Instytucja zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji

ROMAN HAUSER, ANDRZEJ SKOCZYLAS
Uniwersytet Adama Mickiewicza, Poznań
Instytucja zażalenia
w postępowaniu egzekucyjnym
w administracji
Zażalenie w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji1 jest środkiem ochrony o charakterze administracyjnym2. Zasadniczo środki te winny
w sposób wystarczający zapewniać ochronę interesów podmiotów w tym postępowaniu (zwłaszcza chodzić tu będzie o zobowiązanego i wierzyciela). Pozostałe możliwe środki ochrony mają znaczenie dodatkowe, niekiedy wzmacniające
możliwości dochodzenia tej ochrony. Te inne środki ochrony, zwłaszcza ochrony
sądowej, dotyczą też przecież nie wszystkich sytuacji mogących występować w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym.
Przed przystąpieniem do rozważań szczegółowych wyjaśnień wymaga pojęcie
środka ochrony administracyjnoprawnej. Terminologia stosowana w literaturze
na określenie tego typu środków nie jest jednolita. Najczęściej pojawiają się tu terminy: środki prawne, środki zaskarżania, środki odwoławcze3. Zważyć jednak należy, że definicje środka prawnego najczęściej budowane są na potrzeby ogólnego
postępowania administracyjnego i uwzględniają charakter tego postępowania.
Stąd także walor dokonywanych podziałów środków prawnych ma dla nas tylko
ograniczone znaczenie, występują też w postępowaniu egzekucyjnym środki specyficzne, które wykraczają poza dokonywane klasyfikacje (wskażmy tu np. skargę
na czynności egzekucyjne).
Wydaje się, że można zaproponować następujące ujęcie tej kwestii. Przez
administracyjnoprawny środek ochrony zobowiązanego w postępowaniu egzeku1 Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U.
z 2005 r., Nr 229 ze zm.).
2 W opracowaniu wykorzystano fragmenty pracy R. Hauser, Ochrona obywatela w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Poznań 1988.
3 Przegląd stanowiska doktryny daje np. B. Adamiak, Odwołanie w polskim systemie postępowania administracyjnego, Wrocław 1980, s. 23 i n. Por. M. Stahl, Tok instancji i środki prawne w kodeksie postępowania administracyjnego, PiP 1980, nr 9, s. 32 i n.
BOC.indb 209
2009-09-11 11:53:07
210
ROMAN HAUSER, ANDRZEJ SKOCZYLAS
cyjnym rozumiemy przewidzianą przez przepisy prawa możliwość podjęcia przez
podmiot tego postępowania czynności prawnej, która w następstwie prowadzi
do kontroli czynności faktycznych i prawnych podejmowanych przez organy prowadzące postępowanie. Skutki wniesienia środków ochrony, organy właściwe do
ich rozpoznania i sposób rozstrzygnięcia, w sposób szczegółowy określają przepisy
prawa w zależności od typu wniesionego środka. Proponowane ujęcie w zasadzie
odpowiada przyjętej w naszej literaturze definicji środka prawnego w szerokim
ujęciu4.
Ustawa przewiduje szereg środków, które zalicza się do ochrony administracyjnoprawnej. Zasadniczo możemy je podzielić na takie, które są unormowane
w kodeksie postępowania administracyjnego, a znajdą swoje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu egzekucyjnym, i takie, które przewiduje ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Do administracyjnoprawnych środków ochrony podmiotów postępowania egzekucyjnego przewidzianych w ustawie
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji zaliczamy: zarzut, zażalenie, skargę na czynności egzekucyjne. Środkami przewidzianymi w kodeksie postępowania
administracyjnego, a znajdującymi odpowiednie zastosowanie w postępowaniu
egzekucyjnym są: wniosek o przywrócenie terminu, oraz skargi i wnioski.
Klasyfikacja ta w zasadzie nie jest sprzeczna z powszechnie przyjętym podziałem tych środków przeprowadzonym przez Z. Leońskiego5. Różnica pojawiająca
się tu dotyczy kwestii zaliczenia zażalenia do środków przewidzianych w ustawie
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Odmienność ta związana jest z tym,
że kryterium podziału przeprowadzonego przez Z. Leońskiego stanowi charakter
środków prawnych. W takim ujęciu zażalenie nie jest oczywiście środkiem charakterystycznym dla postępowania egzekucyjnego, pełni zresztą w tym postępowaniu
analogiczną funkcję, jak w ogólnym postępowaniu administracyjnym.
Konstrukcja, rola i znaczenie środków ochrony o charakterze administracyjnoprawnym, występujących w postępowaniu egzekucyjnym, jest uzależniona od charakteru postępowania. W związku z tym, że w postępowaniu egzekucyjnym chodzi o wykonanie obowiązków określonych już uprzednio w innych
postępowaniach, zasadniczo przedmiotem tych środków nie może być dążenie
do zmiany tytułu wykonawczego stanowiącego podstawę postępowania egzekucyjnego. Tylko w ściśle określonych wypadkach może dojść do podjęcia przez organy orzekające rozstrzygnięć powodujących, że tytuł wykonawczy straci na znaczeniu.
Spośród środków ochrony w postępowaniu egzekucyjnym szczególne znaczenie ma zarzut, użycie bowiem tego właśnie środka w niektórych sytuacjach będzie prowadziło do konieczności umorzenia egzekucji. Żaden z innych środków
4 Por. np. E. Iserzon, [w:] E. Iserzon, J. Starościak, Kodeks postępowania administracyjnego.
Komentarz, teksty, wzory i formularze, Warszawa 1964, s. 172. Por. też J. Jendrośka, [w:] Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, J. Borkowski (red.), Warszawa 1985, s. 205.
5 Por. Z. Leoński, Egzekucja administracyjna świadczeń niepieniężnych, Warszawa 1968, s. 156.
BOC.indb 210
2009-09-11 11:53:07
Instytucja zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji
211
ochrony w tym postępowaniu nie wywiera bezpośrednio podobnych skutków.
Pozostałe środki ochrony przede wszystkim służą zagwarantowaniu praw określonych podmiotów w toku postępowania. W szczególności uruchomienie tych
środków umożliwia w toku postępowania zbadanie, czy postępowanie prowadzone jest zgodnie z prawem, czy nie zostały naruszone prawnie chronione interesy podmiotów postępowania. W postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
odmiennie niż w ogólnym postępowaniu administracyjnym, krąg podmiotów
uprawnionych do składania takich środków jest znacznie szerszy. W postępowaniu jurysdykcyjnym w zasadzie uprawnienie do wnoszenia środków prawnych
związane jest z podmiotami, które w tym postępowaniu uczestniczą na prawach
strony. W postępowaniu egzekucyjnym środki można podzielić na te, które służą wyłącznie zobowiązanemu i wierzycielowi (w pewnym sensie odpowiadają te
podmioty stronie w postępowaniu orzekającym), ale i te, które służą innym podmiotom. Chodzi tu w szczególności o osoby trzecie, które roszczą sobie prawa
do rzeczy lub do innego prawa majątkowego, z których prowadzi się egzekucję;
świadków, biegłych, osoby biorące udział w sprzedaży licytacyjnej itd.
Cechą charakterystyczną środków ochrony w postępowaniu egzekucyjnym
są skutki ich wniesienia. Zasadą jest, że wniesienie środka nie prowadzi do wstrzymania postępowania egzekucyjnego. Ustawa stwarza jednak w takich sytuacjach
liczne możliwości wstrzymania postępowania organowi, do którego wniesiono
środek oraz organowi właściwemu do jego rozpoznania. Kwestia ta pozostawiona
jest jednak do uznania temu organowi (jedynie w wypadku wniesienia wniosku
o wyłączenie spod egzekucji organ egzekucyjny do czasu wydania postanowienia
w sprawie wyłączenia zaniecha dalszych czynności egzekucyjnych). Rozwiązanie
przyjęte w postępowaniu egzekucyjnym jest następstwem szczególnego charakteru tego postępowania i zmierza do tego, by wnoszenie środków prawnych nie tamowało postępowania egzekucyjnego. Jednocześnie w związku z pewnym rygoryzmem, wynikającym z takiego rozwiązania, zapewniono organom sprawującym
nadzór nad postępowaniem egzekucyjnym możliwości wstrzymywania postępowania egzekucyjnego.
Cechą szczególną środków wnoszonych w postępowaniu egzekucyjnym
jest także to, że niektóre z nich rozpatrywane są przez ten sam organ, który wydał
zaskarżone rozstrzygnięcie. Widoczne jest to przy zarzutach i skardze na czynności
egzekucyjne. Zatem rozwiązanie jest tu zupełnie inne niż w postępowaniu orzekającym, gdzie wniesienie środka prawnego (w szczególności odwołanie i zażalenia)
przenosi kompetencję do rozpoznania sprawy przez organ odwoławczy (pewnym
odstępstwem od tej reguły jest tzw. samokontrola, sprawowana w warunkach
art. 115 k.p.a.).
Szczególne rozwiązanie przyjęte w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym,
jak się zdaje, wynika także z dążenia do szybkiego przebiegu postępowania.
Wreszcie swoistą kwestią związaną ze środkami ochrony administracyjno-prawnej są terminy ich wnoszenia. Tu odmienności w stosunku do ogólnego po-
BOC.indb 211
2009-09-11 11:53:07
212
ROMAN HAUSER, ANDRZEJ SKOCZYLAS
stępowania administracyjnego są daleko idące. Można w pewnym uproszczeniu
powiedzieć, że w zasadzie środki te wnoszone są w terminie 7-dniowym.Występuje tu jednak wiele odstępstw (np. różne terminy wnoszenia zażaleń). Wnoszenie niektórych zaś środków w ogóle nie jest ograniczone terminami (np. skarga
na czynności egzekucyjne). Warto zasygnalizować, że owa rozmaitość terminów
lub brak ich określenia może niekorzystnie wpływać na sytuację podmiotów
uczestniczących w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Art. 16 § 1 ustawy stanowi, że na postanowienia wydane w toku egzekucji
administracyjnej lub dotyczące postępowania egzekucyjnego służy zażalenie, jeśli
ustawa tak stanowi. Uzasadnione w związku z tym wydaje się wskazanie sytuacji,
w których ustawa przewiduje ten środek zaskarżenia6:
1) zażalenie na postanowienie oddalające skargę na bezczynność wierzyciela (art. 6 § 1a),
2) zażalenie na postanowienie w sprawie zwolnienia z egzekucji składników
majątkowych zobowiązanego (art. 13 § 2),
3) zażalenie na postanowienie w sprawie wstrzymania czynności egzekucyjnych lub postępowania egzekucyjnego (art. 23 § 8),
4) zażalenie na postanowienie o zwrocie tytułu wykonawczego (art. 29 § 2),
5) zażalenie na postanowienie w sprawie stanowiska wierzyciela (art. 34 § 2),
6) zażalenie na postanowienie w sprawie zarzutów (art. 34 § 5),
7) zażalenie na postanowienie o wyłączeniu spod egzekucji obowiązku
o charakterze niepieniężnym rzeczy lub prawa majątkowego (art. 39),
8) zażalenie na postanowienie w sprawie odmowy wyłączenia spod egzekucji rzeczy lub prawa majątkowego (art. 40 § 1),
9) zażalenie na postanowienie w sprawie odstąpienia od czynności egzekucyjnych (art. 45 § 3),
10) zażalenie na postanowienie o oddaleniu skargi na czynności egzekucyjne
oraz na przewlekłość postępowania egzekucyjnego (art. 54 § 5),
11) zażalenie na postanowienie o zawieszeniu postępowania lub o odmowie
zawieszenia postępowania (art. 56 § 4),
12) zażalenie na postanowienie w sprawie uchylenia czynności egzekucyjnych wskutek zawieszenia postępowania egzekucyjnego (art. 58 § 3),
13) zażalenie na postanowienie w sprawie umorzenia postępowania egzekucyjnego (art. 59 § 5),
14) zażalenie na postanowienie w sprawie uchylenia (odmowy uchylenia)
dokonanych czynności egzekucyjnych wskutek umorzenia postępowania egzekucyjnego (art. 60 § 3),
6
Warto zauważyć, iż w doktrynie przedstawia się również mniej rozbudowane listy sytuacji,
w których ustawodawca przewidział możliwość wniesienia zażalenia; zob. D. Dąbek, Zażalenie w egzekucji administracyjnej, [w:] System egzekucji administracyjnej, J. Niczyporuk, S. Fundowicz, J. Radwanowicz (red.), Warszawa 2004, s. 528–529 oraz E. Pierzchała, Środki prawne w postępowaniu
egzekucyjnym w administracji, Warszawa 2007, s. 65–68.
BOC.indb 212
2009-09-11 11:53:07
Instytucja zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji
213
15) zażalenie na postanowienie w sprawie kosztów egzekucyjnych (art. 64c
§ 7),
16) zażalenie na postanowienie w sprawie rozliczenia kosztów (art. 64c
§ 12),
17) zażalenie na postanowienie w sprawie umorzenia kosztów egzekucyjnych
(art. 64e § 5),
18) zażalenie na postanowienie w sprawie rozłożenia na raty spłaty kosztów
egzekucyjnych (art. 64f),
19) zażalenie na postanowienie odmawiające dokonania wpisu na listę biegłych skarbowych (art. 67c § 4),
20) zażalenie na postanowienie w sprawie skreślenia biegłego skarbowego
z listy biegłych skarbowych (art. 67c § 11),
21) zażalenie na postanowienie w sprawie wysokości nieprzekazanej kwoty
(art. 71a § 9),
22) zażalenie na postanowienie w sprawie zwrotu wydatków związanych
z wykonywaniem dozoru oraz wynagrodzenia za dozór (art. 102 § 4),
23) zażalenie na postanowienie oddalające skargę w sprawie naruszenia przepisów o przeprowadzeniu licytacji (art. 107 § 2b),
24) zażalenie na postanowienie w sprawach dotyczących ustanowienia bądź
odebrania zarządu (art. 110g § 8),
25) zażalenie na postanowienie w sprawach dotyczących wynagrodzenia oraz
zwrotu wydatków zarządcy (art. 110k § 3),
26) zażalenie na postanowienie w sprawie wysokości ceny nabycia (art. 110n
§ 4),
27) zażalenie na postanowienie w sprawie prowadzenia egzekucji z wydzielonej części nieruchomości i oszacowania jej wartości (art. 110p § 2),
28) zażalenie na postanowienie w sprawie opisu i oszacowania wartości nieruchomości (art. 110u § 1),
29) zażalenie na postanowienie o przybiciu (art. 110y § 3),
30) zażalenie na postanowienie o oddaleniu skargi na czynności organu egzekucyjnego dotyczące obwieszczenia o licytacji (art. 110z § 3),
31) zażalenie na rozstrzygnięcie komornika skarbowego w sprawie skargi
na czynności poborcy skarbowego w toku licytacji (art. 111l),
32) zażalenie na postanowienie co do przybicia (art. 111r § 2),
33) zażalenie na postanowienie stwierdzające następstwa niewykonania przez
nabywcę w terminie warunków licytacyjnych co do zapłaty ceny (art. 111s),
34) zażalenie na postanowienie o przyznaniu własności (art. 112b § 2),
35) zażalenie na postanowienie w sprawie podziału kwoty uzyskanej ze sprzedaży rzeczy lub realizacji prawa zbywalnego, do których wystąpił zbieg egzekucji
(art. 115a),
36) zażalenie na postanowienie zobowiązujące nabywcę do uzupełnienia
ceny (art. 115d § 1),
BOC.indb 213
2009-09-11 11:53:08
214
ROMAN HAUSER, ANDRZEJ SKOCZYLAS
37) zażalenie na postanowienie o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia
(art. 122 § 3),
38) zażalenie na postanowienie o odmowie umorzenia grzywny w celu przymuszenia (art. 125 § 2),
39) zażalenie na postanowienie o zastosowaniu wykonania zastępczego
(art. 128 § 4),
40) zażalenie na postanowienia w sprawie wezwania zobowiązanego do wpłacenia zaliczek na koszty wykonania zastępczego oraz w sprawie dostarczenia dokumentacji, materiałów i środków przewozowych w toku zastępczego wykonania
egzekwowanego obowiązku (art. 129),
41) zażalenie na postanowienie w sprawie wniosku o zaniechanie dalszego
stosowania wykonania zastępczego (art. 132 § 3),
42) zażalenie na postanowienie o zastosowaniu środka egzekucyjnego odebrania rzeczy (art. 139 § 2),
43) zażalenie na postanowienie w sprawie zastosowania środka egzekucyjnego w celu odebrania nieruchomości lub opróżnienia lokalu (pomieszczenia)
(art. 143 § 2),
44) zażalenie na postanowienie w sprawie zastosowania środka egzekucyjnego w postaci przymusu bezpośredniego (art. 150 § 2),
45) zażalenie na postanowienie odmawiające dokonania zabezpieczenia
(art. 157 § 1),
46) zażalenie na postanowienie w sprawie zmiany lub uchylenia zabezpieczenia (art. 157a),
47) zażalenie na postanowienie o uchyleniu zabezpieczenia (art. 159 § 1a),
48) zażalenie na postanowienie o przedłużeniu lub odmowie przedłużenia
terminu na zgłoszenie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego (art. 159
§ 3),
49) zażalenie na postanowienie o nałożeniu kary pieniężnej (art. 168e § 6),
50) zażalenie na postanowienie o wyłączeniu rzeczy (w stosunku do których
może być orzeczony przepadek) spod zabezpieczenia zarządzonego na podstawie
przepisów szczególnych (art. 170 § 2)7.
Z wyliczenia powyższego wynika, że zażalenie w postępowaniu egzekucyjnym przepisy łączą z bardzo zróżnicowanymi sytuacjami. W szczególności w niektórych wypadkach ustawa przyznaje prawo wniesienia tego środka nie na postanowienia wydane w toku egzekucji lub dotyczące postępowania egzekucyjnego,
ale na inne czynności podjęte w tym postępowaniu (np. na oszacowanie dokonane
przez poborcę skarbowego, na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji). Rozwiązanie to różnicuje zażalenie z ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
od zażalenia z k.p.a. Różnic podobnego charakteru można znaleźć więcej (szerszy
7
Zob. wyrok WSA w Gliwicach z 2 czerwca 2006 r., I SA/GL 1895/05, Baza orzeczeń NSA
dostępna na www.nsa.gov.pl
BOC.indb 214
2009-09-11 11:53:08
Instytucja zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji
215
i inaczej określany krąg podmiotów uprawnionych do wniesienia tego środka, różne terminy wnoszenia zażaleń). Można też znaleźć cechy wspólne obu środków
(podmioty uprawnione do rozstrzygania w postępowaniu zażaleniowym, skutki
prawne wniesienia zażalenia). W niektórych sytuacjach zażalenie w postępowaniu
egzekucyjnym swym charakterem zbliża się do odwołania z postępowania orzekającego, a nie do zażalenia8. W związku z tym w literaturze wskazuje się, że ze szczególną ostrożnością w wypadku zażaleń na postanowienia w postępowaniu egzekucyjnym należy stosować odpowiednio przepisy k.p.a.9 Z interesującego nas punktu
widzenia najistotniejsze jest to, że w niektórych wypadkach ustawa wprost wskazuje
podmiot uprawniony do wniesienia zażalenia (w tym w szczególności zobowiązanego i wierzyciela niebędącego jednocześnie organem egzekucyjnym), ale są także
liczne sytuacje, w których brak określenia podmiotów uprawnionych do wniesienia zażalenia. W niektórych wskazanych wypadkach nie będzie wątpliwości, o jaki
podmiot może tu chodzić. Wskażmy np. zażalenie na postanowienia o nałożeniu
grzywny na zakład pracy lub pracownika tego zakładu, jeśli nie wykonują obowiązków quasi-egzekutora w egzekucji z wynagrodzenia za pracę (uprawnionym
będzie tu ten w stosunku do kogo grzywna została nałożona). Niekiedy takie proste rozumowanie nie będzie możliwe. Wskażmy tu, że zgodnie z art. 62 § 4 organ egzekucyjny na żądanie zobowiązanego lub wierzyciela wydaje postanowienie
w sprawie kosztów egzekucyjnych. Na postanowienie to służy zażalenie. Nie ulega
wątpliwości, że w sytuacji gdy z żądaniem wydania postanowienia w sprawie kosztów egzekucyjnych wystąpił zobowiązany, będzie on także uprawniony do wniesienia zażalenia. Czy takie uprawnienie będzie przysługiwało mu także w sytuacji,
gdy z żądaniem wydania postanowienia w sprawie kosztów wystąpił wierzyciel?
W podobnych sytuacjach należy, jak to wykazuje Z. Leoński, badać czy zobowiązany ma interes prawny w składaniu środka prawnego (w sytuacji wskazanej z całą
pewnością tak)10. Rozwiązanie przyjęte w ustawie nie jest jednak korzystne dla
podmiotów występujących w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, bowiem we wskazanych sytuacjach to, czy przysługuje mu środek zaskarżenia, czy też
nie, będzie zależało od oceny dokonywanej przez organ egzekucyjny. Ocena taka
może być przecież nieprawidłowa, a uprawniony podmiot nie będzie mógł nawet
dążyć do jej zmiany (brak tu stosownego środka – powstałaby jedynie możliwość
składania skarg, czy to na czynności egzekucyjne, czy to skarg z k.p.a.).
Ustawa wprowadza ogólną regułę, że zażalenie wnosi się w terminie siedmiu
dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia. Od tej reguły w wypadkach
szczegółowych ustawa wprowadza odstępstwa, przy czym dotyczą one terminu
8
Por. Z. Leoński, op. cit., s. 170.
Ibidem, s. 139. Por. też: J. Borkowski, Postępowanie administracyjne. (Zarys systemu), Warszawa 1976, s. 139.
10 Por. Z. Leoński, op. cit., s. 172. Pogląd ten podzielają również E. Pierzchała, op. cit., s. 74;
T. Jędrzejewski, M. Masternak, P. Rączka, Administracyjne postępowanie egzekucyjne, Toruń 2006,
s. 294–295.
9
BOC.indb 215
2009-09-11 11:53:08
216
ROMAN HAUSER, ANDRZEJ SKOCZYLAS
wniesienia zażalenia na oszacowanie dokonane przez poborcę skarbowego (termin 5 dni od daty zajęcia ruchomości) oraz zażalenia na naruszenie przepisów
o przeprowadzeniu licytacji (natychmiast do protokołu licytacji lub w terminie
3 dni do organu egzekucyjnego), a więc zażalenia te nie są związane z postanowieniami wydawanymi w toku egzekucji administracyjnej.
Co do sposobów obliczania terminów wniesienia tego środka znajdują zastosowanie przepisy k.p.a., przy czym początkiem terminu 7-dniowego jest doręczenie lub ogłoszenie postanowienia, natomiast w wypadku zażalenia na oszacowanie
początkiem 5-dniowego terminu jest data zajęcia ruchomości, a w wypadku naruszenia przepisów o licytacji 3-dniowy termin od daty licytacji.
Podstawa wniesienia zażalenia przedstawia się w sposób zróżnicowany. Wspólną regułą jest, że zażalenie można wnieść tylko wówczas, gdy ustawa tak stanowi.
Natomiast przesłanki wniesienia tego środka będą uzależnione od postanowienia,
które ma być zaskarżone, lub czynności egzekucyjnej, której zaskarżenia ustawa
dopuszcza. W tym sensie można tu mówić o różnicowaniu przez ustawę podstaw
zażalenia. Zatem rodzaj postanowienia, a także dopuszczony przez ustawę zakres
spraw mogących być przedmiotem zażalenia, wyznacza podstawy tego środka. Na
przykład w wypadku zażalenia na oszacowanie dokonane przez poborcę skarbowego mogą być kwestionowane wyłącznie czynności poborcy zmierzające do ustalenia
wartości szacunkowej zajętej ruchomości (np. zarzut nie wzięcia pod uwagę przy
oszacowaniu przedstawionych przez zobowiązanego rachunków i innych dowodów
mających znaczenie dla oznaczenia wartości zajętych ruchomości itd.). Nie można
natomiast w tej sytuacji skutecznie podnosić na przykład sposobu dokonania przez
poborcę skarbowego wyboru ruchomości podlegających zajęciu itd.
Zasadniczo wniesienie zażalenia nie wstrzymuje postępowania egzekucyjnego. Ustawa stwarza tu jednak możliwość organowi egzekucyjnemu, a także organowi nadrzędnemu wstrzymania w uzasadnionych wypadkach postępowania
egzekucyjnego; przy czym możliwość działania organu nadrzędnego powstanie
wówczas, gdy organ egzekucyjny, za którego pośrednictwem w myśl ogólnych reguł z k.p.a. wnosi się zażalenia, z tego uprawnienia nie skorzystał lub w wypadku
wniosku odmówił jego uwzględnienia. Powstaje też tu problem, czy organ nadrzędny może cofnąć wstrzymanie postępowania egzekucyjnego zarządzone przez
organ egzekucyjny. Wydaje się, że tak. Wstrzymanie postępowania egzekucyjnego,
jak wszystkie inne czynności egzekucyjne organu egzekucyjnego podlegają kontroli organu wyższego stopnia.
W niektórych sytuacjach ustawa przewiduje pewne odstępstwa od przedstawionego wyżej zasadniczego skutku wniesienia zażalenia. W szczególności
w niektórych wypadkach powstanie możliwość tylko zarządzenia wstrzymania
czynności egzekucyjnych i to do czasu rozpatrzenia zażalenia (kompetencja organu właściwego do załatwienia zażalenia na postanowienia w sprawie zarzutów
– por. art. 34 § 2).
BOC.indb 216
2009-09-11 11:53:08
Instytucja zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji
217
W wypadku zażalenia na oszacowanie dokonane przez poborcę skarbowego powstaje po stronie organu egzekucyjnego obowiązek powołania biegłego dla
oznaczenia wartości szacunkowej zajętej ruchomości, natomiast w wypadku wniesienia zażalenia na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji następuje
wstrzymanie wydania sprzedanej rzeczy nabywcy.
Dalsze odstępstwa występują w wypadku zażaleń wnoszonych przez inne podmioty niż zobowiązany, co pozostaje jednak poza naszym tematem (por. art. 36).
Zasadniczo zażalenia na postanowienia będą wnoszone do organu nadrzędnego nad organem egzekucyjnym, ale za jego pośrednictwem. Odpowiednie
zastosowanie znajdą tu przepisy k.p.a. Znów od tej reguły ustawa zna wiele wyjątków. Zażalenie na oszacowanie dokonane przez poborcę skarbowego wnosi
się do organu egzekucyjnego i sam ten organ jest uprawniony do załatwienia
tego zażalenia (powołuje biegłego dla oszacowania ruchomości). W wypadku zażalenia na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji może tu chodzić
o złożenie tego środka do protokółu licytacji lub organu egzekucyjnego. Analiza
przepisów o rozpatrzeniu takiego zażalenia prowadzi do wniosku, że możemy
tu mieć do czynienia z dwoma sytuacjami. Wobec złożenia zażalenia do protokółu organem właściwym do jego rozpatrzenia jest organ egzekucyjny. Jeśli w toku
licytacji doszło do „kwalifikowanego” naruszenia przepisów o licytacji przez naruszenie przepisów o publicznym charakterze licytacji, o cenie wywołania i nabycia, oraz o wyłączeniu od udziału w licytacji organ egzekucyjny unieważnia przeprowadzoną licytację. Jest to możliwe jednak tylko do czasu, gdy rzeczy nabyte
w toku licytacji znajdują się jeszcze we władaniu nabywcy licytacyjnego. Gdy
zażalenie zostało wniesione do organu egzekucyjnego, zarówno ten organ, jak
i jego organ nadrzędny są zobowiązane unieważnić licytację w wypadkach wyżej
wskazanych.
Ustawa nie wypowiada się w kwestiach skutków naruszenia innych przepisów
o licytacji. Te inne naruszenia nie prowadzą do konieczności unieważnienia licytacji. Wydaje się, że skutkiem uzasadnionego zażalenia może być w takich wypadkach jedynie zastosowanie środka dyscyplinarnego lub odpowiedzialności służbowej w stosunku do osoby prowadzącej licytację. Rozwiązanie takie, jak się zdaje,
ma także chronić interesy nabywcy licytacyjnego, który w odmiennym uregulowaniu nie miałby pewności co do nabycia przedmiotów pochodzących z licytacji.
Ustawa nie określa wprost, w jakim terminie zażalenie ma być rozpatrzone.
Znajdą tu zatem odpowiednie zastosowanie przepisy k.p.a. o terminie załatwienia
spraw (art. 35 § 3 przewiduje termin miesiąca na załatwienie sprawy w postępowaniu odwoławczym – termin ten w szczególności dotyczy także załatwienia sprawy
w postępowaniu prowadzonym w następstwie wniesienia zażalenia). Jednak zażalenie na naruszenie przepisów o przeprowadzeniu licytacji powinno być rozpatrzone
w terminie czternastu dni (por. art. 104 § 2 ), a zażalenie w sprawie oszacowania
przez poborcę skarbowego w zasadzie niezwłocznie podlega rozstrzygnięciu przez
BOC.indb 217
2009-09-11 11:53:08
218
ROMAN HAUSER, ANDRZEJ SKOCZYLAS
obligatoryjne w tej sytuacji powołanie biegłego (termin tego badania jest już inną
kwestią).
W wypadku pozostałych sytuacji dopuszczających wniesienie zażalenia
powstanie konieczność odpowiedniego stosowania przepisów k.p.a. Chodzi
tu o terminy załatwiania spraw (o czym było wyżej), a także o kompetencje organu właściwego do rozpatrzenia odwołania. Zasadniczo owe kompetencje polegają
na możliwości uchylenia lub zmiany zaskarżonego postanowienia lub też utrzymania go w mocy. Dodatkowe możliwości powstają tu w wypadku postanowienia
w sprawie zabezpieczenia. Otóż organ egzekucyjny może w każdym czasie uchylić
lub zmienić postanowienie o zabezpieczeniu (art. 154 § 3).
Na zakończenie warto przypomnieć, iż oprócz omówionych sytuacji, w których prawo wniesienia zażalenia przewiduje ustawa o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji, podmioty postępowania egzekucyjnego mają także możliwość
wniesienia zażalenia w przypadkach przewidzianych w Kodeksie postępowania
administracyjnego (art. 17 § 1)11.
11
BOC.indb 218
Zob. szerzej na ten temat E. Pierzchała, op. cit., s. 68 oraz D. Dąbek, op. cit., s. 528–529.
2009-09-11 11:53:09