dużej mierze należy
traktować jako metodologiczne rozwinięcie rozdziału bazowego. Autorem
drugiego rozdziału głównego, zatytułowanego Model decyzyjny sądowego stosowania prawa, jest Leszek Leszczyński. Autor przedstawia teoretyczne aspekty modelu decyzyjnego stosowania prawa w typie sądowym. Rozdział ten stał
się podstawą do sformułowania refleksji dogmatycznych na temat stosowania
prawa w procesie cywilnym i karnym. Andrzej Jakubecki skupił się na perspektywie cywilistycznej w rozdziale pod tytułem Kilka refleksji na temat modelu
stosowania prawa w procesie cywilnym. Z kolei karnistyczna perspektywa stosowania prawa stała się udziałem Ireneusza Nowikowskiego, którego rozdział
został opatrzony tytułem Typy stosowania prawa w polskim procesie karnym
(kwestie wybrane).
Część druga opracowania została zatytułowana Stosowanie prawa. Wartości i zasady konstytucyjne. Składa się ona z dwóch płaszczyzn badawczych, które łączy wspólny mianownik – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwsza
płaszczyzna wykazuje zdecydowanie aksjologiczny charakter, o czym świadczy tekst rozdziału głównego, autorstwa Wojciecha Dziedziaka, opatrzony tytułem O aksjologicznych podstawach procesów stosowania prawa z perspektywy
prawa słusznego. Prawo słuszne zostało nabudowane na następujących wartościach: prawda, dobro, sprawiedliwość, godność człowieka. To właśnie one,
jako podstawy bytu prawa, tj. wartości leżące u źródeł procesów tworzenia
Słowo wstępne
11
prawa, w istocie są też (powinny być) podstawowymi wartościami stosowania
prawa. W opracowaniu zostały również przedstawione sposoby dochodzenia
do decyzji słusznej w oparciu o model decyzyjny sądowego stosowania prawa.
Zadanie napisania komentarza przypadło Małgorzacie Stefaniuk i Jadwidze
Potrzeszcz. Pierwsza z autorek swój rozdział komentujący zatytułowała Aksjologiczne podstawy stosowania prawa – perspektywa prawa słusznego. Druga
z nich swoje refleksje zawarła w rozdziale Aksjologiczne podstawy stosowania
prawa a prawo słuszne. Druga płaszczyzna badawcza przeniosła rozważania
na procesy stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez Sejm. Wymiar analizy stosowania prawa w typie pozasądowym tej szczególnej materii
normatywnej, jaką jest ustawa zasadnicza, przypadł specjalistom z dziedziny
prawa konstytucyjnego. Tekst rozdziału głównego – Wybrane aspekty stosowania przepisów Konstytucji przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej – przygotował
Grzegorz Koksanowicz. Tytuł opracowania ukierunkował polemiczne uwagi
komentatorów. Zostały one ujęte w dwóch rozdziałach. Krzysztof Eckhardt
sformułował je w tekście zatytułowanym Stosowanie przepisów Konstytucji
a ustrojowy sens instytucji konstytucyjnych (Uwagi na tle stosowania przepisów
konstytucji przez Sejm). Z kolei Sławomir Patyra swój rozdział opatrzył tytułem
Stosowanie konstytucji podtypu kierowniczego w praktyce działalności Sejmu RP
(wybrane problemy).
Część trzecia – Stosowanie prawa w europejskim porządku prawnym (wybrane zagadnienia) – przeniosła rozważania o stosowaniu prawa w europejską
przestrzeń prawną. Tytuł sugeruje skupienie uwagi tylko na wybranych aspektach z tej rozległej problematyki. Poziom procesów decyzyjnych podejmowanych w ramach Rady Europy stał się przedmiotem rozdziału głównego Bartosza Liżewskiego pod tytułem Ponadnarodowy i krajowy poziom stosowania praw
człowieka w porządku prawnym Rady Europy. Autor skupił się na przedstawieniu
problematyki stosowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przez Europejski Trybunał Praw Człowieka na europejskim poziomie międzynarodowym
oraz przez sądy w wewnętrznym porządku prawnym państwa. W rozdziale tym zostały przedstawione także aspekty stosowania Europejskiej Karty
Społecznej i innych umów międzynarodowych na tych dwóch poziomach multicentrycznego porządku prawnego. Problematykę tę skomentował Grzegorz
Maroń w rozdziale zatytułowanym Konwergencja praw osobisto-politycznych
i socjalno-ekonomicznych w praktyce orzeczniczej Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka. Trzecią część książki uzupełnił rozdział Anny Kalisz – Stosowanie
i wykładnia prawa Unii Europejskiej. Został on poświęcony problematyce procesów decyzyjnych podejmowanych w ramach drugiej europejskiej organizacji
– Unii Europejskiej. Należy podkreślić, że źródła prawa obu tych porządków,
choć na odmiennych zasadach, stają się źródłami prawa państw zrzeszonych
w tych organizacjach. W związku z tym przepisy międzynarodowych umów,
rozporządzeń, dyrektyw i decyzji są albo mogą się stać elementami normatyw-
12
Słowo wstępne
nej podstawy (podstawy prawnej) decyzji podejmowanych w procesach stosowania prawa w państwach europejskich. Mogą być także wykorzystywane
jako argumenty uzasadnienia decyzji stosowania prawa. Trzecia część książki
wskazuje na te dysproporcje.
Ostatnia, czwarta część książki została zatytułowana Typy stosowania
prawa (wybrana problematyka). Wprawdzie jej tytuł sugeruje skupienie uwagi
na typie sądowym i administracyjnym stosowania prawa, jednak akcenty tej
części monografii zostały rozłożone nieco inaczej, tj. z mniejszym skupieniem
uwagi na typie sądowym stosowania prawa. Stało się tak w sposób zamierzony,
przede wszystkim dlatego, że większość rozdziałów trzech poprzedzających
części została poświęcona typowi sądowemu stosowania prawa. W związku
z powyższym rozważania zostały przeniesione na problemy typu administracyjnego stosowania prawa i procesy decyzyjne w postępowaniu mediacyjnym.
W rozdziale głównym, zatytułowanym Stosowanie prawa przez administrację
publiczną – między prawem a polityką, Adam Szot skupił się na analizie specyfiki
modelu stosowania prawa przez organy administracji, ze szczególnym uwzględnieniem różnorodności przebiegu tego procesu decyzyjnego stosowania prawa
warunkowanego specyfiką charakteru i funkcji organów administracji działających w bardzo szerokiej i złożonej przedmiotowo sferze prawa administracyjnego, uwarunkowanej dodatkowo politycznie. Rozdział Anny Ostrowskiej,
o tytule Rozsądek jako kryterium sądowej kontroli administracji w świetle doświadczeń państw systemu common law – prolegomena, nie ma charakteru polemicznego. Stanowi on poszerzenie analizowanej materii, przenosząc rozważania w sferę sądowej kontroli administracji w anglosaskim porządku prawnym. Problematyka mediacji kończy zagadnienia merytoryczne opracowania.
Z uwagi na to, że jest to specyficzny proces decyzyjny, został on przedstawiony
niejako na tle procesów stosowania prawa podejmowanych w typie sądowym
i kierowniczym stosowania prawa. Marzena Myślińska opracowała rozdział
główny zatytułowany Proces decyzyjny mediacji a proces stosowania prawa –
podobieństwa i różnice. W swoich rozważaniach starała się wykazać, czy proces
decyzyjny w mediacji jest procesem stosowania prawa, a jeżeli tak, to jakie są
argumenty dla możliwości uznania mediacji (przy całej jej specyfice) za swoistą odmianę stosowania prawa. W innym ujęciu problematykę mediacji przedstawił Adam Zienkiewicz. Jego rozdział komentujący został opatrzony tytułem
Feeling versus Thinking Style of Decisionmaking – czynniki personalne sprzyjające
kooperacji stron w procesie decyzyjnym prowadzonym w celu rozwiązania sporu.
W przekonaniu redaktorów niniejszej książki publikacja stanowi ciekawy
projekt naukowy, zarówno jeśli chodzi o poruszany problem badawczy stosowania prawa, jak i o formułę przygotowania poszczególnych rozdziałów. Ujęcie
problematyki procesów decyzyjnych stosowania prawa z perspektywy teoretycznej i dogmatycznej stanowi dość szczególne połączenie tych dwóch różnych
naukowych punktów widzenia. Pozwala jednocześnie na wielopłaszczyznową
Słowo wstępne
13
analizę szczegółowych aspektów problematyki stosowania prawa, a w konsekwencji na kompleksowe ujęcie badanych problemów. Z uwagi na powyższe argumenty książka będzie interesującą propozycją dla znawców tych zagadnień
i dla studentów. W takiej nadziei pozostają redaktorzy naukowi tej książki.
Wojciech Dziedziak
Bartosz Liżewski