Przekaz o ustanowieniu Eucharystii

Komparatywna
cytata
Ewangelii
Cytata Ewangelii
Sławomir Snela
Komentarz konstrukcyjny
Ogólny układ synopsy
Plan komparabli
Spór o szabat i przepisy Prawa
Proces Jezusa
z podziałem na sceny
Plan synoptyczny
Przekaz o ustanowieniu
Eucharystii
Przykazania judaizmu
Dodatek IV
Przekaz
o ustanowieniu
Eucharystii
Apendyks D
825
APENDYKS D. PRZEKAZ O USTANOWIENIU EUCHARYSTII
W Pierwszym Liście do Koryntian, we fragmencie (1 Kor 11,23-26), następuje kluczowy dla treści
listu przekaz Pawła, przekaz o ustanowieniu Eucharystii4132. Paweł, przypomina, że już go przekazywał wspólnocie, jednak powtórny przekaz, w formie pisemnej uroczystej formuły, z mocą
apostolskiego urzędu, o którym Paweł wspomniał na początku listu nadając mu odpowiednią rangę,
ma wspólnotę zmobilizować, jak można przypuszczać, do właściwego, godnego celebrowania
pamiątki Ostatniej Wieczerzy.
Apostoł zaczyna słowami (11,23a) „Ja bowiem otrzymałem od Pana to, co wam przekazałem”. Jak
wiemy Paweł nie był bezpośrednim uczniem Jezusa. Urodził się w Tarsie ok. 8 roku po Chr., po
ukończeniu szkół w wieku około 20 lat udał się do Palestyny, do Jerozolimy4133, aby „u stóp
Gamaliela”4134 pogłębiać swoją wiedzę skrypturystyczną i rabinistyczną (Dz 22,3). Był to zatem
również okres publicznej działalności Jezusa. Czy Paweł, jako uczący się młodzieniec, spotkał w
Jerozolimie Jezusa np. przy okazji Święta Paschy lub Święta Namiotów; czy może, zaciekawiony
tłumem zebranym wokół Człowieka, o którym w Jerozolimie już było bardzo głośno, podczas
ostatniego nauczania Jezusa na dziedzińcu Świątyni, usłyszał pytanie uczonego w Piśmie
«Nauczycielu, które przykazanie w Prawie jest największe?»;czy może Jezus zasiał jednak jakieś
ziarno–słowo w jego duszy, ziarno które potem bardzo długo kiełkowało (?) – nie mamy o tym,
niestety, żadnego świadectwa, chociaż nie jest to zupełnie niemożliwe. Jeżeli nawet Paweł spotkał
Jezusa, to raczej nie jako Jego uczeń, lecz jako późniejszy antagonista – gdyż, jak wiemy, Paweł,
ale nie Paweł, tylko wtedy Szaweł, prześladował pierwszych wyznawców Jezusa w Jerozolimie,
uważał ich bowiem za odstępców od wiary mojżeszowej, za zdrajców swego narodu, tak było
oczywiście aż do jego nawrócenia (Dz. 9,1-19).
Cóż więc znaczy, że Paweł otrzymał od Pana przekaz o ustanowieniu Eucharystii ? Tłumaczy to
przypis do (1 Kor 11,23) w Biblii Jerozolimskiej: „Stało się to nie przez objawienie bezpośrednie,
lecz przez tradycję sięgającą Pana”. Również podobne wyjaśnienie podaje Kazimierz Romaniuk4135, że naukę o Eucharystii, otrzymał Paweł nie w formie prywatnego objawienia wprost od
Pana, lecz za pośrednictwem wcześniejszych przekazów ustnych, co zarazem oznacza, że Apostoł
jest jednym z ogniw w łańcuchu tradycji sięgającej czasów Ostatniej Wieczerzy.
Być może również Paweł ma na myśli swoje mistyczne doświadczenie (2 Kor 12,1-4), które
określa jako widzenie i objawienie Pańskie – przypis do (2 Kor 12,2) precyzuje, że czas tego
objawienia „przed czternastu laty” to rok 43 po Chr., a więc również co najmniej dziesięć lat przed
napisaniem Pierwszego Listu do Koryntian – gdzie cała zasadnicza natura nauki Pańskiej mogła
mu zostać objawiona w jednym głębokim i niezwykłym doświadczeniu mistycznym, zaś już
„szczegóły” tego otrzymanego w tym objawieniu depozytu wiary zostały mu przekazane osobiście
za pośrednictwem grona „Dwunastu”.
Przekaz o ustanowieniu eucharystii, zawarty w Pierwszym Liście do Koryntian, jest najwcześniejszym zapisanym świadectwem z Ostatniej Wieczerzy. Zapisy w ewangeliach synoptycznych
(Mt 26,26-29); (Mk 14, 22-25); (Łk 22,15-20) – chociaż ściślej, bezpośrednio samego ustanowienia
4132
Niniejszy tekst jest fragmentem nieco większego mojego opracowania napisanego w ramach studiów na
Podyplomowym Studium Biblijnym na PFT we Wrocławiu (w 2012 roku) do tematu zaproponowanego
przez Siostrę Profesor Ewę Jezierską OSU, za co niniejszym chciałbym w tym miejscu Pani Profesor wyrazić
wdzięczność.
4133
por. W. ZALESKI SDB, Święci na każdy dzień, s. 357.
To może być nieco dyskusyjne, czy Paweł ozpoczął studiować Prawo w Jerozolimie w wieku lat dwudziestu,
gdyż nie ma ścisłej dokumentacji wczesnych lat jego życia. Teoretycznie mógł zacząć uczyć się u rabinów (u
Gamaliela) już od wieku trzynastu lat, ale w takim przypadku, jak można przypuszczać, również
pozostawałby w Jerozolimie jako młody faryzeusz.
4134
M. CUCCA OFMCAP, G. PEREGO SSP, Nowy przewodnik po świecie Biblii, s. 121, Chronologia Pawła
Apostoła, podaje, w oparciu o opracowanie ks. Waldemara Rakocego CM, Paweł Apostoł. Chronologia życia
i pism, Edycja Świętego Pawła 2003, że nauka Pawła w szkole rabinackiej Gamaliela w Jerozolimie miała
miejsce w latach 28/30 po Chr., czyli zgodnie z przyjętym w KCE założeniem.
4135
K. ROMANIUK, Synopsa, s. 146.
826
Apendyks D
Eucharystii dotyczy (Łk 22,19-20), a wszystkie relacje synoptyków dotyczą ustanowienia
Przymierza – powstały później, w Ewangelii Jana nie ma dołączonego tego przekazu, może
właśnie dlatego, że Jan, znacznie wzbogacając opis Ostatniej Wieczerzy, z natury swojej Ewangelii
niejako „uzupełnia” tylko zapisy synoptyków.
Według Xaviera Leon-Dufoura4136 przekaz o ustanowieniu Eucharystii w wersji Pawłowej jak również w wersjach synoptyków nie jest bezpośrednią relacją z ustanowienia sakramentalnego rytu
przez Jezusa w czasie ostatniej wieczerzy, ale tą relacją ujętą w ramy przyjętych rytów liturgicznych na obszarach działania ówczesnego Kościoła. Podobieństwa i różnice między tymi opisami
mogą być wynikiem owej tradycji liturgicznej. W redakcji Markowej widoczne są rysy aramejskie,
co jest charakterystyczne dla tradycji palestyńskiej, Mateusz wzoruje się najprawdopodobniej na
Marku, a zapis Pawła, wykazuje więcej wpływów greckich, co jest charakterystyczne dla tradycji
Kościoła antiocheńskiego lub Kościołów Azji Mniejszej. Łukasz dokonał jakiegoś swojego opracowania, przypuszcza się, że jego wersja jest też bardzo wczesnym przekazem, może nawet wcześniejszym niż przekaz Marka czy Mateusza (mimo, że te ewangelie zostały napisane wcześniej)4137.
W sensie przekazywanej treści wszystkie cztery relacje (wspomniane wyżej z ewangelii synoptycznych oraz omawiany fragment z Pierwszego Listu do Koryntian są bardzo zbliżone, różnica zasadnicza polega na tym, że ewangeliści Mateusz i Marek opuszczają nakaz ponawiania czynów
(„Czyńcie to na moją pamiątkę”, „Czyńcie to, ile razy pić będziecie, na moją pamiątkę”) i nie
zawierają glosy o doraźnych i eschatologicznych konsekwencjach przyjmowania sakramentu
(1 Kor 11,26).
Omawiany przekaz o ustanowieniu Eucharystii stanowi tylko fragment relacji z Ostatniej Wieczerzy u Ewangelistów: (Mt 26,20-35); (Mk 14,17-31); (Łk 22,14-39); (J 13,1-38). Ostatnia Wieczerza
była ucztą paschalną, tyle że jak się obecnie przyjmuje, odbytą dzień wcześniej, w Wielki
Czwartek, w której Pan Jezus zmienił rytuał paschy, łamiąc chleb i dając go uczniom ze słowami
„to jest ciało moje”. Jeśli chodzi o wypowiedź Jezusa podczas pierwszego kielicha Paschy
w Ewangelii Łukasza to zapewne nie jest ona jeszcze związana z ustanowieniem Eucharystii, choć
już nadaje pewien ton wieczerzy. Znaczenie dla ustanowienia Eucharystii miał ostatni kielich
Paschy, należy przyjąć, że był to kielich trzeci (lub czwarty) tzw. „puchar dziękczynienia” – na ten
kielich w każdym razie wskazuje (Łk 22,20) i (1 Kor 11,25). Obrzęd Paschy formalnie kończył się
odmówieniem drugiej części Hallel, prawdopodobnie o tym hymnie mówi (Mt 26,30) i (Mk 14,26)
– jednak relacje tych ewangelistów nie podają, dalszego ciągu wieczerzy, sugerując, że wieczerza
ograniczyła się tylko do samej części obrzędowej, podczas gdy z Ewangelii Łukasza i Ewangelii
Jana wynika, że wieczerza miała dalszy ciąg, długą „Mowę pożegnalną” i „Modlitwę arcykapłańską Chrystusa”. Potem nastąpiło wyjście z uczniami na Górę Oliwną do ogrodu Getsemani gdzie
Jezus spędził dłuższy czas na modlitwie i gdzie wkrótce później został pojmany.
4136
X. LEON-DUFOUR (red.), Słownik teologii biblijnej, tł. K. ROMANIUK BP, Pallotinum, Poznań 1990,
s. 266.
4137
R. BARTNICKI, Ostatnia wieczerza nową Paschą Jezusa, s. 8, 11, 13, dowodzi w swoim artykule, że
chociaż najstarszy spisany przekaz, tutaj omawiany, pochodzi od Apostoła Pawła (spisany prawd. na
Wielkanoc roku 55 w Efezie, ew. rok wcześniej, to tekst (Mk 14,22-25) stanowi najstarszą tradycję dot.
ustanowienia Eucharystii podczas Ostatniej Wieczerzy.