Praca nauczyciela wychowawcy w klasie z dzieēmi o specjalnych

Praca nauczyciela wychowawcy w klasie z dzieçmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych na I etape edukacyjnym
Nauczanie i wychowanie
Katarzyna Kozłowska
Praca nauczyciela wychowawcy w klasie
z dzieçmi o specjalnych potrzebach
edukacyjnych na I etapie edukacyjnym
Spis treÊci
1. Wst´p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
2. Wychowawca wobec dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych . . . . . 2
3. Wychowawca wobec całej klasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
4. Prowadzenie dokumentacji dziecka o SPE (wobec aktualnych przepisów) . . . 4
5. Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
6. Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1. Wst´p
Zmiany, jakie zachodzà w oÊwiacie, szczególnie w zakresie pracy z dzieçmi o ró˝nych trudnoÊciach w uczeniu si´, obligujà nas, nauczycieli, do nowego spojrzenia
na kształcenie dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Poprzez wprowadzenie uczniów niepełnosprawnych w Êrodowisko dzieci zdrowych lub powszechnie
uznawanych za zdrowe, otwiera si´ nieznana dotàd przestrzeƒ wychowawcza.
Pojawiajà si´ tym samym nowe aspekty pracy nauczyciela.
Nie wszystkie trudnoÊci edukacyjne dzieci podlegajà mo˝liwoÊci uzyskania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Jest wiele klas, w których funkcjonujà dzieci
majàce ró˝ne ograniczenia utrudniajàce im osiàganie sukcesów szkolnych na miar´
rówieÊników, które nie posiadajà jednak ani orzeczenia, ani opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
1
Praca nauczyciela wychowawcy w klasie z dzieçmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych na I etape edukacyjnym
Nauczanie i wychowanie
2. Wychowawca wobec dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych
Aby właÊciwie dostosowaç zakres oddziaływaƒ pedagogicznych do potrzeb dziecka
z okreÊlonymi dysfunkcjami, nauczyciel wychowawca musi posiadaç doÊç rozległà
wiedz´ o uczniu i w tym celu:
1. Analizuje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, opini´ lub wskazania
ze strony Zespołu (diagnoza, zalecenia).
2. Uczestniczy w pracach Zespołu.
3. Przeprowadza szczegółowy wywiad z rodzicami.
4. Koordynuje realizacj´ wszystkich zaj´ç, w których uczestniczy dziecko na terenie
placówki.
5. Zapoznaje si´ z innymi dokumentami, poÊwiadczajàcymi przebieg choroby
(badania, prowadzone terapie lub leczenie).
6. Prowadzi dokumentacj´ dziecka – Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny.
7. Utrzymuje kontakt z rodzicami ucznia, radzi, edukuje i wspiera opiekunów w pełnieniu przez nich obowiàzków rodzicielskich.
8. Utrzymuje kontakt ze specjalistami, pod opiekà których znajduje si´ dziecko,
i wspólnie ustala kierunek działaƒ kompensacyjno-wyrównawczych.
9. Dokładnie monitoruje post´py, trudnoÊci, szczególne zachowania dziecka we
wszystkich przejawach ˝ycia szkolnego, nie tylko podczas lekcji. Prowadzi ewaluacj´ podj´tych działaƒ i wprowadza modyfikacje.
Indywidualizacja podstawowym obowiàzkiem wychowawcy
Wychowawca reprezentuje interesy wszystkich uczniów w klasie. Do jego
podstawowych zadaƒ nale˝y równie˝ dbałoÊç o wywiàzywanie si´ wszystkich
jego uczniów z obowiàzków szkolnych, czuwanie nad post´pami w nauce,
koordynowanie współpracy z rodzinami, reagowanie w szczególnych przypadkach zwiàzanych z naukà i wychowaniem. Tym samym wychowawca czynnie
uczestniczy we włàczaniu dzieci niepełnosprawnych do społecznoÊci klasowej.
Pedagog szkolny lub pedagog specjalny wspiera wychowawc´ i nauczyciela
w kwestiach modyfikacji programowych, dostosowywania kryteriów oceniania czy
w indywidualnym podejÊciu do ucznia.
3. Nauczyciel wobec całej klasy
Uczniowie niepełnosprawni coraz cz´Êciej sà włàczani do ˝ycia klasowego i szkolnego, w którym przewa˝ajàcà wi´kszoÊç (podobnie jak w całym społeczeƒstwie)
stanowià ich zdrowi koledzy.
2
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
Praca nauczyciela wychowawcy w klasie z dzieçmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych na I etape edukacyjnym
Nauczanie i wychowanie
Aby uło˝yç poprawnie wzajemne relacje dzieci, zarówno w klasie, jak i na korytarzu
szkolnym oraz poza szkołà, niezb´dny jest konkretny program pracy wychowawczej
i profilaktycznej. Na terenie klasy, podczas wszystkich zaj´ç, niezb´dna jest ciàgła
praca wychowawcza nad wprowadzaniem dzieci niepełnosprawnych do ˝ycia
klasowego oraz nad przybli˝aniem Êwiata dzieci niepełnosprawnych ich zdrowym
kolegom. Jest to trudne zadanie, bowiem niełatwo zachowaç właÊciwe proporcje
w procesie wychowawczym.
Mo˝e si´ zdarzyç, ˝e model wychowania w klasie zostanie bardziej nakierowany na
dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Bardzo cz´sto tak si´ dzieje w szkołach, w których działalnoÊç integracyjna dopiero si´ rozpoczyna, a wiedza i doÊwiadczenie nauczycieli sà ograniczone. Wówczas istnieje niebezpieczeƒstwo zb´dnego
ułatwiania dzieciom niepełnosprawnym ˝ycia w szkole, co w konsekwencji mo˝e
powodowaç zachwianie systemu zasad obwiàzujàcego w całym społeczeƒstwie,
gdzie osoby pełnosprawne i niepełnosprawne majà takie same prawa i obowiàzki.
Integruj dzieci o SPE a nie zwalniaj z obowiàzków
W pracy klasy z dzieçmi niepełnosprawnymi chodzi przede wszystkim o integracj´, a wi´c o tak prowadzony proces dydaktyczno-wychowawczy, aby
dzieci niepełnosprawne mogły w nim uczestniczyç w sposób najbardziej zbli˝ony do ich zdrowych kolegów. Jednak nie znaczy to, ˝e dzieci dysfunkcyjne
majà byç pozbawione obowiàzków, a otoczenie ma bezwzgl´dny obowiàzek
pomagania im. Prawa dzieci zdrowych, tak˝e w kontekÊcie obcowania z dzieçmi
niepełnosprawnymi, muszà byç zachowane.
Prowadzenie pracy wychowawczej jest zadaniem wymagajàcym od wszystkich
nauczycieli pracujàcych z klasà zaanga˝owania, bardzo dobrej znajomoÊci zasad
obowiàzujàcych w zespole uczniowskim oraz szczególnych wskazaƒ rewalidacyjnych w stosunku do dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Dobrze, je˝eli
w takà prac´ wychowawczà mo˝e byç bezpoÊrednio zaanga˝owany wychowawca,
ze wsparciem specjalisty szkolnego. W tym celu do prowadzenia zaj´ç wychowawczych i integracyjnych zostaje zaproszony pedagog szkolny (lub inny specjalista:
psycholog, trener Treningu Zast´powania Agresji, socjoterapeuta). Najcz´Êciej sà to
okresowe zaj´cia lub całe cykle spotkaƒ warsztatowych, jednak nie jest to systematyczna i codzienna praca wychowawcza, konieczna do wypracowania trwałych
nawyków oraz zasad post´powania interpersonalnego.
Dlatego dobrze jest, gdy nauczyciel cechuje si´ równie˝ wysokimi umiej´tnoÊciami
wychowawczym i na co dzieƒ mo˝e utrwalaç efekty pracy wychowawczo-terapeutycznej w klasie, zapoczàtkowanej przez specjalist´ podczas warsztatów. Wówczas
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
3
Praca nauczyciela wychowawcy w klasie z dzieçmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych na I etape edukacyjnym
Nauczanie i wychowanie
mo˝na mieç nadziej´, ˝e ÊwiadomoÊç dzieci w zakresie kontaktów z niepełnosprawnoÊcià b´dzie kształtowała si´ w równowadze z rozwojem emocjonalnym i w poszanowaniu praw ka˝dego dziecka. KoniecznoÊç dostosowania programów wychowawczego i profilaktycznego do obecnoÊci w szkole dzieci ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi omówiona jest szerzej w rozdziale dotyczàcym prowadzenia dokumentacji.
4. Prowadzenie dokumentacji dziecka o SPE (wobec aktualnych przepisów)
Prowadzenie dokumentacji w przypadku dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych nie jest proste w obecnej sytuacji prawnej. Nie ma obowiàzujàcych druków
ani szczegółowych wytycznych, jak nale˝y skonstruowaç taki zestaw dokumentów,
który odzwierciedlał b´dzie całokształt oddziaływaƒ dydaktyczno-wychowawczo-kompensacyjnych na terenie placówki.
Według Projektu rozporzàdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dn. 6 sierpnia 2010 r.
w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci
i młodzie˝y niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach,
szkołach i oddziałach ogólnodost´pnych lub integracyjnych, podstawà do opracowywania Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego staje si´ wynik
wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka. Ponadto dla ka˝dego
dziecka wymagajàcego pomocy psychologiczno-pedagogicznej prowadzi si´ Kart´
Indywidualnych Potrzeb Ucznia.
Poni˝ej omówiony jest projekt dokumentacji, przystosowany do zmienionych
uwarunkowaƒ prawnych.
W projekcie rozporzàdzenia jest mowa, ˝e placówki zapewniajà m.in.1:
1) realizacj´ zaleceƒ zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
4) realizacj´ programu (…) nauczania (…);
5) realizacj´ programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki;
6) realizacj´ indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego, okreÊlajàcego
zakres zintegrowanych działaƒ nauczycieli i specjalistów, formy i metody pracy
oraz rodzaj zaj´ç, (…), prowadzonych z uczniem zgodnie z jego indywidualnymi
potrzebami edukacyjnymi i mo˝liwoÊciami psychofizycznymi;
1
4
Ostateczny termin wejÊcia w ˝ycie wymogów Rozporzàdzenia to rok szkolny 2012/2013. Szkoły mogà rozpoczàç dostosowywanie dokumentacji oraz innych obszarów swojej działalnoÊci do wymogów nowych przepisów.
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
Praca nauczyciela wychowawcy w klasie z dzieçmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych na I etape edukacyjnym
Nauczanie i wychowanie
7) wielospecjalistycznà ocen´ poziomu funkcjonowania ucznia dokonywanà na
danym etapie edukacyjnym, nie rzadziej ni˝ raz w roku, przez nauczycieli i specjalistów prowadzàcych zaj´cia z uczniem, wchodzàcych w skład Zespołu, (…),
b´dàcà podstawà opracowania i modyfikowania indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego (...).
Jak wynika z treÊci projektu, Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny2 (IPE-T),
musi zawieraç zakres zintegrowanych działaƒ nauczycieli i specjalistów, metody
i formy pracy oraz rodzaj zaj´ç specjalistycznych, rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych
oraz innych, w tym alternatywnych metod komunikacji, zgodnie z indywidualnymi
potrzebami edukacyjnymi i mo˝liwoÊciami psychofizycznymi, z tym ˝e w przypadku
uczniów niedostosowanych społecznie program IPE-T mo˝e zawieraç równie˝:
1. Wielospecjalistycznà ocen´ poziomu funkcjonowania ucznia.
2. Wykaz zaj´ç realizowanych przez dziecko poza szkołà.
3. Wykaz zaj´ç specjalistycznych realizowanych w szkole.
4. Obserwacj´ pedagogicznà dziecka.
5. Informacje o dostosowaniu programu profilaktyki i wychowawczego pod kàtem
potrzeb dzieci.
6. Informacje dotyczàce szczególnych wskazaƒ wychowawczych i opiekuƒczych.
Ponadto zawiera działania o charakterze resocjalizacyjnym, a dla uczniów zagro˝onych niedostosowaniem społecznym działania o charakterze socjoterapeutycznym,
czyli program nauczania i sposób realizacji programu nauczania.
5. Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia
W myÊl Projektu rozporzàdzenia Ministra Edukacji z dn. 5 sierpnia 2010 r. w sprawie
zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno pedagogicznej w publicznych
przedszkolach, szkołach i placówkach, obowiàzkowe staje si´ zało˝enie i prowadzenie przez szkoł´ Karty Indywidualnych Potrzeb Ucznia. Dokument sporzàdzany
jest przez Zespół, w skład którego wchodzà specjaliÊci i nauczyciele pracujàcy
z dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Kiedy nie ma KIPU
Karty nie zakłada si´ uczniowi posiadajàcemu orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.
2
Szczegółowy opis IPE-T znajduje si´ w artykule Monitorowanie pracy z dzieckiem niepełnosprawnym w tym Poradniku.
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe
5
Praca nauczyciela wychowawcy w klasie z dzieçmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych na I etape edukacyjnym
Nauczanie i wychowanie
W pierwszej cz´Êci dokumentu nale˝y opisaç, w jakich obszarach uczeƒ potrzebuje
wsparcia. W tym punkcie pomocne mogà okazaç si´ informacje zawarte w opinii
poradni psychologiczno-pedagogicznej lub w dokonanym przez Zespół rozpoznaniu
mo˝liwoÊci psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych. Ponadto Zespół okreÊla, jakie formy i sposoby pracy terapeutycznej b´dà
właÊciwe dla dziecka wymagajàcego pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Po zakoƒczeniu planowanych działaƒ nast´puje ewaluacja. W karcie przedstawiane
sà efekty pracy dydaktyczno-terapeutycznej. Je˝eli istnieje koniecznoÊç kontynuacji
rozpocz´tych zaj´ç lub zorganizowanie nowych form wsparcia, zostaje ustalony
dalszy plan działaƒ na okreÊlony czas.
Po upływie kolejnego okresu do dokumentu dołàcza si´ nast´pnà kart´ z miejscem
na ewaluacj´. Procedura powtarza si´ do czasu, gdy pomoc psychologiczno-pedagogiczna zostaje zakoƒczona.
6. Podsumowanie
Jak widaç, nowe projekty rozporzàdzeƒ nakładajà na szkoły podstawowe przeorganizowanie dotychczasowego stylu pracy oraz wprowadzenie zmian w dokumentacji dotyczàcej kształcenia dzieci niepełnosprawnych. Nowe rozporzàdzenia
obligujà placówki do wydawania istotnych, z punktu widzenia dalszej kariery szkolnej
ucznia, dokumentów.
Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia, dokonywana teraz na terenie
szkoły, staje si´ wskaênikiem do dalszych działaƒ profilaktyczno-kompensacyjnych.
Wielospecjalistyczna ocena oraz obserwacje pedagogiczne sà podstawà do opracowania Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego oraz okreÊlenia form
i sposobów udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a tak˝e
stajà si´ narz´dziami, które pozwolà właÊciwie monitorowaç podj´te działania
w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
6
Specjalne potrzeby edukacyjne i rozwojowe