docI. Generatory
download 
Reklamacja Transkrypt
I. Generatory
I. Generatory Budowa i działanie Maszyny synchroniczne pracują najczęściej jako prądnice: turbogeneratory w elektrowniach cieplnych i hydrogeneratory w elektrowniach wodnych. Znajdują one również zastosowanie jako kompensatory wytwarzające energię bierną oraz silniki do napędów wymagających stałej prędkości obrotowej. W maszynach synchronicznych występuje ścisła zależność między prędkością obrotową wirnika a częstotliwością prądu: f = p·n/60 gdzie: f – częstotliwość [Hz], p – liczba par biegunów, n – liczba obrotów na minutę. Generatory synchroniczne budowane są w dwóch odmianach jako: · · maszyny szybkoobrotowe z utajonymi biegunami, · · maszyny wolnoobrotowe jawnobiegunowe. Podstawowa różnica w budowie tych maszyn leży w konstrukcji wirnika i liczbie biegunów. Maszyny z utajonymi biegunami są najczęściej dwubiegunowe, rzadziej czterobiegunowe. Dla ograniczenia momentu bezwładności i zwiększenia wytrzymałości mechanicznej wirnik maszyny jest wykonywany z odkuwki, a uzwojenia ma umieszczone w wyfrezowanych żłobkach. Średnica wirnika generatora z utajonymi biegunami nie przekracza zwykle 1,2 m. Takie generatory napędzane są turbinami parowymi o prędkości obrotowej 3000 lub 1500 obr/min. Maszyny jawnobiegunowe mają większą liczbę biegunów, a uzwojenie wzbudzenia mają wykonane w postaci cewek umieszczonych na biegunach. Maszyny takie mogą być napędzane silnikami wysokoprężnymi lub turbinami wodnymi. Prędkości obrotowe hydrogeneratorów wynoszą od kilkunastu do kilkuset obr/min. Napięcie znamionowe generatorów synchronicznych jest ograniczone wytrzymałością elektryczną izolacji i nie przekracza 30 kV. Moc znamionowa jednostek wynika m.in. z dopuszczalnej temperatury izolacji, sposobu chłodzenia maszyny i wytrzymałości mechanicznej wirnika, ograniczającej obecnie masę wirnika do ok. 2000 Mg oraz wartość prądu stojana do 35 kA. Moce znamionowe największych budowanych współcześnie turbogeneratorów przekraczają 1500 MVA. Bardzo duże jednostki stosowane są w elektrowniach jądrowych ze względu na opłacalność budowy dużych bloków reaktorgenerator. Moce znamionowe hydrogeneratorów dochodzą do 850 MVA. W Polsce największe turbogeneratory mają moc znamionową 500 MW, a typowy turbogenerator w dużej elektrowni ma moc 360 MW. Schemat połączeń generatora synchronicznego przedstawiony jest na rysunku 1.2.3.1. Rys. 1.2.3.1. Układ połączeń generatora synchronicznego: 1 – uzwojenie stojana, 2 – uzwojenie wirnika, 3 – pierścienie ślizgowe, 4 – wzbudnica, 5 – uzwojenie biegunów wzbudnicy, 6 – regulacja napięcia. Stojan maszyny jest twornikiem, w uzwojeniach którego indukowana jest siła elektromotoryczna. Żelazo czynne stojana wykonane jest z tzw. blach prądnicowych o niskiej stratności, wynoszącej w nowoczesnych generatorach ok. 1 W/kg. Spakietowane jarzmo stojana, umieszczone jest w spawanej konstrukcji kadłuba. Uzwojenie stojana jest trójfazowe i zwykle dwuwarstwowe. Budowa uzwojenia zależy od zastosowanego sposobu chłodzenia. Na wale wirnika są umieszczone izolowane pierścienie, przez które uzwojenie wzbudzające jest zasilane prądem stałym. Źródłem zasilania może być prądnica samowzbudna umieszczona na wspólnym wale maszyny lub układ prostownikowy. Uzwojenie wirnika wytwarza pole magnetyczne wirujące wraz z wirnikiem. Przy obciążeniu maszyny prąd stojana wytwarza również pole magnetyczne, które wiruje w tym samym kierunku i z tą samą prędkością co pole wytworzone przez wirnik. Pole wypadkowe przecinając przewody uzwojenia stojana wytwarza w nim siłę elektromotoryczną. Zasadę działania generatora synchronicznego trójfazowego pokazano na rys. 1.2.3.3. Rys. 1.2.3.3. Zasada działania generatora turbogeneratora synchronicznego trójfazowego. – izolacja Rys. 1.2.3.4. Żłobek wirnika 1 – klin zabezpieczający uzwojenie, 2 3 – przewód uzwojenia wzbudzenia, 4 – kanał przepływu wody, 5 – izolacja zwojowa, 6 – izolacja żłobkowa. Uzwojenie wirnika może być wykonane na wiele sposobów, zależnie od producenta generatora i mocy znamionowej maszyny. Cewki biegunów maszyn jawnobiegunowych nawijane są drutem izolowanym lub taśmą. W turbogeneratorach wykonanie uzwojenia wzbudzenia zależy od tego, czy uzwojenie jest chłodzone pośrednio czy też bezpośrednio. Przy chłodzeniu bezpośrednim, czynnik chłodzący przepływa wewnątrz przewodów. Również uzwojenie stojana może być chłodzone pośrednio, przy pomocy kanałów wodnych lub wodorowych lub bezpośrednio, gdy w skład cewek wchodzą pręty, wewnątrz których przepływa czynnik chłodzący. Układy chłodzenia generatorów. Najstarszym sposobem chłodzenia maszyn jest wymuszony obieg powietrza w obiegu otwartym. Powietrze chłodzące, zasysane z zewnątrz poprzez filtry, jest wentylatorem kierowane do wnętrza maszyny, a następnie wyrzucane na zewnątrz. W obiegu zamkniętym powietrze chłodzące jest kierowane do chłodnic, przez które przepływa zimna woda. Niektóre firmy stosują chłodzenie powietrzem turbogeneratorów o mocy do 250 MVA. Chłodzenie pośrednie powietrzem jest stosowane w maszynach jawnobiegunowych. Duże turbogeneratory są chłodzone wodorem w obiegu zamkniętym. Wodór jest nie tylko lżejszy od powietrza, ale charakteryzuje się znacznie lepszym przewodnictwem ciepła. Dla uzyskania odpowiedniego efektu chłodzenia stosuje się nadciśnienie wodoru w maszynie wynoszące zwykle 1¸3 MPa. Część maszyny, w której występuje wodór jest oddzielona od przestrzeni powietrznej przy pomocy uszczelnienia olejowego pod ciśnieniem. Chłodzenie wodorowe stosuje się w maszynach o mocy rzędu 400 MVA. Dla bardzo dużych jednostek stosowane jest chłodzenie wodne. Destylat wodny przepuszczany jest przez kanały i otwory wewnątrz uzwojenia. Odprowadzanie ciepła jest tu znacznie intensywniejsze niż przy chłodzeniu wodorem. Duże ciśnienia występujące w obiegu destylatu wymagają stosowania odpowiednio skonstruowanych uszczelnień. Chłodzenie wodno-wodorowe ma największy obecnie zainstalowany na świecie turbogenerator o mocy znamionowej 1700 MVA. Zabezpieczenia generatorów. Generatory synchroniczne powinny być wyposażone w następujące zabezpieczenia: - zabezpieczenie nadmiarowo-prądowe stojana od przetężeń i skutków zwarć zewnętrznych, działające początkowo na sygnał, a po określonym czasie — na wyłączenie generatora z sieci i odwzbudzenie, - zabezpieczenie różnicowo-prądowe od zwarć wewnątrz stojana, działające bezzwłocznie na wyłączenie generatora i odwzbudzenie, - zabezpieczenie ziemnozwarciowe stojana, które w przypadku doziemienia uzwojenia stojana w zależności od wartości prądu doziemnego działa na sygnał lub wyłączenie maszyny i odwzbudzenie, - zabezpieczenie ziemnozwarciowe wirnika reagujące w zależności od rodzaju uszkodzenia; przy pojedynczym zwarciu z ziemią na sygnał, natomiast przy drugim zwarciu powodując wyłączenie i odwzbudzenie generatora. Duże generatory wyposaża się także w zabezpieczenia przed asymetrią prądów stojana, przed pracą asynchroniczną i przed przeciążeniem prądowym wirnika. Ponadto wszystkie maszyny mogą być wyposażone w sygnalizację i zabezpieczenia kontrolujące temperaturę wewnątrz maszyny i temperaturę czynnika chłodzącego. W tabeli 1.2.3.1 podano rodzaje zabezpieczeń stosowanych dla generatorów synchronicznych zasilających bezpośrednio szyny zbiorcze. Tabela 1.2.3.1 Zabezpieczenia generatorów synchronicznych Rodzaj zakłócenia Przetężenia wywołane zwarciami zewnętrznymi Zakresy mocy znamionowych Sn generatorów synchronicznych [MVA] Sn < 2 2 ≤ Sn < 12,5 Sn ≥ 12,5 nadprądowe zwłoczne trójfazowe — z blokadą napięciową Sposób likwidacji zakłócenia W, SGP Zwarcia międzyfazowe w uzwojeniu stojana Zwarcia doziemne w uzwojeniu stojana różnicowe wzdłużne bezzwłoczne lub nadprądowe bezzwłoczne — — W, SGP zerowo-prądowe lub zerowo-napięciowe W, SGP lub S * Zwarcia między zwojami jednej fazy uzwojenia stojana Podwyższenie napięcia Przeciążenia ruchowe Asymetria obciążenia różnicowe poprzeczne bezzwłoczne lub nadprądowe zasilane z przekładnika zainstalowanego między punktami zerowymi — obu gałęzi równoległych nadnapięciowe zwłoczne (dla hydrogeneratorów) nadprądowe zwłoczne jednofazowe nadprądowe zwłoczne reagujące na składową przeciwną prądu (w razie potrzeby) W, SGP W, SGP S S lub W, SGP Zwarcie doziemne I w obwodzie wzbudzenia lub pogorszenie izolacji doziemnej tego obwodu Zwarcie doziemne II w obwodzie wzbudzenia Nadmierny temperatury wzrost — kontrola napięcia lub wprowadzenie pomocniczego źródła napięcia — układy mostkowe — termometryczne S S S * w przypadku gdy prąd zwarcia doziemnego jest mniejszy od 5A. Objaśnienia: W — otwarcie wyłącznika głównego, SGP — samoczynne odwzbudzenie generatora, S — sygnalizacja ostrzegawcza. Dokumentacja techniczna. Wytwórca wraz z maszyną powinien dostarczyć użytkownikowi dokumentację techniczno-ruchową (DTR), obejmującą między innymi: — opis techniczny generatora, — dane techniczne generatora, wzbudnicy i urządzeń pomocniczych, — wymagania dotyczące kontroli, pomiarów i automatyki, — dane układu chłodzenia i układów olejowych maszyny, — instrukcje montażowe, — rysunki zestawieniowe i konstrukcyjne, — wykaz materiałów montażowych, — dokumentację eksploatacyjną zawierającą: – instrukcję ruchu i eksploatacji generatora, – protokoły końcowych badań u wytwórcy, – protokoły badań przy uruchamianiu generatora, – wykaz części zamiennych, Podstawowym dokumentem ruchowym generatora jest raport dobowy. W raportach, zgodnie z wymaganiami instrukcji eksploatacji, zapisywane są wartości podstawowych wielkości elektrycznych charakteryzujących pracę generatora oraz wartości temperatury żelaza czynnego, uzwojeń, gazu chłodzącego, wody chłodzącej, łożysk i oleju. Poza raportem dobowym, wypełnianym zwykle co godzinę, obsługa prowadzi dziennik operacyjny, w którym wpisywane są czynności wykonywane w czasie eksploatacji, jak np. wyniki pomiarów rezystancji uzwojeń, kontroli stanu szczotek, pierścieni i komutatora itp. Uruchomienie generatora synchronicznego. Załączenie maszyny synchronicznej, a w szczególności dużych turbogeneratorów jest długotrwałym procesem. Tryb postępowania zależy od tego, czy uruchomienia dotyczy nowego generatora, bloku po remoncie czy też po postoju. Szczegółowe zasady eksploatacji generatorów zostały określone przez zarządzenie MGiE z dnia 30.04.1987 r. Zarządzenie to zostało uchylone przez ustawę z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne [ Dz.U.06.89.625 ogłoszony dnia 30 maja 2006 r.] i przestało obowiązywać po 6 miesiącach od dnia wejścia ustawy w życie. Nadal nie ma obligatoryjnych przepisów zastępujących ww. zarządzenie. Prawo energetyczne zobowiązuje do stosowania nie tylko przepisów i norm, lecz także zasad wiedzy technicznej. Uchylone przepisy również kształtują tę wiedzę i dlatego do czasu wydania nowych przepisów na podstawie Prawa energetycznego stanowić mogą one pewne wskazania, przy pomocy których w oparciu o postęp naukowo-techniczny, publikacje i ekspertyzy, można prowadzić eksploatację generatorów energetycznych. W oparciu o Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, ruchu i eksploatacji tych sieci [Dz.U.05.2.6 ogłoszony dnia 6 stycznia 2005 r.] z wykorzystaniem powyższego zarządzenia MGiE z 30.04.1987 r. jako zasady, opracowuje się instrukcje ruchu i eksploatacji generatorów. Pierwsze włączenie do sieci nowego generatora odbywa się komisyjnie z udziałem przedstawicieli inwestora oraz wykonawców. Uruchomieniu towarzyszą odpowiednie pomiary i badania wykonane w zakresie i kolejności uzgodnionych między użytkownikiem, a wytwórcą dla jednostek nowych, oraz pomiędzy użytkownikiem, a zakładem remontowym dla jednostek po remoncie. Generator nowy lub po remoncie przed przyjęciem do eksploatacji może być poddany badaniom odbiorczym wykonywanym: — u dostawcy lub w miejscu przeprowadzenia remontu, wykonywanym przez dostawcę lub wykonawcę remontu, — w miejscu zainstalowania, wykonywanym przez użytkownika lub osoby przez niego upoważnione. Jeżeli dostawa lub remont obejmuje część generatora, to badania odbiorcze przeprowadza się tylko w odniesieniu do tej części. Jeżeli postój bloku trwał dłużej niż 7 dni, to należy przeprowadzić pomiar rezystancji izolacji uzwojeń. W razie zawilgocenia izolacji, uruchomienie generatora jest dopuszczalne tylko po jej wysuszeniu. Uruchomienie generatora do pracy kompensatorowej, tj. bez turbiny, jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy został on wyposażony w odpowiednie urządzenie ograniczające ruch wirnika w kierunku osiowym. Przygotowanie generatorów do pracy polega na wykonaniu następujących czynności: — sprawdzenie zapasu gazów; zapas dwutlenku węgla CO2 powinien wystarczać na dwukrotne wypełnienie maszyny, zapas wodoru na wypełnienie maszyny ze znamionowym ciśnieniem, — uruchomienie obiegów olejowych łożysk i uszczelnienia wału, — uruchomienie obiegu destylatu, — usunięcie powietrza z wnętrza maszyny przy pomocy dwutlenku węgla, — sprawdzenie szczelności. Maszynę uważa się za szczelną, jeżeli po upływie dwóch godzin od doprowadzenia ciśnienia medium gazowego do wartości znamionowej + 0,1 MPa, ciśnienie wewnątrz nie spadnie bardziej niż o 4 mm słupa rtęci. W czasie uruchamiania generatora z chłodzeniem wodorowym, ciśnienie gazu w obudowie powinno być wyższe od atmosferycznego co najmniej o 3,5 kPa (0,035 at). Po sprawdzeniu parametrów wg szczegółowej instrukcji możliwe jest przystąpienie do uruchomienia turbiny, wzbudzenia maszyny i jej synchronizacji. Generator można wzbudzić, gdy wirnik osiągnie prędkość zbliżoną do synchronicznej. Po doprowadzeniu do gotowości bloku energetycznego do ruchu można przystąpić do synchronizacji generatorów. Turbogeneratory i kompensatory synchroniczne powinny być synchronizowane metodą dokładną. Dla hydrogeneratorów można stosować samosynchronizację, o ile nie ma przeciwwskazań producenta. Przed włączeniem synchronoskopu należy sprawdzić czy napięcie generatora jest bliskie napięciu sieci oraz czy częstotliwość nie różni się od sieci więcej niż o 0,5 Hz. Stosowane są trzy rodzaje urządzeń do synchronizacji: 1) zwykła kolumna synchronizacyjna do synchronizacji ręcznej. Przy synchronizacji ręcznej zamykanie wyłącznika powinno nastąpić w chwili, gdy wskazówka synchroskopu powoli przesuwa się w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara i zbliża się do położenia zerowego, 2) kolumna synchronizacyjna z półautomatem. Po ręcznym podaniu sygnału na włączenie generator zostaje załączony przez automatykę, 3) synchronoskop automatyczny, wyposażony w układ pomiaru i automatycznej regulacji prędkości i napięcia aż do doprowadzenia do synchronizacji. Prowadzenie eksploatacji generatorów. W czasie ruchu maszyny należy kontrolować następujące parametry obciążenia: - moc pozorną, - wytwarzaną moc bierną lub współczynnik mocy, - napięcia międzyprzewodowe stojana, - częstotliwość, - prądy fazowe stojana, - prąd wzbudzenia, - parametry chłodzenia. Należy również kontrolować parametry eksploatacyjne maszyny: - wynikające bezpośrednio z obciążenia — temperaturę uzwojeń stojana, uzwojenia wirnika, temperaturę czynnika chłodzącego, - nie związane bezpośrednio z wielkością obciążenia — temperaturę wody chłodzącej wymienniki ciepła, oleju w łożyskach, uszczelnień olejowych itp., - wskaźniki stanu jakości cieczy i gazów, czystość i wilgotność wodoru, przewodność elektryczną destylatu, jakość próżni itp., - stan izolacji elektrycznej obwodów uzwojenia stojana i wzbudzenia, - drgania łożysk w generatorze i wzbudnicy. Kontrola w powyższym zakresie powinna być wykonywana przez obsługę za pomocą przyrządów pomiarowych lub automatycznie w zakresie określonym przez wytwórcę w dokumentacji fabrycznej. W tabeli 1.2.3.2 zostały podane wartości parametrów obciążeniowych i eksploatacyjnych generatorów synchronicznych, dopuszczalne zgodnie z [91] w sposób trwały. Tabela 1.2.3.2 Dopuszczalne wartości parametrów obciążenia i eksploatacyjnych parametrów stanu prądnicy Lp. Rodzaj parametru Trwale dopuszczalna wartość parametru Dodatkowe warunki 1 2 3 4 1. Moc pozorna 1. Przy chłodzeniu równoważnym ze znamionowym — Współczynnik prądnicy wartość równa znamionowej mocy pozornej. mocy indukcyjny. Napięcie na zaciskach stojana nie wykracza poza znamionowy przedział wartości 2. Przy chłodzeniu nierównoważnym ze znamionowym wartość nie większa od wartości obliczonej według wzoru: S 3 UI gdzie: S – moc pozorna prądnicy, U – napięcie na zaciskach stojana, I – trwale dopuszczalny prąd stojana, wyznaczony zgodnie z zasadami podanymi pod lp. 4 ust. 5 3. Przy napięciu U na zaciskach stojana wykraczającym poza znamionowy przedział wartości — wartość nie większa od wartości obliczonej według wzoru: S 3 UI gdzie: I – trwale dopuszczalny prąd stojana, wyznaczony zgodnie z zasadami podanymi pod lp. 4 ust. 3 i 4. 4. Przy pojemnościowym współczynniku mocy — wartość określona w instrukcji eksploatacji. 2. Indukcyjny Jeżeli w dokumentacji fabrycznej nie podano inaczej, a współczynnik mocy prądnica uczestniczy w pracy równoległej bez automatycznej regulacji wzbudzania: 1) 0,95 — gdy napięcie na zaciskach stojana jest nie mniejsze niż znamionowe, 2) 0,9 — gdy napięcie na zaciskach stojana jest mniejsze niż znamionowe. 3. Napięcie na Wartość nie większa niż 110% napięcia znamionowego i zaciskach stojana nie mniejsza niż 85% napięcia znamionowego przy prądnicy współpracy prądnicy z siecią. Dla pozostałych przypadków nie ogranicza się wielkości trwale dopuszczalnych. Przy napięciu większym niż górna granica znamionowego przedziału napięcia zmniejsza się największy trwale dopuszczalny prąd stojana zgodnie 4. Prąd stojana prądnicy 1. Przy znamionowym napięciu stojana i chłodzeniu równoważnym ze znamionowym — wartość równa znamionowemu prądowi stojana. 2. Przy napięciu U na zaciskach stojana wykraczającym poza znamionowy przedział wartości tego napięcia i chłodzeniu równoważnym ze znamionowym — wartość nie większa od wartości obliczonej według wzoru: I Sn 3U gdzie: I – trwale dopuszczalny prąd stojana, Sn – znamionowa moc pozorna prądnicy. 3. Przy napięciu stojana mniejszym niż dolna granica znamionowego przedziału napięcia — wartość nie większa od obliczonej dla tej dolnej granicy znamionowego przedziału napięcia na podstawie wzoru podanego w ust. 6. 4. Przy napięciu stojana większym niż górna granica znamionowego przedziału napięcia — 90% wartości obliczonej dla tej górnej granicy znamionowego przedziału napięcia na podstawie wzoru podanego w ust. 6. 5. Przy chłodzeniu nierównoważnym ze znamionowym i znamionowym napięciu stojana — wartość nie większa od określonej: 1) na podstawie dokumentacji fabrycznej, jeżeli wytwórca podaje wartości takich prądów dla dodatkowych, innych niż znamionowe warunków chłodzenia, lub 2) na podstawie badań pozwalających wyznaczyć dla dodatkowych, innych niż znamionowe warunków chłodzenia, taką maksymalną wartość prądu stojana, przy której żadna z temperatur ani żaden z przyrostów temperatur, podlegających kontroli w eksploatacji, nie przekroczy wartości występujących przy znamionowych parametrach obciążenia. 6. Przy chłodzeniu nierównoważnym ze znamionowym i napięciu U na zaciskach stojana różniącym się od znamionowego, ale mieszczącym się w znamionowym przedziale wartości — wartość nie większa od obliczonej według wzoru: I 5. Prąd wzbudzenia prądnicy Un Id U gdzie: I – trwale dopuszczalny prąd stojana, Un – napięcie znamionowe stojana, Id – prąd wyznaczony zgodnie z ust. 5. 1. Przy chłodzeniu równoważnym ze znamionowym — wartość równa znamionowej, określonej w dokumentacji fabrycznej, a w razie braku takich danych — wyznaczona na podstawie odpowiednich badań. 2. Przy chłodzeniu nierównoważnym ze znamionowym — wartość nie większa od określonej: 1) na podstawie dokumentacji fabrycznej, jeżeli wytwórca podaje wartości takich prądów dla określonych, innych niż znamionowe warunków chłodzenia, lub z lp. 4 ust. 4 Największe trwale dopuszczalne wartości prądu stojana odnoszą się do obciążeń prądnicy, przy których składowa symetryczna kolejności przeciwnej prądu stojana nie przekracza 5% znamionowej wartości tego prądu (dla hydrogeneratorów 10%) 2) na podstawie odpowiednich badań pozwalających wyznaczyć dla dodatkowych innych niż znamionowe warunków chłodzenia taką maksymalną wartość prądu wzbudzenia, przy której żadna z temperatur ani żaden z przyrostów temperatur, podlegających w eksploatacji kontroli nie przekroczy wartości występujących przy znamionowych parametrach obciążenia. 6. Temperatura wody Nie niższa niż + 20oC. chłodzącej wymienniki ciepła 7. Temperatura oleju 1. Przy dopływie do łożysk, przekładni i uszczelnień olejowych wału — wartości powinny mieścić się w granicach od + 35oC do + 45oC. Jeżeli temperatury oleju lub stopu łożyskowego, ze względu na specjalne 2. Przy spływie (wylocie) z łożysk przekładni i uszczelnień olejowych wału — nie wyższa niż + 65oC. uzasadnienie techniczne mogą być inne, należy je podać jako odpowiednie wartości graniczne. 8. Temperatura stopu 1. W panewce łożyska prądnicy — nie wyższa niż + łożyskowego 80oC. 2. W uszczelnieniu olejowym wału nie wyższa niż + 85oC. 9. Ciśnienie cieczy Wartości największe przy wlocie do uzwojenia i chłodzącej najmniejsze przy wylocie z uzwojenia, określone w bezpośrednio instrukcji eksploatacji. uzwojenie prądnicy. 10. Ciśnienie oleju 1. Przy dopływie do łożysk prądnicy i przekładni — wartości nie mniejsze od określonych w instrukcji eksploatacji. 2. Przy wlocie do uszczelnień olejowych wału, jeżeli ciśnienie wodoru w obudowie prądnicy jest znamionowe — wartości określone w instrukcji eksploatacji: 1) jako największa oraz najmniejsza dopuszczalna bezwzględna wartość ciśnienia oleju przy wlocie do uszczelnienia, lub 2) jako największa oraz najmniejsza dopuszczalna nadwyżka ciśnienia oleju przy wlocie do uszczelnienia nad ciśnieniem wodoru w obudowie prądnicy. 11. Czystość wodoru w Czystość wodoru w obudowie prądnicy powinna być nie Zawartość tlenu w obudowie prądnicy mniejsza niż 95% (objętościowo). mieszance nie może być większa niż 1,2% (objętościowo) 12. Zawartość wody Zawartość wody w wodorze wypełniającym obudowę w wodorze prądnicy powinna być nie większa niż 15 g w 1 m3 gazu. 13. Dobowy ubytek Dobowy ubytek wodoru z obudowy prądnicy i Jeżeli ze wodoru połączonej z nią instalacji przy ciśnieniu zmniejszonym szczególnych nie może być większy niż 12 m3. względów technicznych został wyznaczony inny ubytek dobowy w instrukcji 14. Rezystywność destylatu (cieczy) Rezystywność destylatu krążącego w uzwojeniu prądnicy powinna być nie mniejsza niż 500 Ωm 15. Stężenie wodoru Stężenie wodoru w powietrzu wypełniającym w pomieszczeniach ograniczone zamknięte przestrzenie sąsiadujące z (przestrzeniach) przestrzeniami wypełnionymi wodorem ( przestrzenie: łożysk, szynoprzewodów, zbiorników olejowych, pomieszczeń aparatury itp.) nie może być większe niż 1% wodoru w powietrzu (objętościowo). 16. Drgania na Podwójna wartość amplitudy drgań mierzonych na pokrywach łożysk pokrywach łożysk prądnicy przy znamionowej prędkości obrotowej nie może być większa niż: 1) 180 mm — dla prądnic o znamionowej prędkości obrotowej mniejszej niż 200 obr./min, 2) 120 mm — dla prądnic o znamionowej prędkości obrotowej od 200 do 400 obr./min, 3) 100 mm — dla prądnic o znamionowej prędkości obrotowej powyżej 400 do 1000 obr./min włącznie, 4) 80 mm — dla prądnic o znamionowej prędkości obrotowej 1500 obr./min, 5) 50 mm — dla prądnic o znamionowej prędkości obrotowej 3000 obr./min. 17. Rezystancja Rezystancja izolacji głównej obwodu uzwojenia stojana izolacji głównej prądnicy nie powinna być mniejsza od obliczonej według obwodu uzwojenia wzoru: k Un stojana prądnicy R 1000 10 S gdzie: R – rezystancja izolacji [MΩ] k – współczynnik zależny od temperatury izolacji uzwojenia zgodnie z poniższą tablicą Temp. 15 25 35 45 55 65 75 85 95 105 115 o C k 10 6,8 4,6 3,1 2 1,4 1 0,6 0,3 0,2 0,1 18. Rezystancja izolacji głównej obwodu wzbudzenia prądnicy 19. Rezystancja izolacji łożysk i uszczelnień Un – znamionowe napięcie stojana [V] S – moc znamionowa prądnicy [MVA]. Rezystancja izolacji głównej obwodu wzbudzenia prądnicy nie powinna być mniejsza od obliczonej według wzoru: R = 0,04 · k [MΩ] gdzie: R – rezystancja izolacji, k – współczynnik zależny od temperatury izolacji podany pod lp. 17. Rezystancja izolacji oddzielającej obudowy łożysk prądnicy i uszczelnień olejowych wału od korpusu nie powinna być mniejsza od 1 MW, niezależnie od eksploatacji, należy określić tą wartość Destylat nie powinien zawierać znacznej ilości gazów, sygnalizowanej przez przekaźnik gazowy zainstalowany w układzie Jeżeli amplitudy drgań w eksploatacji mierzone są w sposób ciągły na wale prądnicy, podwójne amplitudy drgań podane w pkt 1–5 mogą być zwiększone do 25% olejowych wału temperatury tej izolacji. Dla danej maszyny, wartości znamionowe parametrów oraz ich trwałe dopuszczalne wartości, powinny być podane w instrukcji ruchu i eksploatacji. Instrukcja musi również określać częstotliwość i sposób pomiaru poszczególnych parametrów. Jeżeli fabryczna instrukcja nie przewiduje inaczej, to dopuszczalne jest przeciążenie generatorów przy spełnieniu np. następujących zastrzeżeń: 1) przeciążenie generatora na skutek wystąpienia na zaciskach napięcia wyższego niż trwale dopuszczalne jest dozwolone przez czas nie dłuższy niż 5 minut. Jeżeli napięcie przekroczy 125% wartości znamionowej generator powinien być bezzwłocznie wyłączony i odwzbudzony, 2) przeciążenie prądowe stojana oraz wirnika generatora przy napięciu wyższym niż wartość trwale dopuszczalna jest zabronione. Przywrócenie normalnych warunków pracy musi w tym przypadku nastąpić w ciągu 3 minut od wystąpienia przeciążenia, 3) niesymetryczne obciążenie generatora jest dopuszczalne tylko przez czas wynikający ze wzoru: t = A (I 2 ) -2 gdzie: I2 – składowa symetryczna kolejności przeciwnej prądu stojana, A – wartość liczbowa określona w dokumentacji lub wyznaczona na podstawie badań, 4) praca generatora przy indukcyjnym współczynniku mocy większym niż trwale dopuszczalny może trwać nie dłużej niż 30 minut. Praca przy pojemnościowym współczynniku mocy z mocą pozorną większą niż trwale dopuszczalna może odbywać się nie dłużej niż przez 5 minut. Zakres i częstotliwość dokonywania obserwacji maszyny i zapisów ruchowych określa instrukcja ruchu i eksploatacji. Zalecane jest zastosowanie następujących zasad: - co godzinę należy dokonywać: — zapisu w raporcie maszynowni, — kontroli drgań i badania osłuchowe maszyny, — obserwację pracy szczotek, - dwa razy na zmianę należy przeprowadzić oględziny zewnętrzne generatora, - raz na zmianę należy sprawdzić: — sygnalizację do nastawni, — łożyska. - raz na tydzień należy przeprowadzać pomiar rezystancji izolacji głównej obwodu wzbudzenia. Niezależnie od tego, rezystancja izolacji obwodu wzbudzenia w maszynach o mocy od 25 do 100 MVA powinna być kontrolowana nie rzadziej niż dwa razy w ciągu zmiany. Dla maszyn o mocy większej niż 100 MVA wymagana jest sygnalizacja stanu izolacji w nastawni. Kontrola rezystancji izolacji głównej uzwojenia stojana maszyny będącej w ruchu i wyposażonej w samoczynne zabezpieczenie ziemnozwarciowe powinna odbywać się w sposób ciągły i działać na wyłączenie ze strefą czułości wynoszącą: — 80% – dla generatorów o mocy mniejszej niż 150 MVA, — 95% – dla generatorów o mocy od 150 do 250 MVA, — 100% – dla generatorów o mocy większej niż 250 MVA. W przypadku uszkodzenia izolacji głównej praca generatora jest zabroniona a wyłączenie generatora i jego odwzbudzenie powinno nastąpić bezzwłocznie. Zwłokę nie większą niż 1 s dopuszcza się w przypadku zabezpieczenia ziemnozwarciowego. Praca generatora z rezystancją izolacji obwodu wzbudzenia mniejszą od wartości trwale dopuszczalnej może odbywać się tylko pod warunkiem prowadzenia ciągłej kontroli stanu izolacji z sygnalizacją doziemień. Praca generatora z pojedynczym doziemieniem metalicznym w obwodzie wzbudzenia jest dozwolona do czasu najbliższego remontu pod warunkiem, że maszyna jest wyposażona w zabezpieczenie powodujące bezzwłoczne wyłączenie w przypadku pojawienia się drugiego doziemienia w obwodzie wzbudzenia. Praca maszyn jawnobiegunowych i kompensatorów synchronicznych jest zabroniona w przypadku gdy wystąpi pojedyncze zwarcie metaliczne w obwodzie wzbudzenia. Warunki pracy generatorów są ściśle uzależnione od funkcjonowania chłodzenia zgodnie z instrukcjami techniczno-ruchowymi producenta maszyny. W tym zakresie instrukcja producenta musi być wprowadzona do instrukcji ruchu i eksploatacji danego generatora. To samo dotyczy stanu i temperatury łożysk i uszczelnień olejowych. Generatory mogą być eksploatowane przy uszkodzonym przyrządzie lub układzie kontrolnopomiarowym, jeżeli zakres kontroli parametrów nie uległ ograniczeniu w stopniu uniemożliwiającym wykonywanie kontroli. Jeżeli uszkodzenie spowodowało uniemożliwienie kontroli, dopuszcza się utrzymywanie generatora w ruchu: — nie dłużej niż przez 5 dni – przy zastosowaniu zastępczych sposobów kontroli, — do najbliższego planowanego przeglądu lub remontu, pod warunkiem zgody jednostki organizacyjnej upoważnionej do dysponowania mocą. Planowane przeglądy i remonty powinny być umieszczone w programie pracy generatorów z uwzględnieniem programu pracy innych jednostek wchodzących w skład danego przedsiębiorstwa wytwórczego (elektrowni) i w uzgodnieniu z odpowiednim przedsiębiorstwem sieciowym i przedsiębiorstwem obrotu energią elektryczną. Odłączenie od sieci i zatrzymanie generatora. Odłączenie od sieci i zatrzymanie generatora w normalnych warunkach może nastąpić w terminach ustalonych w harmonogramach lub na polecenie osób sprawujących dozór nad jego eksploatacją. Przed wyłączeniem należy generator odciążyć. Odłączenie generatora od sieci musi być związane z odwzbudzeniem i wygaszeniem pola wirnika. Z reguły uzwojenie wzbudzenia nie może zostać wyłączone ze względu na dużą indukcyjność obwodu. Nagłe przerwanie przypływu prądu w uzwojeniu wzbudzenia może spowodować przepięcie zagrażające wytrzymałości izolacji wirnika. Dlatego odwzbudzenie wykonuje się poprzez zwarcie uzwojenia wirnika przez rezystor gaszący lub zastosowanie odpowiednich układów tyrystorowych. Odbywa się to za pomocą automatyki SGP (Samoczynne gaszenie pola), w którą musi być wyposażony generator. Urządzenie odwbudzające powinno spowodować obniżenie się napięcia na zaciskach generatora do wartości poniżej 10% napięcia znamionowego w czasie poniżej 3 s. Generator należy wyłączyć jeżeli: - powstanie zagrożenie dla życia ludzi lub urządzeń, - napięcie wzrośnie ponad wartość dopuszczalną i nie uda się go zmniejszyć w ciągu 5 minut, - niesymetria prądów stojana przekroczy wartość dopuszczalną na dłużej niż 2 minuty, - temperatura wewnątrz generatora przekroczy określoną wartość dopuszczalną podaną przez wytwórcę i nie można jej obniżyć, - pojawią się drgania lub inne zagrożenia mechaniczne lub poziom hałasu przekracza dane podane przez wytwórcę, - zmniejszy się przepływ wody chłodzącej uzwojenie stojana. Generator może zostać również wyłączony wskutek zadziałania zabezpieczeń, w następujących przypadkach: - gdy nastąpiło uszkodzenie izolacji głównej uzwojenia stojana, - gdy nastąpi doziemienie w uzwojeniu wzbudzenia (wirnika) w maszynie jawnobiegunowej, - gdy wystąpi zwarcie podwójne, tj. w dwóch różnych punktach uzwojenia wzbudzenia w maszynie o dowolnej konstrukcji wirnika, - gdy wystąpi zakłócenie w układzie olejowym: naruszenie granicznego ciśnienia oleju, obniżenie poziomu oleju i in. II. Zespoły prądotwórcze Rodzaje, budowa i zasada działania. Zespół prądotwórczy jest to urządzenie elektroenergetyczne stanowiące samodzielne źródło prądu składające się z prądnicy synchronicznej, silnika spalinowego, rozdzielnicy elektrycznej oraz urządzeń kontrolno-pomiarowych i pomocniczych umieszczonych na wspólnej konstrukcji metalowej. Zadaniem zespołów prądotwórczych, zwanych też agregatami, jest zasilanie energią elektryczną urządzeń technologicznych i oświetlenia elektrycznego w przypadku: · braku zasilania z lokalnej sieci energetycznej, · zasilania rezerwowego przy przerwaniu dostawy energii elektrycznej, np. wskutek klęsk żywiołowych, awarii sieciowych... · układów do automatycznego zasilania bezprzerwowego, tzw. UPS (Uninterruptable Power Supply), stosowanych dla ważnych odbiorów energii elektrycznej, np. szpitali, pomp odwodniania i wentylacji, urządzeń łączności itp. Zespoły prądotwórcze mogą być zainstalowane na stałe lub mieć charakter przewoźny. Zespoły stacjonarne, tzw. stacyjne, są to zespoły o stosunkowo dużej mocy. Montowane są na stałych fundamentach w pomieszczeniach i spełniają często rolę UPS-ów, zasilaczy rezerwowoawaryjnych dla ważnych obiektów. Zespoły prądotwórcze stacyjne są instalowane w szpitalach, domach towarowych, kinach i salach widowiskowych, centralach telekomunikacyjnych, studiach telewizyjnych, ośrodkach gromadzenia i przetwarzania danych, a także dla niektórych odbiorów przemysłowych wymagających bezprzerwowego zasilania. Zespoły stacjonarne wyposażone są w samoczynne urządzenia rozruchowe, powodujące uruchomienie zespołu natychmiast po zaniku napięcia zasilania i zatrzymujące zespół po powrocie napięcia do stanu normalnego. Zespoły stacyjne są wyposażone w odpowiednio duże zbiorniki paliwa i są przystosowane do długotrwałej pracy. Zespoły przewoźne (ruchome) są przystosowane do przewożenia przy pomocy różnych środków transportu. Zespoły te mogą być też zmontowane na stałe na przyczepie samochodowej. Zespoły przewoźne znajdują zastosowanie na budowach, w wozach rentgenowskich, kinach objazdowych oraz do zasilania różnych urządzeń polowych. Zespoły przewoźne są bardzo rozpowszechnione w krajach o słabo rozwiniętej strukturze energetycznej i częstych przerwach w dostawie energii. Służą wtedy do zasilania oświetlenia, klimatyzacji pomieszczeń i drobnych odbiorów silnikowych w sklepach, magazynach, warsztatach rzemieślniczych, a także w domach mieszkalnych. Wyposażenie w przewoźne zespoły prądotwórcze jest np. bardzo popularne w niektórych krajach afrykańskich. Zespoły przewoźne muszą cechować się prostą konstrukcją o dużej wytrzymałości mechanicznej, powinny też być przystosowane do obsługi przez osoby nie przeszkolone. Z reguły zespoły prądotwórcze są zasilane silnikami spalinowymi wysokoprężnymi lub benzynowymi. Generatory zespołów prądotwórczych są maszynami synchronicznymi trójfazowymi o częstotliwości 50 Hz i napięciu znamionowym wynoszącym zazwyczaj 0,4 kV. Moc znamionowa zespołu prądotwórczego zależy od potrzeb i zazwyczaj jest rzędu kilkudziesięciu kVA. Moc zespołów stacjonarnych jest często większa i wynosi kilkaset kVA. Budowane są też zespoły prądotwórcze o innych parametrach napięcia znamionowego i mocy, w tym zespoły jednofazowe i prądu stałego. Zespoły prądotwórcze są dostarczane przez producentów jako urządzenia kompletne, stałe lub ruchome, wyposażone w pełny zespół przyrządów pomiarowych, automatyki i sterowania. Małe jednostki o mocy kilku kVA znajdują zastosowanie do zasilania małych odległych obiektów wyposażonych w urządzenia elektryczne. Są to często urządzenia przenośne o napięciu jednofazowym lub prądu stałego. Jako zespoły prądotwórcze stosowane są też przetwornice statyczne DC/DC lub DC/AC. Do tej grupy urządzeń można zaliczyć siłownie prostownikowe i zasilacze bezprzerwowe przeznaczone jako źródło gwarantowane do zasilania prądem stałym systemów automatyki i urządzeń telekomunikacyjnych o mocy od 750 W do 30 kW oraz elektroniczne zasilacze bezprzerwowe UPS prądu przemiennego jednofazowe o napięciu wyjściowym 220V i mocy 1÷30 kVA lub o napięciu 3 x 380 V i mocy 3÷250 kVA. Układy te, stosowane np. w szpitalach lub do zasilania instalacji komputerowych, pracują ze standardowo wbudowanym układem „by-pass” tj. obwodem obejściowym łączącym odbiorniki bezpośrednio z siecią zasilającą, włączanym automatycznie przy przeciążeniu, zwarciu lub uszkodzeniu falownika. Eksploatacja statycznych urządzeń zasilania dodatkowego lub bezprzerwowego jest znacznie prostsza niż urządzeń elektromaszynowych wyposażonych w napęd nieelektryczny ale musi być prowadzona ściśle wg instrukcji producenta. Zasady eksploatacji Przyjęcie do eksploatacji zespołu prądotwórczego nowego, przebudowanego lub po remoncie, może nastąpić po przeprowadzeniu z wynikiem pozytywnym odpowiednich prób i pomiarów, przewidzianych instrukcją fabryczną i instrukcją eksploatacji. Jeżeli zespół prądotwórczy ma być przyłączony do wspólnej sieci elektroenergetycznej lub jest przewidziany jako samoczynne rezerwowe zasilanie urządzeń zasilanych ze wspólnej sieci, to przyjęcie do eksploatacji zespołu powinno odbywać się za zgodą właściwego terytorialnie zakładu energetycznego i w obecności przedstawiciela jednostki organizacyjnej zarządzającej daną siecią. Zespół prądotwórczy o napięciu znamionowym 0,4 kV lub wyższym przed przyjęciem do eksploatacji powinien być poddany ruchowi próbnemu na warunkach przewidzianych w dokumentacji producenta. Przyjęcie do eksploatacji zespołu prądotwórczego może nastąpić po stwierdzeniu: - kompletności dokumentacji, - gotowości urządzenia do pracy, - pozytywnych wyników prób i pomiarów fabrycznych, a w przypadku urządzeń uruchamianych po remoncie — przeprowadzonych przez zakład remontowy, - pozytywnych wyników pomiarów kontrolnych, - zapewnienia dostaw i zapasów paliwa, oleju oraz niezbędnych części zamiennych, - bezpieczeństwa przeciwporażeniowego i pożarowego, - zapewnienia odpowiednich warunków bhp dla obsługi. Eksploatacja zespołów prądotwórczych powinna być prowadzona w oparciu o program pracy. Nie ma obowiązku opracowywania programów pracy dla zespołów o mocy znamionowej mniejszej niż 32 kVA. Program pracy zespołu prądotwórczego powinien być opracowany i korygowany co najmniej raz na trzy lata. W programie pracy należy uwzględnić: — układ połączeń sieci dla ruchu normalnego i w przypadku zakłóceń, — sposób przyłączenia do wspólnej sieci i synchronizacji, — charakterystykę zasilanych odbiorów oraz wymagane wartości napięcia i częstotliwości, — moc przewidywaną do dostarczania przez zespół prądotwórczy i czas pracy, — warunki uruchamiania zespołu, — wielkości zapasów paliwa i oleju, niezbędne dla przewidzianego ciągłego czasu pracy, — wymagania i zalecenia w zakresie oszczędności paliw i energii. Na zespole prądotwórczym powinny być umieszczone w sposób trwały i czytelny następujące informacje: — dane techniczne urządzeń umieszczone na tabliczkach znamionowych, — symbole zacisków ochronnych, — symbole zacisków wyjściowych generatora, — strzałki na obudowach silnika i generatora wskazujące prawidłowy kierunek wirowania. Prowadzenie ruchu Jeżeli dokumentacja techniczna nie stanowi inaczej, to moc silnika asynchronicznego zwartego o rozruchu bezpośrednim przyłączonego do zespołu prądotwórczego o napięciu znamionowym do 1 kV nie może przekraczać: — 70% mocy znamionowej zespołów o mocy do 60 kW, — 50% mocy znamionowej, jeżeli moc zespołu jest większa niż 60 kW. Moc silnika przyłączanego za pośrednictwem przełącznika gwiazda-trójkąt nie może przekraczać mocy znamionowej czynnej zespołu prądotwórczego wyrażonej w kW. Przed uruchomieniem zespołu prądowego przewoźnego należy sprawdzić: — prawidłowość ustawienia na stanowisku roboczym, — prawidłowość przyłączenia do sieci, — prawidłowość odłączenia od wspólnej sieci odbiorników, które nie mają być zasilane z zespołu, — dostosowanie mocy i napięcia zespołu do mocy i napięcia zasilanych odbiorników, — stan ochrony przeciwporażeniowej i przeciwpożarowej, — zgodność obrotów silnika i generatora oraz ich zgodność z instrukcją, — zgodność paliwa i olejów smarowniczych z instrukcją fabryczną. Utrzymywanie zespołu w należytym stanie technicznym wymaga przeprowadzania okresowych oględzin i przeglądów. Oględziny zespołu powinny być przeprowadzane co najmniej raz w tygodniu i powinny obejmować sprawdzenie: — czystości zespołu i pomieszczenia, — zasilania w paliwo, — smarowania i chłodzenia maszyn, — układu rozruchowego, — wskaźników kontrolno-pomiarowych, — stanu ochrony przeciwporażeniowej, — stanu zabezpieczeń przeciwpożarowych i sprzętu gaśniczego, — wyposażenia obsługi w odzież i sprzęt ochronny, — stanu i poprawności działania części mechanicznej; braku drgań i stuków w maszynach (przez osłuchanie). Co najmniej raz w miesiącu należy przeprowadzić kontrolę pracy zespołu obejmującą między innymi: — sprawdzenie akumulatora rozruchowego, — sprawdzenie stanu zaopatrzenia w paliwo i smary, — sprawdzenie czystości filtrów paliwa, oleju i powietrza, — pomiar rezystancji izolacji uzwojeń generatora, — próbne łączenie za pomocą wyłącznika głównego, — uruchomienie i sprawdzenie działania blokad. Przegląd zespołu prądotwórczego powinien być przeprowadzany nie rzadziej niż co 6 miesięcy, o ile instrukcja fabryczna nie przewiduje inaczej. Przegląd powinien obejmować w szczególności: — oględziny w pełnym zakresie, — wymianę oleju i smarowanie całego zespołu, — oczyszczenie styków elektrycznych, — pomiary rezystancji izolacji uzwojeń i obwodów, — pomiary skuteczności działania ochrony przeciwporażeniowej, — sprawdzenie instalacji rozruchowej i zapłonowej, — pełne sprawdzenie akumulatora, — sprawdzenie układów zasilania w paliwo, smarowania, chłodzenia i rozrządu, — sprawdzenie przyrządów pomiarowych, sterowania i układów regulacji, — kontrolę stanu oświetlenia pomieszczenia agregatu i obsługi, — czynności konserwacyjne i wymianę zużytych części zgodnie z instrukcjami fabrycznymi. 1.2.15.4. Uruchomienie i zatrzymywanie zespołu prądotwórczego. Przed każdym uruchomieniem należy sprawdzić: — w silniku – stan paliwa i wody chłodzącej, — w generatorze – stan szczotek i pierścieni, — w instalacji elektrycznej całego zespołu – stan połączeń, przewodów, bezpieczników i uziemień. Uruchomienie agregatu rozpoczyna się od uruchomienia silnika w sposób podany w instrukcji fabrycznej. Po uruchomieniu, silnik należy rozgrzać tak, aby uzyskać wymaganą temperaturę wody i oleju. Należy przy tym sprawdzić czy ciśnienie oleju w silniku jest prawidłowe. Po zakończeniu uruchamiania silnika przystępuje się do uruchomienia prądnicy. Przy pomocy woltomierza należy sprawdzić wzbudzenie prądnicy i regulatorem ustawić żądane napięcie. Następnie należy załączyć wyłącznik, ustawiając go w położeniu pracy i doregulować regulatorem ręcznym wartość napięcia roboczego. Częstotliwość doregulowuje się przez regulację dopływu paliwa tak, aby przy pełnym obciążeniu częstotliwość wynosiła 50±1 Hz. Uruchomienie zespołu prądotwórczego może również być przeprowadzane przez układ sterowania automatyczny lub półautomatyczny. Zespół prądotwórczy należy zatrzymać niezwłocznie: — w przypadku zagrożenia życia ludzkiego, — przy stwierdzeniu zakłócenia pracy silnika: spadku ciśnienia oleju, wzrostu temperatury wody chłodzącej, wystąpienia nieprawidłowych szumów i stuków, — przy stwierdzeniu uszkodzeń zespołu lub zagrożenia uszkodzeniem urządzeń związanych z ruchem zespołu. Zatrzymywanie zespołu powinno się odbywać w następującej kolejności: - należy wyłączyć obciążenie wyłącznikiem głównym (przestawić wyłącznik w pozycję oznaczoną „0” lub „wył”), - należy odłączyć w razie potrzeby poszczególne odbiory, - następnie należy zatrzymać silnik i wyłączyć dopływ paliwa, - po zatrzymaniu silnika należy obrócić kilkakrotnie wał korbowy przy wyłączonym dopływie paliwa; ma to na celu Sprawdzenie, czy nie występują nadmierne opory obracania się lub zatarcie wału. Jeżeli wyłączenie zespołu prądotwórczego nastąpiło wskutek działania zabezpieczeń, należy przed ponownym uruchomieniem sprawdzić i usunąć przyczynę wyłączenia, stosując się do poleceń instrukcji ruchu i eksploatacji.
